گزارش دپارتمان امور اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل:
شرایط اقتصادی جهان و چشم‌اندازی به آینده
خروج قابل ملاحظه سرمایه و کاهش شدید ارزش پول‌های ملی در کشورهای در حال توسعه
مترجم: شهناز بنونام*
خلاصه:
انتظار کاهش احتمالی اندازه خرید اوراق بهادار مدت‌دار در برنامه‌های سیاست پولی غیرمتعارف توسط بانک‌های مرکزی اصلی خصوصا بانک مرکزی آمریکا سبب آشفتگی بازارهای مالی جهان شده است.
در ماه ژوئن بانک مرکزی آمریکا شروع به کاهش تدریجی سیاست‌های تسهیل‌کننده پولی (QE) به خصوص برنامه خرید اوراق قرضه 85 میلیارد دلاری در ماه کرد، به این صورت که چرخه سیاست‌های انبساطی را به‌تدریج و براساس شرایط اقتصادی کند نماید. بانک مرکزی آمریکا به چرخه جاری خرید دارایی‌ها ادامه خواهد داد تا نرخ بیکاری به 7 درصد افت کند که طبق پیش‌بینی‌ها تا انتهای سال 2013 به وقوع خواهد پیوست.
در آمریکا نرخ‌هایی با بهره نزدیک به صفر حداقل تا زمانی که بیکاری به 5/6 درصد افت کند، ادامه خواهد یافت. به علاوه چشم‌انداز ادامه روند تورم پایین در آمریکا به بانک مرکزی اين كشور این فضای مانوری را می‌دهد تا بتواند محرک‌ها را طبق شرایط اقتصادی تعدیل کند. ضمنا انتظار نمی‌رود هیچ بانک مرکزی اصلی دیگر از سیاست‌های تسهیل‌کننده پولی عقب‌نشینی کند، زیرا بانک BOJ ژاپن، شدیدا به برنامه خرید اوراق قرضه ادامه داده و بانک مرکزی اروپا نیز به حفظ تقاضای ناشی از نقدینگی ذخیره‌سازی ادامه می‌دهد.
بازارهای مالی به عدم اطمینان‌های ناشی از خروج از روند سیاست‌های تسهیل‌کننده پولی شدیدا عکس‌العمل نشان داده‌اند. سود حاصل از اوراق قرضه دولتی در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکا وآلمان افزایش چشمگیری داشته است. (نمودار شماره یک). در آمریکا در 10 سال نرخ بهره اوراق قرضه خرانه‌داری از 6/1 درصد در ماه مه به بیش از 5/2 درصد در انتهای ماه ژوئن افزایش یافت.
آشفتگی مالی همچنین تاثیر بسزایی بر کشورهای در حال توسعه داشته است. تا آوریل 2013 جریان سرمایه در اقتصادهای نوظهور، خصوصا در بازار اوراق قرضه درحال افزایش بود و بیشتر پول‌های ملی تحت فشار قرار گرفتند. هرگونه تغییر ناگهانی در بازار در مورد خروج از سیاست‌های تسهیل‌کننده پولی توسط بانک مرکزی آمریکا این روند را وارونه کرده است.
از ماه مه بازار سهام وجریان اوراق قرضه در بسياري از اقتصادهای نوظهور شرایط معکوسی را تجربه کرده است. در نتیجه بازارهای سهام افت کرده و تفاوت قیمت خرید وفروش اوراق قرضه افزایش یافته است. (نمودار شماره یک )
ارزش پول ملی خصوصا در کشورهایی مانند هند، مکزیک، آفریقای جنوبی و ترکیه شدیدا کاهش یافته است. (نمودار شماره 2) این موضوع به موضوعات دیگر مانند بی‌ثباتی و فضای سیاست‌گذاری محدود خصوصا در اقتصادهایی که خود در حال مبارزه برای بازگشت به رشد اقتصادی بالاتر بودند مثل برزیل، هند و روسیه نیز اضافه گشت. تغییرات در شرایط نقدینگی و ریسک‌گریزی در بازارهای مالی جهان شرایط را برای سرمایه‌گذاری در جبران کسری حساب‌های جاری مشکل‌تر کرده و به موازنه پرداخت‌ها فشار آورده است. به هر حال به دلیل سطوح بالاتر ذخایر بین‌المللی و سطوح پایین‌تر بدهی‌های خارجی، بسياري از اقتصادهای نوظهور امروز نسبت به دوره قبل برگشت جریان سرمایه و آشفتگی مالی در شرایط بهتری به سر‌می‌برند. به علاوه چشم‌انداز رشد اقتصادی میان‌مدت اقتصادهای نوظهور بسیار بیشتر از کشورهای توسعه یافته است.
آمریکا:
طرحی جدید برای کاهش نشر کربن
در 25 ژوئن رییس‌جمهور آمریکا طرح جدیدی جهت کاهش نشر گازهای گلخانه‌ای و ایجاد سیاست‌هایی برای تاثیرات منفی تغییرات آب و هوایی ارائه داد. طبق طرح پیشنهادی در سال مالی 2014، سرمایه‌گذاری برای تکنولوژی انرژی پاک به میزان 3 درصد افزایش خواهد یافت. همچنین تا سال 2016 استانداردهای جدید آلودگی با کربن برای واحدهای برق جدیدالتاسیس و همچنین قدیمی ارائه می‌گردد و تا سال 2020 ظرفیت تولید الکتریسیته با باد و خورشید نسبت به زمان حال دو برابر خواهد شد. همچنین در این طرح بهره‌وری انرژی در حمل و نقل، خانه، کسب و کار و کارخانه‌ها رو به افزایش خواهد بود.
بازار مسکن در مسیر بهبود قرار دارد. در 12 ماه گذشته تمام شاخص‌های اصلی قیمت مسکن 7 الی 12 درصد افزایش داشته است. بعد از 2 سال رکود، ساخت‌وساز جدید دوباره از سر گرفته شد و به رشد ناخالص داخلی کمک کرده است. به دنبال افزایش 10 درصدی در ابتدای سال 2010 به‌تدریج تامین نرخ پایین برای همه وام‌های املاک و مستغلات صورت پذیرفت، به صورتی که در 3 ماهه اول 2013 به 7 درصد کاهش یافت.
ژاپن:
رنگ باختن تاثیر سیاست‌های کمی و کیفی تسهیل‌کننده پولی بربازدهی اوراق
بانک مرکزی ژاپن در آوریل 2013 سیاست‌های کمی و کیفی تسهیل کننده پولی (QQME) را ایجاد کرد که سبب افزایش میزان بازخرید اوراق قرضه دولت ژاپن با سررسید بلندمدت شد. همان‌طور که انتظار می‌رفت بازدهی برای اوراق قرضه 20 و 30 ساله دولت کاهش یافت. رشد کاهش در بازدهی 30 ساله اوراق در مقایسه با سطح آن در شروع سال به میزان 60 الی 70 واحد درصد گشت. بنابراین این تاثیر به سرعت رنگ باخت. تا انتهای ماه ژوئن، کاهش بازدهی به فقط 15 واحد درصد افت کرد. به عنوان قسمتی از استراتژی جدید، بانک مرکزی ژاپن خرید اوراق قرضه دولت با سررسید کوتاه مدت را متوقف کرد. سود آن دسته از اوراق شروع به افزایش کرد. بازدهی اوراق قرضه 5 ساله دولت از ابتدای 2013 تا ژوئن 2013 به میزان 14 واحد درصد افزایش یافت. این توسعه سبب شد تا بانک‌های بازرگانی نرخ بهره را برای اعتبار جدید افزایش دهند. طبق گزارش‌های بانک مرکزی ژاپن نرخ پایه بهره پول از شروع برنامه‌های (QQME) برابر شده است که برخلاف روند کاهشی در 2 سال گذشته است. بازار سهام در سال 2013 تغییرات شدیدی را متحمل شد. شاخص قیمت سهام NIKKI در 20 هفته منتهی به 22 ماه مه به میزان 50 درصد افزایش یافت، اما سپس در 5 هفته بعد بیش از 45 درصد آن رشد را از دست داد.
اروپای غربی:
تثبیت فعالیت‌های اقتصادی اما در سطحی پایین
تاثیرات منفی بحران منطقه یورو در ابتدای سال 2013 رو به کاهش نهاد و بعد از چند ماه اعتماد و فعالیت از سر گرفته شد، اما در سطوحی پایین. به‌رغم این تثبیت، رشد تولید ناخالص داخلی در سه ماهه دوم سال جاری منقبض شد.
در 3 ماهه اول سال، تولید صنعتی از حالت رکود دوباره جان تازه‌ای یافت و در آوریل برای سومین ماه پی در پی سطح شاخص را به همان شرایطی رساند که در سپتامبر 2012 موجود بود. ساختمان سازی در آوریل به اوج خود رسید، در حالی که شاخص آن از شروع سال هموار باقی ماند (جدا از مشکلات بدی آب و هوا). شاخص اقتصادی کمیسیون اروپا در ماه ژوئن برای دومین ماه پی‌در‌پی بهبود یافت، اما هنوز از میزان میانگین آن در دراز مدت پایین‌تر بود. شاخص تولید در ماه ژوئن برای سومین ماه پی‌در‌پی دوباره بالا رفت، اما ثابت باقی ماند. میزان بیکاری نیروی کار 3/12 درصد و میزان بیکاری جوانان 2 برابر آن یعنی 4/24 درصد شد.
اعضای جدید اتحادیه اروپا:
رکورد جدید نرخ پایین بهره سیاستی درمجارستان و لهستان
تورم قیمت مصرف‌کننده در منطقه به کاهش ادامه داد و در ماه مه در لهستان به 5/0 و در مجارستان به 8/1 درصد کاهش یافت. در نتیجه، تسهیل سیاست پولی در ماه ژوئن ادامه یافت و نرخ بهره اصلی در مجارستان و لهستان به ترتیب به 25/4 و 75/2 کاهش یافت. همچنین در ماه ژوئن سیلاب شدیدی به قسمت‌هایی از اروپای شرقی صدمه رساند و مزارع و زیر ساختارها آسیب فراوان دیدند، این موضوع صنعت بیمه را تحت فشار زیادی گذاشت. انتظارات کاهش تدریجی سیاست‌های پولی غیرمتعارف در آمریکا شرایط استقراض تسهیلات را برای اعضای جدید اتحادیه سخت‌تر کرد.
در لهستان بخش ضعیف ساختمان‌سازی همچنان عقب نگاه داشته شده و تولید صنعتی نیز 5/1 درصد کاهش سالانه را در ماه مه تجربه کرد. اگرچه افزایش نسبتا کم حجم خرده فروشی در ماه مه نشان‌دهنده افزایش انگیزه در مصرف کننده است.
از ماه ژانویه تا آوریل صادرات لهستان خصوصا به کشورهای درحال توسعه افزایش خوبی داشت. در رومانی رشد سالانه میزان محصولات صنعتی در ماه آوریل معادل 8 درصد بود که بیشتر این رشد به بخش صادرات تعلق داشت. در آوریل در بلغارستان صادرات رشد سالانه 6/21 درصد را تجربه کرد. به طور کلی از ژانویه تا مه عملکرد صادرات در منطقه مطلوب بوده که نشان‌دهنده بهبود شرایط تقاضا در بعضی از قسمت‌های اروپا است.
اقتصادهای در حال گذر
کشورهای آسیای میانه:
روسیه توافقنامه حمل نفت با چین را به امضا رساند
از ماه ژانویه تا مه رشد اقتصادی سالانه روسیه 2 درصد بود. تولید صنعتی در ماه مه کاهش سالانه 4/1 درصدی را تجربه کرد. در نتیجه این کاهش، سرمایه‌گذاری روند ضعیف فقط 4/0 درصدی را پشت سر گذراند. به‌رغم رشد کند، نرخ بیکاری در برابر 6/5 درصد در ماه آوریل، به 2/5 درصد در ماه مه کاهش یافت. به هر حال درآمد قابل مصرف (درآمد منهای مالیات) کاهش سالانه 3/1 درصدی یافت، در حالی که تورم سالانه به 4/7 درصد رسید. اعلان دولت مبنی بر خرید مضاعف ارز خارجی برای صندوق ذخیره و صندوق رفاه ملی سبب کاهش قیمت پول ملی شد. در ژوئن روسیه با چین قراردادی به امضا رساند که براساس آن 365 میلیون تن نفت به ارزش 270 میلیارد دلار در دوره زمانی 25 سال به این کشور ارسال شود.
در ماه ژوئن بانک مرکزی اوکراین نرخ تنزیل مجدد را 50 واحد درصد کاهش داد. به منظور افزایش منابع برای غرض‌ها و محدود کردن نگهداری سپرده‌های دلاری و سایز اقتصاد سایه، محدودیتی برای معاملات روزانه نقدی در باقیمانده سال 2013 اعمال خواهد شد. ضمنا در ماه مه ذخایر ارز خارجی کاهش 7/2 درصدی معادل 700 میلیون دلار داشت.
اروپای جنوب شرقی:
تقاضای داخلی افزایش یافت
در جمهوری یوگسلاوی سابق رشد تولید ناخالص داخلی در 3 ماهه اول سال رشد سالانه 9/2 درصدي داشت. تقاضای داخلی در حال بهبود است، از آنجا که سرمایه‌گذاری 9 درصد افزایش سالانه یافت. میزان بیکاری به 9/29 درصد کاهش یافت که کمترین میزان در 20 سال اخیر است. به هر حال انتقال ارز از خارج به داخل در 3 ماه اول کاهش داشت که به دلیل شرایط اقتصادی سخت در یونان و ایتالیا است. در کرواسی از آنجا که فصل توریسم از ماه مه شروع می‌شود بازار کار تا حدودی بهبود یافت. در ماه مه و ژوئن بانک ملی صربستان نرخ سیاستی اصلی را به 11 درصد کاهش داد. مواجه شدن با کاهش غیر‌قابل پیش‌بینی بودجه در ماه مه دولت صربستان را وادار به ایجاد چند اصلاحیه در زمینه مالیات کرد تا بتواند درآمدهای مالی ایجاد کند.
اقتصادهای در حال توسعه
آفریقا:
تورم در چند کشور کاهش یافت
در حالی که تورم در آفریقای شرقی کاهش یافت، بانک مرکزی کنیا در ماه مه نرخ بهره را 100 واحد درصد کاهش داده و به 5/8 درصد رساند، بانک اوگاندا نرخ را از 12 به 11 درصد کاهش داد. ضمنا در آفریقای جنوبی تورم از 9/5 درصد در ماه آوریل به 6/5 درصد در ماه مه کاهش یافت. به دنبال کاهش تورم، بانک بوتسوانا نرخ بهره سیاستی خود را با 50 واحد درصد کاهش به 5/8 درصد رساند که دومین کاهش در طول 2 ماه بود. در مقابل، غنا به دلیل شاخص قیمت مصرف‌کننده در بخش مواد غیر‌غذایی با تداوم تورم مواجه شد که در ماه مه به 9/10 درصد رسید در مقایسه با 6/10 درصد در ماه پیشین.
در رواندا رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2012 به میزان 8 درصد بود که بخش ساختمان‌سازی و خدمات آن را حمایت می‌کرد. نرخ رشد در مراکش در سال 2012 نیز از 4/2 به 7/2درصد افزایش یافت، اما پیش‌بینی رسمی رشد برای سال 2014 کاهش از 5 درصد به 5/2 درصد را نشان می‌دهد که به دلیل رشد ضعیف بخش کشاورزی، تقاضای ضعیف بین‌المللی و سیاست‌های مالی محدود است. در انتهای ماه ژوئن درمصر کاهش روند مالی به 8/11 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی برای 11 ماه اول سال رسید. در تونس در سال جاری برداشت غلات 33 درصد کمتر از سال گذشته خواهد بود که به دلیل بارندگی ضعیف است.
آسیای شرقی:
خروج قابل ملاحظه سرمایه
ترس سرمایه‌گذاران ازکاهش نقدینگی در جهان سبب خروج سرمایه هنگفتی از شرق آسیا وکاهش شدید ارزش پول‌های ملی منطقه در برابر دلار شد. شاخص‌های بازار بورس در بسیاری از کشورها از جمله اندونزی، فیلیپین و تایلند بیش از 10 درصد کاهش یافت. بازار اوراق قرضه نیزبا خروج سرمایه مواجه شد و به دلیل افزایش مطالبات معوق بانک‌ها انجام سوآپ وام‌ها به بالاترین حد رسید. بازار بین بانکی چین در ماه ژوئن توسط کاهش موقت نقدینگی ضربه خورد که سبب افزایش نرخ‌های بین بانکی شد و نگرانی‌هایی را در باره شرایط ثبات سیستم مالی به وجود آورد. به منظور بهبود عملکرد بازار پول، بانک مرکزی چین شروع به تزریق پول به موسسات مالی که دچار کمبود مالی شده بودند، کرد. همچنین بانک‌های تجاری را وادار به تقویت مدیریت نقدینگی خود از طریق تنظیم مناسب اندازه و دوره سررسید دارایی‌ها و بدهی‌ها کرد. در اواخر ماه ژوئن دولت اندونزی سوبسید سوخت را کاهش داد که سبب افزایش 44 درصدی قیمت بنزین و 22 درصدی قیمت گازوئیل شد.
جنوب آسیا:
چالش‌های اقتصاد کلان در هند و پاکستان اوج گرفت، کاهش رشد به همراه خروج بالای سرمایه
اقتصاد کلان در بسیاری از کشورهای آسیای جنوبی به چالش‌های خود ادامه می‌دهد. در هند و پاکستان رشد اقتصادی کند باقی می‌ماند. توازن فشار موازنه پرداخت‌ها، کسری حساب جاری (صادرات منهای واردات) را افزایش داد. اقتصاد هند در 3 ماهه اول سال 2013 به میزان 8/4 درصد رشد سالانه داشت که مانند 3 ماه قبل بود. بهبود اندک صادرات توانست ضعف تقاضای داخلی (زیرا مصرف بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری و رشد خرج کردن مردم کند شد) را جبران کند. در مقابل کاهش رشد، کسری حساب جاری (8/4 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی در سال مالی 132012) و ترس از کاهش جهانی نقدینگی سبب خروج سرمایه‌گذاران از بازار سهام و ارز شد. روپیه هند از ماه مه 10 درصد ارزش خود را در برابر دلار از دست داد و در اواخر ماه ژوئن به کمترین میزان خود در طول تاریخ رسید.
در پاکستان، رشد اقتصادی در سال مالی 132012 با کاهش به 6/3 درصد رسید، زیرا کمبود انرژی سبب محدودیت فعالیت‌ها شد.کاهش بودجه به 8/8 درصد GDP رسید. در ابتدای ماه جولای دولت جدید پاکستان با IMF توافقنامه‌ای به امضا رساند تا وام حداقل 3/5 میلیارد دلاری را به منظور فرار کردن از بحران موازنه پرداخت‌ها و کمک به اقتصاد بیمار دریافت کند.
آسیای غربی:
ترکیه، تحت تاثیر نوسانات بازار مالی و ناآرامی‌های اجتماعی
ترکیه نیز به دلیل نوسانات بازار مالی و ناآرامی‌های اجتماعی دچار خروج سرمایه شد.
در طی 10 روز وجوه سرمایه‌گذاری شده در بخش خارجی 3/1 میلیارد دلار کاهش یافت. شاخص اصلی بورس استانبول بیش از 20 درصد کاهش و نرخ مبادلات لیره ترکیه در برابر دلار آمریکا بیش از 5 درصد افت پیدا کرد. در بحرین ناآرامی‌های اجتماعی سبب شد تا پارلمان 11 درصد به مصرف بودجه سال 2013 اضافه کند. از آوریل در عربستان به دنبال آنکه برای مهاجران غیر‌قانونی مجازات‌هایی در نظر گرفته شد بیش از 5/1 میلیون کارگر خارجی مبادرت به تنظیم شرایط خود کردند.
خیلی از کارگران مهاجر به خصوص کارگران یمنی قادر به دریافت اجازه کار نیستند. تا‌کنون بیش از 53 هزار کارگر یمنی از کشور خارج و 100 هزار نفر نیز به زودی برای جلوگیری از تحریم‌ها خارج خواهند شد. انتقال ارز از خارج به داخل که 2/4 درصد از GDP یمن را در سال 2011 شامل می‌شد در ماه‌های پیش رو کاهش را تجربه خواهد کرد. در سوریه قیمت رسمی بنزین، گازوئیل و گاز اخیرا تقریبا دو برابر شده، زیرا ارزش پول ملی به کاهش ادامه داده است.
آمریکای لاتین و کارائیب:
اعتراضات شدید مردم در برزیل
در 3 ماهه اول سال 2013 فعالیت‌های اقتصادی در کشورهای بزرگ کمتر از انتظار بود. مکزیک در 3 ماهه اول شرایط ناامید‌کننده‌ای را تجربه کرد. GDP فقط 8/0 درصد رشد سالانه داشت. در برزیل بهبود شرایط اقتصادی که پیش از این انتظار می‌رفت رشد خیلی کمی دارد در 3 ماهه اول GDP فقط رشد 9/1 درصدی سالانه و 6/0 درصدی 3 ماهه داشت. به هر حال تشکیل سرمایه ناخالص ثابت 3 درصد رشد سالانه را تجربه کرد.
در ماه ژوئن برزیل شاهد بزرگ‌ترین اعتراضات مردمی گشت که در دهه اخیر بی‌سابقه بود، اعتراضات در پاسخ به افزایش قیمت حمل و نقل در شهرهای بزرگ بود که به زودی به موضوعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی سرایت کرد. در پاسخ به اعتراضات رییس‌جمهور برزیل به صورت شخصی با بعضی از رهبران شورشی‌ها جلسه گذاشت و برای 5 بسته سیاسی، اقتصادی، مالی، سلامت، حمل‌ونقل و آموزش به بحث پرداخت. این مباحثات اخیرا شروع شده و به نظر می‌رسد تغییرات مثبتی ایجاد کند.
نوسانات قیمتی نفت
قیمت نفت در سال تا انتهای سال گذشته میلادی با نوسان همرا ه بود، در حالی که تقاضای ضعیف در جهان قیمت‌ها را روندی نزولی بخشید همزمان خطرات وابسته به جغرافیای سیاسی در چند کشور تولید‌کننده نفت سبب افزایش قیمت آن گشت. تقاضا در جهان برای نفت در سال 2012 به میزان 9/0 درصد کاهش داشت. میزان ذخایر جهان نیز تحت تاثیر تحریم‌های اعمال شده توسط اتحادیه اروپا و آمریکا بر صادرکنندگان - سوریه و ایران - قرار گرفت و البته به میزان زیادی توسط افزایش تولید در عربستان، لیبی،آمریکای شمالی، آمریکای لاتین و روسیه جبران شد. با این حال میزان ذخایر به 8/2 میلیون بشكه در روز افت کرد، میزان میانگین ذخایر از سال 2006 تا 2011 برابر با 4 میلیون بشکه در روز بود. (نمودار شماره 3)
*موسسه مطالعات مدیریت و توسعه ایران زمین
شرایط اقتصادی جهان و چشم‌اندازی به آینده
خروج قابل ملاحظه سرمایه و کاهش شدید ارزش پول‌های ملی در کشورهای در حال توسعه
مترجم: شهناز بنونام*
خلاصه:
انتظار کاهش احتمالی اندازه خرید اوراق بهادار مدت‌دار در برنامه‌های سیاست پولی غیرمتعارف توسط بانک‌های مرکزی اصلی خصوصا بانک مرکزی آمریکا سبب آشفتگی بازارهای مالی جهان شده است.
در ماه ژوئن بانک مرکزی آمریکا شروع به کاهش تدریجی سیاست‌های تسهیل‌کننده پولی (QE) به خصوص برنامه خرید اوراق قرضه 85 میلیارد دلاری در ماه کرد، به این صورت که چرخه سیاست‌های انبساطی را به‌تدریج و براساس شرایط اقتصادی کند نماید. بانک مرکزی آمریکا به چرخه جاری خرید دارایی‌ها ادامه خواهد داد تا نرخ بیکاری به 7 درصد افت کند که طبق پیش‌بینی‌ها تا انتهای سال 2013 به وقوع خواهد پیوست.
در آمریکا نرخ‌هایی با بهره نزدیک به صفر حداقل تا زمانی که بیکاری به 5/6 درصد افت کند، ادامه خواهد یافت. به علاوه چشم‌انداز ادامه روند تورم پایین در آمریکا به بانک مرکزی اين كشور این فضای مانوری را می‌دهد تا بتواند محرک‌ها را طبق شرایط اقتصادی تعدیل کند. ضمنا انتظار نمی‌رود هیچ بانک مرکزی اصلی دیگر از سیاست‌های تسهیل‌کننده پولی عقب‌نشینی کند، زیرا بانک BOJ ژاپن، شدیدا به برنامه خرید اوراق قرضه ادامه داده و بانک مرکزی اروپا نیز به حفظ تقاضای ناشی از نقدینگی ذخیره‌سازی ادامه می‌دهد.
بازارهای مالی به عدم اطمینان‌های ناشی از خروج از روند سیاست‌های تسهیل‌کننده پولی شدیدا عکس‌العمل نشان داده‌اند. سود حاصل از اوراق قرضه دولتی در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکا وآلمان افزایش چشمگیری داشته است. (نمودار شماره یک). در آمریکا در 10 سال نرخ بهره اوراق قرضه خرانه‌داری از 6/1 درصد در ماه مه به بیش از 5/2 درصد در انتهای ماه ژوئن افزایش یافت.
آشفتگی مالی همچنین تاثیر بسزایی بر کشورهای در حال توسعه داشته است. تا آوریل 2013 جریان سرمایه در اقتصادهای نوظهور، خصوصا در بازار اوراق قرضه درحال افزایش بود و بیشتر پول‌های ملی تحت فشار قرار گرفتند. هرگونه تغییر ناگهانی در بازار در مورد خروج از سیاست‌های تسهیل‌کننده پولی توسط بانک مرکزی آمریکا این روند را وارونه کرده است.
از ماه مه بازار سهام وجریان اوراق قرضه در بسياري از اقتصادهای نوظهور شرایط معکوسی را تجربه کرده است. در نتیجه بازارهای سهام افت کرده و تفاوت قیمت خرید وفروش اوراق قرضه افزایش یافته است. (نمودار شماره یک )
ارزش پول ملی خصوصا در کشورهایی مانند هند، مکزیک، آفریقای جنوبی و ترکیه شدیدا کاهش یافته است. (نمودار شماره 2) این موضوع به موضوعات دیگر مانند بی‌ثباتی و فضای سیاست‌گذاری محدود خصوصا در اقتصادهایی که خود در حال مبارزه برای بازگشت به رشد اقتصادی بالاتر بودند مثل برزیل، هند و روسیه نیز اضافه گشت. تغییرات در شرایط نقدینگی و ریسک‌گریزی در بازارهای مالی جهان شرایط را برای سرمایه‌گذاری در جبران کسری حساب‌های جاری مشکل‌تر کرده و به موازنه پرداخت‌ها فشار آورده است. به هر حال به دلیل سطوح بالاتر ذخایر بین‌المللی و سطوح پایین‌تر بدهی‌های خارجی، بسياري از اقتصادهای نوظهور امروز نسبت به دوره قبل برگشت جریان سرمایه و آشفتگی مالی در شرایط بهتری به سر‌می‌برند. به علاوه چشم‌انداز رشد اقتصادی میان‌مدت اقتصادهای نوظهور بسیار بیشتر از کشورهای توسعه یافته است.
آمریکا:
طرحی جدید برای کاهش نشر کربن
در 25 ژوئن رییس‌جمهور آمریکا طرح جدیدی جهت کاهش نشر گازهای گلخانه‌ای و ایجاد سیاست‌هایی برای تاثیرات منفی تغییرات آب و هوایی ارائه داد. طبق طرح پیشنهادی در سال مالی 2014، سرمایه‌گذاری برای تکنولوژی انرژی پاک به میزان 3 درصد افزایش خواهد یافت. همچنین تا سال 2016 استانداردهای جدید آلودگی با کربن برای واحدهای برق جدیدالتاسیس و همچنین قدیمی ارائه می‌گردد و تا سال 2020 ظرفیت تولید الکتریسیته با باد و خورشید نسبت به زمان حال دو برابر خواهد شد. همچنین در این طرح بهره‌وری انرژی در حمل و نقل، خانه، کسب و کار و کارخانه‌ها رو به افزایش خواهد بود.
بازار مسکن در مسیر بهبود قرار دارد. در 12 ماه گذشته تمام شاخص‌های اصلی قیمت مسکن 7 الی 12 درصد افزایش داشته است. بعد از 2 سال رکود، ساخت‌وساز جدید دوباره از سر گرفته شد و به رشد ناخالص داخلی کمک کرده است. به دنبال افزایش 10 درصدی در ابتدای سال 2010 به‌تدریج تامین نرخ پایین برای همه وام‌های املاک و مستغلات صورت پذیرفت، به صورتی که در 3 ماهه اول 2013 به 7 درصد کاهش یافت.
ژاپن:
رنگ باختن تاثیر سیاست‌های کمی و کیفی تسهیل‌کننده پولی بربازدهی اوراق
بانک مرکزی ژاپن در آوریل 2013 سیاست‌های کمی و کیفی تسهیل کننده پولی (QQME) را ایجاد کرد که سبب افزایش میزان بازخرید اوراق قرضه دولت ژاپن با سررسید بلندمدت شد. همان‌طور که انتظار می‌رفت بازدهی برای اوراق قرضه 20 و 30 ساله دولت کاهش یافت. رشد کاهش در بازدهی 30 ساله اوراق در مقایسه با سطح آن در شروع سال به میزان 60 الی 70 واحد درصد گشت. بنابراین این تاثیر به سرعت رنگ باخت. تا انتهای ماه ژوئن، کاهش بازدهی به فقط 15 واحد درصد افت کرد. به عنوان قسمتی از استراتژی جدید، بانک مرکزی ژاپن خرید اوراق قرضه دولت با سررسید کوتاه مدت را متوقف کرد. سود آن دسته از اوراق شروع به افزایش کرد. بازدهی اوراق قرضه 5 ساله دولت از ابتدای 2013 تا ژوئن 2013 به میزان 14 واحد درصد افزایش یافت. این توسعه سبب شد تا بانک‌های بازرگانی نرخ بهره را برای اعتبار جدید افزایش دهند. طبق گزارش‌های بانک مرکزی ژاپن نرخ پایه بهره پول از شروع برنامه‌های (QQME) برابر شده است که برخلاف روند کاهشی در 2 سال گذشته است. بازار سهام در سال 2013 تغییرات شدیدی را متحمل شد. شاخص قیمت سهام NIKKI در 20 هفته منتهی به 22 ماه مه به میزان 50 درصد افزایش یافت، اما سپس در 5 هفته بعد بیش از 45 درصد آن رشد را از دست داد.
اروپای غربی:
تثبیت فعالیت‌های اقتصادی اما در سطحی پایین
تاثیرات منفی بحران منطقه یورو در ابتدای سال 2013 رو به کاهش نهاد و بعد از چند ماه اعتماد و فعالیت از سر گرفته شد، اما در سطوحی پایین. به‌رغم این تثبیت، رشد تولید ناخالص داخلی در سه ماهه دوم سال جاری منقبض شد.
در 3 ماهه اول سال، تولید صنعتی از حالت رکود دوباره جان تازه‌ای یافت و در آوریل برای سومین ماه پی در پی سطح شاخص را به همان شرایطی رساند که در سپتامبر 2012 موجود بود. ساختمان سازی در آوریل به اوج خود رسید، در حالی که شاخص آن از شروع سال هموار باقی ماند (جدا از مشکلات بدی آب و هوا). شاخص اقتصادی کمیسیون اروپا در ماه ژوئن برای دومین ماه پی‌در‌پی بهبود یافت، اما هنوز از میزان میانگین آن در دراز مدت پایین‌تر بود. شاخص تولید در ماه ژوئن برای سومین ماه پی‌در‌پی دوباره بالا رفت، اما ثابت باقی ماند. میزان بیکاری نیروی کار 3/12 درصد و میزان بیکاری جوانان 2 برابر آن یعنی 4/24 درصد شد.
اعضای جدید اتحادیه اروپا:
رکورد جدید نرخ پایین بهره سیاستی درمجارستان و لهستان
تورم قیمت مصرف‌کننده در منطقه به کاهش ادامه داد و در ماه مه در لهستان به 5/0 و در مجارستان به 8/1 درصد کاهش یافت. در نتیجه، تسهیل سیاست پولی در ماه ژوئن ادامه یافت و نرخ بهره اصلی در مجارستان و لهستان به ترتیب به 25/4 و 75/2 کاهش یافت. همچنین در ماه ژوئن سیلاب شدیدی به قسمت‌هایی از اروپای شرقی صدمه رساند و مزارع و زیر ساختارها آسیب فراوان دیدند، این موضوع صنعت بیمه را تحت فشار زیادی گذاشت. انتظارات کاهش تدریجی سیاست‌های پولی غیرمتعارف در آمریکا شرایط استقراض تسهیلات را برای اعضای جدید اتحادیه سخت‌تر کرد.
در لهستان بخش ضعیف ساختمان‌سازی همچنان عقب نگاه داشته شده و تولید صنعتی نیز 5/1 درصد کاهش سالانه را در ماه مه تجربه کرد. اگرچه افزایش نسبتا کم حجم خرده فروشی در ماه مه نشان‌دهنده افزایش انگیزه در مصرف کننده است.
از ماه ژانویه تا آوریل صادرات لهستان خصوصا به کشورهای درحال توسعه افزایش خوبی داشت. در رومانی رشد سالانه میزان محصولات صنعتی در ماه آوریل معادل 8 درصد بود که بیشتر این رشد به بخش صادرات تعلق داشت. در آوریل در بلغارستان صادرات رشد سالانه 6/21 درصد را تجربه کرد. به طور کلی از ژانویه تا مه عملکرد صادرات در منطقه مطلوب بوده که نشان‌دهنده بهبود شرایط تقاضا در بعضی از قسمت‌های اروپا است.
اقتصادهای در حال گذر
کشورهای آسیای میانه:
روسیه توافقنامه حمل نفت با چین را به امضا رساند
از ماه ژانویه تا مه رشد اقتصادی سالانه روسیه 2 درصد بود. تولید صنعتی در ماه مه کاهش سالانه 4/1 درصدی را تجربه کرد. در نتیجه این کاهش، سرمایه‌گذاری روند ضعیف فقط 4/0 درصدی را پشت سر گذراند. به‌رغم رشد کند، نرخ بیکاری در برابر 6/5 درصد در ماه آوریل، به 2/5 درصد در ماه مه کاهش یافت. به هر حال درآمد قابل مصرف (درآمد منهای مالیات) کاهش سالانه 3/1 درصدی یافت، در حالی که تورم سالانه به 4/7 درصد رسید. اعلان دولت مبنی بر خرید مضاعف ارز خارجی برای صندوق ذخیره و صندوق رفاه ملی سبب کاهش قیمت پول ملی شد. در ژوئن روسیه با چین قراردادی به امضا رساند که براساس آن 365 میلیون تن نفت به ارزش 270 میلیارد دلار در دوره زمانی 25 سال به این کشور ارسال شود.
در ماه ژوئن بانک مرکزی اوکراین نرخ تنزیل مجدد را 50 واحد درصد کاهش داد. به منظور افزایش منابع برای غرض‌ها و محدود کردن نگهداری سپرده‌های دلاری و سایز اقتصاد سایه، محدودیتی برای معاملات روزانه نقدی در باقیمانده سال 2013 اعمال خواهد شد. ضمنا در ماه مه ذخایر ارز خارجی کاهش 7/2 درصدی معادل 700 میلیون دلار داشت.
اروپای جنوب شرقی:
تقاضای داخلی افزایش یافت
در جمهوری یوگسلاوی سابق رشد تولید ناخالص داخلی در 3 ماهه اول سال رشد سالانه 9/2 درصدي داشت. تقاضای داخلی در حال بهبود است، از آنجا که سرمایه‌گذاری 9 درصد افزایش سالانه یافت. میزان بیکاری به 9/29 درصد کاهش یافت که کمترین میزان در 20 سال اخیر است. به هر حال انتقال ارز از خارج به داخل در 3 ماه اول کاهش داشت که به دلیل شرایط اقتصادی سخت در یونان و ایتالیا است. در کرواسی از آنجا که فصل توریسم از ماه مه شروع می‌شود بازار کار تا حدودی بهبود یافت. در ماه مه و ژوئن بانک ملی صربستان نرخ سیاستی اصلی را به 11 درصد کاهش داد. مواجه شدن با کاهش غیر‌قابل پیش‌بینی بودجه در ماه مه دولت صربستان را وادار به ایجاد چند اصلاحیه در زمینه مالیات کرد تا بتواند درآمدهای مالی ایجاد کند.
اقتصادهای در حال توسعه
آفریقا:
تورم در چند کشور کاهش یافت
در حالی که تورم در آفریقای شرقی کاهش یافت، بانک مرکزی کنیا در ماه مه نرخ بهره را 100 واحد درصد کاهش داده و به 5/8 درصد رساند، بانک اوگاندا نرخ را از 12 به 11 درصد کاهش داد. ضمنا در آفریقای جنوبی تورم از 9/5 درصد در ماه آوریل به 6/5 درصد در ماه مه کاهش یافت. به دنبال کاهش تورم، بانک بوتسوانا نرخ بهره سیاستی خود را با 50 واحد درصد کاهش به 5/8 درصد رساند که دومین کاهش در طول 2 ماه بود. در مقابل، غنا به دلیل شاخص قیمت مصرف‌کننده در بخش مواد غیر‌غذایی با تداوم تورم مواجه شد که در ماه مه به 9/10 درصد رسید در مقایسه با 6/10 درصد در ماه پیشین.
در رواندا رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2012 به میزان 8 درصد بود که بخش ساختمان‌سازی و خدمات آن را حمایت می‌کرد. نرخ رشد در مراکش در سال 2012 نیز از 4/2 به 7/2درصد افزایش یافت، اما پیش‌بینی رسمی رشد برای سال 2014 کاهش از 5 درصد به 5/2 درصد را نشان می‌دهد که به دلیل رشد ضعیف بخش کشاورزی، تقاضای ضعیف بین‌المللی و سیاست‌های مالی محدود است. در انتهای ماه ژوئن درمصر کاهش روند مالی به 8/11 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی برای 11 ماه اول سال رسید. در تونس در سال جاری برداشت غلات 33 درصد کمتر از سال گذشته خواهد بود که به دلیل بارندگی ضعیف است.
آسیای شرقی:
خروج قابل ملاحظه سرمایه
ترس سرمایه‌گذاران ازکاهش نقدینگی در جهان سبب خروج سرمایه هنگفتی از شرق آسیا وکاهش شدید ارزش پول‌های ملی منطقه در برابر دلار شد. شاخص‌های بازار بورس در بسیاری از کشورها از جمله اندونزی، فیلیپین و تایلند بیش از 10 درصد کاهش یافت. بازار اوراق قرضه نیزبا خروج سرمایه مواجه شد و به دلیل افزایش مطالبات معوق بانک‌ها انجام سوآپ وام‌ها به بالاترین حد رسید. بازار بین بانکی چین در ماه ژوئن توسط کاهش موقت نقدینگی ضربه خورد که سبب افزایش نرخ‌های بین بانکی شد و نگرانی‌هایی را در باره شرایط ثبات سیستم مالی به وجود آورد. به منظور بهبود عملکرد بازار پول، بانک مرکزی چین شروع به تزریق پول به موسسات مالی که دچار کمبود مالی شده بودند، کرد. همچنین بانک‌های تجاری را وادار به تقویت مدیریت نقدینگی خود از طریق تنظیم مناسب اندازه و دوره سررسید دارایی‌ها و بدهی‌ها کرد. در اواخر ماه ژوئن دولت اندونزی سوبسید سوخت را کاهش داد که سبب افزایش 44 درصدی قیمت بنزین و 22 درصدی قیمت گازوئیل شد.
جنوب آسیا:
چالش‌های اقتصاد کلان در هند و پاکستان اوج گرفت، کاهش رشد به همراه خروج بالای سرمایه
اقتصاد کلان در بسیاری از کشورهای آسیای جنوبی به چالش‌های خود ادامه می‌دهد. در هند و پاکستان رشد اقتصادی کند باقی می‌ماند. توازن فشار موازنه پرداخت‌ها، کسری حساب جاری (صادرات منهای واردات) را افزایش داد. اقتصاد هند در 3 ماهه اول سال 2013 به میزان 8/4 درصد رشد سالانه داشت که مانند 3 ماه قبل بود. بهبود اندک صادرات توانست ضعف تقاضای داخلی (زیرا مصرف بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری و رشد خرج کردن مردم کند شد) را جبران کند. در مقابل کاهش رشد، کسری حساب جاری (8/4 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی در سال مالی 132012) و ترس از کاهش جهانی نقدینگی سبب خروج سرمایه‌گذاران از بازار سهام و ارز شد. روپیه هند از ماه مه 10 درصد ارزش خود را در برابر دلار از دست داد و در اواخر ماه ژوئن به کمترین میزان خود در طول تاریخ رسید.
در پاکستان، رشد اقتصادی در سال مالی 132012 با کاهش به 6/3 درصد رسید، زیرا کمبود انرژی سبب محدودیت فعالیت‌ها شد.کاهش بودجه به 8/8 درصد GDP رسید. در ابتدای ماه جولای دولت جدید پاکستان با IMF توافقنامه‌ای به امضا رساند تا وام حداقل 3/5 میلیارد دلاری را به منظور فرار کردن از بحران موازنه پرداخت‌ها و کمک به اقتصاد بیمار دریافت کند.
آسیای غربی:
ترکیه، تحت تاثیر نوسانات بازار مالی و ناآرامی‌های اجتماعی
ترکیه نیز به دلیل نوسانات بازار مالی و ناآرامی‌های اجتماعی دچار خروج سرمایه شد.
در طی 10 روز وجوه سرمایه‌گذاری شده در بخش خارجی 3/1 میلیارد دلار کاهش یافت. شاخص اصلی بورس استانبول بیش از 20 درصد کاهش و نرخ مبادلات لیره ترکیه در برابر دلار آمریکا بیش از 5 درصد افت پیدا کرد. در بحرین ناآرامی‌های اجتماعی سبب شد تا پارلمان 11 درصد به مصرف بودجه سال 2013 اضافه کند. از آوریل در عربستان به دنبال آنکه برای مهاجران غیر‌قانونی مجازات‌هایی در نظر گرفته شد بیش از 5/1 میلیون کارگر خارجی مبادرت به تنظیم شرایط خود کردند.
خیلی از کارگران مهاجر به خصوص کارگران یمنی قادر به دریافت اجازه کار نیستند. تا‌کنون بیش از 53 هزار کارگر یمنی از کشور خارج و 100 هزار نفر نیز به زودی برای جلوگیری از تحریم‌ها خارج خواهند شد. انتقال ارز از خارج به داخل که 2/4 درصد از GDP یمن را در سال 2011 شامل می‌شد در ماه‌های پیش رو کاهش را تجربه خواهد کرد. در سوریه قیمت رسمی بنزین، گازوئیل و گاز اخیرا تقریبا دو برابر شده، زیرا ارزش پول ملی به کاهش ادامه داده است.
آمریکای لاتین و کارائیب:
اعتراضات شدید مردم در برزیل
در 3 ماهه اول سال 2013 فعالیت‌های اقتصادی در کشورهای بزرگ کمتر از انتظار بود. مکزیک در 3 ماهه اول شرایط ناامید‌کننده‌ای را تجربه کرد. GDP فقط 8/0 درصد رشد سالانه داشت. در برزیل بهبود شرایط اقتصادی که پیش از این انتظار می‌رفت رشد خیلی کمی دارد در 3 ماهه اول GDP فقط رشد 9/1 درصدی سالانه و 6/0 درصدی 3 ماهه داشت. به هر حال تشکیل سرمایه ناخالص ثابت 3 درصد رشد سالانه را تجربه کرد.
در ماه ژوئن برزیل شاهد بزرگ‌ترین اعتراضات مردمی گشت که در دهه اخیر بی‌سابقه بود، اعتراضات در پاسخ به افزایش قیمت حمل و نقل در شهرهای بزرگ بود که به زودی به موضوعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی سرایت کرد. در پاسخ به اعتراضات رییس‌جمهور برزیل به صورت شخصی با بعضی از رهبران شورشی‌ها جلسه گذاشت و برای 5 بسته سیاسی، اقتصادی، مالی، سلامت، حمل‌ونقل و آموزش به بحث پرداخت. این مباحثات اخیرا شروع شده و به نظر می‌رسد تغییرات مثبتی ایجاد کند.
نوسانات قیمتی نفت
قیمت نفت در سال تا انتهای سال گذشته میلادی با نوسان همرا ه بود، در حالی که تقاضای ضعیف در جهان قیمت‌ها را روندی نزولی بخشید همزمان خطرات وابسته به جغرافیای سیاسی در چند کشور تولید‌کننده نفت سبب افزایش قیمت آن گشت. تقاضا در جهان برای نفت در سال 2012 به میزان 9/0 درصد کاهش داشت. میزان ذخایر جهان نیز تحت تاثیر تحریم‌های اعمال شده توسط اتحادیه اروپا و آمریکا بر صادرکنندگان - سوریه و ایران - قرار گرفت و البته به میزان زیادی توسط افزایش تولید در عربستان، لیبی،آمریکای شمالی، آمریکای لاتین و روسیه جبران شد. با این حال میزان ذخایر به 8/2 میلیون بشكه در روز افت کرد، میزان میانگین ذخایر از سال 2006 تا 2011 برابر با 4 میلیون بشکه در روز بود. (نمودار شماره 3)
*موسسه مطالعات مدیریت و توسعه ایران زمین
