Sarp
مدیر بازنشسته
خداوند در آيات متعددي از قرآن كريم وعدۀ تحقق يك حكومت الهي، جهاني و عادلانه و شكست كفر و نفاق و طنين انداز شدن نداي «لااله الا الله» در سراسر كرۀ زمين را داده است. اين وعدۀ حق الهي حتماً محقق خواهد شد، در ادامه يكي از اين آيات آمده است؛
نكتهها:
1ـ در برخى از تفاسير در شأن نزول آيه چنين آمده است:
بعد از پيروزى مسلمانان بر مشركان در جنگ بدر، پيامبر(صلى الله عليه وآله) وارد مدينه شد و يهودیان مدينه را در بازار قينقاع گرد آورده و خطاب به آنان چنين فرمود:
"از خداوند بترسيد و از شكست بتپرستان پند گيريد و پيش از آنكه همانند قريش بتپرست با شما رفتار شود، به اسلام بگرويد. شما به خوبى مى‌دانيد كه من پيامبر مرسل هستم و اين را در كتاب خويش خوانده‌ايد.
يهودیان در جواب گفتند: اى محمد از پيروزى بر مشركان مغرور نشو. آنان مردمانى بودند كه از فنون جنگ آگاهى نداشتند. به خدا سوگند اگر ما با تو بجنگيم آن وقت خواهى فهميد كه ما مردمان جنگجو هستيم. در اين هنگام بود كه آيۀ: (قُل لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ...) نازل گرديد و خبر از شكست يهود در آينده داد."
(مجمع البيان، ج،2 ص245، جامع البيان ابن جرير طبرى، ج3، ص260)
2ـ البته شأن نزولهاى ديگری نيز بيان شده است، ولى چون شأن نزول موجب نمىشود كه آيه محدود به مورد نزول شود، لزومى به ذكر آنان نيست.
3ـ مراد از (الَّذِينَ كَفَرُوا) تمام كافران است، خواه كافرانى كه در زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) بودهاند مانند يهودیان مدينه و بتپرستان مكه و يا كافرانى كه در زمانهاى آينده خواهند آمد.
4ـ تصور نشود واژۀ «قُل» (بگو) موجب مىشود كه مخاطب آيه منحصر به كافران زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) باشد؛ زيرا مقصود از «قُل» اعلام حكم و دستور خداوند است مانند: (قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُواْ فُرُوجَهُمْ...* وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ...).
(سورۀ نور، آيۀ 30 ـ 31)
به مردان و زنان مؤمن بگو چشمان خود را از نامحرم بپوشانند و دامن خود را پاكيزه نگهدارند.
5ـ مراد از (سَتُغْلَبُونَ) (شما كافران شكست خواهيد خورد) شكست آنان در دنياست يا شكست در آخرت است؟
6ـ بنا به گفتۀ بسيارى از مفسران «طبرسى در مجمع البيان، ج2، ص249، جوامع الجامع، ج1، ص268، سيوطى، تفسير جلالين، ص66، بيضاوى به نقل تفسير كنز الدقائق، ج1، ص32» و نیز شواهد بسیاری از آیههایی که در مفاد با این آیه یکسان هستند «توضيح بيشتر در بخش تفسير خواهد آمد»:
مراد، شكست در دنياست و برخى آن را به جنگ بدر تطبيق دادهاند، ولى بيان خواهيم كرد كه آن روزى است كه حضرت مهدى(عليه السلام) فرزند امام عسكرى از آل محمد(صلى الله عليه وآله) ظهور خواهد كرد.
7ـ اين كه به همۀ كافران در تمام زمانها نسبت شكست داده است، در صورتى كه شكست در زمان ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) است. اين نسبت از جهتی كه كافران به جهت اشتراك در هدف، به منزلۀ گروهی واحد به حساب مىآيند و شكست آنان در هر زمانى به منزلۀ شكست همۀ آنان در تمام زمانهاست، چنانچه كه مسلمانان نيز به منزلۀ گروهی واحد هستند و پيروزى آنها در يك زمان به حساب پيروزى تمام آنان در همۀ اعصار است.
8ـ در مجمع البيان آمده است: آيۀ (هُوَ الَّذِى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ) «سورۀ توبه، آیۀ 33، سورۀ فتح، آیۀ 28، سورۀ صف، آیۀ 9» در سياق با آيۀ: (قُلْ لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ سَتُغْلَبُونَ...) يكسان است و در هر دو، وعدۀ پيروزى اسلام و شكست كفر داده شده است.
(مجمع البيان، ج6، ص91)
9ـ در مجمع البيان در ذيل آيۀ: (لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ) آمده است كه امام باقر(عليه السلام) فرمود:
"پيروزى اسلام بر تمام اديان هنگامى است كه حضرت مهدى(عليه السلام) از خانوادۀ محمّد(صلى الله عليه و آله) ظهور كند؛ در آن هنگام همگان به رسالت حضرت محمّد(صلى الله عليه وآله) اعتراف خواهند كرد و از سدى نيز اين مطلب نقل شده است."
(همان، ج5، ص45)
10ـ اين آيه خود همانند آيات مشابه آن دليل بر ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) است؛ زيرا شكست همۀ كافران تنها در زمان آن حضرت محقق خواهد شد.
11ـ كافران به سوى جهنم محشور خواهند شد.
12ـ جنهم بد جايگاهى است.
نكات تفسيرى:
(لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ) منظور چه كسانى هستند؟
برخى از مفسران گفتهاند: مراد يهوداست «جامع البيان ابن جرير طبرى، ج3، ص262» و برخى گفتهاند مراد مشركين مكه هستند. در «الميزان» گفته است: "مناسب است كه بگوئيم مراد از (الَّذِينَ كَفَرُواْ) مشركين مكه هستند؛ زيرا اتصال بين اين آيه با آيۀ قبل چنين اقتضايى را دارد".
(الميزان، ج3، ص92)
به نظر نگارنده مناسب آن است كه مراد تمام كافران در تمام اعصار باشد چنانچه در نكتهها بيان شد؛ زيرا (الّذينَ كَفَرُوا) عموم است و در برگيرندۀ همۀ كافران است.
(سَتُغْلَبُونَ):
در «مجمع البيان» آمده است: «... تصيرون مغلوبين في الدنيا (وَتُحْشَرُونَ إِلَى جَهَنَّمَ): تجمعون الى جهنم، في الآخرة وقد فعل الله ذلك، فاليهود غلبوا بوضع الجزية عليهم والمشركون غلبوا بالسيف.»
(مجمع البيان، ج2، ص249)
در «جوامع الجامع» آمده است: «ستصيرون مغلوبين في الدنيا (وَتُحْشَرُونَ إِلَى جَهَنَّمَ) في الآخرة وقيل: ان المراد بـ (الَّذِينَ كَفَرُواْ) مشركوا مكة أي ستغلبون يوم بدر وايّهما أريد فقد فعل الله ذلك فان اليهود قد غلبوا بقتل بنى قريظة واجلاء بنى النضير ووضع الجزية على من بقى منهم وغلب المشركون أيضاً.»
(جوامع الجامع، ج1، ص268)
سيوطى گفته است: «ستغلبون في الدنيا بالقتل والاسر وضرب الجزية وقد وقع ذلك.»
(تفسير جلالين، ص66)
در تفسير «تقريب القرآن» آورده است: (لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ سَتُغْلَبُونَ) أي بعد قليل يكونون مهزومين اما في الدنيا بغلبة الاسلام كما اخبرحيث ان الاسلام غلبهم واخذ بلادهم (وتحشرون الى جهنم) يوم القيامة وأما في الآخرة بمعنى انكم بعد قليل تهزمون امام امر الله سبحانه ويقبضكم ملك الموت الذى وكل بكم.»
(تقريب القرآن الى الاذهان، تاليف شيرازى، ج3، ص56)
نظر نگارنده:
آيه منحصر به زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) نيست، بلكه علاوه بر آن دربرگيرندۀ همۀ زمانهاست. گرچه چند نمونه از پيروزى در زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) محقق شده است، اما پيروزى اتم و اكمل بر همۀ كافران، در زمان آينده است كه امام مهدى(عليه السلام) ظهور مىكند.
به نظر ما اين آيه همانند آيات بسيار ديگرى است كه وعدۀ پيروزى اسلام را در آينده مىدهد. چنانچه واژۀ «س» در «ستغلبون» نيز بر اين دلالت دارد. اصل وعدۀ پيروزى از آيه استفاده مىشود؛ اما اين كه تا الآن محقق شده است يا نه، در آيه بيانى به آن نشده است. باتوجه به آيات همانند اين آيه كه در آينده مورد بحث واقع مىشود، مفاد اين آيه نيز روشنتر خواهد شد.
سید عباس سید کریمی حسینی
"(قُلْ لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ سَتُغْلَبُونَ وَتُحْشَرُونَ إِلَى جَهَنَّمَ وَبِئْسَ ا لْمِهَادُ)"
"سورۀ آل عمران، آيۀ 12"
نكتهها:
1ـ در برخى از تفاسير در شأن نزول آيه چنين آمده است:
بعد از پيروزى مسلمانان بر مشركان در جنگ بدر، پيامبر(صلى الله عليه وآله) وارد مدينه شد و يهودیان مدينه را در بازار قينقاع گرد آورده و خطاب به آنان چنين فرمود:
"از خداوند بترسيد و از شكست بتپرستان پند گيريد و پيش از آنكه همانند قريش بتپرست با شما رفتار شود، به اسلام بگرويد. شما به خوبى مى‌دانيد كه من پيامبر مرسل هستم و اين را در كتاب خويش خوانده‌ايد.
يهودیان در جواب گفتند: اى محمد از پيروزى بر مشركان مغرور نشو. آنان مردمانى بودند كه از فنون جنگ آگاهى نداشتند. به خدا سوگند اگر ما با تو بجنگيم آن وقت خواهى فهميد كه ما مردمان جنگجو هستيم. در اين هنگام بود كه آيۀ: (قُل لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ...) نازل گرديد و خبر از شكست يهود در آينده داد."
(مجمع البيان، ج،2 ص245، جامع البيان ابن جرير طبرى، ج3، ص260)
2ـ البته شأن نزولهاى ديگری نيز بيان شده است، ولى چون شأن نزول موجب نمىشود كه آيه محدود به مورد نزول شود، لزومى به ذكر آنان نيست.
3ـ مراد از (الَّذِينَ كَفَرُوا) تمام كافران است، خواه كافرانى كه در زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) بودهاند مانند يهودیان مدينه و بتپرستان مكه و يا كافرانى كه در زمانهاى آينده خواهند آمد.
4ـ تصور نشود واژۀ «قُل» (بگو) موجب مىشود كه مخاطب آيه منحصر به كافران زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) باشد؛ زيرا مقصود از «قُل» اعلام حكم و دستور خداوند است مانند: (قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّواْ مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُواْ فُرُوجَهُمْ...* وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ...).
(سورۀ نور، آيۀ 30 ـ 31)
به مردان و زنان مؤمن بگو چشمان خود را از نامحرم بپوشانند و دامن خود را پاكيزه نگهدارند.
5ـ مراد از (سَتُغْلَبُونَ) (شما كافران شكست خواهيد خورد) شكست آنان در دنياست يا شكست در آخرت است؟
6ـ بنا به گفتۀ بسيارى از مفسران «طبرسى در مجمع البيان، ج2، ص249، جوامع الجامع، ج1، ص268، سيوطى، تفسير جلالين، ص66، بيضاوى به نقل تفسير كنز الدقائق، ج1، ص32» و نیز شواهد بسیاری از آیههایی که در مفاد با این آیه یکسان هستند «توضيح بيشتر در بخش تفسير خواهد آمد»:
مراد، شكست در دنياست و برخى آن را به جنگ بدر تطبيق دادهاند، ولى بيان خواهيم كرد كه آن روزى است كه حضرت مهدى(عليه السلام) فرزند امام عسكرى از آل محمد(صلى الله عليه وآله) ظهور خواهد كرد.
7ـ اين كه به همۀ كافران در تمام زمانها نسبت شكست داده است، در صورتى كه شكست در زمان ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) است. اين نسبت از جهتی كه كافران به جهت اشتراك در هدف، به منزلۀ گروهی واحد به حساب مىآيند و شكست آنان در هر زمانى به منزلۀ شكست همۀ آنان در تمام زمانهاست، چنانچه كه مسلمانان نيز به منزلۀ گروهی واحد هستند و پيروزى آنها در يك زمان به حساب پيروزى تمام آنان در همۀ اعصار است.
8ـ در مجمع البيان آمده است: آيۀ (هُوَ الَّذِى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ) «سورۀ توبه، آیۀ 33، سورۀ فتح، آیۀ 28، سورۀ صف، آیۀ 9» در سياق با آيۀ: (قُلْ لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ سَتُغْلَبُونَ...) يكسان است و در هر دو، وعدۀ پيروزى اسلام و شكست كفر داده شده است.
(مجمع البيان، ج6، ص91)
9ـ در مجمع البيان در ذيل آيۀ: (لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ) آمده است كه امام باقر(عليه السلام) فرمود:
"پيروزى اسلام بر تمام اديان هنگامى است كه حضرت مهدى(عليه السلام) از خانوادۀ محمّد(صلى الله عليه و آله) ظهور كند؛ در آن هنگام همگان به رسالت حضرت محمّد(صلى الله عليه وآله) اعتراف خواهند كرد و از سدى نيز اين مطلب نقل شده است."
(همان، ج5، ص45)
10ـ اين آيه خود همانند آيات مشابه آن دليل بر ظهور حضرت مهدى(عليه السلام) است؛ زيرا شكست همۀ كافران تنها در زمان آن حضرت محقق خواهد شد.
11ـ كافران به سوى جهنم محشور خواهند شد.
12ـ جنهم بد جايگاهى است.
نكات تفسيرى:
(لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ) منظور چه كسانى هستند؟
برخى از مفسران گفتهاند: مراد يهوداست «جامع البيان ابن جرير طبرى، ج3، ص262» و برخى گفتهاند مراد مشركين مكه هستند. در «الميزان» گفته است: "مناسب است كه بگوئيم مراد از (الَّذِينَ كَفَرُواْ) مشركين مكه هستند؛ زيرا اتصال بين اين آيه با آيۀ قبل چنين اقتضايى را دارد".
(الميزان، ج3، ص92)
به نظر نگارنده مناسب آن است كه مراد تمام كافران در تمام اعصار باشد چنانچه در نكتهها بيان شد؛ زيرا (الّذينَ كَفَرُوا) عموم است و در برگيرندۀ همۀ كافران است.
(سَتُغْلَبُونَ):
در «مجمع البيان» آمده است: «... تصيرون مغلوبين في الدنيا (وَتُحْشَرُونَ إِلَى جَهَنَّمَ): تجمعون الى جهنم، في الآخرة وقد فعل الله ذلك، فاليهود غلبوا بوضع الجزية عليهم والمشركون غلبوا بالسيف.»
(مجمع البيان، ج2، ص249)
در «جوامع الجامع» آمده است: «ستصيرون مغلوبين في الدنيا (وَتُحْشَرُونَ إِلَى جَهَنَّمَ) في الآخرة وقيل: ان المراد بـ (الَّذِينَ كَفَرُواْ) مشركوا مكة أي ستغلبون يوم بدر وايّهما أريد فقد فعل الله ذلك فان اليهود قد غلبوا بقتل بنى قريظة واجلاء بنى النضير ووضع الجزية على من بقى منهم وغلب المشركون أيضاً.»
(جوامع الجامع، ج1، ص268)
سيوطى گفته است: «ستغلبون في الدنيا بالقتل والاسر وضرب الجزية وقد وقع ذلك.»
(تفسير جلالين، ص66)
در تفسير «تقريب القرآن» آورده است: (لِّلَّذِينَ كَفَرُواْ سَتُغْلَبُونَ) أي بعد قليل يكونون مهزومين اما في الدنيا بغلبة الاسلام كما اخبرحيث ان الاسلام غلبهم واخذ بلادهم (وتحشرون الى جهنم) يوم القيامة وأما في الآخرة بمعنى انكم بعد قليل تهزمون امام امر الله سبحانه ويقبضكم ملك الموت الذى وكل بكم.»
(تقريب القرآن الى الاذهان، تاليف شيرازى، ج3، ص56)
نظر نگارنده:
آيه منحصر به زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) نيست، بلكه علاوه بر آن دربرگيرندۀ همۀ زمانهاست. گرچه چند نمونه از پيروزى در زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) محقق شده است، اما پيروزى اتم و اكمل بر همۀ كافران، در زمان آينده است كه امام مهدى(عليه السلام) ظهور مىكند.
به نظر ما اين آيه همانند آيات بسيار ديگرى است كه وعدۀ پيروزى اسلام را در آينده مىدهد. چنانچه واژۀ «س» در «ستغلبون» نيز بر اين دلالت دارد. اصل وعدۀ پيروزى از آيه استفاده مىشود؛ اما اين كه تا الآن محقق شده است يا نه، در آيه بيانى به آن نشده است. باتوجه به آيات همانند اين آيه كه در آينده مورد بحث واقع مىشود، مفاد اين آيه نيز روشنتر خواهد شد.
