تسبیح موجودات

[Comet1986]

یکی از مسائل جالب و پر رمز و رازی که در قرآن کريم در چندين مورد روي آن تأکيد شده است، تسبيح موجودات است.
بـــــر اساس برخي بيانات شيواي قرآن کريم، همۀ موجودات اعم از حيوانات و جمادات يا ذوي العقول و غير ذوي العقول و خلاصه همۀ اجزاي هستي و تمام ذرات وجود مشغول حمد و ثناي الهي و تسبيح گوي پروردگار خويش هستند.
اين مسأله در روايات زيادي نيز طرح شده است و در چندين روايت از رسول اکرم(ص) و ائمۀ اطهار(ع) سخن از تسبيح موجودات، با اشاره به آيات قرآن کريم آمده است.

​

 

[Comet1986]

برخي از مفسرين تسبيح موجودات را به معناي «دلالت هستي و همۀ موجودات بر ذات باريتعالي و صفات کماليۀ او» تفسير نموده اند. در نظر اين عده تسبيح موجودات با زبان حال و تسبيح تکويني است؛ چنانکه گفته اند: « رنگ رخسار خبري مي دهد از سرّ ضمير».
چون همۀ موجودات مخلوق خدا هستند و خاصيت مخلوق اين است که يک جنبۀ نقص دارد و يک جنبۀ کمال.
جنبۀ نقص لازمۀ مخلوقيت است و جنبۀ کمال از ناحيۀ خالق.
پس موجودات در واقع به زبان حال خالق خودشان را توصيف و حمد مي کنند. تسبيح شان هم اين است که مي گويد اگر نقصي درمن مي بيني، لازمۀ ذات من است و خداوند از اين نقص منزه است. از ميان کسانيکه تسبيح موجودات را با زبان حال يا تسبيح مجازي مي دانند، مي توان ابو نصر فارابي، طبرسي، فخر رازي و آلوسي را نام برد.
در تفسير نمونه نيز همين ديدگاه تأييد شده است. فارابي در تفسير تسبيح و نماز موجودات مي گويد: «صلّت السمـــــــاء بدورانها و الأرض برجحانها و المطهر بهطلانه» (آسمان با گردش خود به درگاه الهي نماز مي برد، زمين با تکان خوردن خود نماز مي گذارد و ريزش باران نيز نماز باران است[1]).

[1] مطهري، مرتضي؛ آشنايي با قرآن، ج 4، ص 164.

 

[Comet1986]

در دیدگاه دیگ (تفسير عارفانه از تسيبح موجودات)، علاوه بر اينکه ديدگاه قبلي مورد قبول است و رد نمي شود، انحصار مفهوم تسبيح موجودات فقط به زبان حال، نادرست تلقي مي شود.
يعني آنچه قرآن در صدد بيان آن است، فراتر از زبان حال است. طبق اين ديدگاه، همۀ موجودات عاقل و شاعراند و علاوه بر آنکه به زبان حال مسبّح و حامد پروردگار اند، به زبان قال نيز مشغول حمد و ستايش اويند.
تسبيح موجودات، تسبيح حقيقي و به همان معناي متعارف است. اين گونه تسبيح مبني بر اين است که همۀ حيوانات و جمادات متناسب با شأن خودشان داراي ادراک و نفوس ناطقه هستند. واقعاً غلغله اي از تسبيح موجودات در ذرات عالم هست و همۀ ذرات وجود با شناختي که از پروردگار خود دارند، واقعاً به زبان قال او را ستايش مي کنند.
به قول مولوي:

گر تو را از غيب چشمي باز شد
بـــــا تو ذرات جهــان همراز شد
نطق آب و نطق خاک و نطق گل
هســـت محسوس حواس اهل دل

طبق نظر مولوي و ديگر عرفا و مفسريني که باديد عرفاني به اين موضوع مي نگرند، نه تنها به تأويل آيات بر تسبيح مجازي و زبان حال نيازي نيست، که شايسته هم نخواهد بود. چون حقيقتاً موجودات جهان با تسبيح خود غلغله اي ايجاد کرده اند که شنيدن آن بر همگان ميسر نيست و تنها اهل دل و آنهايي که حجاب ملک را در نورديده اند صداي تسبيح کائنات در گوش شان طنين انداز است.
از ميان بزرگان معاصر که به اين ديدگاه گرايش دارند، مي توان به علّامه طباطبايي(ره)، شهيد مطهري (ره) و علّامه فضل ا... اشاره نمود.
علّامه طباطبائي(ره) در باب معنا و مفهوم تسبيح موجودات مي فرمايند: «فالمعني نزّه الله سبحانه ما في السماوات و الأرض من شئ و هوالجميع العالـــــم. والمراد بتسبيحها حقيقةً معني التسبيح دون المعني المجازي الذي هودلالة وجود کل موجود في السماوات و الأرض علي أنهٌ له موجداً منزّهاً من کل نقص متصفا بکل کمال، و دون عموم المجاز و هو دلالة کل موجود علي تنزهه تعالي أما بلسان القال کاالعقلاء و إمّا بلسان الحال کغيرالعقلاء من الموجودات» (معنـــــــاي [تسبيح موجودات] اين است که خداوند را آنچه در زمين و آسمان است تنزيه مي کند و اين شامل همۀ هستي مي شود. مراد از تسبيح موجودات نيز تسبيح به معناي حقيقي است نه به معناي مجازي که عبارتست از دلالت هر موجودي در آسمان و زمين بر اينکه آفريدگار دارد که از هر نقصي مبرّا و به هر صفت کماليه اي متصف است. اين عموم مجاز هم مراد نيست که [تسبيح موجودات] دلالت هر موجودي بر پاکي خداي تعالي است که يا به لسان قال است مثل عقلاء و يا به زبان حال مثل غير عقلاء از ميان موجودات[1]).
ايشان در جاي ديگر به تفسير جالب از تسبيح موجودات به معناي حقيقي و به زبان قال مي پردازند: «لها تسبيحاً هو کلام بحقيقة معني الکلام و هو اظهارها تنزّه ربها باظهارها نقص ذاتها و صفاتها و افعالها عن علم منها بذلک ، و هوالکلام ، فما روي من سما عهم تسبيح الحصي في کف النّبي (ص) أوسماع تسبيح الجبال و الطير اذاسبح داوود(ع) أوما يشبه ذلک انّما کان بادراکهم تسبيحها الواقعي بحقيقة معناه من طريق الباطن ثم محاکاة الحسن ذلک بما يناظره و يناسبه من الالفاظ و الکلمات الموضوعة لما يفيد ما أدرکوه من المعني... فالذي يناله من ينکشف له تسبيح الاشياء أوحمدها أوشهادتها أوما يشابه ذلک حقيقة المعني أولاً ثم يحاکيه الحس الباطن في صورة الفاظ مسموعة تؤدي ما نا له من المعني». (موجودات همه تسبيح دارند، و تسبيح آنها کلام هم هست و به حقيقت هم کلام است، نه به مجاز. کلام موجودات عبارتست از پاک دانستن و مقدس شمردن خداي عزوجل از احتياج؛ به اين طريق که احتياج و نقص ذات و صفات و افعال خود را نشان مي دهند تا همه پي ببرند که پروردگار عالم چنين نيست و منزه است . و چون اين کار را نيز از روي دانايي و آگاهي انجام مي دهند، لذا عمل ايشان عين کلام خواهد بود. س اين که در روايات آمده است که : سنگريزه در دست رسول خدا (ص) تسبيح کرد و ما شنيديم يا آنکه داوود (ع) شنيد که کوهها و مرغان با او تسبيح مي گويند، يا روايات شبيه به آن، همه صحيح است، و صدايي که مي شنيدند به ادراک باطني بود که تسبيح واقعي و حقيقت معناي آنرا از طريق باطن درک مي کردند، و حس هم چيزي نظير آن و مناسب با آنرا حکايت مي کرده و گوش هم الفاظ و کلماتيکه اين معنا را افاده کند احساس مي نموده است. به همين حساب مي توان گفت کسي که تسبيح موجودات يا حمد و يا شهادت آنها براي وي محسوس شده است، نخست حقيقت معناي تسبيح و حمد و شهادت برايش کشف شده، و پس از کشف آن حس باطني آنرا در صورت الفاظ شنيدني در آورده ، و آن الفاظ همان معاني را افاده کرده و در نتيجه صاحب کشف آنرا به گوش خود هم شنيده است[2])
بايد ياد آور شد که علّامه(ره) در معناي کلام توسعه اي داده اند که شامل غير اصوات نيز مي شود. يعني تسبيح تمامي موجودات تسبيح حقيقي و قالي است، امّا قالي بودن لازم نيست که حتماً با الفاظ شنيدني و قرار دادي بوده باشد. حقيقت کلام عبارتست از فهماندن و کشف از ما في الضمير و اشاره و راهنمايي به منوي خود. اين فهماندن وکشف به هر طريقي که انجام گيرد کلام خواهد بود، هرچند که با زبان نباشد. انسان چون براي نشان دادن منويات خود و اشاره به آنها راهي ندارد جز اينکه الفاظي را استخدام کند، قهراً روش تفهيم و تفهم بر همين استخدام الفاظ جريان يافته و بشر به آن عادت کرده و در نظرش تنها همين الفاظ و اصوات کلام است. در قرآن کريم، کلام، قل، امر و نهي و وحي و امثال آن به خداوند نسبت داده مي شود، در حاليکه مي دانيم کلام او از قبيل آواز شنيدني و الفاظ قراردادي که با زبان بيان شود و يا دستگاه صوتي يا لبها به کار گرفته شود نيست. پس کلام منحصر در آواز نيست، بلکه هر چيزيکه از مقاصد کشف و پرده برداري کند کلام است.

[1] الميزان، ج 19، ص 274.
[2] الميزان، ج13، ص 121- 120.
​

 

[salizadeniri]

برخي از مفسرين تسبيح موجودات را به معناي «دلالت هستي و همۀ موجودات بر ذات باريتعالي و صفات کماليۀ او» تفسير نموده اند. در نظر اين عده تسبيح موجودات با زبان حال و تسبيح تکويني است؛ چنانکه گفته اند: « رنگ رخسار خبري مي دهد از سرّ ضمير».
چون همۀ موجودات مخلوق خدا هستند و خاصيت مخلوق اين است که يک جنبۀ نقص دارد و يک جنبۀ کمال.
جنبۀ نقص لازمۀ مخلوقيت است و جنبۀ کمال از ناحيۀ خالق.
پس موجودات در واقع به زبان حال خالق خودشان را توصيف و حمد مي کنند. تسبيح شان هم اين است که مي گويد اگر نقصي درمن مي بيني، لازمۀ ذات من است و خداوند از اين نقص منزه است. از ميان کسانيکه تسبيح موجودات را با زبان حال يا تسبيح مجازي مي دانند، مي توان ابو نصر فارابي، طبرسي، فخر رازي و آلوسي را نام برد.
در تفسير نمونه نيز همين ديدگاه تأييد شده است. فارابي در تفسير تسبيح و نماز موجودات مي گويد: «صلّت السمـــــــاء بدورانها و الأرض برجحانها و المطهر بهطلانه» (آسمان با گردش خود به درگاه الهي نماز مي برد، زمين با تکان خوردن خود نماز مي گذارد و ريزش باران نيز نماز باران است[1]).

[1] مطهري، مرتضي؛ آشنايي با قرآن، ج 4، ص

164.

هر روز صبح از حدود یکساعت مانده به طلوع افتاب گنجشکهای محله ما شروع میکنند به طور دسته جمعی اواز خواندن . دقیقا در موقع طلوع اوازشان قطع میشه من حتی اگر زمان دقیق طلوع را ندانم باز هم از روی قطع شدن اوازشان میفهمم که افتاب طلوع کرده در زمان غرب افتاب هم همین اتفاق تکرار میشود
البته اگر تجربه کنید می بینید که صدای اواز دسته جمعیشون با صدایی که درطول روز دارند کاملا تفاوت دارد

 

[Comet1986]

هر روز صبح از حدود یکساعت مانده به طلوع افتاب گنجشکهای محله ما شروع میکنند به طور دسته جمعی اواز خواندن . دقیقا در موقع طلوع اوازشان قطع میشه من حتی اگر زمان دقیق طلوع را ندانم باز هم از روی قطع شدن اوازشان میفهمم که افتاب طلوع کرده در زمان غرب افتاب هم همین اتفاق تکرار میشود
البته اگر تجربه کنید می بینید که صدای اواز دسته جمعیشون با صدایی که درطول روز دارند کاملا تفاوت دارد

سلام
دوست خوبم مرسی از اینکه در این تاپیک شرکت کردی.

من یک سوال دارم.
همه موجودات در همه حال در حال ذکر گفتن هستند، ما چقدر از روزمان را به تسبیح خداوند اختصاص می دهیم؟

 

[آذرمهر]

یسبح لله ما فی السماوات والارض
همه خلایق در حال ذکر و تسبیح الهی هستند
افسوس که اشرف مخلوقات ناسپاسی می کند.

 

[shahryar14]

سلام
دوست خوبم مرسی از اینکه در این تاپیک شرکت کردی.

من یک سوال دارم.
همه موجودات در همه حال در حال ذکر گفتن هستند، ما چقدر از روزمان را به تسبیح خداوند اختصاص می دهیم؟

اولا كه ممنون بخاطر تاپيكتون و مطالب پر محتوايي كه گذاشتيد

در مورد سوالتون، شايد اگر اين زمان رو، صرف زمان مادي و ذكر رو ذكر فيزيكي و لساني در نظر بگيريم،‌خيلي كم.

اما به همون اندازه كه روي خودمون كار كنيم و نيات و اهداف و افكار و خواسته هامون رو خدايي كنيم، به همون اندازه شب و روزمون با ذكر و ياد خدا اجين خواهد بود.

ذكر لساني ارزشمنده، اما ايرادش اينه كه پرداختن به امورات زندگي تا حدود زيادي مانع اون مي شه، مشغله هاي دنيايي آدم رو به خودشون مشغول مي كنند

پس، بايد رو باطن كار كرد

بايد حركت كنيم به سمتي كه آخرش؛ جز خدا نخواستن، نديدن،‌ نشنيدن و ... باشه

اينجاست كه انسان مي تونه عامل به ذكر عملي و واقعي باشه

يعني حتي نفس كشيدن بنده هم ذكر محسوب مي شه، چون هميشه به ياد خداست، و چنين كسي پيوسته در حال ذكر هست

اينها شعار نيستند، برعكس، براي كسي كه خواهان باشه، كاملا هم دست يافتني خواهد بود، فقط اراده مي خواد و عمل

تزكيه نفس مي خواد و تقوي

 

[Comet1986]

...
بايد حركت كنيم به سمتي كه آخرش؛ جز خدا نخواستن، نديدن،‌ نشنيدن و ... باشه
اينجاست كه انسان مي تونه عامل به ذكر عملي و واقعي باشه
يعني حتي نفس كشيدن بنده هم ذكر محسوب مي شه، چون هميشه به ياد خداست، و چنين كسي پيوسته در حال ذكر هست
اينها شعار نيستند، برعكس، براي كسي كه خواهان باشه، كاملا هم دست يافتني خواهد بود، فقط اراده مي خواد و عمل
تزكيه نفس مي خواد و تقوي

سلام
مرسی استاد
مثل همیشه بهترین را گفتید. می خواستم به همینجا برسیم.
نباشد که حضور خدا در لحظه هایمان کمرنگ شود. وای بر دلی که ادعا کند عاشق است.....

 

[كربلايي حسام]

به نام خداوند حضرت زهرا(س)
ايام شهادت رو تسليت مي‌گم.

خداوند مي‌فرمايد:
يسبح لله ما في السموات و ما في الارض.
يعني همه موجودات تو آسمون و زمين تسبيح خدا رو مي‌كنن.

يه داستاني شنيدم از حضرت آيت‌الله حسن‌زاده آملي.
يه بنده خدايي با ايشون رفته بوده بيرون. بعد خيلي اصرار مي‌كنه كه چيزايي كه ايشون مي‌بينه رو ببينه
بعد آقاي حسن زاده به اذن خدا يه لحظه پرده رو كنار مي‌زنه
اون بنده خدا مي‌بينه شن هاي بيابون دارن ذكر خدا مي‌گن.
از عظمتش بيهوش ميشه.
بعد كه به هوش مياد ميبينه ديگه صدايي نميشنوه

اين خيلي جالب بود.

و حقيقتا:
يسبح لله ما في السموات و ما في الارض.

 

[Titania]

يه داستاني شنيدم از حضرت آيت‌الله حسن‌زاده آملي.
يه بنده خدايي با ايشون رفته بوده بيرون. بعد خيلي اصرار مي‌كنه كه چيزايي كه ايشون مي‌بينه رو ببينه
بعد آقاي حسن زاده به اذن خدا يه لحظه پرده رو كنار مي‌زنه
اون بنده خدا مي‌بينه شن هاي بيابون دارن ذكر خدا مي‌گن.
از عظمتش بيهوش ميشه.
بعد كه به هوش مياد ميبينه ديگه صدايي نميشنوه

اين خيلي جالب بود.

اگه ممکن هست منبع ذکر کنین.
این داستانها در اکثر مواقع منبع موثقی ندارند.
جمله قرمز هم بی نظیر بود. چطور اذن خدا به ایشون داده شده؟

 

[Comet1986]

به نام خداوند حضرت زهرا(س)
ايام شهادت رو تسليت مي‌گم.

خداوند مي‌فرمايد:
يسبح لله ما في السموات و ما في الارض.
يعني همه موجودات تو آسمون و زمين تسبيح خدا رو مي‌كنن.

يه داستاني شنيدم از حضرت آيت‌الله حسن‌زاده آملي.
يه بنده خدايي با ايشون رفته بوده بيرون. بعد خيلي اصرار مي‌كنه كه چيزايي كه ايشون مي‌بينه رو ببينه
بعد آقاي حسن زاده به اذن خدا يه لحظه پرده رو كنار مي‌زنه
اون بنده خدا مي‌بينه شن هاي بيابون دارن ذكر خدا مي‌گن.
از عظمتش بيهوش ميشه.
بعد كه به هوش مياد ميبينه ديگه صدايي نميشنوه

اين خيلي جالب بود.

و حقيقتا:
يسبح لله ما في السموات و ما في الارض.

سلام
برادر خوبم خیلی افتخار دادی که در این تاپیک شرکت کردی. بسیار سپاسگذارم.
من هم ایام شهادت خانم فاطمه زهرا(س) را به شما و همه دوستان تسلیت عرض می کنم.

 

[Comet1986]

از برخي آيات قرآن کريم (غير از آيات تسبيح) فهيمده مي شود که مسألۀ علم نيز در تمامي موجودات هست. هرجاکه خلقت راه يافته علم نيز رخنه کرده است، و هر يک از موجودات به مقدار بهره اي که از وجود دارد، بهره اي از علم دارد: « قالوا انطقنا الله الذي انطق کلّ شئ» (پوستهاي بدن انسان مي گويند همان خدايي که هر موجودي را به زبان درآورده ، ما را به زبان درآورده است[1]).
و نيز: «فقال لها و للأرض ائتيا طوعاً اوکرهاً قالتا أئتيا طائعين» (به آسمان و زمين گفت خواه يا ناخواه رام شويد، گفتند رام و تسليم هستيم[2]).
پس چون هيچ موجودي فاقد علم نيست، لاجرم خيلي آسان است که بگوئيم هر موجودي وجود خود را درک مي کند (البته مرحله اي از درک، و قطعاً همۀ موجودات از نظر علم برابر نيستند و يا علم در همه يک نوع نيست) و همۀ موجودات مي خواهند نقص وجودي خود و قدوسيت و کمال و تنزيه پروردگار خود را اظهار نمايند. بنابراين وجهي ندارد که ما تسبيح موجودات را بر مطلق دلالت حمل کنيم و مرتکب مجاز شويم. وقتي جايز است مرتکب مجاز شويم که کلام قابل حمل بر حقيقت نباشد. اين عموم مجاز که تسبيح ملائک و مؤمنين را تسبيح قالي و تسبيح ديگر موجودات را تسبيح به زبان حال بگيريم نيز درست نيست و تسبيح موجودات تسبيح حقيقي و قالي است[3].
شهيد مطهري(ره) نيز در تفسير تسبيح موجودات ديدگاه عارفانه را تأييد مي فرمايند. به نظر ايشان هر موجودي و هر ذره اي که در اين عالم هست دو وجهه دارد؛ يک رو به اين جهان دارد که در اين رو مرده است. يک رو هم به جهان ديگر دارد که در آن وجهۀ ملکوتي هر موجودي زنده و شاعر است.
مثلاً چوبي را که ما مي بينيم همۀ حقيقت آنرا درک نمي کنيم. عميق ترين علوم بشر فقط يک روي اين موجود را درک مي کند و آن «وجهۀ مُلکي» اين موجود است. «وجهۀ ملکوتي» موجودات از دسترس حس و علم ظاهر بشر خارج است. انسان بايد اهل دل و معنا و حقيقت بشود تا آنروي موجودات را هم درک کند. وقتي آنروي موجودات را درک کنيم مي بينيم که موجودات چگونه در آنروي همه درّاک ، هوشيار، عالـــــم، حامـــــد، و مسبــــح پروردگاراند.
داوود که کوهها و مرغها با او تسبيح مي گفتند، نه اين است که اگر ما کنار داوود بوديم صداي کوهها را مي شنيديم؛ مردم ديگر بودند و نمي شنيدند. داوود گوش ديگري داشت که به باطن و ملکوت اشياء راه پيدا کرده بود و صداي ملکوت آنها را مي شنيد.
اگر گوش باطن ما باز شود، ما هم مي شنويم. در مورد داستان سخن گفتن سنگريزه ها در کف پيامبر اکرم(ص) چنانکه در ديدگاه علّامه طباطبائي (ره) اشاره نموديم، نظر شهيد مطهري(ره) نيز اين است که در اينجا معجزه پيامبر (ص) اين نبود که سنگريزه را به تسبيح در آوردند، بلکه معجزه حضرت اين بود که گوشهاي افراد را باز کردند و آنها صداي سنگريزه راشنيدند. آن سنگريزه ها هميشه تسبيح مي گفتند و معجزه پيامبر(ص) در شنواندن اين صدا به آن گوشها بود، نه در به صدا درآوردن سنگريزه ها[4].


[1] فصلت/ 21.
[2] فصلت/ 11.
[3] ر.ک. به: الميزان، ج 13، ص 110- 105.
[4] مطهري، مرتضي؛ آشنايي با قرآن، ج 4، ص 174.

 

[اقیانوس]

یکی از دوستان که شمال زندگی می کنه امروز مهمون ما بود. ایشون یه سگ داره به نام دُرسی!

امروز داشتن می گفتن درسی موقع اذان ها(سه اذان) چنان ناله می کنه که دل سنگ رو آب می کنه. بعد یه بچه ای تو جمع گفت حتی سگا هم خدا رو می پرستن! همه چشاشون چهار تا شد و آب دهنی قورت دادن. بماند چرا!!!