جلفاي اصفهان يكي از مناطق مديريت شهر اصفهان است كه بناي آن از زمان شاه عباس بوده (۱۶۰۶ ميلادي) و در جنوب شهر واقع شده است. از نخستين روزهاي تكوين اين شهرك ارمنينشين،پنج محله به نامهاي ميدان بزرگ، ميدان كوچك، هاكوپجان يا يعقوبجان و يا محلهي حصيربافها، چهارسوق قارا كل تشكيل دهندهي اين شهرك نوبنياد عصر شاه عباس بوده است و ساكنين آنها را جلفاييان آذربايجان تشكيل ميدادند. در دوران سلطنت شاه عباس دوم بر وسعت آن اضافه شد و او دستور داد كه ارامنهي داخل شهر كه در شمسآباد و عباسآباد هم سكونت داشتند به جلفا منتقل شوند (۱۶۵۵ ميلادي) محلهي زرتشتيان كه در نزديك جلفا و بدان پيوسته بود، به ارامنه تحويل داده شد و چون شغل اغلب مهاجرين جديد حجاري بود و به همين دليل اين محله به نام سنگتراشان ناميده شد كه هنوز هم به همين نام است. به دنبال اين توسعهي شهري، دو محلهي ديگر يعني كوي ايروانيها (ايروان) و محلهي تبريزيها كه ساكنين آنها از دو شهر فوقالذكر آمده بودند به وجود آمد. محلات جديدالاحداث در جنوب و جنوب غربي جلفاي قديم شكل گرفت و آنجا را جلفاي نو گفتند و بعدها اين اسم به همهي جلفا اطلاق گرديد. گزارش سياحان خارجي حاكي است كه جلفا از نظر اجتماعي و اقتصادي به دو منطقهي متفاوت قابل تفكيك بوده (جلفاي قديم و جديد). جلفاي جديد را سه محلهي سنگتراشان، ايروانيها و تبريزيها تشكيل ميداد كه ساكنين آن در مقايسه با جلفاي قديم كم بضاعتتر بودند و كليساها و خانه اغلب ساده هستند. در منابع فارسي اسم جلفا به صورت "جولاه" و در زبان ارمني آن را "جوغا" ميگويند. قبل از ورود ارامنه به اصفهان، زمينهاي كشاورزي از املاك سلطنتي به شمار مي رفت كه در سال ۱۶۱۸ ميلادي ضمن فرماني، به ارامنه واگذار گرديد و چون شبكه آبرساني آن از نهر و جويهاي كوچك و بزرگ تشكيل ميشد،با ايجاد شهرك جلفا، معابر عمومي را به طوري به وجود آوردند كه منطبق با حريم آبها باشد لذا پيچ و خم كوچهها خيلي زياد بوده و حتي توسعه ي جديد جلفا در نيم قرن گذشته و ادامه ي آن در حال حاضر، از حريم آبرساني مزارع تبعيت ميكند. جلفاي قديم داراي يك خيابان شرقي- غربي (خيابان نظر) بود و آن خيابان نيز دو دروازه در شرق و غرب داشت كه شبها بسته ميشد. دروازدهي غربي را سرقرازيان و شرقي را يمانيان ميگفتند. نام اين دو دروازه از دو خانواده ي معروف ارامنهي جلفا گرفته شده بود كه در احداث آن نقش داشتند. بعد از سقوط صفويان يعني با روي كارآمدن افاغنه، افشاريه، زنديه و به ويژه قاجاريه پيوسته از وسعت و جمعيت آن به شدت كاسته شد، به طوري كه اغلب ساكن و كليساهاي آن رو به ويراني نهاد و نيمي از آنها كاملا" از بين رفت، در يك قرن گذشته با روي كارآمدن سلسلهي پهلوي شهرنشيني در كشور دستخوش تغيير و تحول بزرگي گرديد و شهر با خيابانكشيهاي جديد كه منطبق با چهارچرخههاي موتوري بود، ساختاري فضايي جديدي را پيدا كرد.
در جلفا ايجاد خيابان نظر با جهت شرقي و غربي در سال ۱۳۱۴ ش و خيابان حكيمنظامي با جهت شمالي و جنوبي، جلفا را تقريبا" به چهار واحد جداگانه تقسيم كرد و پلهاي مارنان، فلزي و آذر ارتباط اين بخش شهري را با قسمت شمالي شهر برقرار كرد.جلفاي اصفهان درگذشته به صورت يك شهرك كاملا" مستقل و جداي از شهر اصفهان بوده و حتي فاصلهاي بين اصفهان و جلفا نيز وجود داشته كه از فضاهاي سبز و باغات و مزارع تشكيل شده بود، اما در نيم قرن اخير با توسعهي شهري، اغلب فضاهاي سبز به ساكن شهري تبديل گرديده است.
در گذشته مهارت ارامنه در تجارت ابريشم و صداقت آنان باعث شد تا بازرگانان ارمني در دارو ستد به موقعيتهاي بزرگي دست يابند و در اندك قدمي بسياري از آنان در زمرهي ثروتمندان اصفهان در آينده از اين زمان ساخت خانههاي مجلل با تالارهاي زيبا منقوش به تابلوهاي نفيس و فرشهاي عالي و صندليهاي مزين به آب طلا و نقره و ... هم آغاز شد. زيبايي اين خانهها آنچنان برخي از خارجيان را تحت تأثير قرار داده كه يكي از آنها مينويسد ... "برخي از آنها چنان باشكوه و عالي است كه ميتوان آنها را در رديف قصرها و كاخهاي سلطنتي به شمار آورد" ...
بر اساس نوشته مورخين و محققين اين آزادي و رفاه در تمام دوران صفويه ادامه داشت و ارامنه در اين مدت در نهايت امنيت و آزادي توانستند كليساهاي متعددي بسازند و به مراسم مذهبي خود بپردازند.هنگامي كه "پيترودولاواله" سياح ايتاليايي از جلفا بازديد كرده، ۱۰ كليسا و به روزگار سزآرام اولئاريوس ۱۲ كليسا و در زمان مسافرت تاورينه ۱۵ تا ۱۶ كليسا، شاردن ۳۰ كليسا، در جلفا داير بوده است. جمعيت جلفا نيز روز به روز افزون ميشد، چنان كه بر اساس ارقام ارائه شده جمعيت جلفا در آغاز قرن ۱۱ هجري بين ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ نفر بوده است در اوايل سلطنت شاه صفي (جانشين شاه عباس) به ۱۵۰۰۰ نفر و در زمان شاه عباس دوم (جانشين شاه صفي) ۲۰۰۰۰ نفر و بالاخره در زمان جانشينان شاه عباس دوم به ۳۰۰۰۰ نفر رسيده است، ارنست هولستر كه در دوره قاجار در اصفهان زندگي كرده است و تعداد ارامنه ساكن در جلفا را در سال (۱۸۸۰ ميلادي) ۲۶۵۸ نفر ذكر ميكند كه در ۳۸۰ خانه زندگي مي كرده اند.
با همه افول و تنزلي كه بعد از صفويه به جلفا حاكم شد هنوز نيز خانههاي قديمي و كليساهاي باشكوه ساختمانهاي آن يادآور عظمت اين محله زيبا و مهم تاريخي مي باشد.
در حال حاضر جلفا در حدود ۶۵۰۰ارمني را در خود جاي داده كه در محلات ميدان بزرگ- ميدان كوچك- محله چهارسوق- هاكوپيان- تارگل- محله سنگتراشها، تبريزيها و ايروان زندگي ميكنند از نظر تقسيمات شهري بخش پنجم شهر اصفهان به شمار ميرود و شعب برخي ادارات دولتي در آن مستقر هستند.
در جلفا ايجاد خيابان نظر با جهت شرقي و غربي در سال ۱۳۱۴ ش و خيابان حكيمنظامي با جهت شمالي و جنوبي، جلفا را تقريبا" به چهار واحد جداگانه تقسيم كرد و پلهاي مارنان، فلزي و آذر ارتباط اين بخش شهري را با قسمت شمالي شهر برقرار كرد.جلفاي اصفهان درگذشته به صورت يك شهرك كاملا" مستقل و جداي از شهر اصفهان بوده و حتي فاصلهاي بين اصفهان و جلفا نيز وجود داشته كه از فضاهاي سبز و باغات و مزارع تشكيل شده بود، اما در نيم قرن اخير با توسعهي شهري، اغلب فضاهاي سبز به ساكن شهري تبديل گرديده است.
در گذشته مهارت ارامنه در تجارت ابريشم و صداقت آنان باعث شد تا بازرگانان ارمني در دارو ستد به موقعيتهاي بزرگي دست يابند و در اندك قدمي بسياري از آنان در زمرهي ثروتمندان اصفهان در آينده از اين زمان ساخت خانههاي مجلل با تالارهاي زيبا منقوش به تابلوهاي نفيس و فرشهاي عالي و صندليهاي مزين به آب طلا و نقره و ... هم آغاز شد. زيبايي اين خانهها آنچنان برخي از خارجيان را تحت تأثير قرار داده كه يكي از آنها مينويسد ... "برخي از آنها چنان باشكوه و عالي است كه ميتوان آنها را در رديف قصرها و كاخهاي سلطنتي به شمار آورد" ...
بر اساس نوشته مورخين و محققين اين آزادي و رفاه در تمام دوران صفويه ادامه داشت و ارامنه در اين مدت در نهايت امنيت و آزادي توانستند كليساهاي متعددي بسازند و به مراسم مذهبي خود بپردازند.هنگامي كه "پيترودولاواله" سياح ايتاليايي از جلفا بازديد كرده، ۱۰ كليسا و به روزگار سزآرام اولئاريوس ۱۲ كليسا و در زمان مسافرت تاورينه ۱۵ تا ۱۶ كليسا، شاردن ۳۰ كليسا، در جلفا داير بوده است. جمعيت جلفا نيز روز به روز افزون ميشد، چنان كه بر اساس ارقام ارائه شده جمعيت جلفا در آغاز قرن ۱۱ هجري بين ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ نفر بوده است در اوايل سلطنت شاه صفي (جانشين شاه عباس) به ۱۵۰۰۰ نفر و در زمان شاه عباس دوم (جانشين شاه صفي) ۲۰۰۰۰ نفر و بالاخره در زمان جانشينان شاه عباس دوم به ۳۰۰۰۰ نفر رسيده است، ارنست هولستر كه در دوره قاجار در اصفهان زندگي كرده است و تعداد ارامنه ساكن در جلفا را در سال (۱۸۸۰ ميلادي) ۲۶۵۸ نفر ذكر ميكند كه در ۳۸۰ خانه زندگي مي كرده اند.
با همه افول و تنزلي كه بعد از صفويه به جلفا حاكم شد هنوز نيز خانههاي قديمي و كليساهاي باشكوه ساختمانهاي آن يادآور عظمت اين محله زيبا و مهم تاريخي مي باشد.
در حال حاضر جلفا در حدود ۶۵۰۰ارمني را در خود جاي داده كه در محلات ميدان بزرگ- ميدان كوچك- محله چهارسوق- هاكوپيان- تارگل- محله سنگتراشها، تبريزيها و ايروان زندگي ميكنند از نظر تقسيمات شهري بخش پنجم شهر اصفهان به شمار ميرود و شعب برخي ادارات دولتي در آن مستقر هستند.
