واژه «پایدار» امروزه به طور گسترده‌ای به منظور توصیف جهانی كه در آن نظامهای انسانی و طبیعی تواماً بتوانند تا آینده‌ای دور ادامه حیات دهند، به كار گرفته مي‌شود. «توسعه پایدار» به معنی ارایه راه حلهایی در مقابل الگوهای فانی كالبدی، اجتماعی و اقتصادی توسعه مي‌باشد كه بتواند از بروز مسایلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه‌های زیستی، آلودگی جهانی تغییر اقلیم، افزایش بي‌رویه جمعیت، بي‌عدالتی و پایین آمدن كیفیت زندگی انسانها حال و آینده جلوگیری كند. بنابراین توسعه پایدار تحولی است مواجه با تامین نیازهای امروزی بدون از بین بردن قابلیتهای نسل آینده در تامین نیازهایشان. در واقع یك تحول, زمانی پایدار است كه محافظ محیط و مولد فرصتها باشد. این تحول نیازمند پیوند ناگسستنی میان اكولوژی, اقتصاد و امنیت اجتماعی است و پیشرفتهای اقتصادی و شرایط زندگی اجتماعی باید در تطابق با جریان دراز مدت حفظ پایه های طبیعی زندگی باشند.
در این تعریف كلمه توسعه دارای مفهوم گسترده‌ای است و نمي‌تواند به یك محدوده خاص محدود شود چرا که درباره همه چیز و همه كس در این دنیا صدق مي‌كند. هم در زمان حال و هم آینده. ثانیاً هدف توسعه تداوم توسعه است. این تعریف دارای دو مفهوم است:
الف مفهوم نیازها: شروطی برای برقرار كردن یك استاندارد قابل قبول زندگی برای عموم مردم.
ب مفهوم محدودیت‌ها: محدودیت‌های ظرفیتی محیط برای برطرف كردن نیازهای حال و آینده.
نیازها در مرحله اول شامل نیازهای اولیه مثل غذا، پوشاك، مسكن و شغل است و در مرحله دوم نشانگر آن است که هر فرد در هر نقطه دنیا باید مجال بالا بردن سطح زندگی خود داشته باشد.
محدودیت‌ها شامل محدودیت‌های طبیعی منابع محدود و همچنین روند رو به كاهش بازدهی ناشی از بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع، آب و كم شدن تنوع زیستی برای آینده مشترك ماست. بهترین راه حل این است كه نیازها به بهترین وجه برطرف شود، در حالیكه منابع كاهش نیابند. یعنی هر نوع توسعه ای باید در تمام زمینه های سیاسی، اجتماعی و محیطی به برطرف شدن نیازها كمك كرده و باعث افزایش محدودیت‌ها نشود. (مأخذ www.susarch.com)
پیشینه و روند گسترش مفاهیم امروزین توسعه پایدار
با اوج گرفتن نگرانی از عواقب فعالیتهای انسانی برای كره زمین بر پایة قطعنامة مجمع عمومی سازمان ملل، در اواخر سال 1983 كمیسیونی جهانی با ریاست خانم برانتلند نخست وزیر وقت نروژ جهت بررسی جامع مسائل زیست محیطی و توسعة جهانی تشكیل شد. در پی پژوهش‌ها و گفت و شنودهای وسیع بین‌المللی، این كمیسیون گزارش نهایی خود را تحت عنوان «آینده مشتركمان» در نیمة سال 1987 منتشر كرد و از آن پس واژه‌های توسعة پایدار كه بحث محوری این گزارش را تشكیل مي‌داد، مقبولیت و رواج گسترده‌ای یافت. توسعه پایدار را كمیسیون توسعه و محیط به شكل زیر تعریف نمود، كه به عنوان یك تعریف جامع و یك چارچوب توافق شده جهانی مورد قبول قرار گرفته است:
توسعه‌هایی در چارچوب پایداری قرار می گیرند که نیازهای كنونی را بدون آنكه مخاطره‌ای برای توانایی نسلهای آینده جهت تأمین نیازهایشان داشته باشند، تأمین كنند.
در كنفرانس «منشور زمین » سازمان ملل در سال 1992 موضوع توسعه پایدار در سراسر جهان وارد جریان اصلی شد و برنامه‌های پایداری در بسیاری از نقاط جهان متداول شد.
برگرفته از تعریف فوق، در اصل پنجاهم قانون اساسی ایران چنین آمده است: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست كه نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی مي‌گردد. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن كه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا كند، ممنوع است.» (مفیدی، مبانی مقدماتی توسعه و طراحی شهر پایدار)
در فارسی كلمات: جاویدان، ماندنی، ثابت، باثبات، مقاوم، مدام، دائم، بادوام، باقی، برقرار، قالب، استوار، استقامت، پایا، پاینده، پابرجا، و ماندگار به كار گرفته شده، كه از همه متداول‌تر كلمه پایدار و یا پایداری است. این واژه یكی از واضح‌ترین مفاهیمی است كه به خوبی، آنچه را كه در ذهن و اندیشه بسیاری از مردم فارسی زبان وجود دارد بیان مي‌كند، و به همین علت این واژه به سرعت فراگیر شده و كاربرد عمومی پیدا كرده است. هر چند كه منتقدانی نیز دارد، كه اظهار مي‌دارند كه واژه «پایدار» یا «پایداری» مفهوم واقعی موضوع را نمي‌رساند، و مي‌یابد به دنبال واژه دیگری باشیم. (دهخدا)
توسعه پایدار از بین طرحها و برنامه های مختلف، تحولات و رشد اجتماعی آنهایی را بر می گزیند که از نظر زیست محیطی و اجتماعی نسبت به سایر الگوها برتری داشته باشند. بنابراین مسئله این نیست که تنها به حفاظت از محیط زیست اهمیت داده شود، بلکه تلاش برای این است که محیط زیست حفظ گردد، در عین اینکه مانعی در برابر رشد و توسعه ایجاد نشود. یا بعبارت دیگر اجازه دهیم فرایندهای رشد روال خود را داشته باشند و در عین حال به دقت و با استفاده از روشهای تخصصی مراقب باشیم تا از تخریب سرمایه های زیست محیطی تا حد ممکن جلوگیری شود. (پاگ، سدریک، محرم نژاد، شهرهای پایدار در کشورهای در حال توسعه)
بنابراین به منظور دستیابی به توسعه پایدار راهبردها و اصول چهارگانه زیر باید رعایت شوند:
1) به كارگیری و پایدار ساختن مصرف منابع تجدیدپذیر
2) بهینه سازی و ممیزی استفاده از منابع تجدید ناپذیر و به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی به تناسبی كه كمتر از آنچه رشد طبیعی آنها
3) حداقل تولید ضایعات و آلودگی‌ها كه قابل جذب در مقیاس و ظرفیت محیط محلی تا جهانی باشد
4) تأمین نیازهای پایه‌ای انسان و اجتماع، و ایجاد محیطی سالم برای نسلهای آینده (مفیدی، مبانی مقدماتی توسعه و طراحی شهر پایدار)
(مأخذ www.susarch.com
