هنگامی که از فرصتهای شغلی یک رشته صحبت میکنیم باید به دو مساله توجه داشت، اول اینکه آیا فارغالتحصیلان رشته مورد نظر اطلاعات تخصصی لازم را در دانشگاه به دست آوردهاند؟ و دوم اینکه آیا جامعه، ماهیت رشته مورد نظر، کاربرد و ضرورت فعالیت فارغالتحصیلان آن را میشناسد؟ دکتر عسکریان در زمینه فرصتهای شغلی رشته اقتصاد در پاسخ به سوال اول میگوید:
«دانشجویان دوره کارشناسی اقتصاد بیشتر اطلاعات اولیه و پایه را مطالعه میکنند، در نتیجه ....
نباید انتظار داشته باشند که پس از فارغالتحصیلی به طور تخصصی و کاربردی فعالیت نمایند مگر دانشجویانی که خودشان مطالعه و فعالیت بیشتری داشته و تئوریهایی را که مطالعه میکنند، به کار نیز میگیرند. یعنی میتوانند مدلهای اقتصادی نوشته، تجزیه و تحلیل کرده و پیشنهادهای تازهای برای رفع مشکلات اقتصادی موسسهها و سازمانهای مختلف ارائه دهند.»
دکتر عسکریان در ادامه میگوید:
«البته این به آن معنا نیست که در حال حاضر فارغالتحصیلان این رشته بازار کار ندارند بلکه میتوانند در بخشهای مختلف وزارت اقتصاد مثل بخش مالیات، وزارتصنایع ، سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی و مرکز آمار فعالیت کنند و مهمتر از همه اینکه حتی اگر فارغالتحصیلان اقتصاد در رشته تخصصی خود فعالیت نکنند، به دلیل داشتن ذهنی باز و تحلیلگر و آشنایی صحیح با مسائل و مباحث اقتصادی، نگاه کارشناسانهای نسبت به جامعه و پیرامون خود دارد و میتواند در هر شغلی موفق و کارآمد باشد.»
«دانشجویان دوره کارشناسی اقتصاد بیشتر اطلاعات اولیه و پایه را مطالعه میکنند، در نتیجه ....
نباید انتظار داشته باشند که پس از فارغالتحصیلی به طور تخصصی و کاربردی فعالیت نمایند مگر دانشجویانی که خودشان مطالعه و فعالیت بیشتری داشته و تئوریهایی را که مطالعه میکنند، به کار نیز میگیرند. یعنی میتوانند مدلهای اقتصادی نوشته، تجزیه و تحلیل کرده و پیشنهادهای تازهای برای رفع مشکلات اقتصادی موسسهها و سازمانهای مختلف ارائه دهند.»
دکتر عسکریان در ادامه میگوید:
«البته این به آن معنا نیست که در حال حاضر فارغالتحصیلان این رشته بازار کار ندارند بلکه میتوانند در بخشهای مختلف وزارت اقتصاد مثل بخش مالیات، وزارتصنایع ، سازمان برنامه و بودجه، بانک مرکزی و مرکز آمار فعالیت کنند و مهمتر از همه اینکه حتی اگر فارغالتحصیلان اقتصاد در رشته تخصصی خود فعالیت نکنند، به دلیل داشتن ذهنی باز و تحلیلگر و آشنایی صحیح با مسائل و مباحث اقتصادی، نگاه کارشناسانهای نسبت به جامعه و پیرامون خود دارد و میتواند در هر شغلی موفق و کارآمد باشد.»
دکتر پژویان نیز در پاسخ به سوال دوم میگوید:
«متاسفانه رشته اقتصاد در جامعه ما جایگاه خود را پیدا نکرده است. در نتیجه کارشناسان اقتصاد نیز در جای مناسب خود قرار نگرفتهاند و فقط فارغالتحصیلان علاقهمند و مشتاق که در دوران دانشجویی مهارتهای لازم را کسب کردهاند، میتوانند بازار کاری مرتبط با رشته تحصیلی خویش پیدا کنند و در سازمانهایی مثل وزارت اقتصاد و دارایی، وزارت بازرگانی و سازمان برنامه و بودجه فعالیت نموده یا در بانکها به عنوان ارزیاب و در بخش خصوصی به عنوان مدیر اقتصادی تولید و کارشناس اقتصادی کار کنند.»محمد مطلق نیز فرصتهای شغلی فارغالتحصیلان لیسانس را محدود میداند و در اینباره میگوید:
«در حال حاضر تعداد قابل توجهی فارغالتحصیل فوقلیسانس و دکترای اقتصاد در جامعه حضور دارند و موسسات و سازمانهای خصوصی و دولتی نیز ترجیح میدهند که این دسته از فارغالتحصیلان را استخدام کنند چون این افراد اطلاعات کاربردیتر و تخصصیتری در زمینههای مختلف از جمله نفت،مالیات، ارزیابی یک طرح اقتصادی و کارشناسی موسسات خرد و بنگاهها دارند. البته آنچه گفته شد در مورد وضعیت کنونی فارغالتحصیلان این رشته است اما طبق آماری که سازمان مدیریت و برنامهریزی ارایه داده است، فرصتهای شغلی برای رشتههای علوم انسانی نسبت به رشتههای علوم تجربی و فنی بیشتر شده است. چون جامعه کمکم به تخصص فارغالتحصیلان علوم انسانی احساس نیاز میکند و این بیانگر آن است که در آینده فرصتهای شغلی بیشتری برای فارغالتحصیلان این رشته ایجاد خواهد شد بخصوص اگر داوطلبان رتبههای بالاتر هر سه گروه آزمایشی ریاضی و فنی ، علوم تجربی و علوم انسانی وارد این رشته شوند.» تواناییهای مورد نیاز و قابل توصیه :
چون مباحث کتاب اقتصاد که در دبیرستان تدریس میشود، جنبه حفظی دارد، بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری تصور میکنند که برای موفقیت در رشته اقتصاد باید حافظهای قوی داشت تا بتوان مفاهیم و نظریههای متعدد را حفظ کرد در حالی که به گفته استادان و دانشجویان این رشته، دانشجوی اقتصاد بیش از هر چیز باید در درس ریاضی قوی باشد تا بتواند در این رشته موفق گردد. محمد مطلق دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد توسعه دانشگاه علامه طباطبایی در همین زمینه میگوید:
«بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری و حتی دانشجویان سال اول این رشته تصور میکنند که اقتصاد مجموعهای از محفوظات است در حالی که این علم ارتباط نزدیکی با ریاضی دارد و دانشجو باید مباحثی مثل حد، مشتق و انتگرال را در حد یک دیپلمه بخوبی بداند در غیر این صورت در دروس ابتدایی و اولیه این رشته مثل اقتصاد خرد، اقتصاد کلان، ریاضی و آمار با مشکل روبرو میشود، مشکلی که تعداد قابل توجهی از فارغالتحصیلان علوم انسانی با آن مواجه هستند.»وی در مورد توانمندیهای دیگر دانشجوی این رشته میگوید:
«دانشجوی اقتصاد لازم است که به مباحث اجتماعی علاقهمند بوده و الفبای جامعهشناسی ، علوم سیاسی و روانشناسی را بداند چون اقتصاد یک حلقه از علوم اجتماعی است و زنجیره علوم اجتماعی نیز به هم مرتبط است.»شهداد رضایی فارغالتحصیل رشته اقتصاد نیز معتقد است که دانشجوی اقتصاد بویژه دانشجوی گرایش اقتصاد نظری باید در درس ریاضی قوی باشد و حتی لازم است دارای نگاهی تحلیلگر باشد تا هم در مطالعه دروس دانشگاهی مثل اقتصادسنجی و هم در بازار کار موفق باشد. لاله شاکری دانشجوی کارشناسی اقتصاد نظری نیز علاقه به جامعه و فعالیتهای اجتماعی را برای داشنجویان این رشته ضروری میداند و در توضیح سخن خویش میگوید:
«علم اقتصاد یکی از پایههای اصلی جامعه است و باید در ارتباط با موضوعات دیگر فرهنگی ، سیاسی واجتماعی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. چرا که هر جامعهای ویژگیهای خاص خود را دارد و یک کارشناس اقتصاد باید بتواند اطلاعات علمی خود را با جامعه مورد نظر تطبیق دهد.»شرط اول علاقمندی به مباحث اقتصادی است ، چه در سطح کلان ، مانند مسائل اقتصادی دولت و جامعه و چه در سطح فرد ، مانند مسائل اقتصادی در کارخانجات و شرکتهای تولیدی. از آنجا که جنبه کلان در رشته اقتصاد بیشتر مطرح است، دانشجو میبایست از دید وسیعی نسبت به مسائل برخوردار باشد و این خود علاقهای مضاعف به پیگیری علوم جامعهشناسی و سیاسی و غیره میطلبد. وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر:
در این تا مقطع دکترا امکان ادامه تحصیل وجود دارد. گرایشهای مقطع کارشناسی ارشد علوم اقتصادی عبارتند از :
1- برنامهریزی سیستمهای اقتصادی
2- توسعه اقتصادی و برنامهریزی
3- علوم اقتصادی
4- اقتصاد انرژی رشتههای مشابه و نزدیک به این رشته :
گرایشهای مختلف مدیریت ، همچنین تعدادی از واحدهای رشته مهندسی صنایع با این رشته مشترک است و یا تشابه دارد. مصاحبه با دانشجوی مشغول به تحصیل:
فرد علاقمند به مباحث تحلیلی و اقتصادی هیچگاه از انتخاب رشته اقتصاد پشیمان نمیشود. مباحثی که در این رشته مطرح میشود حتی کسی را که با علاقه این رشته را انتخاب نکرده است، علاقمند میکند تا این رشته را در سطوح بالاتر فرا گیرد. اصلا مقطع کارشناسی برای آشنایی دانشجویان به این رشته است و در پایان چهارسال با مفاهیم بسیار متنوعی آشنا شدهاند و برای فراگیری تخصصیتر آنها میبایست ادامه تحصیل را در پیش گیرند. در ضمن بسیاری از دانشآموزان ریاضی دبیرستان بر این باورند که اقتصاد از مباحث ریاضی و آمار تهی است و بیشتر به مباحث نظری میپردازد. باید به این دانشآموزان گفت که امروزه تمام مفاهیم اقتصادی در قالب آمار و ریاضی مطرح میشود که عدم آشنایی و تبحر دانشجو از بیان ریاضی به طور جدی او را با مشکل مواجه میسازد. این نکته نیز باید گفته شود که شباهت این رشته با رشتههایی نظیر مدیریت و حسابداری باعث شده است که دانشجویانی که به این رشتهها بیشتر علاقمندند بتوانند به راحتی در کنکو رکارشناسی ارشد شرکت کرده و به مطالعه این رشتهها بپردازند. چرا که حتی در کنکور کارشناسی ارشد مدیریت و حسابداری از درسهای پایه اقتصاد نیز سوال میشود و درسهایی نظیر آمار و ریاضی هم با رشته اقتصاد مشترک است، لذا دانشجوی اقتصاد میبایست تنها تعدادی از درسهای مدیریت را بصورت دقیقتر بخواند که تازه با مفاهیم ابتدایی آن درسها در واحدهایی نظیر اصول سازمان و مدیریت که جزو واحدهای اصلی رشته اقتصاد است آشنا شده و از این لحاظ هم با مشکل جدی روبرو نیست.
«متاسفانه رشته اقتصاد در جامعه ما جایگاه خود را پیدا نکرده است. در نتیجه کارشناسان اقتصاد نیز در جای مناسب خود قرار نگرفتهاند و فقط فارغالتحصیلان علاقهمند و مشتاق که در دوران دانشجویی مهارتهای لازم را کسب کردهاند، میتوانند بازار کاری مرتبط با رشته تحصیلی خویش پیدا کنند و در سازمانهایی مثل وزارت اقتصاد و دارایی، وزارت بازرگانی و سازمان برنامه و بودجه فعالیت نموده یا در بانکها به عنوان ارزیاب و در بخش خصوصی به عنوان مدیر اقتصادی تولید و کارشناس اقتصادی کار کنند.»محمد مطلق نیز فرصتهای شغلی فارغالتحصیلان لیسانس را محدود میداند و در اینباره میگوید:
«در حال حاضر تعداد قابل توجهی فارغالتحصیل فوقلیسانس و دکترای اقتصاد در جامعه حضور دارند و موسسات و سازمانهای خصوصی و دولتی نیز ترجیح میدهند که این دسته از فارغالتحصیلان را استخدام کنند چون این افراد اطلاعات کاربردیتر و تخصصیتری در زمینههای مختلف از جمله نفت،مالیات، ارزیابی یک طرح اقتصادی و کارشناسی موسسات خرد و بنگاهها دارند. البته آنچه گفته شد در مورد وضعیت کنونی فارغالتحصیلان این رشته است اما طبق آماری که سازمان مدیریت و برنامهریزی ارایه داده است، فرصتهای شغلی برای رشتههای علوم انسانی نسبت به رشتههای علوم تجربی و فنی بیشتر شده است. چون جامعه کمکم به تخصص فارغالتحصیلان علوم انسانی احساس نیاز میکند و این بیانگر آن است که در آینده فرصتهای شغلی بیشتری برای فارغالتحصیلان این رشته ایجاد خواهد شد بخصوص اگر داوطلبان رتبههای بالاتر هر سه گروه آزمایشی ریاضی و فنی ، علوم تجربی و علوم انسانی وارد این رشته شوند.» تواناییهای مورد نیاز و قابل توصیه :
چون مباحث کتاب اقتصاد که در دبیرستان تدریس میشود، جنبه حفظی دارد، بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری تصور میکنند که برای موفقیت در رشته اقتصاد باید حافظهای قوی داشت تا بتوان مفاهیم و نظریههای متعدد را حفظ کرد در حالی که به گفته استادان و دانشجویان این رشته، دانشجوی اقتصاد بیش از هر چیز باید در درس ریاضی قوی باشد تا بتواند در این رشته موفق گردد. محمد مطلق دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد توسعه دانشگاه علامه طباطبایی در همین زمینه میگوید:
«بسیاری از داوطلبان آزمون سراسری و حتی دانشجویان سال اول این رشته تصور میکنند که اقتصاد مجموعهای از محفوظات است در حالی که این علم ارتباط نزدیکی با ریاضی دارد و دانشجو باید مباحثی مثل حد، مشتق و انتگرال را در حد یک دیپلمه بخوبی بداند در غیر این صورت در دروس ابتدایی و اولیه این رشته مثل اقتصاد خرد، اقتصاد کلان، ریاضی و آمار با مشکل روبرو میشود، مشکلی که تعداد قابل توجهی از فارغالتحصیلان علوم انسانی با آن مواجه هستند.»وی در مورد توانمندیهای دیگر دانشجوی این رشته میگوید:
«دانشجوی اقتصاد لازم است که به مباحث اجتماعی علاقهمند بوده و الفبای جامعهشناسی ، علوم سیاسی و روانشناسی را بداند چون اقتصاد یک حلقه از علوم اجتماعی است و زنجیره علوم اجتماعی نیز به هم مرتبط است.»شهداد رضایی فارغالتحصیل رشته اقتصاد نیز معتقد است که دانشجوی اقتصاد بویژه دانشجوی گرایش اقتصاد نظری باید در درس ریاضی قوی باشد و حتی لازم است دارای نگاهی تحلیلگر باشد تا هم در مطالعه دروس دانشگاهی مثل اقتصادسنجی و هم در بازار کار موفق باشد. لاله شاکری دانشجوی کارشناسی اقتصاد نظری نیز علاقه به جامعه و فعالیتهای اجتماعی را برای داشنجویان این رشته ضروری میداند و در توضیح سخن خویش میگوید:
«علم اقتصاد یکی از پایههای اصلی جامعه است و باید در ارتباط با موضوعات دیگر فرهنگی ، سیاسی واجتماعی مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. چرا که هر جامعهای ویژگیهای خاص خود را دارد و یک کارشناس اقتصاد باید بتواند اطلاعات علمی خود را با جامعه مورد نظر تطبیق دهد.»شرط اول علاقمندی به مباحث اقتصادی است ، چه در سطح کلان ، مانند مسائل اقتصادی دولت و جامعه و چه در سطح فرد ، مانند مسائل اقتصادی در کارخانجات و شرکتهای تولیدی. از آنجا که جنبه کلان در رشته اقتصاد بیشتر مطرح است، دانشجو میبایست از دید وسیعی نسبت به مسائل برخوردار باشد و این خود علاقهای مضاعف به پیگیری علوم جامعهشناسی و سیاسی و غیره میطلبد. وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر:
در این تا مقطع دکترا امکان ادامه تحصیل وجود دارد. گرایشهای مقطع کارشناسی ارشد علوم اقتصادی عبارتند از :
1- برنامهریزی سیستمهای اقتصادی
2- توسعه اقتصادی و برنامهریزی
3- علوم اقتصادی
4- اقتصاد انرژی رشتههای مشابه و نزدیک به این رشته :
گرایشهای مختلف مدیریت ، همچنین تعدادی از واحدهای رشته مهندسی صنایع با این رشته مشترک است و یا تشابه دارد. مصاحبه با دانشجوی مشغول به تحصیل:
فرد علاقمند به مباحث تحلیلی و اقتصادی هیچگاه از انتخاب رشته اقتصاد پشیمان نمیشود. مباحثی که در این رشته مطرح میشود حتی کسی را که با علاقه این رشته را انتخاب نکرده است، علاقمند میکند تا این رشته را در سطوح بالاتر فرا گیرد. اصلا مقطع کارشناسی برای آشنایی دانشجویان به این رشته است و در پایان چهارسال با مفاهیم بسیار متنوعی آشنا شدهاند و برای فراگیری تخصصیتر آنها میبایست ادامه تحصیل را در پیش گیرند. در ضمن بسیاری از دانشآموزان ریاضی دبیرستان بر این باورند که اقتصاد از مباحث ریاضی و آمار تهی است و بیشتر به مباحث نظری میپردازد. باید به این دانشآموزان گفت که امروزه تمام مفاهیم اقتصادی در قالب آمار و ریاضی مطرح میشود که عدم آشنایی و تبحر دانشجو از بیان ریاضی به طور جدی او را با مشکل مواجه میسازد. این نکته نیز باید گفته شود که شباهت این رشته با رشتههایی نظیر مدیریت و حسابداری باعث شده است که دانشجویانی که به این رشتهها بیشتر علاقمندند بتوانند به راحتی در کنکو رکارشناسی ارشد شرکت کرده و به مطالعه این رشتهها بپردازند. چرا که حتی در کنکور کارشناسی ارشد مدیریت و حسابداری از درسهای پایه اقتصاد نیز سوال میشود و درسهایی نظیر آمار و ریاضی هم با رشته اقتصاد مشترک است، لذا دانشجوی اقتصاد میبایست تنها تعدادی از درسهای مدیریت را بصورت دقیقتر بخواند که تازه با مفاهیم ابتدایی آن درسها در واحدهایی نظیر اصول سازمان و مدیریت که جزو واحدهای اصلی رشته اقتصاد است آشنا شده و از این لحاظ هم با مشکل جدی روبرو نیست.