گياهشناسي و رويشگاه
كَوَر، گياهي است علفي و چندساله با شاخه‌هاي گسترده و خاردار كه طول شاخه‌هاي آن به 30 تا 150سانتي‌متر يا بيشتر مي‌رسد. برگ‌ها در اين گياه، سبز و دمبرگ‌دار هستند. گُل‌ها به‌شكل منفرد و درشت و به‌رنگ سفيد تا ارغواني كم‌رنگ ديده مي‌شوند كه در هنگام شب، معطّر هستند. پرچم‌هاي گُل، پُرشمار بوده و از گلبرگ‌ها، بلندترند؛ به‌شكلي‌كه مجموعة آنها، ظاهري بسيارزيبا به گُل مي‌دهد و از اين جهت، مي‌توان از آن به‌عنوان گياهي زينتي بهره‌مند شد. ميوة آن، تخم‌مرغي كشيده و با دُم بلندي است كه همانند خيار، سبزرنگ و خط‌دار مي‌باشد؛ بدين لحاظ، به آن خيار كَبَر يا خيار شِنگ هم گفته مي‌شود. ميوه‌ها پس از رسيدن، شكافته شده و قاچ‌هاي آن، به‌سمت دُم ميوه به عقب برمي‌گردند و داخل ميوه كه قرمزرنگ است، پديدار مي‌شود؛ از اين جهت، به آن هندوانة كَوَر مي‌گويند. پس از شكافتن ميوه، دانه‌هاي ارزني‌شكل زيادي چسبيده به گوشت نيمه‌خشك داخل ميوه ديده مي‌شوند.
نام علمي گياه كَوَر، Capparis spinosa است. اين گياه، از خانوادة Capparaceae مي‌باشد. نام‌هاي ديگر اين گياه كه در منابع مختلف ذكر شده است، عبارتند از: كَبَر، كبار، كبّار، قبار، قَبَر، كَوَرك، كَوَرز، كَوَرزه، لگجي، گل كمر، علف‌مار و اصف. اين گياه در مناطق وسيعي از بيابان‌هاي مناطق معتدلة نيمكرة شمالي، پراكنش دارد. كَوَر، به‌صورت گياهي خزنده در شيب‌ها يا به‌صورت آويخته روي ديوارها و سقف‌ها مشاهده مي‌شود. در قديم، روي نورگير سقف حمام‌هاي عمومي، به‌صورت آويزان ديده مي‌شد. اين گياه، در خاك‌هاي نامرغوب و حتي شور مي‌رويد. چون تحمل اين گياه به خشكي و شوري زياد است، مي‌توان از آن به‌عنوان گياه زينتي و پوششي در شيب‌هاي ايجادشده ناشي از ساخت تقاطع‌هاي غيرهمسطح و نيز در بلوارهاي درون، كنار و برون‌شهري استفاده كرد. اين گياه، اغلب در اراضي زراعي رهاشده، اماكن مخروبة غيرمسكوني، بناهاي تاريخي متروكه و ديوارها به‌صورت علف‌هرز و در تپه‌ماهورها و ارتفاعات پست، به‌صورت وحشي مي‌رويد. در پرديس دانشگاه فردوسي مشهد، به‌ويژه در ضلع جنوب‌غربي آن، مي‌توان اين گياه را مشاهده كرد.
تركيبات شيميايي
ريشه و غنچه‌هاي نارس اين گياه، حاوي گلوكوزيد كاپاري‌روتين، پنتوزان، اسيد روتيك، اسيد پكتيك و ساپونين هستند. بذر آن، حاوي 35درصد روغن است.
خواص و كاربرد ها
برگ، غنچه، ميوه، ريشه و پوست ريشة گياه كَوَر، مصارف درماني دارند و تلخ‌مزه هستند. غنچه‌هاي جوان گياه را تا سه‌ماه در سركه قرار مي‌دهند يا مدتي در آب شور مي‌خوابانند و سپس براي رفع تنگي نفس، از آن استفاده مي‌كنند؛ همچنين، با غنچه و ميوة كال آن، ترشي درست مي‌كنند. اين ترشي، هم براي برطرف‌كردن دردهاي دستگاه گوارش مفيد است و هم به‌عنوان چاشني با مرغ و ماهي مصرف مي‌شود. طبيعت كَوَر، طبق نظر حكماي طبّ سنتي، گرم و خشك است؛ اما ميوة آن، گرم و تر است. ريشه و پوست ريشه، اثر قوي‌تري از ساير قسمت‌هاي گياه دارند.برگ: ماليدن برگهاي لِه‌شدة كَوَر بر روي سر، سردرد را درمان مي‌كند. ضماد آن، براي رفع درد و درمان نقرس، پادرد و بيماري‌هاي پوستي، توصيه شده است.گُل: مُسهل ضعيف، مُليّن، مُدرّ، ضداسكوربوت و محرك است.
ميوه: مُسهل ضعيف، مُدرّ و كِرم‌كُش است. ژلة تهيه‌شده از ميوة كَوَر، براي درمان روماتيسم و مارگزيدگي سودمند بوده و محرك و ضداسكوربوت است.ريشه و پوست ريشه: مُسهل ضعيف، مُقوّي، خلط‌آور، ضدّ كِرم، قاعده‌آور، مُسكّن، مُدرّ، قابض و اشتهاآور است. همچنين براي درمان روماتيسم، رعشه، درد مفاصل، سياتيك، درد لگن خاصره، لغوه، دندان‌درد، بزرگ‌شدن طحال، تب نوبه و غدد آبله‌اي، سودمند است. خوردن آن پس از صرف غذا، اشتها را زياد مي‌كند. تصفيه‌كنندة خون بوده و خونريزي‌هاي روده‌اي را نيز متوقف مي‌كند. جوشاندة آن براي درمان برفك يا آلودگي‌هاي قارچيِ رحمي، مفيد است. دم‌كردة آن، مُقوّي دستگاه گوارش بوده و بازكنندة گرفتگي‌هاي كبد و طحال و لطيف‌كننده و تحليل‌برندة گازها و بادها بوده و اخلاط لزج و سودا را قطع مي‌كند.
طبق مشاهدات عيني نگارنده، در بازار طبّ سنتي تركمنستان، ميوه‌هاي خشك‌شدة گياه كَوَر، بسيار مورد علاقه و استفادة مردم عادي مي‌باشد و معمولاً در بساط خرده‌فروشان دوره‌گَرد ديده مي‌شود. متأسفانه، استفاده از اين گياه در بازار دارويي ايران، به فراموشي سپرده شده است.
مقدار خوراك و احتياط
ميزان مجاز استفاده از گياه كَوَر به‌صورت پودر ريشه يا پوست گياه، تا 12گرم و به‌صورت دَم‌كرده، تا 28گرم است. مصرف آن براي گرم‌مزاجان، مُضرّ است؛ مگر اينكه آن را همراه با سكنجبين استفاده نمايند. اين گياه، براي مثانه هم مُضرّ است؛ لذا بايد با انيسون و استوخودوس خورده شود.
تهيه و تدوين: گروه گياهشناسي پژوهشكده علوم گياهي دانشگاه فردوسي مشهد ويراستار: مهندس حسن پُرسا
در ادامه، تصاوير بسيارزيبايي از گياه كَوَر و اندام‌هاي مختلف آن كه در تاريخ 13مردادماه1392 از پرديس دانشگاه فردوسي مشهد تهيه شده است، تقديم مي‌شود.
_1.jpg)
