خطرات لایه آزمایی

[داود عالیخانی]

Safety​

كنترل چاه در حين لايه آزمايي به علّت حذف فشار هيدروستاتيكي گل در مقايسه با كنترل آن در مرحلة حفاري چاه مشكل تر است. نفت يا گاز درون مخزن برون هيچ مانعي مي تواند به سطح زمين جريان پيدا كند. لذا براي جلو گيري از هر حادثه نا گوار بايد در رعايت نكات ايمني دقت فراوان مبذول داشت.
اهم نكات ايمني كه بايد در لايه آزمايي ها رعايت شوند به قرار زير است:
1- معمولاً براي هر ناحيه يا كشوري با توجه به موقعيت آن براي رعايت نكات ايمني دستور العمل هايي از طرف دولت صادر مي شود. در حين لايه آزمايي علاوه بر رعايت مفاد بـخشنامــه هاي فوق بايد كليّة نكات ايمني كه بوسيلة شركت حفاري و كارفرما تــذكّر داده مي شود رعايت شوند.
2- قبل از شروع آزمايش بايد نكات ايمني را در جلسه اي كوتاه با مسئولين بررسي كرد. تشكيل اين جلسه مخصوصاً در چاه هايي كه پيش بيني مي شود مخزن وضع غير عادي داشته باشد (مانند فشار زياد، احتمال متصاعد شدن گاز هيدروژن سولفوره) ضروري است.
3- شير هاي فوران گير و ساير لوازم سطحي بايد قبل از شروع آزمايش امتحان شوند.
4- روي سكوي حفاري و به طور كلّي در مجاورت چاه بايد علامت «سيگار نكشيد» را نصب نمود.
5- گل حفار بايد قبل از راندن دستگاه در چاه در حال تعادل باشد. يك نفر بايد جهت بررسي وضعيت گل حفاري در چاه تعيين شود.
6- راندن دستگاه به درون چاه و خارج كردن آن بايد در روشنايي روز انجام گيرد.
7- كلية لوازم الكتريكي از جمله چراغ ها، در حين آزمايش و خارج كردن دستگاه از چاه بايد خاموش شوند.

8- در شرايط جوي نا مناسب مخصوصاً رعد و برق نبايد آزمايش كرد.​

​

9- پس از خاطمة آزمايش نحوة گردش معكوس براي خارج كردن مايعات و گازهاي قابل اشتعالي كه در حين آزمايش لوله ها را پر مي كند بايد مشخّص شود. گردش معكوس به دو صورت انجام مي گيرد. در روش اوّل گردش معكوس را در حالتي كه دستگاه در عمق نهايي است انجام مي دهند و در روش دوّم دستگاه را كم بالاتر مي كشند و سپس گردش معكوس شروع مي شود.
10- در حالتي كه حجم مايعات توليد شده از مخزن زياد است عمال گردش معكوس تا تخلية كامل لوله ها بايد ادامه يابد ولي در صورت كم بودن حجم مواد خارج شده از مخزن نيازي به تخلية لوله ها نيست.
11- كليّة پرسنل دست اندر كار آزمايش بايد لباس مناسب پوشيده و از كفش و كلاه ايمني استفاده كنند.
12- مسئول آزمايش بايد طريق باز و بست كردن دستگاه را به حفار آموزش دهد تا در صورت بروز خطرات لاحتمالي بتواند به سرعت دستگاه را ببندد.
13- فشار جريان سطحي با توجه به محدوديت هاي ايمني كه قبلاً تعيين شده است بايد كنترل شود .
14- موتورها را نبايد خاموش كرد و بايد روشن نگه داشته شوند در اين حالت اگزوز موتورها بايد توسط آب خنك شوند تا از ايجاد جرقه جلوگيري شود.
15- گاز هاي قابل اشتعال براي جلوگيري از انـتشار آنــها در سـطـح زمـين بـايد سوزانــده شوند.
16- لوازم سطحي بايد متناسب با فشار سازند انتخاب شوند .
17- لولــه هاي جريان بايد از يك طرف به ابــــزار درون چاه و از يك طــرف ديــگر به حوضچه­1 ذخيره وصل شوند.
18- سه ـ پر2 آزمايش بايد در طول عمليـّـات بسته باشد و فشاري روي آن قرار داده شود.
19- يك تراك سيمان بايد در محل حاضر باشد. قدرت پمپاز تراك سيمان در مقايسه با پمپ هاي گل زياد تر است.

گاز هيدروژن سولفوره:​

​

در مخازني كه گاز هيدروژن سولفوره در تركيبات مخزن وجود دارد پرسنل دست اندر كار آزمايش بايد با خصوصيات ، خطرات و چگونگي كنترل آن آشنايي كامل داشته باشند.
هيدروژن سولفوره گازي است بي رنگ، بي بو، سمي و سنگين تراز هوا، وزن مخصوص آن نسبت به هوا 92/1 است. اگر تراكم آن در فضا كم باشد بوي تخم مرغ فاسد شده مي دهد و در صورت زياد بودن تراكم روي اعصاب بويايي اثر مي گذارد و به همين علّت تخمين ميزان تراكم آن و در نتيجه ميزان آسيب رساني آن از طريق استنشاق ميسر نيست.

2- Sub sea test tree
1- Reserve pit
​

​

هيدروژن سولفوره در حدّ هيدرو سيانور و بين 5 الي 6 برابر منوكسيد كربن سمي است و وقتي با هوا (به نسبت 9/5 درصد الي 2/27 در صد حجمي) تركيب شود قابليت اشتعال و انفجار پيدا مي كند.
به طور كلي خطر هيدروژن سولفوره براي انسان از طرسق استنشاق است. قدرت مصموميّت هيدروژن سولفوره با تغيير تراكم آن در هوا در جدول صفحة 7 خلاصه شده است. اين جدول نشان مي دهد كه حس بويايي براي تخمين ميزان تراكم گاز شاخص خوبي نيست، لذا استفاده از لوازم گاز ضرورت دارد. ماسك ضد گاز بايد براي تمام پرسنل سر چاه در دسترس باشد. قبل از باز كردن دستگاه لايه آزمايي بايد شعله ضعيفي در انتهاي لوله جريان ايجاد كرد. اگر هيدروژن سولفوره ايجاد شود شعله به رنگ آبي تغيير خواهد كرد. از سوختن هيدروژن سولفوره اكسيد سولفور توليد خواهد شد كه اين گاز نيز سمّي است و سبب سوزش در چشم ها و شُش هاي تنفسي خواهد شد. پس از پايان لايه آزمايي، گل چندين بار بايد در چاه گردش كند تا تمام گازهاي توليد شده خارج شوند.

​

درصد (%)​

قسمت در ميليون​

چكونگي تشخيص و اثرات آن

0001/0​

10​

با بوييدن مي توان آن را تشخيص داد. استنشاق آن تا 8 ساعت خطرناك نيست.​

01/0​

100​

استنشاق آن به مدّت 2 الي 15 دقيقه قدرت بويايي را از بين مي برد و ممكن است باعث سوزش در گلو و چشم شود.​

02/0​

200​

استنشاق آن به مدّت 30 ثانيه قدرت بويايي را از بين مي برد و باعث سوزش در گلو و چشم ها مي شود.​

05/0​

500​

قدرت فكري و تعادل را كم و در مدت 30 الي 45 دقيقه دستگاه تنفسي را فلج مي كند. استفاده از دستگاه تنفس مصنوعي ضروري است.​

07/0​

700​

دستگاه تنفسي به سرعت از حركت باز مي ماند. استفاده از دستگاه تنفس مصنوعي ضروري است.​

010/0​

1000​

استنشاق آن به سرعت شخص را بيهوش مي كند. دستگاه تنفس مصنوعي بايد به فوريت مورد استفاده قرار گيرد. در هر حال اختلالاتي در مغز ايجاد خواهد كرد.​

​

اگر ارتفاع آب ضربه گير1 طوري انتخاب شده است كه در طول لايه آزمايي به سطح زمين جريان پيدا نكند مي توان با استفاده از مواد خنثي كننده به آب ضربه گير، حباب هاي گاز هيروژن سولفوره اي را كه ممكن است پس از عبور از آب ضربه گير به سطح زمين برسد بي اثر كند. خنثي كننده ها مواد قليايي با PH زياد هستند كه از آن ميان مي توان آمونيم و هيدروكسيد سديم را نام برد.براي خنثي كردن يك فوت مكعب گاز هيدروژن سولفوره 90 گرم هيدروكسيد سديم لازم است.
براي مثال اگر ميزان يك فوت مكعب گاز هيدروژن سولفوره، 30% باشد، براي خنثي كردن هر فوت مكعب آن 27 گرم هيدروكسيد سديم بايد به كار برد. آب نمك توليد شده از تركيب هيدروژن سولفوره و هيدروكسيد سديم باعث رسوب هيدروكسيد منيزيم يا كلسيم خواهد شد كه ممكن است سبب مسدود شدن دستگاه لايه آزمايي شود.

براي خنثي كردن يك فوت مكعب هيدروژن سولفوره تقريباً 2/1 ليتر محلول آمونيم 30% لازم است. براي مثال اگر هيدروژن سولفورة توليد شده 30% باشد، 04/0 ليتر محلول آمونيم 30% براي بي اثر كردن آن لازم است. ولي از آنجايي كه ميزان تراكم گاز هيدروژن سولفوره در مرحلة لايه آزمايي معلوم نيست، معمولاً 220 ليتر محلول امونيم به آب ضربه گير اضافه مي كنند كه اين مقدار در اكثر موارد كافي خواهد بود.
اگر از آب شيرين به عنوان ضربه گير استفاده شود، قسمتي از هيدروژن سولفوره توسط آب نيز خنثي خواهد شد ولي براي اطمينان بيشتر پيشنهاد مي شود از خنثي كننده هاي فوق الذكر استفاده شود. اگر در طول ازمايش گاز ترش توليد شود بايد زمان تماس آن با لوله هاي حفاري و دستگاه لايه آزمايي حتي المقدور كم باشد. به عبارت ديگر مدّت زمان آزمايش كوتاه برنامه ريزي شود. هيدروژن علاوه بر فرسايش فلزات در صورت بروز اشكالات مكانيكي، براي انسان خطرناك است. اتمهاي هيدروژن در اثر خوردگي به عمل بـاكتــري ها يا تجزيـة مواد عالي توسط گل حفاري به حركت در مي آيد (مهاجرت مي كند) و سپس توسط شبكه هاي كريستالي فلزات جذب و منتشر مي شود. اتم هاي هيدوژن در محل مناسبي مانند نقاطي كه فلز داراي شكستگي هاي باريكي است جمع مي شود تا بالاخره خوردگي كامل فلز را در آن نقطه سبب مي شود. براي جلو گيري از خوردگي لوله ها و دستـگاه لايه آزمايي از مواد شيميايي استفاده مــي كنند. گاهي نـيـز رنگ كردن سطح داخلي آنها مفيد است. مواد شيميايــي با غلظت 500 ميليون در قسمت (05/0 گالن در 1000 گالن) در اكثر موارد كــافي خواهد بود.

1- Water cushion
​

يكي از روشهاي معمول براي جلو گيري از خوردگي دستگاه و لوله هاي حفاري اضافه كردن آمونيم به گل حفاري قبل از خارج كردن دستگاه است. اين محلول همراه با 5 گالن آمونيم در لولة تخليه براي محافظت دستگاه از خوردگي كافي است.