بقایای گیاهی
همان قدر كه توليدات گياهي براي حفظ بقاي بشر از نظر تأمين مواد غذايي ، پوشاك ، صنعت ، و ... مهم و حياتي است ، حفظ بقاياي گياهي مزارع نيز از نظر زيست محيطي ، بهداشت عمومي و ضرورت حفظ افزايش مواد آلي و حاصلخيزي خاك در راستاي افزايش توليدات گياهي و كشاورزي پايدار حائز اهميت است .
سوزاندن بقاياي گياهي علاوه بر كاهش مواد آلي خاك كه باعث كاهش پايداري خاكدانه ها ، افزايش فرسايش بادي و آبي خاك ، سله بستن ، تراكم خاك و كاهش نفوذ پذيري و تهويه آن و به دنبال آن كاهش عملكرد و توليد را خواهد داشت ، از نظر زيست محيطي نيز باعث افزايش درجه حرارت ناگهاني سطح خاك زراعي ( نابودي موجودات ذره بيني مفيد خاك ) و درجه حرارت هوا شده و كمك به آثار بسيار منفي پديده ي گلخانه اي خواهد شد .
همچنين آلودگي هاي بسيار وسيعي كه با ايجاد دود غليظ و گسترده براي شهروندان به وجود خواهد آورد ، از نظر بهداشت عمومي كم خطر نخواهد بود .
البته با تمام موارد مذكور نبايد از نظر دور داشت كه درصد زيادي از نابودي بقاياي مزارع ( سوزاندن ) به ناچار و براي دوام امكان كشت مجدد توسط زارعين صورت مي گيرد ولي با اين وجود بايد راهي يافت كه هم بقاياي گياهي به دليل اهميت آن ها حفظ شده و هم امكان كشت بعدي براي كشاورزان ، با حفظ بقاياي گياهي به صورت آسان و روان فراهم شود.
بقایای غلات از سلولهای چوبی شده تشکیل شده است و بعضی اوقات در آنها سیلیس جمع می شود که استحکام مورد نیاز برای حمایت از اندامهای حامل بذر را فراهم می کند. این مواد اغلب بادوام هستند و در مقابل پوسیدگی مقاومت نشان می دهند.
بعضی از تولیدکنندگان محصولات، بقایای گیاهان زراعی را به عنوان مواد زاید و مزاحم در نظر می گیرند که باید به سرعت و اقتصادی اغلب با سوزاندن در مزرعه حذف شوند.
تولیدکنندگان دیگر بقایای گیاهان زراعی را به عنوان یک منبع طبیعی فوق العاده زیاد در نظر می گیرند که به عنوان خوراک دام، بستر دام یا اهداف صنعتی یا به عنوان مالچ حفاظتی یا اصلاح کننده خاک مورد استفاده قرار می گیرند.
بطور کلی می توان نتیجه گرفت اگر بقایای گیاهی مورد غفلت قرار گیرد زاید است و بقایای گیاهی میتواند منبع باارزشی باشد. به طور کلی هر چیزی اگر به نحو مطلوب فرآیند و آماده سازی شود ماده زاید نیست و مورد استفاده خواهد بود.
یک روش سیستماتیک برای بقایای گیاهان زراعی
تغییر در روشهای برداشت، استفاده نکردن از کاه و کلش برای بستر دام، تخصصی شدن سیستم های زراعی و افزایش حجم بقایای تولید شده باعث تغییر طرز برخورد با بقایای گیاهان زراعی شده است.
آگاهی از تخلیه و تخریب خاک باعث شده توجه زیادی به روشهای زراعی و عملیات زراعی مانند تناوب، کود سبز و مدیریت بقایای گیاهان زراعی بشود.
کاهش باروری خاک باعث کاهش میزان مواد آلی شده و در نتیجه منجر به کاهش حاصلخیزی خاک میشود، فشردگی خاک را افزایش می دهد، سهولت شخم زدن کمتر می شود، رابطه اکسیژن با درجه حرارت نامطلوب می شود،نفوذ آب کاهش می یابد، فرسایش آبی و بادی افزایش می یابد و عملکرد کم می شود. تولید گیاهان زراعی با افزایش نهادها حفظ می شود. این مشکلات در سطح دنیا مشخص شده اند. این موارد باعث شده است استفاده عاقلانه ای از بقایای گیاهان زراعی بشود و بقایا را به عنوان یک منبع و نه مواد زاید در نظر بگیرند.
حفظ بقایای گیاهان و نتایج آن روی حفاظت از خاک ، افزایش حاصلخیزی و موجودات زنده به روایت تصویر
تولید محصول گندم با حفظ بقایای ذرت
آماده سازی زمین
کاشت با استفاده از دستگاه مستقیم کار داشت برداشت
پاشیدن کود جهت تسریع در پوسیده شدن بقایای ذرت
استفاده از دستگاه ساقه خورد کن ذرت
دیسک زدن زمین
2- کاشت گندم بر روی بقایای ذرت با استفاده از دستگاه مستقیم کار
3- مرحله داشت محصول
4- مرحله برداشت محصول
جمع آوری کاه و کلش وحفظ بقایا
نتیجه؟؟؟
حفظ بقایا باعث رشد و نمو کرم های خاکی در مزارع تحت کاشت مستقیم می شود
2- تولید محصول ذرت با حفظ بقایای گندم
آماده سازی زمین
کاشت با استفاده از دستگاه مستقیم کار
دیسک زدن زمین
کاشت ماش بعنوان کود سبز با حفظ بقایای گندم
دیسک زدن زمین
2- کاشت ذرت به وسیله دستگاه مستقیم کار با حفظ بقایای گندم
نتیجه؟؟؟
ظهور و رشد و نمو کرم های خاکی نشانه بهبود بیولوژی خاک در مزارع کاشت مستقیم ذرت
ماهیت کاه و کلش غلات
حجم تولید شده
ترکیب شیمیایی
حجم تولید شده
تغییرات جدید در سیستمهای کشاورزی به این معنی است که غلات بیشتر برای دانه آنها تولید می شوند و کاه و کلش آنها از سیستمها کمتر اهمیت داشته و در بعضی از سیستمها مزاحم به حساب می آیند.این طرز فکر باعث شده اصلاح کنندگان نبات تشویق شوند که ژنوتیپهایی با عملکرد بیشتر دانه را توسعه دهند که مواد فتوسنتزی بیشتری به دانه و کمتر به کاه و کلش اختصاص می دهد.
در مقابل عملکرد دانه که می توان به آسانی نمونه برداری و وزن کرد ولی عملکرد کاه و کلش به دلیل نوسانات ارتفاع قطع کردن در شرایط زراعی و تلفات شاخ و برگ در زمان نمونه برداری بعد از برداشت کمباین با دقت کمتری گزارش شده است. بقایای گیاهان زراعی به ندرت اندازه گیری می شوند زیرا حجم زیادی دارند، ریشه ها را نمی توان دقیقا و به آسانی اندازه گیری کرد، و به دلیل اینکه ورس رخ می دهد. لارسون، هولت و کارلسون اظهار داشتند که 37/5% از بقایای ذرت بعد از جمع آوری توسط ماشین روی خاک باقی می ماند. اعتقاد بر این است که در گندم 560 کیلوگرم در هکتار بقایا بعد از جمع آوری می ماند.این محققین دریافتند که عملکرد بقایا معمولا با عملکرد دانه به طور مستقیم فرق می کند.
در گندم و جو کمتر از 10% اختلاف بین عملکرد دانه و عملکرد کاه و کلش هر یک از ارقام مشاهده می شود.
در غلات ساقه ظریف قاعده کلی این است که نسبت کاه و کلش به دانه یک به یک می باشد.
ترکیب شیمیایی
سلولز، همی سلولز و لیگنین سه ترکیب عمده و اصلی بقایای غلات هستند. برنج بیشترین میزان سیلیس را دارد که کمک به کاهش عمل تجزیه می کند و می تواند به عنوان کاهگل برای سقف مورد استفاده قرار گیرد و همچنین مانع از احتراق و عمل هضم می شود.
محتوای شیمیایی کاه و همچنین درصد پروتئین، موم و دیگر اجزا با توجه به خاک، رقم، زمان قطع کردن و عوامل محیطی فرق می کند. به عنوان مثال، جکسون میزان سیلیس 11 رقم برنج شلتوک پاکوتاه را گزارش کرد که از 13/5 تا 16/5% فرق می کند. کاهش میزان سیلیس برنج و گندممربوط به عملیات آبیاری می شود.
ترکیب کاه از بالا به پایین گیاه فرق می کند و چنانچه فیبر مورد نظر نباشد قطع از ارتفاع بالا می تواند ترکیب شیمیایی را بهبود دهد. در ذرتی که برای سیلو کردن قطع می شود این مورد اهمیت دارد.
بقایای گیاهان زراعی و ماده آلی
سه نوع ماده آلی را می توان در خاکها مشاهده کرد:
سیستم ریشه ای قابل رویت گیاهان
بقایای نسبتا تجزیه شده گیاهان که هنوز بیشتر ساختمان اصلی خود را حفظ کرده اند
ماده آلی قهوه ای یا سیاه تجزیه شده که معمولا هوموس نامیده می شود
جنبه های مثبت و منفی رها کردن کاه و کلش و دیگر بقایا در سطح خاک
جنبه های مثبت:
ساختمان خاک مناسب
کاهش فرسایش آبی و بادی و افزایش نفوذ آب
ماده آلی یا هوموس بدلیل ظرفیت تبادل کاتیونی عناصر غذایی را بشکل قابل استفاده برای گیاه نگهداری می کند
Co2 جهت فتوسنتزآزاد می کند
هوموس مقدار زیادی آب جذب می کند
اثر قابل توجهی بر آب خاک، درجه حرارت، تهویه و درجه حرارت خاک دارد
جنبه های منفی
در سیستمهای شخم حداقل بقایا یک مانع فیزیکی برای استقرار گیاه زراعی جدید هستند
بقایا می توانند متابولیتهای سمی تولید کنند که رشد گیاهچه ها غلات را کند می کند
بقایا محیطی مناسب برای موجودات بیماری زا می باشد
انتقال کاه و کلش می تواند باعث پراکنش بذر علفهای هرز شود
پوشالها و بقایا می تواند کارایی آفت کشهای اعمال شده در خاک را کم کند
درجه حرارت خاک را در مناطق فصل کوتاه کاهش می دهد، عملیات بذرکاری و جوانه زنی به تاخیر می افتد
وجود بقایای کاه و کلش می تواند تاثیر نهاده های پرهزینه و با انرژی زیاد که آفات را کنترل می کنند کاهش دهد.
مشخص است که مزایا بیش از معایب می باشد
زمانی که کاه مخلوط شود، حدود 10 کیلوگرم ازت در هکتار برای هر تن کاه نیاز است تا بر تلفات عملکرد ناشی از کمبود ازت غلبه کند.
اثرات زیان بار سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی
1 . از بین رفتن میکروارگانیسم های خاک
2 . بالا رفتن میزان گاز دی اکسیدکربن و اثر گلخانه ای
3 . بالا رفتن گرد و غبار و آلودگی هوا
4 . از بین رفتن گونه های گیاهی ارزشمند و درختان کهنسال
5 . از بین رفتن تنوع های زیستی
6 .تصادفات و افزایش بیماری های تنفسی
7 . همچنین از همین بقایای گیاهی میتوان به عنوان کود استفاده نمود .
سمیت بقایای گیاهان زراعی
فعالیت سمی زمانی خیلی مشخص شد که بذر در تماس مستقیم با بقایای در حال تجزیه، در شرایط بی هوازی، و در مراحل اولیه استقرار گیاه زراعی قرار گرفت. ترکیبات سمی هفت تا ده روز بعد از مخلوط کردن تولید شدند. سمیت در سه هفته به حداکثر رسید و بعد از شش تا هفت هفته کاهش یافت. (توسون و همکاران)
اهمیت مدیریت بقایای برنج در استان خوزستان
وجود بیش از 50 هزار هکتار زمین زراعی زیر کشت برنج
وجود بقایا و ساقه های باقی مانده پس از برداشت برنج
بالا بودن درصد رطوبت خاک
محدودیت زمانی
شیوه مدیریت بقایای برنج
خارج کردن بقایای خوابیده از زمین
جلوگیری از سوزاندن بقایا
حذف گاوآهن برگردان دار
استفاده از خاکورزی حفاظتی
استفاده از کود ازته برای تجزیه بقایا
خارج کردن بقایای خوابیده از زمین
در خوزستان، برنج به دو روش برداشت می شود:
در روش اول ساقه های برنج با دست یا ماشین دروگر برداشت و در بیرون مزرعه خرمن کوبی شده و شلتوک از خوشه جدا می شود و فقط بخش پایینی ساقه ها ایستاده در سطح زمین باقی می مانند.
در روش دیگر برنج با کمباین غلات برداشت شده و تمام بقایای برنج روی زمین باقی می ماند که بقایای ریخته شده از پشت کمباین باید به هر نحوی از زمین خارج گردد. بقایای خوابیده برنج بر روی زمین علاوه بر کند کردن روند کاهش رطوبت سطحی و گرم شدن خاک، مزاحمت زیادی برای عملیات تهیه زمین و کاشت ایجاد می کنند.
جلوگیری از سوزاندن بقایا
تحقیقات بسیار در نقاط مختلف دنیا نشان داده که سوزاندن بقایا باعث از بین رفتن بسیاری از عناصر مفید برای خاک، آلودگی هوا، نابودی ریز جانداران و جانداران مفید خاک می شود. در حالی که بقایای مانده بر روی خاک، تبخیر آب و سله بستن خاک را کم کرده و در نتیجه باعث افزایش نفوذپذیری و کاهش فرسایش خاک می شود.
حذف گاوآهن برگردان دار
در تناوب برنج- گندم به دلیل بالا بودن رطوبت خاک و محدودیت زمانی، تهیه زمین با گاوآهن برگردان دار پیشنهاد نمی شود. زیرا این گاو آهن، خاک مرطوب لایه زیرین را به سطح آورده و مدت زمان کاهش رطوبت خاک و تهیه بستر بذر با عملیات دیسک زنی و ماله کشی را طولانی می کند.
مجموعه این عملیات در بهترین شرایط آب و هوایی و مهیا بودن ماشین آلات، حداقل یک هفته تا ده روز زمان می برد و کاشت گندم به تاخیر می افتد. ضمن اینکه شخم با گاوآهن برگردان دار همواره تسطیح مزرعه را دچار مشکل می کند و همچنین بقایا را کامل زیر خاک برده و روند تجزیه آنها کند می شود. در حالی که بقایای سطح خاک باعث حفظ رطوبت در دوره زراعی، کاهش فرسایش و افزایش باروری خاک می شود.
استفاده از خاکورزی حفاظتی
از مهمترین فوائد خاکورزی حفاظتی، کاشت سریعتر بذر پس از برداشت گیاه زراعی پیشین است که با توجه به مشکلات تناوب برنج- گندم، بهتر است خاکورزی جایگزین روشهای مرسوم شود. خاکورزی حفاظتی شامل کم خاکورزی، خاکورزی نواری، خاکورزی پوششی، خاکورزی- کاشت و بی خاکورزی می باشد.
استفاده از کود ازته برای تجزیه بقایا
به منظور تجزیه بقایای برنج در مزرعه، باید از کود ازته به میزان مناسب و بر اساس آزمون خاک و توصیه متخصصان خاک و آب استفاده کرد که بر اساس میزان بقایای موجود توصیه کاربرد کود ازته متفاوت می باشد.
توصیه ها
همواره باید به این نکته توجه داشت که خاک و زمین سرمایه ملی است که حفظ آن بر عهده ماست. خاکورزی تاثیرگذارترین عامل در حفاظت از خاک و زمین است. بنابراین در انتخاب نوع و روش آن باید دقت کرد.
در انتخاب ادوات برای تهیه مناسب زمین، باید وضعیت آب و هوایی، خاک، نوع بقایای گیاهی و قدرت کششی در دسترس را در نظر داشت.
سوزاندن بقایا هرگز توصیه نمی شود.
پیش از اجرای هر عملیات خاکورزی، بقایای خوابیده برنج از مزرعه خارج شده و تنها بقایای ایستاده باقی بماند.
در تهیه زمین برای کشت گندم یا هر محصول دیگرپس از برنج، اجرای خاکورزی حفاظتی (بی خاکورزی یا کم خاکورزی) پیشنهاد می شود.
به منظور تجزیه بقایای برنج در مزرعه، باید از کود ازته پایه بر اساس آزمون خاک و به کارگیری توصیه متخصصان خاک و آب به میزان مناسب استفاده شود.
همان قدر كه توليدات گياهي براي حفظ بقاي بشر از نظر تأمين مواد غذايي ، پوشاك ، صنعت ، و ... مهم و حياتي است ، حفظ بقاياي گياهي مزارع نيز از نظر زيست محيطي ، بهداشت عمومي و ضرورت حفظ افزايش مواد آلي و حاصلخيزي خاك در راستاي افزايش توليدات گياهي و كشاورزي پايدار حائز اهميت است .
سوزاندن بقاياي گياهي علاوه بر كاهش مواد آلي خاك كه باعث كاهش پايداري خاكدانه ها ، افزايش فرسايش بادي و آبي خاك ، سله بستن ، تراكم خاك و كاهش نفوذ پذيري و تهويه آن و به دنبال آن كاهش عملكرد و توليد را خواهد داشت ، از نظر زيست محيطي نيز باعث افزايش درجه حرارت ناگهاني سطح خاك زراعي ( نابودي موجودات ذره بيني مفيد خاك ) و درجه حرارت هوا شده و كمك به آثار بسيار منفي پديده ي گلخانه اي خواهد شد .
همچنين آلودگي هاي بسيار وسيعي كه با ايجاد دود غليظ و گسترده براي شهروندان به وجود خواهد آورد ، از نظر بهداشت عمومي كم خطر نخواهد بود .
البته با تمام موارد مذكور نبايد از نظر دور داشت كه درصد زيادي از نابودي بقاياي مزارع ( سوزاندن ) به ناچار و براي دوام امكان كشت مجدد توسط زارعين صورت مي گيرد ولي با اين وجود بايد راهي يافت كه هم بقاياي گياهي به دليل اهميت آن ها حفظ شده و هم امكان كشت بعدي براي كشاورزان ، با حفظ بقاياي گياهي به صورت آسان و روان فراهم شود.
بقایای غلات از سلولهای چوبی شده تشکیل شده است و بعضی اوقات در آنها سیلیس جمع می شود که استحکام مورد نیاز برای حمایت از اندامهای حامل بذر را فراهم می کند. این مواد اغلب بادوام هستند و در مقابل پوسیدگی مقاومت نشان می دهند.
بعضی از تولیدکنندگان محصولات، بقایای گیاهان زراعی را به عنوان مواد زاید و مزاحم در نظر می گیرند که باید به سرعت و اقتصادی اغلب با سوزاندن در مزرعه حذف شوند.
تولیدکنندگان دیگر بقایای گیاهان زراعی را به عنوان یک منبع طبیعی فوق العاده زیاد در نظر می گیرند که به عنوان خوراک دام، بستر دام یا اهداف صنعتی یا به عنوان مالچ حفاظتی یا اصلاح کننده خاک مورد استفاده قرار می گیرند.
بطور کلی می توان نتیجه گرفت اگر بقایای گیاهی مورد غفلت قرار گیرد زاید است و بقایای گیاهی میتواند منبع باارزشی باشد. به طور کلی هر چیزی اگر به نحو مطلوب فرآیند و آماده سازی شود ماده زاید نیست و مورد استفاده خواهد بود.
یک روش سیستماتیک برای بقایای گیاهان زراعی
تغییر در روشهای برداشت، استفاده نکردن از کاه و کلش برای بستر دام، تخصصی شدن سیستم های زراعی و افزایش حجم بقایای تولید شده باعث تغییر طرز برخورد با بقایای گیاهان زراعی شده است.
آگاهی از تخلیه و تخریب خاک باعث شده توجه زیادی به روشهای زراعی و عملیات زراعی مانند تناوب، کود سبز و مدیریت بقایای گیاهان زراعی بشود.
کاهش باروری خاک باعث کاهش میزان مواد آلی شده و در نتیجه منجر به کاهش حاصلخیزی خاک میشود، فشردگی خاک را افزایش می دهد، سهولت شخم زدن کمتر می شود، رابطه اکسیژن با درجه حرارت نامطلوب می شود،نفوذ آب کاهش می یابد، فرسایش آبی و بادی افزایش می یابد و عملکرد کم می شود. تولید گیاهان زراعی با افزایش نهادها حفظ می شود. این مشکلات در سطح دنیا مشخص شده اند. این موارد باعث شده است استفاده عاقلانه ای از بقایای گیاهان زراعی بشود و بقایا را به عنوان یک منبع و نه مواد زاید در نظر بگیرند.
حفظ بقایای گیاهان و نتایج آن روی حفاظت از خاک ، افزایش حاصلخیزی و موجودات زنده به روایت تصویر
تولید محصول گندم با حفظ بقایای ذرت
آماده سازی زمین
کاشت با استفاده از دستگاه مستقیم کار داشت برداشت
پاشیدن کود جهت تسریع در پوسیده شدن بقایای ذرت
استفاده از دستگاه ساقه خورد کن ذرت
دیسک زدن زمین
2- کاشت گندم بر روی بقایای ذرت با استفاده از دستگاه مستقیم کار
3- مرحله داشت محصول
4- مرحله برداشت محصول
جمع آوری کاه و کلش وحفظ بقایا
نتیجه؟؟؟
حفظ بقایا باعث رشد و نمو کرم های خاکی در مزارع تحت کاشت مستقیم می شود
2- تولید محصول ذرت با حفظ بقایای گندم
آماده سازی زمین
کاشت با استفاده از دستگاه مستقیم کار
دیسک زدن زمین
کاشت ماش بعنوان کود سبز با حفظ بقایای گندم
دیسک زدن زمین
2- کاشت ذرت به وسیله دستگاه مستقیم کار با حفظ بقایای گندم
نتیجه؟؟؟
ظهور و رشد و نمو کرم های خاکی نشانه بهبود بیولوژی خاک در مزارع کاشت مستقیم ذرت
ماهیت کاه و کلش غلات
حجم تولید شده
ترکیب شیمیایی
حجم تولید شده
تغییرات جدید در سیستمهای کشاورزی به این معنی است که غلات بیشتر برای دانه آنها تولید می شوند و کاه و کلش آنها از سیستمها کمتر اهمیت داشته و در بعضی از سیستمها مزاحم به حساب می آیند.این طرز فکر باعث شده اصلاح کنندگان نبات تشویق شوند که ژنوتیپهایی با عملکرد بیشتر دانه را توسعه دهند که مواد فتوسنتزی بیشتری به دانه و کمتر به کاه و کلش اختصاص می دهد.
در مقابل عملکرد دانه که می توان به آسانی نمونه برداری و وزن کرد ولی عملکرد کاه و کلش به دلیل نوسانات ارتفاع قطع کردن در شرایط زراعی و تلفات شاخ و برگ در زمان نمونه برداری بعد از برداشت کمباین با دقت کمتری گزارش شده است. بقایای گیاهان زراعی به ندرت اندازه گیری می شوند زیرا حجم زیادی دارند، ریشه ها را نمی توان دقیقا و به آسانی اندازه گیری کرد، و به دلیل اینکه ورس رخ می دهد. لارسون، هولت و کارلسون اظهار داشتند که 37/5% از بقایای ذرت بعد از جمع آوری توسط ماشین روی خاک باقی می ماند. اعتقاد بر این است که در گندم 560 کیلوگرم در هکتار بقایا بعد از جمع آوری می ماند.این محققین دریافتند که عملکرد بقایا معمولا با عملکرد دانه به طور مستقیم فرق می کند.
در گندم و جو کمتر از 10% اختلاف بین عملکرد دانه و عملکرد کاه و کلش هر یک از ارقام مشاهده می شود.
در غلات ساقه ظریف قاعده کلی این است که نسبت کاه و کلش به دانه یک به یک می باشد.
ترکیب شیمیایی
سلولز، همی سلولز و لیگنین سه ترکیب عمده و اصلی بقایای غلات هستند. برنج بیشترین میزان سیلیس را دارد که کمک به کاهش عمل تجزیه می کند و می تواند به عنوان کاهگل برای سقف مورد استفاده قرار گیرد و همچنین مانع از احتراق و عمل هضم می شود.
محتوای شیمیایی کاه و همچنین درصد پروتئین، موم و دیگر اجزا با توجه به خاک، رقم، زمان قطع کردن و عوامل محیطی فرق می کند. به عنوان مثال، جکسون میزان سیلیس 11 رقم برنج شلتوک پاکوتاه را گزارش کرد که از 13/5 تا 16/5% فرق می کند. کاهش میزان سیلیس برنج و گندممربوط به عملیات آبیاری می شود.
ترکیب کاه از بالا به پایین گیاه فرق می کند و چنانچه فیبر مورد نظر نباشد قطع از ارتفاع بالا می تواند ترکیب شیمیایی را بهبود دهد. در ذرتی که برای سیلو کردن قطع می شود این مورد اهمیت دارد.
بقایای گیاهان زراعی و ماده آلی
سه نوع ماده آلی را می توان در خاکها مشاهده کرد:
سیستم ریشه ای قابل رویت گیاهان
بقایای نسبتا تجزیه شده گیاهان که هنوز بیشتر ساختمان اصلی خود را حفظ کرده اند
ماده آلی قهوه ای یا سیاه تجزیه شده که معمولا هوموس نامیده می شود
جنبه های مثبت و منفی رها کردن کاه و کلش و دیگر بقایا در سطح خاک
جنبه های مثبت:
ساختمان خاک مناسب
کاهش فرسایش آبی و بادی و افزایش نفوذ آب
ماده آلی یا هوموس بدلیل ظرفیت تبادل کاتیونی عناصر غذایی را بشکل قابل استفاده برای گیاه نگهداری می کند
Co2 جهت فتوسنتزآزاد می کند
هوموس مقدار زیادی آب جذب می کند
اثر قابل توجهی بر آب خاک، درجه حرارت، تهویه و درجه حرارت خاک دارد
جنبه های منفی
در سیستمهای شخم حداقل بقایا یک مانع فیزیکی برای استقرار گیاه زراعی جدید هستند
بقایا می توانند متابولیتهای سمی تولید کنند که رشد گیاهچه ها غلات را کند می کند
بقایا محیطی مناسب برای موجودات بیماری زا می باشد
انتقال کاه و کلش می تواند باعث پراکنش بذر علفهای هرز شود
پوشالها و بقایا می تواند کارایی آفت کشهای اعمال شده در خاک را کم کند
درجه حرارت خاک را در مناطق فصل کوتاه کاهش می دهد، عملیات بذرکاری و جوانه زنی به تاخیر می افتد
وجود بقایای کاه و کلش می تواند تاثیر نهاده های پرهزینه و با انرژی زیاد که آفات را کنترل می کنند کاهش دهد.
مشخص است که مزایا بیش از معایب می باشد
زمانی که کاه مخلوط شود، حدود 10 کیلوگرم ازت در هکتار برای هر تن کاه نیاز است تا بر تلفات عملکرد ناشی از کمبود ازت غلبه کند.
اثرات زیان بار سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی
1 . از بین رفتن میکروارگانیسم های خاک
2 . بالا رفتن میزان گاز دی اکسیدکربن و اثر گلخانه ای
3 . بالا رفتن گرد و غبار و آلودگی هوا
4 . از بین رفتن گونه های گیاهی ارزشمند و درختان کهنسال
5 . از بین رفتن تنوع های زیستی
6 .تصادفات و افزایش بیماری های تنفسی
7 . همچنین از همین بقایای گیاهی میتوان به عنوان کود استفاده نمود .
سمیت بقایای گیاهان زراعی
فعالیت سمی زمانی خیلی مشخص شد که بذر در تماس مستقیم با بقایای در حال تجزیه، در شرایط بی هوازی، و در مراحل اولیه استقرار گیاه زراعی قرار گرفت. ترکیبات سمی هفت تا ده روز بعد از مخلوط کردن تولید شدند. سمیت در سه هفته به حداکثر رسید و بعد از شش تا هفت هفته کاهش یافت. (توسون و همکاران)
اهمیت مدیریت بقایای برنج در استان خوزستان
وجود بیش از 50 هزار هکتار زمین زراعی زیر کشت برنج
وجود بقایا و ساقه های باقی مانده پس از برداشت برنج
بالا بودن درصد رطوبت خاک
محدودیت زمانی
شیوه مدیریت بقایای برنج
خارج کردن بقایای خوابیده از زمین
جلوگیری از سوزاندن بقایا
حذف گاوآهن برگردان دار
استفاده از خاکورزی حفاظتی
استفاده از کود ازته برای تجزیه بقایا
خارج کردن بقایای خوابیده از زمین
در خوزستان، برنج به دو روش برداشت می شود:
در روش اول ساقه های برنج با دست یا ماشین دروگر برداشت و در بیرون مزرعه خرمن کوبی شده و شلتوک از خوشه جدا می شود و فقط بخش پایینی ساقه ها ایستاده در سطح زمین باقی می مانند.
در روش دیگر برنج با کمباین غلات برداشت شده و تمام بقایای برنج روی زمین باقی می ماند که بقایای ریخته شده از پشت کمباین باید به هر نحوی از زمین خارج گردد. بقایای خوابیده برنج بر روی زمین علاوه بر کند کردن روند کاهش رطوبت سطحی و گرم شدن خاک، مزاحمت زیادی برای عملیات تهیه زمین و کاشت ایجاد می کنند.
جلوگیری از سوزاندن بقایا
تحقیقات بسیار در نقاط مختلف دنیا نشان داده که سوزاندن بقایا باعث از بین رفتن بسیاری از عناصر مفید برای خاک، آلودگی هوا، نابودی ریز جانداران و جانداران مفید خاک می شود. در حالی که بقایای مانده بر روی خاک، تبخیر آب و سله بستن خاک را کم کرده و در نتیجه باعث افزایش نفوذپذیری و کاهش فرسایش خاک می شود.
حذف گاوآهن برگردان دار
در تناوب برنج- گندم به دلیل بالا بودن رطوبت خاک و محدودیت زمانی، تهیه زمین با گاوآهن برگردان دار پیشنهاد نمی شود. زیرا این گاو آهن، خاک مرطوب لایه زیرین را به سطح آورده و مدت زمان کاهش رطوبت خاک و تهیه بستر بذر با عملیات دیسک زنی و ماله کشی را طولانی می کند.
مجموعه این عملیات در بهترین شرایط آب و هوایی و مهیا بودن ماشین آلات، حداقل یک هفته تا ده روز زمان می برد و کاشت گندم به تاخیر می افتد. ضمن اینکه شخم با گاوآهن برگردان دار همواره تسطیح مزرعه را دچار مشکل می کند و همچنین بقایا را کامل زیر خاک برده و روند تجزیه آنها کند می شود. در حالی که بقایای سطح خاک باعث حفظ رطوبت در دوره زراعی، کاهش فرسایش و افزایش باروری خاک می شود.
استفاده از خاکورزی حفاظتی
از مهمترین فوائد خاکورزی حفاظتی، کاشت سریعتر بذر پس از برداشت گیاه زراعی پیشین است که با توجه به مشکلات تناوب برنج- گندم، بهتر است خاکورزی جایگزین روشهای مرسوم شود. خاکورزی حفاظتی شامل کم خاکورزی، خاکورزی نواری، خاکورزی پوششی، خاکورزی- کاشت و بی خاکورزی می باشد.
استفاده از کود ازته برای تجزیه بقایا
به منظور تجزیه بقایای برنج در مزرعه، باید از کود ازته به میزان مناسب و بر اساس آزمون خاک و توصیه متخصصان خاک و آب استفاده کرد که بر اساس میزان بقایای موجود توصیه کاربرد کود ازته متفاوت می باشد.
توصیه ها
همواره باید به این نکته توجه داشت که خاک و زمین سرمایه ملی است که حفظ آن بر عهده ماست. خاکورزی تاثیرگذارترین عامل در حفاظت از خاک و زمین است. بنابراین در انتخاب نوع و روش آن باید دقت کرد.
در انتخاب ادوات برای تهیه مناسب زمین، باید وضعیت آب و هوایی، خاک، نوع بقایای گیاهی و قدرت کششی در دسترس را در نظر داشت.
سوزاندن بقایا هرگز توصیه نمی شود.
پیش از اجرای هر عملیات خاکورزی، بقایای خوابیده برنج از مزرعه خارج شده و تنها بقایای ایستاده باقی بماند.
در تهیه زمین برای کشت گندم یا هر محصول دیگرپس از برنج، اجرای خاکورزی حفاظتی (بی خاکورزی یا کم خاکورزی) پیشنهاد می شود.
به منظور تجزیه بقایای برنج در مزرعه، باید از کود ازته پایه بر اساس آزمون خاک و به کارگیری توصیه متخصصان خاک و آب به میزان مناسب استفاده شود.
