Rosa در لاتين به معناي گل سرخ مي باشد . از آغاز تاريخ ، گل سرخ بيش از همه گلها در قلوب بشر جاي جاي گرفته و از وقتي که مردم از زيبايي درخشان گل ، آگاهي يافته اند ، گل سرخ يک سرو گردن از آنها بلند تربوده است. گل سرخ ميراث بزرگي از افسانه وتاريخ را به همراه دارد . اين درختچه زيبا ، ميليونها سال قبل از بوجود آمدن بشر در روي زمين ، زيسته و زيبائي و عطر را در همه جا گسترده است فسيلهائي که از شکوفه هاي گل سرخ در آرگون (Oregon)و کولورادو(Colorado)بدست آمده ، محتملاً به 35 تا 70 ميليون سال قبل ، مربوط بوده است.
رزهاي خشکيده اي از 300 سال قبل ازميلاد از گورهاي مصريان بدست آمده تصور ميرود که نشان اولين آشنائي مصريان با گل سرخ باشد. معهذا تحقيقات وسيعتر نشان مي دهد که اين گل بومي مصر نبوده ، بلکه از آسياي صغير به آنجا آورده شده است.تاريخ افسانه وار گل سرخ طي قرنها توسط هنرمندان ، صنعتگران ، نويسندگان و درختکاران بوجود آمده که بوسيله اين گل زيبا افسون شده اند و شرح فريفتگي شان را براي آيندگان نگه داشته اند تا از آن لذت ببرند . از جمله شاعراني که افسانه هاي اساطيري پيرامون گل سرخ در مدايح و ستايشگرها گفته ، مي توان به اثر اناکرئون (Anaceron) قرن 6 ميلادي شاعر غزل سراي يوناني پي برد و رو نسازد (P.de Ronsard) 1585-1524، شاعر فرانسوي ، فرانسوادومالحرب (F.de Malherbe) 1555-1648 ، شاعر فرانسوي در باره هنري چهارم ولوئي سيزدهم و بالاخره غزلهاي سليمان (Cantiouses des cantiques) را مي توان نام برد.اپوله (Apuless)180-125 نويسنده لانتي در داستان خر زرين مي گويد، چگونه بصورت آدم در مي آيد گه گل سرخ مي چرد . پيندار (Pindar)438-518 قبل از ميلاد ، شاعر غزل سراي يوناني، ديونيزيوس باکوس (Diony sios Bacchus) گل سرخ را به رب النوع شراب ياد گشته است و در روم باستان ، گل سرخ مطلقاً وابسته و تقديم به ديونيزيوس باکوس و ونوس محسوب ميگشت ، براي مثال عيد سالانه دختران شادي که در بهاران برگزار شده است ، در اين روز که متعلق به ونوس (Venus Erycina) بوده، درباريان کوچه و خيابانها و باغات را با گل سرخ و مورد (Myrtus communis) تزئين مي کردند. در ميهمانيها جشن گل سرخ مي گرفتند و همه جا را با اين گل افسونگر مي آراستند و از قدحها شربت گل سرخ مي نوشيدند ، امپراطوران و همسرانشان روي تختخوابهايي از گل سرخ مي خوابيدند و در حمامهايشان از عطر گل استفاده مي کردند. در تراس ( Thrace) (محلي بين يونان و ترکيه ) گل سرخ به مانند سمبل ويژه اصلي خداوندي بوده است و در دوران تسلط روميان در آن سرزمين ، يکي ازاعياد ديونيزي باکوس ، بنام روزاليا (Rosalia) نام داشت. افسانه هايي که درباره گل سرخ نقل شده ، نسبت به سرزمينها ، نواحي ، عادات و رسوم، فرهنگها و معتقدات مردم زياد و متنوع است . مسلمانان معتقدند که گل سرخ از قطره عرق جبين پيغمبر بوجود آمده است . بنا به افسانه اي ، گل سرخ در بهشت عدن برنگ سفيد بوده است و هنگامي که حوا آنها را بوسيد رنگشان قرمز شده و تا به حال بدان رنگ باقي مانده است. در افسانه هاي يوناني آمده است که گل سرخ از چند قطره خون افروديت ، الهه ي زيبائي و عشق که در اثر خار و خس ها ( کيهه کوتي Ronce) جنايتکار مجروح گشته بود ، برنگ قرمز در آمده است. همچنين تعريف کرده اند که رنگ گل سرخ بر اثر خون ادونيس(Adonios) خداي زيبائي و جمال فينيقيان است که بوسيله خوک وحشي مجروح گشته و افروديت او را بصورت گل شقايق نعمائي (Anemone)در آورده است . گل سرخ را يونانيها براي روميها به ارمغان آورده اند که مجذوب آن شدند و پرورش داده و گلهاي خوبي بار آوردند .در ايام نرون(Neron) استعمال تزئيني گل سرخ در جشنهاي رومي به حد ديوانه وار رسيده بوده .چنانکه گويند ، نرون 40 ميليون سسترس (Sesterce) خرج تهيه گل سرخ براي يک مهماني گل سرخ براي يک مهماني کرده بوده. بطور کلي هر جائي که مراسم يا جش رومي بطورخصوصي يا عمومي برگزار مي شد ، مشکل مي نمود که گل سرخ جلب توجه نکند. گل سرخ را 40 قرن قبل از ميلاد در آسيا روي سکه ها و 16 قرن قبل از ميلاد مسيح در اروپا روي گچ بريها و سکه ها نقش مي شد. نقش معماري گل رز در بابل و آسور نشان مي دهد که اين تمدنها ، گل سرخ را مي شناخند .نسخه هاي خطي قبلي از پرورش گل سرخ را ملکه گلها مي ناميدند . شعراء ، تاريخ نويسان ، گياهشناسان يونان باستان احساس خود را از گل سرخ در نوشته هايشان ثبت کرده اند ، سافوي شاعره (Sappho) در 600 سال قبل از ميلاد مسيح ، لقب ملکه گلها برخود نهاد . هومر در اديسه از گل سرخ در توصيف سپيده دم نام مي برد و در ايلياد به روغن گل سرخ اشا ره مي کند . شاعر حماسي سراي يوناني نيز فجر سحر گاهي (اورورAurore) را به مانند يک دختر جوان در حال پخش کردن گل سرخ نمايانده است. کليساهاي رومي مسيحي روم با روش استفاده روميان از گل سرخ مخالفت کرده ولي بزودي آن را به عنوان نشانه تسلي جهت باز ماندگان مرده ها پذيرفت . از آن موقع گل سرخ در مراسم مذهبي ، نقاشي و نشانهاي کليسائي و مجسمه سازي بکار مي رود . تابلوي”تولد ونوس”که توسط بوتيچلي (Botticelli) نقاشي شده ، افسانه اي را که باز مي کند ، اين است که گل سرخ هنگام ظاهر شده ونوس از دريا در نزديک جزيره قبرس بوجود آمده تاکيد مي کند.در قرون وسطي ، در باغها و ديرهاي انگلستان ، گل سرخ را براي مراسم و اجتماعات مذهبي پرورش مي دادند ، روي شيشه هاي رنگي پنجره هاي کليساها ، طرحها ، نقشهاي گل سرخ به چشم مي خورد.پنجره مشهوري از اين توع در کليساهاي يورک ميينستر(York Minster)امت اتحاد خانواده هاي يورک و لنکاستر(Lncaster) بعد از جنگ زرها است. گل سرخ طلائي کليسائي روم از قرن چهارده باقي مانده است. رزهاي “رزساندي ” (Rose-Sunday) بوسيله پاپ متبرک و گاهي به اشخاص که در مذهب کاتوليک به مقام ارجمندي نائل شده اند، سپرده مي شود . از اولين روزهاي سلحشوري و قهرماني ، گل سرخ به عنوان نشان نجات خانوارگي نيم تاجها ، پرچمها و سپردهاي شواليه ها و پادشاهان انگليس نقش مي شد . برخي از خانواده هاي سلطنتي انگلستان آن را به عنوان نشان اختيار کردند و هنوز هم نشان انگلستان است. گلهاي سرخ در عروسها ، مراسم دفن ، آئين اعطاي نشان هاي لشکري ، عطرسازي و پزشکي بکار مي رفت . رسم عاشقان بود که حلقه اي از گل سرخ ترتيب داده ، به در خانه زني مورد پسند و علاقه شان مي آويختند. در مجموع مي توان گفت در دوران قديم ، گل سرخ سمبل عشق ، زيبايي و شادي محسوب مي گشت. بطوريکه در داستانهاي کهن و قديم هندي گل سرخ به منزله دلپذيري ، خداي مهر (خورشيد 9 معرفي شده بود. اما پس از پيدايش مسيحيت اين سمبل تغيير يافته و مادونا (Madona) مريم مقدس هميشه باکره، در افسانه هاي ونوس يونان که فراموش شده بود ، جانشين گرديد. گل سرخ را نشانه پاکيزگي معرفي گرديدو ماه ششم تقويم حيواني ، سنبله را به ماه مريم باکره تبديل کردند که برابر ماه مه ميلادي يا ارديبهشت شمسي است و در آغاز نيز ماه گل سرخ مي گفتند.در ايتاليا به عيد بهاره پانته کوت (Pantecote) که نزد يهوديان تحت عنوان روزي است که خداوند قوانين يهود را بر موسي پيامبر انسان نازل کرده است که به آن عيد الخمسين (عيد انعصره) است. مدتها به نام پاسکو آروزاتا (Pasqua rosata) شهرت داشت و بزرگان ديني مسيحيان ، گل سرخ رزين را تغيير نام دادندو هم اکنون نيز زنان عابد و مقدسه اي مسيحي ميوه هاي خشک و قرمز گل سرخ را به نخ کشيده ، همانند تسبيح با آن عبادت مي کنند که روزيه (Rosaire) يا تسبيح دانه درشت گل سرخ ناميد. به تدريج گل سرخ ارزش و مقام خدائي ديرينه اي را از دست داده و از آن در مراسم تشييع جنازه ها بيشتر استفاده مي کنند و حتي در برخي نقاط آن را روي گوره هاي مي کارند و چه بسا در برخي از نوشته ها از ارتباط گل سرخ و برگ سخن به ميان آورده شده است . به عنوان مثال ، در يک داستان افسانه اي ايرلندي که اشاره دارد به … اگر بيماري در خواب بيند گل سرخ را همراه مي برد ، نشانه آن است اجلش فرا رسيده و خواهد مرد.در قرون وسطي ، اروپائيان گلهاي بونه گل سرخ وحشي يا نسترن را شوم و نحس و شيطاني مي پنداشتند . شايد اين کج انديشي از نوشنه اي مولنتوف (Mullenthof)از داستان Sehlewing ناشي شده باشد که مي گويد …شيطان مي خواست به آسمانها دست يابد براي به ثمر رسيدن اين مقصود ، نردباني از ساقه هاي نسترن ساخت و از آن نردبان شروع به بالا رفتن کرد ، ولي خدا وند مانع گرديد و نردبان پاره شده و با سر به زمين سقوط کرد و تيغهاي گل بدنش را مجروح ساخت.
پيدايش و توسعه رز:
اروپا تا اوائل قرن 12 ميلادي گل سرخ را نمي شناخت و در آن هنگام بود که جنگجويان صليبي آن را از سوريه امروزي به اروپا انتقال دادندو در آن زمان به اين بوته گل شام مي گفتند . نهالهائي از اين گل به اروپا رفت و نام گل گال به آنها نهادند. رنگ اين گل در آن زمان قرمز روشن بود اما گل ديگري به نام گل دمشق که رنگ مخملي و عطري دلپذير داشت نيز به اروپا انتقال يافت که تا آن هنگام چنين رايحه اي دل انگيز در اروپا به مشام نرسيده بوده و تا به امروز اين گل به نام داماسک رز يا گل سرخ دمشقي شهرت دارد.رزهاي بورين با گل محمدي (Rosa damascena) وRosa gallica و ساير رزها ، پيوند داده شدند تا خانواده بزرگي از رزها به نام دو رگه يا پيوندهاي دائمي نيز به نوبه خود با رز چاي (Tea) يا رز ادراتا(Rosa odorata) پيوند داده شدند تا هيبريدهاي دائمي نيز به وجود آمد . اولين دو رگه هاي چاي فرانسه نام دارد که به سال 1876 در فرانسه به دست آمد. نخستين دو رگيري چاي ، گلهاي زرد خالص ندادند.تا در سال 1900 ميلادي .ژوزف پرند دوشه (Joseph pernet Doucher)نخستين گل کاملاً زرد خالص ، را وارد بازار کرد. اين کارشناسان موفق شدند با پيوند زدن گلها به يکديگر ، صدها بلکه هزارها گل را به رنگهاي متفاوت و به نامهاي و کد هاي معين را روانه بازارکنند.اوايل قرن نوزدهم ميلادي ، در واقع آغاز پيدايش علاقه مندي عمومي براي پرورش گل شرخ ، علاوه بر جنبه هاي زينتي ، به منظور هاي صنعتي و داروئي مي باشد . فعاليت زياد در اين زمينه در فرانسه صورت پذيرفت و مشوق اين کار امپراطريس ژوزقين (Empress josephne) آماتور بزرگ پرورش گل رز بود . اندکي بعد از سال 1800 ، امپراطريس دوستاران رز را به باغهاي خود در مالمزون (Malmaison) دعوت کرد و با کمک آنها کلکسيوني بالغ بر 256 نوع رزجمع آوري نمود.امپراطريس گروهي از هنرمندان را نيز براي يادداشت ، شکل و رنگ رزهايش فرا خواند ، در ميان اين اشخاص يکي ، رافائل گلها پ-ژ-ردونه (P.J.Redoute) بود که بعدا نقاشيهاي آبرنگ ، وي در سه مجله تحت عنوتن رزها (Les Roses) 1817-1824 منتشر گرديد. اکنون علاقه مندان تابلوها يا نسخه هاي آنها را به عنوان گنجينه هاي با ارزشي مورد ملاحظه و بررسي قرار مي دهند . علاقه بيشتر به پرورش رز موجب پيوند زدن ، گرديد و انواع جديد از آن ، بوجود آمد و اکنون نيز اين انواع وجود دارد . در سال 1829 ، نام 2000 نوع در کاتاوگ آن زمان نوشته شده بود . در حدود 1600 نوع رز نام برده که از 1815 تا کنون بوجود آمده و از بين رفته است . کل سرخ امروز با رزهاي قرنهاي گذشته خيلي متفاوت اند. آنها در رنگ ، شکل ، بو، طول مدت گل دهي با اجداد خود بواسطه هيبريدهاي انجام گرفته ، فرق دارند. در اوايل سال 1800 ، تمام رزها ، فقط در تابستان گل مي دادند به غير از رزمانتلي چيني (Monthly) که در پاييز نيز گل مي دادند.با رونق گرفتن کشت گل رز در سراسراروپا ، نمايشگاههاي مخصوص گل ترتيب داده شد ولي ازهمه بالاتر فستيوال گل در ژنومي باشد . که در هر سال در سراسر دنيا برگزار مي شود و بي نظير است . حتي گروهي از افراد با سليقه و ذوق آن را در رديف مراسم برگزاري جوايز اسکاردر هاليوود مي دانند . از طرفي ، نمايشگاه گل سرخ منحصر به ژنونبوده ، بلکه در اقصي نقاط جهان بر پا مي گردد ، مانند وست بروک پارک (هلند) پارک دلي در مادريد “سن” در دوبلين پايتخت ايرلند ، دورتموند در آلمان و غيره ، در سال 1987 يک مسابقه بزرگ رقابت انگيز با شرکت هزاران غلاقمند به رز درشهرپاريس با حدود 400 نوع گل مختلف به معرض نمايش درآمد و در واقع بهشتي از گل، عطر و رايحه مطبوع مشام بينندگان را معطر ساخت. يک نوع گل که پيوندي از چندين نوع گل رز بود به عنوان << آلن ميد لانت >> تعلق گرفت. گل او که پيوندي از چند گل بئد به نام ( شري ميدلنو) شهرت يافت . پدر اين شخص ، گلي را ابداع کرد به نام گل صلح (Pease) اشتهار پيدا کرده است. اما با توتيکه برنده بهترين گلها شد، يک خانم ايرلندي بود و جايزه بزرگترين گل به يک گلخانه انگليسي تعلق گرفت و هرمان کورس جايزه کوچکترين گل و خانواده پل سن دانمارکي جايزه معطر ترين گل را به خود اختصاص دادند.
خواستگاه و انتشار جغرافيائي:
گل سرخ يکي از پنج پايه اصلي رز در دنيا است . منشأ اصلي اين گل آسياي جنوب شرقي و ايران گزارش شده است . امروزه در تمام نقاط دنيا کشت مي گردد و قسمت اعظم گل سرخ از کشورهاي بالکان ، فرانسه ، ترکيه ، مراکش و ايران توليد و صادر مي گردد. کشت و کا رآن در ايران ، در زمانهاي پيش متداول بوده است. درسالهاي اخير محصول گل بريده يکي از محصولات عمده باغباني کشور به شمار مي آيد و اين محصول در تمام فصول به بازار عرضه مي شود.
مورفولوژي:
ساقه و برگ :
گل سرخ درختچه اي بوته اي است که به مقتضاي انواع اقليمها ارتفاعي بين يک تا دو متر متغير ، داراي ساقه هاي خاردار ، خارهاي ريز و فراوان ، برگهاي مرکب ، غالبا پنج برگچه اي و دندانه دار سطح روئي برگ سبز تيره و سطح پشتي آن کدر است . ساقه هاي گل محمدي به جوانب و بالا رشد مي کند.
گل ، ميوه ، بذر:
گل رز داراي گلهاي درشت ، معمولاً پرپر و به رنگهاي صورتي ، سفيد ، قرمز، متمايل به ارغواني، درروي ساقه بطور منفرد و يا خوشه هاي سه تا پنج تائي ظاهر ميشود.
موارد استفاده :
گل سرخ ، مظهر محبت است و زيبائي، عطر دل انگيز آن از دوران باستان آن را ستوده اند و حکماي يونان مصارف فراواني ( مخصوصا در عطر سازي و پزشکي ) براي آن ذکر کرده اندو در طب شرق جايگاه ويژه اي داردگل محمدي که در واقع گل سرخ پرپر ، صورتي رنگ مظهر زيبائي و جمال طبيعت به شمار مي آيد گويند پيامبر اسلام به عطر گل سرخ علاقه وافر داشتند و آن را زياد استعمال مي فرمودنداکنون نيز عطر و گلابي که از گل سرخ تهيه مي کنند، در مجالسي با ختم صلوات مصرف مي کنند.عمده قسمتهاي مورد استفاده اين گياه گلها و ميوه هاي آن مي باشد .گلبرگها و ميوه هاي گل سرخ ، کمي قابض بوده و از اين رو آن را به عنوان داروي قابض ملايم به کار مي برند. دانشمندان انگليسي در حين جنگ جهاني دوم متوجه شدند که ميوه هاي گل رز ، به عنوان منابع بسيار غني از ويتامين ث به شمار مي آيد ، به طوريکه سه عدد ميوه متوسط گل سرخ يه اندازه يک پرتغال معمولاً ويتامين ث دارد. روي همين اصل از قديم در روستاهاي مناطق معتدل ايران ، از ميوه گل سرخ و نسترن ، آش ، شربت و ترشي درست مي کردندو يا نوعي ازآن که در مازندران << کليک >> ودر آذربايجان<<گلديک >> مي گويندو بعد از ريختن گلبرگها رنگشان قرمز روشن و نرم مي باشد به شکل خام نيز مصرف مي گردد.از گلبرگهاي گل محمدي در نواحي غربي و شمال کشور ، مربا و شربت درست مي کنند که به علت داشتن املاح ملين و مفيد است.ميوه هاي گل رز حاوي اسيد اسکوربيک به مقادير 5/0 تا 7/1 درصد مي باشد ولي مقدار ويتامين موجود در آن بستگي تام به منشا ء گياهي ، محل کشت ، آب و هواي منطقه ، زمان جمع آوري و طريقه خشک شدن محصول دارد. در حقيقت ميوه هاي گل سرخ موجود در بازار اغلب فاقد ويتامين ث مي باشد، حتي اگر بپذيريم که ميزان اسيد اسکوربيک موجود در ميوه گل محمدي بالا و در حدود يک درصد باشد و تمام اين مقدار کاملاً وارد فراورده ها ي تهيه شده مانند دمکرده ، سوپ و مربا مصرف شود ولي قيمت ويتامين ث اين فراورده ها در حدود 25 برابر قيمت ويتامين صناعي ( سنتزي ) خواهد بود ، چون اغلب خصوصيات فوق ممکن است ، صحيح نباشد و چون از نظر جذب و متابوليسم ويتامين ث طبيعي و صناعي فرقي با يکديگر ندارد ، بنابراين ميوه گل سرخ ، نمي تواند به عنوان يک منبع اقتصادي براي ويتامين ث محسوب شود و در قرصهاي ويتامين ث محتوي ميوه گل سرخ و ويتامين ث صناعي است ، اغلب ذکري از ويتامين ث طبيعي نمي شود و در اکثر موارد مقدار ويتامين ث طبيعي نيز بسيار ناچيز است.
گلاب و اسانس:
همزمان با بهار و ماههاي ارديبهشت و خرداد ، گلهاي محمدي با عطري دل انگيز محيط پيرامون را عطر آگين مي کنند. در اين زمان کارگاههاي سنتي و صنعتي مختلف گلابگيري در اقصي نقاط ، با وسايل تقطير ، گلها را هر روز صبح زود ، قبل از باز شدن کامل غنچه ، چيده و به همراه بخار آب در ديگهاي مخبلف ، تقطير مي نمايد.اسانس حاصله که در قسمت فوقاني پارچه جمع آوري شده ، تجمع مي يابد را جدا و پس از آبگيري در درون شيشه هاي در بسته ، دور از نور نگهداري مي کنند ، اسانس را در ظروفي که اطراف آن توسط نمد پوشيده شده است ، عرضه مي نمايند، آب باقيمانده حاصل از عمل تقطير را به عنوان <<گلاب >> به مصارف مختلف مي رساند .از هر 3000 کيلوگرم ، حدود يک کيلو اسانس به دست مي آيد . اسانس رز يکي از عطرهاي بسيار معروف مي باشد که به طوروسيع در عطر سازي و ساير فراورده ها ي آرايشي ( پودر دندان و انواع پمادها ) به عنوان خوشبو کننده به کار مي رود . قسمت اعظم اسانس گل محمدي در گلاب ، به عنوان تقويت کننده قلب و تهيه شربت مصرف مي شود . کشورهاي بالکان ، فرانسه ، ترکيه ، مراکش ، اسپانيا و ايران توليد مي شود.براورد قابل قبول مصرف ميکرو گرم به ازاء هر کيلو وزن بدن براي ستيرال ژرانيل استات ، سيترونلول ، ليناليل ، استات بر حسب سيترال مي باشد.
.
رزهاي خشکيده اي از 300 سال قبل ازميلاد از گورهاي مصريان بدست آمده تصور ميرود که نشان اولين آشنائي مصريان با گل سرخ باشد. معهذا تحقيقات وسيعتر نشان مي دهد که اين گل بومي مصر نبوده ، بلکه از آسياي صغير به آنجا آورده شده است.تاريخ افسانه وار گل سرخ طي قرنها توسط هنرمندان ، صنعتگران ، نويسندگان و درختکاران بوجود آمده که بوسيله اين گل زيبا افسون شده اند و شرح فريفتگي شان را براي آيندگان نگه داشته اند تا از آن لذت ببرند . از جمله شاعراني که افسانه هاي اساطيري پيرامون گل سرخ در مدايح و ستايشگرها گفته ، مي توان به اثر اناکرئون (Anaceron) قرن 6 ميلادي شاعر غزل سراي يوناني پي برد و رو نسازد (P.de Ronsard) 1585-1524، شاعر فرانسوي ، فرانسوادومالحرب (F.de Malherbe) 1555-1648 ، شاعر فرانسوي در باره هنري چهارم ولوئي سيزدهم و بالاخره غزلهاي سليمان (Cantiouses des cantiques) را مي توان نام برد.اپوله (Apuless)180-125 نويسنده لانتي در داستان خر زرين مي گويد، چگونه بصورت آدم در مي آيد گه گل سرخ مي چرد . پيندار (Pindar)438-518 قبل از ميلاد ، شاعر غزل سراي يوناني، ديونيزيوس باکوس (Diony sios Bacchus) گل سرخ را به رب النوع شراب ياد گشته است و در روم باستان ، گل سرخ مطلقاً وابسته و تقديم به ديونيزيوس باکوس و ونوس محسوب ميگشت ، براي مثال عيد سالانه دختران شادي که در بهاران برگزار شده است ، در اين روز که متعلق به ونوس (Venus Erycina) بوده، درباريان کوچه و خيابانها و باغات را با گل سرخ و مورد (Myrtus communis) تزئين مي کردند. در ميهمانيها جشن گل سرخ مي گرفتند و همه جا را با اين گل افسونگر مي آراستند و از قدحها شربت گل سرخ مي نوشيدند ، امپراطوران و همسرانشان روي تختخوابهايي از گل سرخ مي خوابيدند و در حمامهايشان از عطر گل استفاده مي کردند. در تراس ( Thrace) (محلي بين يونان و ترکيه ) گل سرخ به مانند سمبل ويژه اصلي خداوندي بوده است و در دوران تسلط روميان در آن سرزمين ، يکي ازاعياد ديونيزي باکوس ، بنام روزاليا (Rosalia) نام داشت. افسانه هايي که درباره گل سرخ نقل شده ، نسبت به سرزمينها ، نواحي ، عادات و رسوم، فرهنگها و معتقدات مردم زياد و متنوع است . مسلمانان معتقدند که گل سرخ از قطره عرق جبين پيغمبر بوجود آمده است . بنا به افسانه اي ، گل سرخ در بهشت عدن برنگ سفيد بوده است و هنگامي که حوا آنها را بوسيد رنگشان قرمز شده و تا به حال بدان رنگ باقي مانده است. در افسانه هاي يوناني آمده است که گل سرخ از چند قطره خون افروديت ، الهه ي زيبائي و عشق که در اثر خار و خس ها ( کيهه کوتي Ronce) جنايتکار مجروح گشته بود ، برنگ قرمز در آمده است. همچنين تعريف کرده اند که رنگ گل سرخ بر اثر خون ادونيس(Adonios) خداي زيبائي و جمال فينيقيان است که بوسيله خوک وحشي مجروح گشته و افروديت او را بصورت گل شقايق نعمائي (Anemone)در آورده است . گل سرخ را يونانيها براي روميها به ارمغان آورده اند که مجذوب آن شدند و پرورش داده و گلهاي خوبي بار آوردند .در ايام نرون(Neron) استعمال تزئيني گل سرخ در جشنهاي رومي به حد ديوانه وار رسيده بوده .چنانکه گويند ، نرون 40 ميليون سسترس (Sesterce) خرج تهيه گل سرخ براي يک مهماني گل سرخ براي يک مهماني کرده بوده. بطور کلي هر جائي که مراسم يا جش رومي بطورخصوصي يا عمومي برگزار مي شد ، مشکل مي نمود که گل سرخ جلب توجه نکند. گل سرخ را 40 قرن قبل از ميلاد در آسيا روي سکه ها و 16 قرن قبل از ميلاد مسيح در اروپا روي گچ بريها و سکه ها نقش مي شد. نقش معماري گل رز در بابل و آسور نشان مي دهد که اين تمدنها ، گل سرخ را مي شناخند .نسخه هاي خطي قبلي از پرورش گل سرخ را ملکه گلها مي ناميدند . شعراء ، تاريخ نويسان ، گياهشناسان يونان باستان احساس خود را از گل سرخ در نوشته هايشان ثبت کرده اند ، سافوي شاعره (Sappho) در 600 سال قبل از ميلاد مسيح ، لقب ملکه گلها برخود نهاد . هومر در اديسه از گل سرخ در توصيف سپيده دم نام مي برد و در ايلياد به روغن گل سرخ اشا ره مي کند . شاعر حماسي سراي يوناني نيز فجر سحر گاهي (اورورAurore) را به مانند يک دختر جوان در حال پخش کردن گل سرخ نمايانده است. کليساهاي رومي مسيحي روم با روش استفاده روميان از گل سرخ مخالفت کرده ولي بزودي آن را به عنوان نشانه تسلي جهت باز ماندگان مرده ها پذيرفت . از آن موقع گل سرخ در مراسم مذهبي ، نقاشي و نشانهاي کليسائي و مجسمه سازي بکار مي رود . تابلوي”تولد ونوس”که توسط بوتيچلي (Botticelli) نقاشي شده ، افسانه اي را که باز مي کند ، اين است که گل سرخ هنگام ظاهر شده ونوس از دريا در نزديک جزيره قبرس بوجود آمده تاکيد مي کند.در قرون وسطي ، در باغها و ديرهاي انگلستان ، گل سرخ را براي مراسم و اجتماعات مذهبي پرورش مي دادند ، روي شيشه هاي رنگي پنجره هاي کليساها ، طرحها ، نقشهاي گل سرخ به چشم مي خورد.پنجره مشهوري از اين توع در کليساهاي يورک ميينستر(York Minster)امت اتحاد خانواده هاي يورک و لنکاستر(Lncaster) بعد از جنگ زرها است. گل سرخ طلائي کليسائي روم از قرن چهارده باقي مانده است. رزهاي “رزساندي ” (Rose-Sunday) بوسيله پاپ متبرک و گاهي به اشخاص که در مذهب کاتوليک به مقام ارجمندي نائل شده اند، سپرده مي شود . از اولين روزهاي سلحشوري و قهرماني ، گل سرخ به عنوان نشان نجات خانوارگي نيم تاجها ، پرچمها و سپردهاي شواليه ها و پادشاهان انگليس نقش مي شد . برخي از خانواده هاي سلطنتي انگلستان آن را به عنوان نشان اختيار کردند و هنوز هم نشان انگلستان است. گلهاي سرخ در عروسها ، مراسم دفن ، آئين اعطاي نشان هاي لشکري ، عطرسازي و پزشکي بکار مي رفت . رسم عاشقان بود که حلقه اي از گل سرخ ترتيب داده ، به در خانه زني مورد پسند و علاقه شان مي آويختند. در مجموع مي توان گفت در دوران قديم ، گل سرخ سمبل عشق ، زيبايي و شادي محسوب مي گشت. بطوريکه در داستانهاي کهن و قديم هندي گل سرخ به منزله دلپذيري ، خداي مهر (خورشيد 9 معرفي شده بود. اما پس از پيدايش مسيحيت اين سمبل تغيير يافته و مادونا (Madona) مريم مقدس هميشه باکره، در افسانه هاي ونوس يونان که فراموش شده بود ، جانشين گرديد. گل سرخ را نشانه پاکيزگي معرفي گرديدو ماه ششم تقويم حيواني ، سنبله را به ماه مريم باکره تبديل کردند که برابر ماه مه ميلادي يا ارديبهشت شمسي است و در آغاز نيز ماه گل سرخ مي گفتند.در ايتاليا به عيد بهاره پانته کوت (Pantecote) که نزد يهوديان تحت عنوان روزي است که خداوند قوانين يهود را بر موسي پيامبر انسان نازل کرده است که به آن عيد الخمسين (عيد انعصره) است. مدتها به نام پاسکو آروزاتا (Pasqua rosata) شهرت داشت و بزرگان ديني مسيحيان ، گل سرخ رزين را تغيير نام دادندو هم اکنون نيز زنان عابد و مقدسه اي مسيحي ميوه هاي خشک و قرمز گل سرخ را به نخ کشيده ، همانند تسبيح با آن عبادت مي کنند که روزيه (Rosaire) يا تسبيح دانه درشت گل سرخ ناميد. به تدريج گل سرخ ارزش و مقام خدائي ديرينه اي را از دست داده و از آن در مراسم تشييع جنازه ها بيشتر استفاده مي کنند و حتي در برخي نقاط آن را روي گوره هاي مي کارند و چه بسا در برخي از نوشته ها از ارتباط گل سرخ و برگ سخن به ميان آورده شده است . به عنوان مثال ، در يک داستان افسانه اي ايرلندي که اشاره دارد به … اگر بيماري در خواب بيند گل سرخ را همراه مي برد ، نشانه آن است اجلش فرا رسيده و خواهد مرد.در قرون وسطي ، اروپائيان گلهاي بونه گل سرخ وحشي يا نسترن را شوم و نحس و شيطاني مي پنداشتند . شايد اين کج انديشي از نوشنه اي مولنتوف (Mullenthof)از داستان Sehlewing ناشي شده باشد که مي گويد …شيطان مي خواست به آسمانها دست يابد براي به ثمر رسيدن اين مقصود ، نردباني از ساقه هاي نسترن ساخت و از آن نردبان شروع به بالا رفتن کرد ، ولي خدا وند مانع گرديد و نردبان پاره شده و با سر به زمين سقوط کرد و تيغهاي گل بدنش را مجروح ساخت.
پيدايش و توسعه رز:
اروپا تا اوائل قرن 12 ميلادي گل سرخ را نمي شناخت و در آن هنگام بود که جنگجويان صليبي آن را از سوريه امروزي به اروپا انتقال دادندو در آن زمان به اين بوته گل شام مي گفتند . نهالهائي از اين گل به اروپا رفت و نام گل گال به آنها نهادند. رنگ اين گل در آن زمان قرمز روشن بود اما گل ديگري به نام گل دمشق که رنگ مخملي و عطري دلپذير داشت نيز به اروپا انتقال يافت که تا آن هنگام چنين رايحه اي دل انگيز در اروپا به مشام نرسيده بوده و تا به امروز اين گل به نام داماسک رز يا گل سرخ دمشقي شهرت دارد.رزهاي بورين با گل محمدي (Rosa damascena) وRosa gallica و ساير رزها ، پيوند داده شدند تا خانواده بزرگي از رزها به نام دو رگه يا پيوندهاي دائمي نيز به نوبه خود با رز چاي (Tea) يا رز ادراتا(Rosa odorata) پيوند داده شدند تا هيبريدهاي دائمي نيز به وجود آمد . اولين دو رگه هاي چاي فرانسه نام دارد که به سال 1876 در فرانسه به دست آمد. نخستين دو رگيري چاي ، گلهاي زرد خالص ندادند.تا در سال 1900 ميلادي .ژوزف پرند دوشه (Joseph pernet Doucher)نخستين گل کاملاً زرد خالص ، را وارد بازار کرد. اين کارشناسان موفق شدند با پيوند زدن گلها به يکديگر ، صدها بلکه هزارها گل را به رنگهاي متفاوت و به نامهاي و کد هاي معين را روانه بازارکنند.اوايل قرن نوزدهم ميلادي ، در واقع آغاز پيدايش علاقه مندي عمومي براي پرورش گل شرخ ، علاوه بر جنبه هاي زينتي ، به منظور هاي صنعتي و داروئي مي باشد . فعاليت زياد در اين زمينه در فرانسه صورت پذيرفت و مشوق اين کار امپراطريس ژوزقين (Empress josephne) آماتور بزرگ پرورش گل رز بود . اندکي بعد از سال 1800 ، امپراطريس دوستاران رز را به باغهاي خود در مالمزون (Malmaison) دعوت کرد و با کمک آنها کلکسيوني بالغ بر 256 نوع رزجمع آوري نمود.امپراطريس گروهي از هنرمندان را نيز براي يادداشت ، شکل و رنگ رزهايش فرا خواند ، در ميان اين اشخاص يکي ، رافائل گلها پ-ژ-ردونه (P.J.Redoute) بود که بعدا نقاشيهاي آبرنگ ، وي در سه مجله تحت عنوتن رزها (Les Roses) 1817-1824 منتشر گرديد. اکنون علاقه مندان تابلوها يا نسخه هاي آنها را به عنوان گنجينه هاي با ارزشي مورد ملاحظه و بررسي قرار مي دهند . علاقه بيشتر به پرورش رز موجب پيوند زدن ، گرديد و انواع جديد از آن ، بوجود آمد و اکنون نيز اين انواع وجود دارد . در سال 1829 ، نام 2000 نوع در کاتاوگ آن زمان نوشته شده بود . در حدود 1600 نوع رز نام برده که از 1815 تا کنون بوجود آمده و از بين رفته است . کل سرخ امروز با رزهاي قرنهاي گذشته خيلي متفاوت اند. آنها در رنگ ، شکل ، بو، طول مدت گل دهي با اجداد خود بواسطه هيبريدهاي انجام گرفته ، فرق دارند. در اوايل سال 1800 ، تمام رزها ، فقط در تابستان گل مي دادند به غير از رزمانتلي چيني (Monthly) که در پاييز نيز گل مي دادند.با رونق گرفتن کشت گل رز در سراسراروپا ، نمايشگاههاي مخصوص گل ترتيب داده شد ولي ازهمه بالاتر فستيوال گل در ژنومي باشد . که در هر سال در سراسر دنيا برگزار مي شود و بي نظير است . حتي گروهي از افراد با سليقه و ذوق آن را در رديف مراسم برگزاري جوايز اسکاردر هاليوود مي دانند . از طرفي ، نمايشگاه گل سرخ منحصر به ژنونبوده ، بلکه در اقصي نقاط جهان بر پا مي گردد ، مانند وست بروک پارک (هلند) پارک دلي در مادريد “سن” در دوبلين پايتخت ايرلند ، دورتموند در آلمان و غيره ، در سال 1987 يک مسابقه بزرگ رقابت انگيز با شرکت هزاران غلاقمند به رز درشهرپاريس با حدود 400 نوع گل مختلف به معرض نمايش درآمد و در واقع بهشتي از گل، عطر و رايحه مطبوع مشام بينندگان را معطر ساخت. يک نوع گل که پيوندي از چندين نوع گل رز بود به عنوان << آلن ميد لانت >> تعلق گرفت. گل او که پيوندي از چند گل بئد به نام ( شري ميدلنو) شهرت يافت . پدر اين شخص ، گلي را ابداع کرد به نام گل صلح (Pease) اشتهار پيدا کرده است. اما با توتيکه برنده بهترين گلها شد، يک خانم ايرلندي بود و جايزه بزرگترين گل به يک گلخانه انگليسي تعلق گرفت و هرمان کورس جايزه کوچکترين گل و خانواده پل سن دانمارکي جايزه معطر ترين گل را به خود اختصاص دادند.
خواستگاه و انتشار جغرافيائي:
گل سرخ يکي از پنج پايه اصلي رز در دنيا است . منشأ اصلي اين گل آسياي جنوب شرقي و ايران گزارش شده است . امروزه در تمام نقاط دنيا کشت مي گردد و قسمت اعظم گل سرخ از کشورهاي بالکان ، فرانسه ، ترکيه ، مراکش و ايران توليد و صادر مي گردد. کشت و کا رآن در ايران ، در زمانهاي پيش متداول بوده است. درسالهاي اخير محصول گل بريده يکي از محصولات عمده باغباني کشور به شمار مي آيد و اين محصول در تمام فصول به بازار عرضه مي شود.
مورفولوژي:
ساقه و برگ :
گل سرخ درختچه اي بوته اي است که به مقتضاي انواع اقليمها ارتفاعي بين يک تا دو متر متغير ، داراي ساقه هاي خاردار ، خارهاي ريز و فراوان ، برگهاي مرکب ، غالبا پنج برگچه اي و دندانه دار سطح روئي برگ سبز تيره و سطح پشتي آن کدر است . ساقه هاي گل محمدي به جوانب و بالا رشد مي کند.
گل ، ميوه ، بذر:
گل رز داراي گلهاي درشت ، معمولاً پرپر و به رنگهاي صورتي ، سفيد ، قرمز، متمايل به ارغواني، درروي ساقه بطور منفرد و يا خوشه هاي سه تا پنج تائي ظاهر ميشود.
موارد استفاده :
گل سرخ ، مظهر محبت است و زيبائي، عطر دل انگيز آن از دوران باستان آن را ستوده اند و حکماي يونان مصارف فراواني ( مخصوصا در عطر سازي و پزشکي ) براي آن ذکر کرده اندو در طب شرق جايگاه ويژه اي داردگل محمدي که در واقع گل سرخ پرپر ، صورتي رنگ مظهر زيبائي و جمال طبيعت به شمار مي آيد گويند پيامبر اسلام به عطر گل سرخ علاقه وافر داشتند و آن را زياد استعمال مي فرمودنداکنون نيز عطر و گلابي که از گل سرخ تهيه مي کنند، در مجالسي با ختم صلوات مصرف مي کنند.عمده قسمتهاي مورد استفاده اين گياه گلها و ميوه هاي آن مي باشد .گلبرگها و ميوه هاي گل سرخ ، کمي قابض بوده و از اين رو آن را به عنوان داروي قابض ملايم به کار مي برند. دانشمندان انگليسي در حين جنگ جهاني دوم متوجه شدند که ميوه هاي گل رز ، به عنوان منابع بسيار غني از ويتامين ث به شمار مي آيد ، به طوريکه سه عدد ميوه متوسط گل سرخ يه اندازه يک پرتغال معمولاً ويتامين ث دارد. روي همين اصل از قديم در روستاهاي مناطق معتدل ايران ، از ميوه گل سرخ و نسترن ، آش ، شربت و ترشي درست مي کردندو يا نوعي ازآن که در مازندران << کليک >> ودر آذربايجان<<گلديک >> مي گويندو بعد از ريختن گلبرگها رنگشان قرمز روشن و نرم مي باشد به شکل خام نيز مصرف مي گردد.از گلبرگهاي گل محمدي در نواحي غربي و شمال کشور ، مربا و شربت درست مي کنند که به علت داشتن املاح ملين و مفيد است.ميوه هاي گل رز حاوي اسيد اسکوربيک به مقادير 5/0 تا 7/1 درصد مي باشد ولي مقدار ويتامين موجود در آن بستگي تام به منشا ء گياهي ، محل کشت ، آب و هواي منطقه ، زمان جمع آوري و طريقه خشک شدن محصول دارد. در حقيقت ميوه هاي گل سرخ موجود در بازار اغلب فاقد ويتامين ث مي باشد، حتي اگر بپذيريم که ميزان اسيد اسکوربيک موجود در ميوه گل محمدي بالا و در حدود يک درصد باشد و تمام اين مقدار کاملاً وارد فراورده ها ي تهيه شده مانند دمکرده ، سوپ و مربا مصرف شود ولي قيمت ويتامين ث اين فراورده ها در حدود 25 برابر قيمت ويتامين صناعي ( سنتزي ) خواهد بود ، چون اغلب خصوصيات فوق ممکن است ، صحيح نباشد و چون از نظر جذب و متابوليسم ويتامين ث طبيعي و صناعي فرقي با يکديگر ندارد ، بنابراين ميوه گل سرخ ، نمي تواند به عنوان يک منبع اقتصادي براي ويتامين ث محسوب شود و در قرصهاي ويتامين ث محتوي ميوه گل سرخ و ويتامين ث صناعي است ، اغلب ذکري از ويتامين ث طبيعي نمي شود و در اکثر موارد مقدار ويتامين ث طبيعي نيز بسيار ناچيز است.
گلاب و اسانس:
همزمان با بهار و ماههاي ارديبهشت و خرداد ، گلهاي محمدي با عطري دل انگيز محيط پيرامون را عطر آگين مي کنند. در اين زمان کارگاههاي سنتي و صنعتي مختلف گلابگيري در اقصي نقاط ، با وسايل تقطير ، گلها را هر روز صبح زود ، قبل از باز شدن کامل غنچه ، چيده و به همراه بخار آب در ديگهاي مخبلف ، تقطير مي نمايد.اسانس حاصله که در قسمت فوقاني پارچه جمع آوري شده ، تجمع مي يابد را جدا و پس از آبگيري در درون شيشه هاي در بسته ، دور از نور نگهداري مي کنند ، اسانس را در ظروفي که اطراف آن توسط نمد پوشيده شده است ، عرضه مي نمايند، آب باقيمانده حاصل از عمل تقطير را به عنوان <<گلاب >> به مصارف مختلف مي رساند .از هر 3000 کيلوگرم ، حدود يک کيلو اسانس به دست مي آيد . اسانس رز يکي از عطرهاي بسيار معروف مي باشد که به طوروسيع در عطر سازي و ساير فراورده ها ي آرايشي ( پودر دندان و انواع پمادها ) به عنوان خوشبو کننده به کار مي رود . قسمت اعظم اسانس گل محمدي در گلاب ، به عنوان تقويت کننده قلب و تهيه شربت مصرف مي شود . کشورهاي بالکان ، فرانسه ، ترکيه ، مراکش ، اسپانيا و ايران توليد مي شود.براورد قابل قبول مصرف ميکرو گرم به ازاء هر کيلو وزن بدن براي ستيرال ژرانيل استات ، سيترونلول ، ليناليل ، استات بر حسب سيترال مي باشد.
.
