در ابتدا بايد بدانيد داشتن عادات آزاردهنده در كودكي، كاملا عادي است و فقط شما نيستيد كه با اين مشكل مواجه هستيد. مهم‌ترين مساله اين است كه بدانيد اين عادات از كجا مي‌آيند و برخورد شما با كودكتان بايد چطور باشد.
واكنش نامناسب والدين رفتار بد كودك را تقويت مي‌كند
عادات در اصل به تكرار يك رفتار يا واكنش خاص گفته مي‌شود. كودكان از نخستين روزهاي پس از تولد، عادت‌هاي خاص خود را دارند.
عادات كودكان ثابت نيست و همراه با رشد فيزيكي كودك و با توجه به ويژگي‌هاي فردي و محيطي تغيير پيدا مي‌كند. در كنار اين موارد، عاداتي وجود دارد كه كودك آنها را به مرور زمان ياد مي‌گيرد و بتدريج وارد شخصيت وي مي‌شود.
كودكان معمولا رفتارهاي خود را از اطرافيان و دوستان خود مي‌آموزند. همه ما بخوبي از اين واقعيت مطلع هستيم كه بچه‌‌ها مقلدهاي خوبي هستند.
كودكان به رفتارها و صحبت‌هاي ديگران نگاه كرده و سعي مي‌كنند مشابه آنها رفتار كنند. اين اعمال و رفتارهايي كه به صورت آگاهانه يا ناآگاهانه تقليد مي‌شود، مي‌تواند عادت تمام عمر شود و گاهي رهايي از آنها بسيار سخت مي‌شود.
گاهي نيز اين رفتارها به طور ناخودآگاه در پاسخ به عاملي كه باعث اضطراب در فرد مي‌شود بروز مي‌يابد. در پاسخ به اين تنش‌هاي روحي، برخي ناخن خود را مي‌جوند، بعضي هم دچار تيك‌هاي مختلف مي‌شوند يا صورت خود را مي‌مالند.
در روانپزشكي اطفال، اين گونه رفتارها عادات تسكين بخش ناميده مي‌شود كه كودك به صورت‌هاي گوناگوني در مواقع احساس تنهايي و رهاشدن آنها را بروز مي‌دهد.
كودك با اين گونه رفتارها در واقع مي‌خواهد جاي خالي مادر خود را پر كند. اين گونه رفتارها نيز معمولا از كودكي با فرد همراه است و در ابتدا يك حالت تدافعي در مقابل مسائل استرس‌زا تلقي مي‌شود ولي بتدريج كه با هر تنشي كودك اقدام به انجام اين حركات مي‌كند، تبديل به رفتارهاي عصبي خاص‌شده كه حتي بدون وجود محرك تنش‌زا نيز فرد اقدام به انجام آنها مي‌كند.
انسان نياز به توجه دارد. گاهي به كودك خود به اندازه كافي توجه نداريم و فقط وقتي كار زشتي از وي سر مي‌زند با وي رفتاري مي‌كنيم كه شايد در اصل بسيار منفي باشد ولي نوعي توجه محسوب مي‌شود.
كودك براي اين‌كه شما به وي توجه كنيد، كاري انجام مي‌دهد كه مي‌داند توجه شما را جلب مي‌كند. در واقع شما با عكس‌العمل خود رفتار وي را تقويت كرده و باعث مي‌شويد رفتار نادرست وي جزيي از شخصيتش شود.
همان‌طور كه مي‌دانيد، همه عادت‌ها نيز بد نيست و عادت خوب هم وجود دارد. در اصل عادت‌هايي بي‌خطر تلقي مي‌شود كه بتوانيم آنها را ناديده بگيريم و هيچ مشكلي ايجاد نكند.
عادت‌هاي بد رفتارهايي را در بر مي‌گيرد كه به طور مداوم باعث خجالت و شرمندگي كودك يا والدين وي مي‌شود يا اذيت و آسيبي را در پي دارد. اين عادات از اين جهت خطرناك است كه سلامت جسمي كودك و اطرافيان را تهديد مي‌كند يا حتي مي‌تواند به آسيب روحي منجر شود.
رفتار منطقي داشته باشيم
گاهي كمبود يا نارضايتي در كودك به ايجاد رفتارهاي نادرستي در وي منجر مي‌شود. به عنوان مثال گاهي كودك نمي‌تواند غريزه مكيدن را از شيوه درست ارضا نمايد و به همين دليل به مكيدن شست يا شيوه‌هايي از اين قبيل روي مي‌آورد.
اين مكيدن انگشت باعث مي‌شود كودك احساس امنيت بيشتري نيز داشته باشد. در اصل غريزه مكيدن پس از يك سالگي از بين مي‌رود و اگر كودك همچنان به اين كار تمايل نشان مي‌دهد مي‌تواند نشان‌دهنده علل مختلفي مانند حسادت، افسردگي يا بروز اتفاقات ناخوشايند براي وي مثلا تولد يك بچه ديگر باشد.
ترس از والدين يا اضطراب‌هاي ناشي از جدايي مثل رفتن به كودكستان باعث بروز رفتارهايي مي‌شود كه كودك در سنين بسيار پايين‌تر مثل نوزادي آنها را انجام مي‌داده است.
در اين مواقع محبت و توجه شما به كودك، به وي امنيت داده و باعث مي‌شود كودك به محيط اطراف خود توجه بيشتري داشته باشد و آشنايي وي با امكانات و ابزار محيط بتدريج اين عادت را حذف مي‌كند.
هيچ گاه به طور مداوم كودك را از انجام كار بدش منع نكنيد. اين تذكرات پي‌درپي ممكن است حساسيت بيشتري را در كودك برانگيزد و حتي گاهي كودك از روي لجاجت با شدت بيشتري به انجام عادت بد خود مي‌پردازد.
هرگز از شيوه‌هايي مانند تهديد و ترساندن كودك استفاده نكنيد، اين روش‌ها نه‌تنها ممكن است اثري نداشته باشند، بلكه اضطراب بيشتري را در وي ايجاد كرده و در كودك اين تعبير ايجاد مي‌شود كه مادر يا پدر ديگر نسبت به وي توجه و علاقه ندارند و اين مساله نتيجه كاملا معكوسي دارد.
پس حساسيت بيش از اندازه نشان ندهيد و از روش‌هاي غلطي كه احساس امنيت كودك را به خطر مي‌اندازد استفاده نكنيد.
بهترين روش اين است كه والدين با انجام روش‌هاي درست، ضمن ابراز عشق و علاقه نسبت به كودك، آرامش خود را حفظ كنند و بدانند با برخورد منطقي، كودك دست از عادت غلط خود برمي‌دارد.
گاهي گريه كردن و نق زدن كودكان مي‌تواند به صورت عادت در آيد. در اين مواقع نبايد با اين رفتار بسادگي كنار بياييد.
ابتدا مهم است كه به كودك خود تفاوت بين صداي نق زدن و يك لحن عادي صحبت كردن را نشان دهيد، شايد او خود هم از صداي نق زدن خود آزار ببيند ولي متوجه آن نشود.
هنگامي كه براي اولين بار كودك شما نق زد قاطعانه با او برخورد كنيد و در ادامه از او بخواهيد هر چه مي‌خواهد با لحني آرام و قشنگ به شما بگويد.
وقتي به پارك مي‌رويد، ابتدا براي وي قانون بگذاريد كه اگر گريه كرد يا نق زد به خانه برمي گرديد و اگر اين كار را انجام داد با مهرباني و قاطعانه به حرف خود عمل كنيد.
خوب است بدانيد كودك گاهي ممكن است در صورت بروز استرس يا مشكل جديدي مجدد به عادت قبلي خود برگردد. در اين صورت نيز با انجام روش‌هاي فوق مي‌توانيد وي را به انجام رفتار مناسب سوق دهيد.
كنترل استرس را به كودكان آموزش دهيم
شما مي‌توانيد با آموزش يك سري تمرينات آرامش بخش به كودك، وي را در جهت كنترل استرس هايش ياري دهيد.
براي مثال به وي بياموزيد در مواقعي كه تحت فشار قرار مي‌گيرد براي دقايق كوتاهي با دهان باز نفس عميق بكشد. اين كار به تعديل واكنش‌هاي بدن در مقابل استرس كمك مي‌كند.
مي‌توانيد به وي بياموزيد با استفاده از قدرت تخيل خود، شرايط را مطلوب سازد. در واقع از تخيلات هدايت شده استفاده نمايد.
يكي ديگر از كارهايي كه در ايجاد آرامش كودك مفيد است، استفاده از تمرينات آرامبخش ماهيچه‌اي است. براي مثال دندان‌هاي خود را به آرامي به هم بفشارد و آهسته تا پنج بشمارد و سپس همان ميزان استراحت كند. اين كار را چهار تا شش مرتبه در روز انجام دهد.
تغيير دادن حالت خواب نيز مي‌تواند مفيد باشد. اگر كودك در خواب دندان قروچه مي‌كند، وي را بيدار كنيد و بخواهيد فكش را كاملا شل كند يا نحوه خوابيدن وي را تغيير دهيد.
واكنش مناسب به رفتارهاي نامناسب
حساسيت كودكان بسيار بالاست و هيچ‌گاه نبايد عادات بد آنها باعث شود بين آنها و شما فاصله بيفتد، زيرا اين فاصله به مراتب از ضرر عادات بد كودكان خطرناك‌تر است بنابراين واضح است كه براي ترك اين عادات، هرگز نبايد كودك را تحقير و تنبيه كرد. بهتر است كمي بي تفاوت رفتار كنيد. به‌علاوه ريشه اصلي اين عادات كودك را بيابيد و با آنها مقابله كنيد.
براي مثال محيط خانواده را براي وي امن سازيد و نگذاريد با مشاهده صحنه‌ها و فيلم‌هاي خاص دچار اضطراب شود.
تشويق كودك براي هر رفتار مناسب مثلا كوتاه كردن ناخن‌ها، به مراتب سازنده‌تر از تنبيه كردن وي به خاطر يك عادت غيرارادي است.
مي‌توانيد از ابزارهاي متفاوتي استفاده كنيد تا كاري كه كودك از روي عادت انجام مي‌دهد، برايش ناخوشايند شود؛ كارهايي مثل آغشته كردن ناخن كودك به مواد تلخ و غيرمضر مثل روغن بادام تلخ مي‌تواند مفيد باشد.
يكي از اقدامات مفيد براي ترك عادت ناپسند كودك، سرگرم كردن او در اوقات فراغتش است. اگر دستان كودك مشغول انجام كاري باشد، كمتر احتمال دارد از آنها براي انجام عادات بد استفاده كند.
به علاوه يكي از بهترين روش‌هايي كه توصيه مي‌شود اين است كه كودك را مستقيما از انجام رفتار ناپسند به سوي انجام كارهاي مناسبي كه به آنها علاقه‌مند است سوق دهيم. با اين ترفند بتدريج عادت بد از سر وي مي‌افتد.
فاطمه خداكرمي