onia$
دستیار مدیر تالار مدیریت
[h=1]بررسی نظامهاي رتبهبندی دانشگاه در سطح بینالمللی[/h]
امروزه با توجه به افزایش گرایش عمومی به گذراندن دورههاي آموزش عالی از یک طرف و رشد فزاینده مراکز ارائهکننده آموزش عالی از طرف دیگر باعث ایجاد رقابت شدیدی بین دانشگاهها و مراکز آموزش عالی برای جذب دانشجو و منابع شده است.
این امر به نوبه خود منجر به شکلگیری نظامهاي مختلف ارزیابی و رتبهبندی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در سطح بینالمللی شده است تا از این طریق جایگاه دانشگاهها در مقایسه با هم مشخص شده و دانشجویان و سایر ذینفعان بتوانند با اطمینان خاطر بیشتری تصمیمگیری کنند.
اما با گسترش روز افزون سیستمهاي رتبهبندی دانشگاهها و تفاوتهاي موجود در نتایج آنها، کاربران را ملزم کرده است که برای استفاده درست و کارآمد از نتایج مدلهای مختلف رتبهبندی باید از شاخصها و متدولوژی مورد استفاده در هر یک از سیستمهاي آگاهی کامل داشته باشند. از این رو در این قسمت قصد داریم که برخی مدلهای مشهور رتبهبندی دانشگاهها را مورد بررسی قرار دهیم که از آن جمله ميتوان به مدلهای رتبهبندی وبومتریک، نشریه تایمز، دانشگاه شانگهای و... اشاره کرد.
رتبهبندی وبومتریک
پیرو اقدامات بسیاری از کشورهای جهان در زمینه رتبهبندی دانشگاهها، مراکز آموزش عالی در دولت اسپانیا نیز آزمایشگاه رایاسنجی که واحدی از انجمن ملی تحقیقات اسپانیا است، در سال 2004 برای اولین بار اقدام به رتبهبندی دانشگاههاي جهان با عنوان وبومتریک کرد. این نظام تمرکزش بر انجام تحلیلهاي کمی از محتوای صفحات اینترنتی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی است.
هدف اصلی این نظام رتبهبندی، متقاعد کردن و قانع کردن جوامع سیاسی و علمی از اهمیت انتشار مطالب در صفحات وب، نهتنها برای انتشار و گسترش دانش علمی بلکه به منظور اندازهگیری و سنجش عملکرد و تاثیرگذاری بیش از حد فعالیتهای علمی است. علاوه بر این یکی دیگر از اهداف این نظام تشویق موسسات برای انتشار مطالب اینترنتی بود.
به طور کلی رتبهبندی وبومتریک در پی سنجش اندازه و مشاهدهپذیری صفحات اینترنتی دانشگاه است. اندازه صفحه اینترنتی از طریق تعداد صفحات اینترنتی دانشگاه، تعدادمقالات و فایلهاي مفید (مانند فایلهاي پی.دی.اف، ورد، پاورپوینت و...) مشخص ميشود. قابلیت مشاهدهپذیری نیز بهوسیله تعداد پیوندهای روبه داخل صفحه اینترنتی دانشگاه اندازهگیری ميشود.
رتبهبندی دانشگاههاي توسط وبومتریک هر شش ماه یکبار به روز ميشود. معمولا دادههاي مربوط به این نظام در ژانویه و جولای گردآوری میشوند و یک ماه بعد گزارش رتبهبندی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی منتشر ميشوند. فرآیند گردآوری دادهها بهصورت اتوماتیک صورت ميگیرد؛ اما موقعیت نهایی دانشگاهها در جدول رتبهبندی بهصورت سالانه محاسبه میشود و در جدول نهايی نیز همواره رتبه دانشگاهها با رتبه سالهای قبل آنها مقایسه ميشود.
کدام دانشگاهها به وسیله این رتبهبندی مورد بررسی قرار ميگیرند؟
در این رتبهبندی هر دانشگاهی که دارای دامنه اینترنتی مستقل است، مورد بررسی قرار ميگیرد، به عبارت دیگر دانشگاه هایی که وب سایت آنها در دامنه اینترنتی موسسات دیگر قرار دارد یا اساسا فاقد وب سایت هستند، مورد بررسی قرار نمیگیرند. در مورد دانشگاههایی که دارای چندین دامنه بودند، همه دامنهها مورد بررسی قرار ميگیرند و دامنهای که دارای بالاترین رتبه و نمره بود، بهعنوان نمره نهايی موسسه مورد نظر انتخاب ميشود.
شاخصها و معیارهای مورد استفاده
رتبهبندی وبومتریک در کل بهدنبال اندازهگیری حجم، مشاهدهپذیری و تاثیرگذاری صفحه اینترنتی دانشگاهها با تاکید ویژهای بر خروجیهاي علمی است. طراحان مدل وبومتریک اعتقاد دارند صفحات اینترنتی توانایی بهتری برای انعکاس و ارائه اطلاعات باارزشی در مورد توانمندی دانشگاهها دارند. صفحات اینترنتی بهطور واضح نشاندهنده کیفیت جهانی دانشگاه در زمینه عواملی همچون «وجودگسترده منابع کامپیوتری، سواد اینترنت جهانی، سیاستهای ارتقای دموکراسی و آزادی بیان، رقابت برای مشاهدهپذیری بینالمللی یا حمایت از طرحهای دسترسی آزاد و غیره» هستند. اگرچه پارامترهای فراوانی از قبیل تعداد پیوندهای خارجی، تعداد زیر دامنهها و تعداد بازدید از سایت اینترنتی و موارد دیگری اندازهگیری ميشوند، اما در نهایت رتبهبندی دانشگاهها براساس چهار شاخص کلی صورت ميگیرد. چهار شاخص مورد نظر نیز مربوط به دو بعد اندازه و مشاهدهپذیری هستند.
منظور از اندازه، حجم کلی اطلاعات منتشر شده است که بهوسیله سه شاخص زیر اندازهگیری ميشود.
1. تعداد صفحات موجود در سایت اینترنتی دانشگاه.
2. تعداد فایلهاي غنی منتشر شده (فایلهای پی.دی.اف، پاورپوینت، ورد و..)
3. تعداد مقالات منتشر شده برگرفته از موتور جستوجوی گوگل اسکولار.
شاخصهاي اندازه نمایانگر شدت تولید علمی دانشگاه از راههای مختلف مانند ترکیب مقالات پژوهشی، ارائهها، مواد آموزشی، دادههاي خام، طرح اولیه و دیگر اسناد مرتبط به تحقیق و آموزش و همچنین اطلاعات اداری دانشگاه است. این امر مستلزم تجزیه و تحلیل انواع مختلف فایلها در ارتباط با تولیدات علمی و آموزشی است. اطلاعات لازم در مورد تعداد مقالات منتشر شده و تعداد ارجاعات این مقالات و همچنین اطلاعات در زمینه مقالات، گزارشها و دیگر متون علمی از پایگاه گوگل اسکولار استخراج ميشود.
مشاهدهپذیری دانشگاه در صفحه اینترنتی به وسیله تعداد پیوندهایی که در وبسایتهاي دیگر به وبسایت دانشگاه داده شده است، مشخص ميشود که نشاندهنده میزان وابستگی و جذاب بودن دانشگاه برای دیگران است. ایجاد پیوند و ارتباط به صفحه اینترنتی تا حدی ميتواند با شاخص میزان استناد و ارجاع در مقالات مقایسه شود. لیست شاخصهاي رتبهبندی به همراه وزن مربوط به آنها در جدول زیر ارائه شده است.
در این مدل برای استخراج آمار مربوط به شاخصهاي مدل از منابع اطلاعاتی مختلفی استفاده ميشود. در مورد اندازه سایت اینترنتی هرکدام از دانشگاههاي از سایتهای گوگل، یاهو، لیو سرچ و اگزلید استفاده ميشود و در ضمن دادههاي مربوط به بالاترین و پایینترین رکوردها حذف ميشوند. در مورد تعداد فایلهای غنی از آنجا که گوگل دارای امکان فنی بازیابی و استخراج تعداد فایلهای متفاوت بهصورت جداگانه است، از سایت گوگل استفاده ميشود. برای سنجش تعداد مقالات علمی و استنادهای دانشگاه از خدمات گوگل اسکولار و همچنین سایت سیماگو استفاده ميشود.
تغییرات مدل در طی زمان
بهطور کلی طراحان مدل وبومتریک متدولوژی خود را از ابتدا تا به حال تغییر نداده است؛ اما از طرف دیگر موتورهای جستوجو تجاری که منبع اصلی دادهها مدل حاضر هستند، تغییرات فراوانی را در رویه کاری خودشان انجام دادهاند.
نحوه ارائه نتایج و جدول رتبهبندی
در مدل وبومتریک در درجه اول رتبهبندی کلی از دانشگاههای جهان ارائه و سپس رتبه هر دانشگاه در چهار شاخص اصلی مدل نیز ارائه ميشود. علاوه بر رتبهبندی کلی دانشگاهها، رتبهبندی در سطح قاره و کشور هم ارائه ميشود. در گزارش ژانویه 2012 این نظام تعداد 20365 دانشگاه و مرکز آموزش عالی ارزیابی شدند. براساس گزارش سال 2012 وبومتریک در بین 500 دانشگاه برتر اعلام شده، قاره اروپا با 212 دانشگاه و سپس آمریکای شمالی با 178 دانشگاه بیشترین سهم را در بین 500 دانشگاه برتر دنیا داشتند. از قاره آسیا نیز 66 دانشگاه در لیست برترین دانشگاههاي جهان قرار داشتند.
در جدول زیر نیز لیست 20 دانشگاه برتر گزارش سال 2012 مدل وبومتریک ارائه شده است.
امروزه با توجه به افزایش گرایش عمومی به گذراندن دورههاي آموزش عالی از یک طرف و رشد فزاینده مراکز ارائهکننده آموزش عالی از طرف دیگر باعث ایجاد رقابت شدیدی بین دانشگاهها و مراکز آموزش عالی برای جذب دانشجو و منابع شده است.
این امر به نوبه خود منجر به شکلگیری نظامهاي مختلف ارزیابی و رتبهبندی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در سطح بینالمللی شده است تا از این طریق جایگاه دانشگاهها در مقایسه با هم مشخص شده و دانشجویان و سایر ذینفعان بتوانند با اطمینان خاطر بیشتری تصمیمگیری کنند.
اما با گسترش روز افزون سیستمهاي رتبهبندی دانشگاهها و تفاوتهاي موجود در نتایج آنها، کاربران را ملزم کرده است که برای استفاده درست و کارآمد از نتایج مدلهای مختلف رتبهبندی باید از شاخصها و متدولوژی مورد استفاده در هر یک از سیستمهاي آگاهی کامل داشته باشند. از این رو در این قسمت قصد داریم که برخی مدلهای مشهور رتبهبندی دانشگاهها را مورد بررسی قرار دهیم که از آن جمله ميتوان به مدلهای رتبهبندی وبومتریک، نشریه تایمز، دانشگاه شانگهای و... اشاره کرد.
رتبهبندی وبومتریک
پیرو اقدامات بسیاری از کشورهای جهان در زمینه رتبهبندی دانشگاهها، مراکز آموزش عالی در دولت اسپانیا نیز آزمایشگاه رایاسنجی که واحدی از انجمن ملی تحقیقات اسپانیا است، در سال 2004 برای اولین بار اقدام به رتبهبندی دانشگاههاي جهان با عنوان وبومتریک کرد. این نظام تمرکزش بر انجام تحلیلهاي کمی از محتوای صفحات اینترنتی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی است.
هدف اصلی این نظام رتبهبندی، متقاعد کردن و قانع کردن جوامع سیاسی و علمی از اهمیت انتشار مطالب در صفحات وب، نهتنها برای انتشار و گسترش دانش علمی بلکه به منظور اندازهگیری و سنجش عملکرد و تاثیرگذاری بیش از حد فعالیتهای علمی است. علاوه بر این یکی دیگر از اهداف این نظام تشویق موسسات برای انتشار مطالب اینترنتی بود.
به طور کلی رتبهبندی وبومتریک در پی سنجش اندازه و مشاهدهپذیری صفحات اینترنتی دانشگاه است. اندازه صفحه اینترنتی از طریق تعداد صفحات اینترنتی دانشگاه، تعدادمقالات و فایلهاي مفید (مانند فایلهاي پی.دی.اف، ورد، پاورپوینت و...) مشخص ميشود. قابلیت مشاهدهپذیری نیز بهوسیله تعداد پیوندهای روبه داخل صفحه اینترنتی دانشگاه اندازهگیری ميشود.
رتبهبندی دانشگاههاي توسط وبومتریک هر شش ماه یکبار به روز ميشود. معمولا دادههاي مربوط به این نظام در ژانویه و جولای گردآوری میشوند و یک ماه بعد گزارش رتبهبندی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی منتشر ميشوند. فرآیند گردآوری دادهها بهصورت اتوماتیک صورت ميگیرد؛ اما موقعیت نهایی دانشگاهها در جدول رتبهبندی بهصورت سالانه محاسبه میشود و در جدول نهايی نیز همواره رتبه دانشگاهها با رتبه سالهای قبل آنها مقایسه ميشود.
کدام دانشگاهها به وسیله این رتبهبندی مورد بررسی قرار ميگیرند؟
در این رتبهبندی هر دانشگاهی که دارای دامنه اینترنتی مستقل است، مورد بررسی قرار ميگیرد، به عبارت دیگر دانشگاه هایی که وب سایت آنها در دامنه اینترنتی موسسات دیگر قرار دارد یا اساسا فاقد وب سایت هستند، مورد بررسی قرار نمیگیرند. در مورد دانشگاههایی که دارای چندین دامنه بودند، همه دامنهها مورد بررسی قرار ميگیرند و دامنهای که دارای بالاترین رتبه و نمره بود، بهعنوان نمره نهايی موسسه مورد نظر انتخاب ميشود.
شاخصها و معیارهای مورد استفاده
رتبهبندی وبومتریک در کل بهدنبال اندازهگیری حجم، مشاهدهپذیری و تاثیرگذاری صفحه اینترنتی دانشگاهها با تاکید ویژهای بر خروجیهاي علمی است. طراحان مدل وبومتریک اعتقاد دارند صفحات اینترنتی توانایی بهتری برای انعکاس و ارائه اطلاعات باارزشی در مورد توانمندی دانشگاهها دارند. صفحات اینترنتی بهطور واضح نشاندهنده کیفیت جهانی دانشگاه در زمینه عواملی همچون «وجودگسترده منابع کامپیوتری، سواد اینترنت جهانی، سیاستهای ارتقای دموکراسی و آزادی بیان، رقابت برای مشاهدهپذیری بینالمللی یا حمایت از طرحهای دسترسی آزاد و غیره» هستند. اگرچه پارامترهای فراوانی از قبیل تعداد پیوندهای خارجی، تعداد زیر دامنهها و تعداد بازدید از سایت اینترنتی و موارد دیگری اندازهگیری ميشوند، اما در نهایت رتبهبندی دانشگاهها براساس چهار شاخص کلی صورت ميگیرد. چهار شاخص مورد نظر نیز مربوط به دو بعد اندازه و مشاهدهپذیری هستند.
منظور از اندازه، حجم کلی اطلاعات منتشر شده است که بهوسیله سه شاخص زیر اندازهگیری ميشود.
1. تعداد صفحات موجود در سایت اینترنتی دانشگاه.
2. تعداد فایلهاي غنی منتشر شده (فایلهای پی.دی.اف، پاورپوینت، ورد و..)
3. تعداد مقالات منتشر شده برگرفته از موتور جستوجوی گوگل اسکولار.
شاخصهاي اندازه نمایانگر شدت تولید علمی دانشگاه از راههای مختلف مانند ترکیب مقالات پژوهشی، ارائهها، مواد آموزشی، دادههاي خام، طرح اولیه و دیگر اسناد مرتبط به تحقیق و آموزش و همچنین اطلاعات اداری دانشگاه است. این امر مستلزم تجزیه و تحلیل انواع مختلف فایلها در ارتباط با تولیدات علمی و آموزشی است. اطلاعات لازم در مورد تعداد مقالات منتشر شده و تعداد ارجاعات این مقالات و همچنین اطلاعات در زمینه مقالات، گزارشها و دیگر متون علمی از پایگاه گوگل اسکولار استخراج ميشود.
مشاهدهپذیری دانشگاه در صفحه اینترنتی به وسیله تعداد پیوندهایی که در وبسایتهاي دیگر به وبسایت دانشگاه داده شده است، مشخص ميشود که نشاندهنده میزان وابستگی و جذاب بودن دانشگاه برای دیگران است. ایجاد پیوند و ارتباط به صفحه اینترنتی تا حدی ميتواند با شاخص میزان استناد و ارجاع در مقالات مقایسه شود. لیست شاخصهاي رتبهبندی به همراه وزن مربوط به آنها در جدول زیر ارائه شده است.
در این مدل برای استخراج آمار مربوط به شاخصهاي مدل از منابع اطلاعاتی مختلفی استفاده ميشود. در مورد اندازه سایت اینترنتی هرکدام از دانشگاههاي از سایتهای گوگل، یاهو، لیو سرچ و اگزلید استفاده ميشود و در ضمن دادههاي مربوط به بالاترین و پایینترین رکوردها حذف ميشوند. در مورد تعداد فایلهای غنی از آنجا که گوگل دارای امکان فنی بازیابی و استخراج تعداد فایلهای متفاوت بهصورت جداگانه است، از سایت گوگل استفاده ميشود. برای سنجش تعداد مقالات علمی و استنادهای دانشگاه از خدمات گوگل اسکولار و همچنین سایت سیماگو استفاده ميشود.
تغییرات مدل در طی زمان
بهطور کلی طراحان مدل وبومتریک متدولوژی خود را از ابتدا تا به حال تغییر نداده است؛ اما از طرف دیگر موتورهای جستوجو تجاری که منبع اصلی دادهها مدل حاضر هستند، تغییرات فراوانی را در رویه کاری خودشان انجام دادهاند.
نحوه ارائه نتایج و جدول رتبهبندی
در مدل وبومتریک در درجه اول رتبهبندی کلی از دانشگاههای جهان ارائه و سپس رتبه هر دانشگاه در چهار شاخص اصلی مدل نیز ارائه ميشود. علاوه بر رتبهبندی کلی دانشگاهها، رتبهبندی در سطح قاره و کشور هم ارائه ميشود. در گزارش ژانویه 2012 این نظام تعداد 20365 دانشگاه و مرکز آموزش عالی ارزیابی شدند. براساس گزارش سال 2012 وبومتریک در بین 500 دانشگاه برتر اعلام شده، قاره اروپا با 212 دانشگاه و سپس آمریکای شمالی با 178 دانشگاه بیشترین سهم را در بین 500 دانشگاه برتر دنیا داشتند. از قاره آسیا نیز 66 دانشگاه در لیست برترین دانشگاههاي جهان قرار داشتند.
در جدول زیر نیز لیست 20 دانشگاه برتر گزارش سال 2012 مدل وبومتریک ارائه شده است.
