رقابت غول‌های نفتی در ثبت پتنت‌های فناوری نانو

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
فناوری نانو به عنوان یک فناوری بین رشته‌ای در صنعت نفت و گاز نیز نفوذ یافته و توجه شرکت‌های بزرگ این حوزه را جلب کرده است. نگاهی به وضعیت این شرکت‌ها نشان می‌دهد که هر کدام از آنها بسته به اهمیتی که برای فناوری نانو قائل هستند بخشی از نوآوری و اختراعات خود را به این فناوری اختصاص داده‌اند.پس از ظهور فناوری نانو بسیاری از دانشمندان پیش‌بینی کردند که این فناوری به تمامی حوزه‌ها نفوذ خواهد کرد و به یکی از مهمترین ابزارها برای رفع چالش‌های فناوری بدل خواهد شد. نفت و گاز به عنوان یکی از کلیدی‌ترین صنایع دنیا قلمداد می‌شوند و هرگونه توسعه در این حوزه اثرات محسوسی در دیگر بخش‌ها دارد.برای بررسی روند نفوذ و تاثیرگذاری فناوری نانو در بخش نفت و گاز، پتنت‌ها یکی از شاخص‌های مهم تلقی می‌شوند. از این‌رو، در این تحقیق به بررسی آمار پتنت‌های نانوی چند شرکت بزرگ نفتی جهان پرداخته شده است. برای تهیه فهرست شرکت‌های برتر نفتی از سایت forbes و برای استخراج آمار پتنتهای این شرکت‌ها از بانک داده Orbit استفاده شده است. فوربس یک شرکت فعال در بخش کسب و کار است که دارای اطلاعات ارزشمندی در حوزه‌های اقتصادی، مالی، صنعت و بازار است.جدول 1، لیست 30 شرکت بزرگ نفتی را که بیشترین پتنت‌های مرتبط به فناوری‌نانو را داشته‌اند، نشان می‌دهد. این پتنت‌ها در سال‌های 2003 تا 2013 در اداره ثبت اختراع امریکا و اروپا منتشر شده و یا به ثبت رسیده‌اند. در این جدول تعداد کل پتنت‌ها این شرکت‌ها به همراه تعداد پتنت‌ها، سهم پتنت‌های نانو از کل پتنت‌ها و همچنین کشور این شرکت‌ها آمده است. از بین این 30 شرکت، 12 شرکت متعلق به ایالات متحده هستند و در مجموع نزدیک به 70 درصد از پتنت‌های نانو در حوزه نفت و گاز در اختیار این شرکت‌هاست. از جمله این شرکت‌ها ExxonMobil و Chevron هستند که به ترتیب با 865 و 503 پتنت، بالاترین تعداد پتنت ثبت شده را در حوزه فناوری‌نانو دارند. نکته دیگر حضور سه شرکت از ژاپن است که هیچ منابع نفت و گاز ندارد ولی با ثبت 175 پتنت نانویی حضوری جدی در این حوزه دارد.

جدول 1: سی شرکت برتر نفتی دنیا بر اساس تعداد پتنت‌های ثبت شده یا در حال ثبت مرتبط با فناوری نانو
ردیفنام شرکتکشورپتنت‌های نانوکل پتنت‌هاسهم نانو از کل
1ExxonMobilایالات متحده865595314.53%
2Chevronایالات متحده503376913.35%
3Schlumbergerایالات متحده45669816.53%
4Baker Hughesایالات متحده43559747.28%
5Halliburtonایالات متحده42356557.48%
6Royal Dutch/Shell Group
هلند
27844416.26%
7BP
انگلستان
22642745.29%
8Total
فرانسه
12820996.10%
9ENI
ایتالیا
10358117.73%
10ConocoPhillipsایالات متحده9811648.42%
11Nippon Oil
ژاپن
839019.21%
12Ashlandایالات متحده839009.22%
13Nippon Mining
ژاپن
697848.80%
14China Pet &Chem (Sinopec)
چین
5823724.47%
15Petrobras-PetróleoBrasil
برزیل
4737712.47%
16Smith Internationalایالات متحده4411493.83%
17Weatherford Intlایالات متحده4020231.98%
18MOL
مجارستان
3319516.92%
19Nobleایالات متحده314626.71%
20Hessایالات متحده243317.25%
21BJ Services
انگلستان
244635.18%
22Saudi Arabian Oil
عربستان
245414.44%
23Cosmo Oil
ژاپن
2316214.20%
24Chesapeake Energyایالات متحده223596.13%
25Neste Oil
فنلاند
1913913.67%
26Sasol
آفریقای جنوبی
173994.26%
27RIPI
ایران
173548.57%
28Statoil Group
نروژ
143364.17%
29Repsol-YPF
اسپانیا
103033.33%
30Tenaris
لوکزامبورگ
101267.94%


 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
یکی از شاخص‌های مطرح شده در این تحقیق نسبت پتنت‌های نانو به کل پتنت‌های ثبت شده بین‌المللی است. این شاخص نقش فناوری‌نانو و تاثیر آن را در کل یافته‌های یک شرکت نشان می‌دهد. جدول 2 شرکت‌های نفتی را که بالاترین سهم ثبت پتنت‌ نانو را دارند نشان می‌دهد. طبق اطلاعات بدست آمده توسط Statnano، بالاترین سهم پتنت نانو را پژوهشگاه صنعت نفت ایران (RIPI) باسهم 48.57 درصد دارد. به همین دلیل ارقام مربوط به این پژوهشگاه نیز در این جدول قرار داده شده است. RIPI به عنوان یکی از پیشگامان ثبت پتنت در ایران به حساب می‌آید و در حوزه نانو نیز پتنت‌های ارزشمندی در اداره ثبت اختراعات امریکا، اروپا و سایر ادارات، ثبت کرده است. گرچه این شرکت تنها 35 پتنت در بخش نفت دارد اما تقریبا نیمی از این پتنت‌ها به حوزه فناوری نانو مربوط می‌شوند. این موضوع درمورد Repsol-YPF اسپانیا نیزصدق می‌کند. رتبه دوم در میان 30 شرکت بزرگ نفتی را Repsol-YPF در اختیار دارد و 33.33 درصد از کل پتنت‌های این شرکت به فناوری نانو مربوط می‌شود. شرکت China Pet &Chem(Sinopec) از چین نیز با 24.47 درصد سومین کشوری است که بیشترین نسبت پتنت نانو به کل پتنت‌ها را داراست.

جدول2: فهرست شرکت‌هایی که بیشترین سهم پتنت نانو به کل پتنت‌ها را دارند
نام شرکتکشورپتنت‌های نانوکل پتنت‌هاسهم نانو از کل
RIPI
ایران
173548.57%
Repsol-YPFاسپانیا103033.33%
China Pet &Chem (Sinopec)چین5823724.47%
ENIایتالیا10358117.73%
MOLمجارستان3319516.92%
ExxonMobilایالات متحده865595314.53%
Bharat Petroleumهند21414.29%
Cosmo Oilژاپن2316214.20%
Indian Oilهند85714.04%
Neste Oilفنلاند1913913.67%
Chevronایالات متحده503376913.35%
Petrobras-PetróleoBrasilبرزیل4737712.47%
از 5 شرکت اول جدول یک تنها ExxonMobil و Chevron بیش از 10 درصد پتنت‌هایشان مربوط به حوزه فناوری نانو است و با مقایسه جدول 1 و 2 می‌توان نتیجه گرفت که شرکت‌های ExxonMobil و Chevron هم از لحاظ تعداد پتنت‌های ثبت کرده در فناوری نانو و هم از لحاظ نسبت پتنت‌های نانو به کل پتنت‌ها در جایگاه ویژه‌ای قرار دارند.
خاورمیانه یکی از غنی‌ترین حوزه‌های نفت و گاز در جهان است. از این‌رو، بررسی شرکت‌ها و روند ثبت پتنت‌ در میان کشورهای این منطقه اهمیت زیادی دارد. جدول 3 تعداد پتنت‌های نانو در بخش نفت و گاز این کشورها را نشان می‌دهد.

جدول 3: سهم کشورهای خاورمیانه در تولید پتنت نانو (ثبت شده یا در حال ثبت) در حوزه نفت و گاز
ردیفنام کشورپتنت‌های نانوپتنت‌های نانو در بخش نفت و گاز
1
عربستان
18999
2
ایران
12448
3
ترکیه
9430
4
اردن
304
5
امارات عربی متحده
2210
6
مصر
207
7
پاکستان
1611
8
کویت
138
9
لبنان
73
10
آذربایجان
60
11
قزاقستان
42
12
یمن
22
13
عراق
20
14
بحرین
10
15
قطر
10
عربستان سعودی در مجموع 189 پتنت ثبت شده یا در حال ثبت در بخش فناوری نانو دارد. عمر نفوذ فناوری نانو در علوم و صنایع عربستان سعودی بسیار کوتاه است. این کشور به تازگی و با همکاری کشورهای دیگر در حوزه فناوری نانو فعالیت می‌کند. آمریکا و انگلستان بیشترین همکاری بین‌المللی را در حوزه فناوری نانو با این کشور دارند. در میان کشورهای عرب‌زبان نیز الجزایر، مصر و کویت از جمله کشورهایی هستند که در عرصه فناوری‌نانو با عربستانهمکاری دارند. لازم به ذکر است که عربستان تا سال 2007 هیچ پتنتی در فناوری نانو نداشت. در برنامه راهبردی که عربستان در حوزه فناوری نانو ارائه کرده است موارد ذیل به عنوان اولویت‌های حوزه نفت و گاز معرفی شده اند: بهبود کاتالیست‌ها، افزایش مقاومت به خوردگی، ازدیاد برداشت، افزایش بهره‌وری چاه‌ها و توسعه ادوات حفر چاه. در مجموع نفت و گاز اولین اولویت کشور عربستان در توسعه فناوری‌نانو است.پس از عربستان، ایران و ترکیه در رتبه دوم قرار دارند. این در حالی است که تعداد مقالات علمی این کشور در حوزه فناوری نانو بسیار کمتر از ایران و ترکیهاست می‌توان گفت که عربستان در زمینه علوم و فناوری نانو در بخش نفت و گاز، توجه بیشتری به تولید فناوری دارد تا تولید علم. از سوی دیگر ایران به عنوان یکی از تولیدکنندگان اصلی نفت در خاورمیانه که بالاترین نرخ تولید علم نانو را در منطقه دارد، در رتبه دوم این جدول قرار دارد. به نظر می‌رسد سه کشورعربستان، ایران و ترکیه بازیگران اصلی منطقه در تولید فناوری نانو هستند و در مجموع حدود 80 درصد تولید فناوری نانو در میان کشورهای خاورمیانه را در اختیار دارند. قطر به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز در منطقه خاورمیانه هیچ پتنت نانو در بخش نفت و گاز ندارد و تنها مصرف‌کننده فناوری‌های وارداتی کشورهای صنعتی نظیر آمریکاست. البته اخیرا فهرستی منتشر شده است که در آن حوزه‌های تحقیقاتی مورد نیاز قطر در آن گنجانده شده‌اند. فناوری نانو یکی از حوزه‌های مورد نظر در این فهرست است. شاید در آینده نه چندان دور شاهد انتشار مقالات و پتنت‌هایی از سوی این کشور در بخش فناوری نانو باشیم.
 
بالا