بازاريابي: تحقیقات بازار

[ghazal1991]

حامد شجاعی*

تحقیقات بازار، یکی از ابزارهای مورد استفاده مدیران سازمان‌ها در مقوله مدیریت سیستم

اطلاعات بازاریابی (MIS) می‌باشد. به عبارت دیگر اگر فرآیند مدیریت سیستم اطلاعات بازاریابی

در یک شرکت یا سازمان، شامل سه بخش ارزیابی نیازهای اطلاعاتی، گردآوری اطلاعات مورد

نیاز و استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده باشد، تحقیقات بازار، به همراه جمع آوری اطلاعات

رقبا، استفاده از بانک‌های اطلاعاتی موجود در سازمان و تجزیه و تحلیل اطلاعات، از جمله اقدامات

لازم در راستای گردآوری اطلاعات به شمار می‌روند.

بدیهی است، موضوع مدیریت سیستم اطلاعات بازاریابی، تمامی ذی‌نفعان کسب‌وکار، شامل

بازار هدف، شبکه پخش و توزیع، رقبا، جامعه و فاکتورهای کلان اقتصادی را دربر می‌گیرد. از این رو،

کلیه فعالیت‌هایی که با هدف مدیریت سیستم اطلاعات بازاریابی در یک بنگاه اقتصادی انجام

می‌گیرند باید دربرگیرنده کلیت کسب‌وکار و ذی‌نفعان آن باشد. فیلیپ کاتلر، چهره سرشناس

علم بازاریابی، طراحی، گردآوری، تجزیه و تحلیل و گزارش دهی سیستماتیک اطلاعات را در ارتباط

با یک موقعیت ویژه بازاریابی که سازمان با آن روبه‌رو می‌شود، تحقیقات بازار می‌داند. با توجه به

این تعریف، می‌توان تحقیقات بازار را در چهار بخش کلی شناسایی مساله و اهداف تحقیق،

برنامه‌ریزی برای گردآوری داده‌ها، تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری شده، تهیه گزارش تحقیق به

زبانی ساده و قابل درک برای مدیران سازمان مورد بررسی قرار داد. واقعیت این است که در فرآیند

تحقیق بازار، گام نخست که دربرگیرنده شناسایی مساله و اهداف تحقیق می‌باشد، دشوارترین

و در عین حال مهم‌ترین بخش است. هرگونه انحراف و خطا در تشخیص مساله و به دنبال آن،

تعیین اهداف تحقیق، کل فرآیند را تحت تاثیر قرار داده و ضمن آسیب رساندن به اثربخشی نتیجه

تحقیق، موجب اتلاف منابع مصروفه به منظور انجام پروژه تحقیق بازار می‌شود. پس از پشت

سرگذاشتن گام نخست و با توجه به هدف تعیین شده، متدولوژی یا روش تحقیق، تعیین می‌گردد.

تحقیق بازار، به سه روش کلی تشخیصی، توصیفی یا علت و معلولی قابل انجام است. روش

تشخیصی، به منظور جمع آوری داده‌های اولیه برای تشخیص مساله و نظریه‌سازی پیرامون آن

به کار گرفته می‌شود. روش توصیفی برای تبیین و تشریح موارد تعیین شده در اهداف تحقیق

کاربرد دارد. مواردی همچون پتانسیل‌های بازار، شاخص‌های مردم‌شناسی یا تنوع محصولات

رقیب در گزارش‌های توصیفی مورد اشاره قرار می‌گیرند. روش علت و معلولی به منظور شناسایی

تاثیرات اجرای نظریه‌های مطرح شده توسط مدیران ارشد یا واحد بازاریابی سازمان بر فاکتورهای

گوناگون موثر بر بازاریابی به کار گرفته می‌شود. اصولا اطلاعات مورد نیاز برای انجام فرآیند

تحقیقات بازار در دو شکل کلی اطلاعات اولیه و ثانویه قابل طبقه بندی و دستیابی می‌باشند.

اطلاعات ثانویه، عبارت از مجموعه اطلاعاتی است که توسط سایر سازمان‌ها یا مراجع اطلاعاتی

جمع‌آوری شده‌اند، اما فراخور موضوع تحقیق، می‌توانند مورد استفاده پژوهشگران بازار قرار

گیرند. مثلا اگر در انجام تحقیقات بازار برای ورود به یک بازار خارجی نیاز به اطلاعات جمعیتی

و مردم شناسی کشور هدف باشد، می‌توان با مراجعه به بانک‌های اطلاعاتی سازمان آمار

آن کشور، نسبت به استخراج آمار جمعیتی، پراکندگی قومیتی و سایر شاخص‌های جمعیتی

اقدام كرد. دستیابی به اطلاعات ثانویه، معمولا سریعتر و با هزینه کمتری صورت می‌گیرد.

در عین حال، پژوهشگران باید از قابل اعتماد، دقیق و بی طرفانه بودن اطلاعات مذکور،

مطمئن شوند. نوع دیگر اطلاعات مورد استفاده در فرآیند تحقیقات بازار، اطلاعات اولیه است.

این نوع اطلاعات، مشخصا در راستای موضوع و اهداف پروژه تحقیق بازار و توسط گروه

پژوهشگران گردآوری می‌شود. برای جمع‌آوری اطلاعات اولیه نیاز به برنامه‌ریزی، تعیین

ابزارهای تحقیق و روش‌های نمونه برداری می‌باشد. استفاده از گروه‌های پرسشگر جهت

تکمیل پرسشنامه در میان جمعیت هدف نمونه یا بهره گیری از ابزارهای مکانیکی به منظور

ثبت واکنش‌های مخاطبان در حالت‌های گوناگون از جمله روش‌های مرسوم در گردآوری

اطلاعات اولیه می‌باشد. چنانکه اشاره شد، برای اجرایی کردن تحقیقات بازار و استفاده عملی

و کاربردی از نتایج آن، باید نسبت به جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات اقدام نمود. در

نتیجه، پس از گردآوری کلیه اطلاعات مورد نیاز، پژوهشگر بازار باید پالایش و تجزیه و تحلیل

اطلاعات مذکور را انجام داده، در نهایت، گزارش جامع و تحلیلی تحقیق بازار را به مدیریت سازمان

یا بنگاه، ارائه کند. باید توجه داشت که در تحقیقات بازار بین‌المللی که به منظور آگاهی از

بازارهای فرامرزی صورت می‌گیرد چارچوب مورد اشاره، رعایت می‌شود. تنها نکته متفاوت

در تحقیقات بازار بین‌المللی آن است که بر خلاف بازارهای یکدست داخلی، پژوهشگران درگیر

در مقوله بازاریابی بین‌المللی با تنوع بازارهای هدف و در نتیجه تفاوت‌های فرهنگی مواجه

می‌شوند که در فرآیند تحقیقات باید کاملا مدنظر قرار گیرند. بسیاری از صاحبان کسب‌وکارهای

کوچک، پس از مرور سرفصل‌های تحقیقات بازار، نسبت به ضرورت و امکان انجام آن برای

بنگاه‌های خود دچار تردید می‌شوند. حال آنکه تحقیقات بازار برای بنگاه‌های کوچک و متوسط

نیز مانند همه بنگاه‌های اقتصادی بزرگ، ممکن و ضروری می‌باشد. در کنار همه نکات و

چارچوب‌های فنی و علمی حوزه تحقیقات بازار، یکی از مهم‌ترین مسائلی که مدیران بنگاه‌ها

و گروه‌های پژوهشگر بازار در زمان طراحی و برنامه‌ریزی پروژه تحقیقات بازار باید به آن توجه

ویژه مبذول دارند، بحث اخلاق حرفه‌ای در فعالیت پژوهشی می‌باشد. به عبارت دیگر، فرآیند

تحقیقات بازار باید به‌گونه‌ای طراحی و اجرا شود که نیاز به خروج از چارچوب‌ها و هنجارهای

اخلاقی و مرسوم جامعه هدف نباشد. همچنین روند تحقیقات نباید برای مشتریان، رقبا،

تامین‌کنندگان و سایر شهروندان جامعه هدف ایجاد مزاحمت کند. باید توجه داشت که هدف

نهایی انجام تحقیقات بازار، تامین حداکثری منافع ذینفعان هر سازمان و بنگاه اقتصادی است.

در نتیجه در طرح‌ریزی و اجرای فرآیند تحقیقات بازار باید به گونه‌ای عمل كرد که ضمن دستیابی

به اطلاعات مورد نیاز با کمترین هزینه و اثربخش‌ترین شیوه، آسیبی متوجه منافع مشتریان،

رقبا و شهروندان جامعه نشود. تحقیقات بازاری که منجر به ارتقاي شاخص‌های رقابتی بازار

در عین پایبندی به موازین اخلاقی جامعه هدف شود، در ابعاد کلان موجب رشد کلیت فضای

کسب‌وکار در جامعه و تامین منافع مشتریان می‌شود. در نتیجه، فرهنگ سازی برای همکاری

ذی‌نفعان هر کسب‌وکار در زمینه انجام تحقیقات بازار، می‌تواند در بهبود فضای کسب‌وکار

و تقویت رقابت تجاری در جوامع، موثر باشد.

 

[onia$]

چگونه تحقیقات بازار انجام دهیم؟

چگونه تحقیقات بازار انجام دهیم؟

چگونه تحقیقات بازار انجام دهیم؟
مترجم: سید فرهاد نقیب
منبع: Entrepreneur
تحقیقات بازاریابی می‌تواند برای یک کسب‌وکار مشخص کند که چه محصولات یا خدمات جدیدی ممکن است سودآور باشند و برای محصولات و خدماتی که در حال حاضر در دسترس هستند، مشخص می‌کند که آیا آنها توقعات و نیازهای مشتریان را برآورده می‌سازند یا خیر.

صاحبان کسب و کارهای کوچک، با تحقیق برای یافتن پاسخ سوالات خاص، می‌فهمند که آیا نیازی به تغییر در طراحی بسته بندی‌شان یا روش‌های تحویل کالا یا خدماتشان وجود دارد و آیا باید خدمات اضافی ارائه کنند یا خیر.
ویلیام بیل از شرکت گروه طرح ثروت می‌گوید: «کوتاهی و وجود عیب و نقص در انجام تحقیقات بازار قبل از شروع یک کسب و کار جدید یا در خلال عملکرد آن، مانند این است که شما ماشینی را بدون وجود نقشه راه و علائم جاده ای از تگزاس تا نیویورک برانید. شما باید بدانید که در کدام جهت حرکت کنید و با چه سرعتی در مسیر برانید. یک برنامه تحقیقات بازار خوب مشخص می‌کند که مشتریان شما چه کسانی هستند و آنها را کجا باید بیابید. همچنین به شما می‌گوید که چه زمانی بیشترین احتمال خرید آنها، از روی میل و رغبت وجود دارد.»
هنگامی که یک تحقیق بازار را هدایت می‌کنید، از نتایج آن جهت ایجاد کسب‌وکار جدید و برنامه بازاریابی یا برای ارزیابی موفقیت برنامه فعلی‌تان استفاده خواهید کرد و این دلیل خوبی است مبنی بر اینکه چرا باید در تحقیقات بازار سوالات درست با شیوه درست و از افراد درست پرسیده شوند. تحقیق نامناسب می‌تواند یک کسب‌وکار را به جهت اشتباهی هدایت کند. در ادامه مقدمات تحقیقات بازار که می‌تواند برای شروع به شما کمک کند و اشتباهاتی که باید از آنها اجتناب کرد، بیان خواهند شد.
انواع تحقیقات بازار
تحقیقات اولیه (Primary Research): هدف از تحقیق اولیه، جمع آوری اطلاعات با استفاده از تحلیل فروش جاری و اثربخشی شیوه‌های جاری است. همچنین در تحقیقات اولیه برنامه‌های رقبا نیز در نظر گرفته می‌شوند و اطلاعاتی از وضعیت رقابت شما در اختیارتان می‌گذارد. اطلاعات تحقیقات اولیه می‌تواند از طرق زیر به دست آید:
• مصاحبه (تلفنی یا رو در رو)
• جمع آوری اطلاعات
• پرسشنامه
• تشکیل گروه‌های متمرکز، متشکل از مشتریان بالقوه یا مشتریان فعلی و دریافت بازخورد‌های مستقیم آنها
بعضی از پرسش‌های مهم در این مرحله به شرح زیر است:
• چه عواملی را در هنگام خرید این کالا یا خدمات مورد توجه قرار می‌دهید؟
• چه چیزهایی را درباره محصولات و خدمات موجود در بازار دوست دارید یا ندارید؟
• پیشنهادهای شما برای بهبود محصول چیست؟
• چه قیمتی برای این محصول یا خدمت مناسب است؟
تحقیقات ثانویه (Secondary Research): هدف از تحقیق ثانویه، تجزیه و تحلیل اطلاعاتی می‌باشد که در حال حاضر منتشر شده است. شما با استفاده از اطلاعات ثانویه می‌توانید رقبا را شناسایی کنید، شاخص‌ها و معیارها را مشخص کنید و بخش‌های هدفتان را شناسایی کنید. بخش‌های هدف شما افرادی هستند که در محدوده آماری مورد نظر شما قرار می‌گیرند؛ یعنی افرادی که یک سبک زندگی خاص یا الگوهای رفتاری خاص دارند یا در یک گروه سنی مشخص قرار می‌گیرند.
جمع‌آوری اطلاعات
هیچ کسب‌وکاری نمی‌تواند بدون شناخت مشتریانش، کالاهایش و خدماتش و به طور کلی بازار، موفق شود. رقابت بی‌رحم است و عملکرد بدون تحقیق و بررسی شما ممکن است برای رقبایتان نسبت به شما مزیت رقابتی ایجاد کند.
به طور کلی، دو دسته اطلاعات وجود دارد: کمی و کیفی. روش‌های کمی از روش‌های تحلیل ریاضی استفاده می‌کنند و به نمونه‌های آماری در مقیاس بزرگ نیاز دارند. نتایج این اطلاعات می‌تواند تفاوت‌های معناداری را به طور آماری مشخص کند. اگر یک وب سایت دارید، بخش تجزیه و تحلیل وب سایت شما جایی برای یافتن نتایج کمی می‌باشد. این اطلاعات می‌تواند در تعیین بسیاری از مسائل، مثل اینکه علاقه‌مندان به محصول یا خدمات شما از کجا می‌آیند، بازدیدکنندگان چه مدت زمانی در سایت شما توقف می‌کنند و از کدام صفحه خارج می‌شوند، به شما کمک کند. روش‌های کیفی به شما کمک می‌کند تا روش‌های کمی خود را توسعه دهید و آنها را به دقت تنظیم کنید. این روش‌ها به صاحبان کسب و کارها کمک می‌کنند تا مسائل و مشکلات را تعریف و تعیین کنند و اغلب از روش‌های مصاحبه ای برای آگاه شدن از نظرات، ارزش‌ها و عقاید مشتریان بهره می‌گیرند. در تحقیق کیفی معمولا اندازه گروه نمونه، کوچک است. بسیاری از صاحبان کسب‌وکارهای جدید، از نظر مالی و زمانی در مضیقه هستند و میانبرهایی را انتخاب می‌کنند که ممکن است در آینده منجر به نتیجه عکس شوند. در ادامه به سه مورد از این دام‌ها که باید از آنها اجتناب کرد، اشاره می‌شود.
خطاهای رایج در بازاریابی
1) استفاده صرف از تحقیقات ثانویه. استناد به کارهای دیگران به شما تصور صحیح و کاملی نمی‌دهد. البته این یک نقطه پراهمیت برای شروع است، اما اطلاعاتی که شما از تحقیقات ثانویه به دست می‌آورید، ممکن است قدیمی باشد و ممکن است فرصت استفاده از فاکتورهای دیگری را که مرتبط با کسب و کارتان باشد، از دست بدهید.
2) استفاده صرف از منابع اینترنتی. وقتی که از موتورهای جست‌وجوگر رایج برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کنید، فقط اطلاعاتی را به دست می‌آورید که در دسترس همگان قرار دارند و ممکن است که کاملا صحیح نباشند. برای انجام تحقیقات عمیق‌تر در محدوده بودجه ای شما، از منابع موجود در کتابخانه‌های محلی، دانشگاه‌ها یا مراکز مشاوره کسب و کارهای کوچک بهره ببرید.
3) جمع‌آوری اطلاعات فقط از افرادی که می‌شناسید. گاهی صاحبان کسب‌وکارهای کوچک در زمان تحقیق، فقط با اعضای خانواده و همکاران نزدیک‌شان مصاحبه می‌کنند. اما اغلب، دوستان و خانواده گزینه‌های مناسبی برای جمع‌آوری اطلاعات و ارزیابی نیستند. برای به دست آوردن مفیدترین و دقیق‌ترین اطلاعات، باید با مشتریان واقعی در مورد نیازها، خواسته‌ها و انتظارات‌شان صحبت کنید.

 

[ghazal1991]

گام های اجرایی تحقیقات بازار

گام های اجرایی تحقیقات بازار

كار اصلي مديران بازاريابي تعريف نيازهاي مصرف‌كنندگان به منظور تدوين و اجراي استراتژي‌ها و برنامه‌هاي بازاريابي با هدف تامين نيازهاي مشتريان است. در اين خصوص دستيابي مديران به اطلاعات مربوط به مشتريان، رقبا و ديگر نيروهاي موجود در بازار امري ضروري است.

هر تحقيق بازاريابي شامل شش مرحله اصلي به ترتيب زير است:
1- تحقيق مختصر و اوليه
2- تهيه طرح تحقيق
3- تنظيم برنامه‌ اجرايي
4- جمع‌آوري داده‌ها
5- آماده‌سازي و تحليل داده‌ها
6- تهيه گزارش تحقيق

مرحله 1: تحقيق مختصر و اوليه (Research Breaf):
اين مرحله بسيار مهم است زيرا مساله اصلي بازاريابي در اين مرحله شناسايي و به طور واضح تعريف مي‌شود. در صورتي كه اگر مساله به طور دقيق روشن و تعريف نشود، ممكن است شركت متحمل هزينه‌هاي سنگيني بابت تحقيق غيرضروري شود. در اينجا از طريق مصاحبه با كارشناسان و جمع‌آوري و تحليل اطلاعات در دسترسي داخلي و خارجي به كشف مساله مي‌پردازيم.

مرحله 2: تهيه طرح تحقيق (Research Proposal):
در اين مرحله از تحقيق، موسسه پژوهشگر برنامه تحقيقاتي خود را به صورت طرح مكتوب ارايه مي‌كند. طرح تحقيق برنامه‌اي است كه محقق را در درك رابطه علت بين متغيرهاي تحت بررسي ياري مي‌دهد. در اين طرح بايد مساله‌هاي موردنظر مديريت،‌ هدف‌هاي تحقيق، اطلاعاتي كه بايد گردآوري شود، منابع اطلاعات دست دوم يا روش جمع‌آوري اطلاعات دست اول و نيز هزينه تحقيق مشخص شود.
در طرح پيشنهادي مطالب زير ارايه مي‌شود:
1- توصيف ماهيت مساله
2- توصيف و تعريف عوامل اصلي تاثيرگذار بر رفتار و جست‌وجو و تحليل روابط بين متغيرها
3- توصيف جامعه آماري مورد بررسي و تخمين حجم نمونه
4- تعيين روش انجام تحقيق
5- برآورد زمان و هزينه
6- تعيين قلمرو جغرافيايي تحقيق
7- بيان صحت اطمينان يافته‌هاي تحقيق

مرحله 3. تنظيم برنامه اجرايي (Practical Plan):
در اين مرحله چارچوب اجرايي پروژه تحقيقات بازاريابي تعيين مي‌شود و آن شامل تنظيم چارچوب تئوريكي و عملياتي تحقيق، بررسي مدل‌هاي تحليلي، تهيه سئوال‌ها و فرضيه‌هاي تحقيق است.
فعاليت‌هاي مربوطه شامل موارد زير است:
1- تجزيه و تحليل اطلاعات مربوط به گذشته
2- بررسي كيفي
3- تعريف نمونه آماري و تعيين روش نمونه‌گيري
4- تعريف اطلاعات موردنياز
5- تعيين رويه‌هاي اندازه‌گيري و مقياس‌بندي متغيرها
6- تعيين روش‌هاي جمع‌آوري اطلاعات كمي
7- طراحي پرسشنامه
8- آزمون اوليه پرسشنامه جمع‌آوري اطلاعات (Pretest) و اصلاح آن
9- شيوه‌هاي كنترل جمع‌آوري اطلاعات ميداني
10- برنامه تجزيه و تحليل اطلاعات

مرحله 4: عملياتي ميداني و جمع‌آوري داده‌ها (Data Collection):
اين مرحله شامل مجموعه عمليات لازم براي جمع‌آوري داده‌هاي مورد نياز است كه با جمع‌آوري و تحليل دقيق داده‌هاي ثانويه (اطلاعات موجود در كتابخانه‌ها، نشريه‌ها و ...) شروع مي‌شود. انجام اين مرحله از دوباره‌كاري جلوگيري كرده و مي‌تواند راهنمايي براي طرح‌هاي نمونه‌گيري باشد. داده‌هاي اوليه توسط پرسشگران با تجربه از طريق مصاحبه با افراد به صورت حضوري يا تلفني جمع‌آوري مي‌شود.
1- جمع‌آوري داده‌هاي ثانويه از منابع مختلف
2- انتخاب، آموزش، سرپرستي و ارزيابي افراد براي عمليات كسب اطلاعات
3- جمع‌آوري داده‌هاي اوليه از طريق مصاحبه حضوري يا تلفني

مرحله 5: آماده‌سازي داده‌ها و تجزيه و تحليل آنها
آماده‌سازي داده‌ها شامل اصلاح، كدگذاري، بازنويسي و تاييد داده‌هاست. در اين مرحله، اطلاعات پرسشنامه كدگذاري و ذخيره‌سازي مي‌شوند. تجزيه و تحليل داده‌ها براي بررسي ارتباط متغيرها با ‌معني و مفهوم بخشيدن به داده‌هاي جمع‌آوري شده است. اقدامات مربوطه عبارتند از:
1- بازبيني پرسشنامه‌ها و خروج پرسشنامه‌هاي ناقص از فرآيند كار
2- كدگذاري داده‌هاي جمع‌آوري شده
3- ورود داده‌ها به نرم‌افزار SPSS
4-تجزيه و تحليل داده‌ها و تبديل آنها به اطلاعات آماري قابل استفاده
5- تهيه جداول و نمونه‌ها

مرحله 6: آماده كردن و ارايه گزارش تحقيق (Preparation of Research Report)
كل پروژه و اطلاعاتي كه به دست مي‌آيد. به صورت گزارش مستند تهيه مي‌شود. به طوري كه در برگيرنده پرسش‌هاي تحقيق، رويكردها و روش‌هاي دسترسي به اطلاعات، روش تحقيق، جمع‌آوري داده‌ها و رويه‌هاي تحليل داده‌ها و نتايج حاصل از تحقيق باشد. سعي مي‌شود، يافته‌ها به صورتي تنظيم شود كه به آساني در فرآيند تصميم‌گيري مديران مورد استفاده قرار گيرد. در گام نهايي، به ترتيب زير اقدام مي‌كنيم:
1- توصيف اطلاعات به دست آمده
2- توضيح جداول و نمودارها
3- تهيه گزارش نهايي جهت ارايه به شركت مشتري

 

[Persia1]

تحقیقات بازاریابی

تحقیقات بازاریابی

عبارت است از تعیین؛ جمع آوری؛ تحلیل و تخمین هدفمند و نظام مند اطلاعات؛ برای بهبود تصمیم گیری های مرتبط با تشخیص فرصت ها و حل مسائل بازاریابی.

مدیران برای اینکه بتوانند اطلاعات دقیق تری از مشتریان یا رقبا یا دیگر نیروهای موجود در بازار بدست آورند؛ دست به انجام تحقیقات بازاریابی می زنند. ابتدا مسئله اصلی بازاریابی؛ شناسایی شده و به طور واضح تعریف می شود.

در این مرحله اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه با مدیران؛ کارشناسان و متخصصان جمع آوری میشود. سپس طرح تحقیق آماده می شود.

معمولا در قالب طرح تحقیق؛ علت انجام تحقیق؛ مسئله هایی که مورد نظر مدیریت است؛ هدف های تحقیق؛ اطلاعاتی که باید گرد آوری شود و منابعی که می خواهیم از آنها اطلاعات را جمع آوری می کنیم قید میشود.

مرحله سوم شامل تنظیم چارچوب نظری و عملیاتی تحقیق است.

در این مرحله؛ مدل های تحلیلی بررسی شده و سوال ها و فرضیه های تحقیق مشخص می شود.

مرحله بعدی؛ جمع آوری اطلاعات است که از اطلاعات موجود در کتابخانه ها؛ نشریه ها؛ بروشورها و اینترنت شروع میشود و سپس بقیه اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه حضوری با افراد یا از طریق تلفن جمع آوری می شود.

مرحله پنجم؛ آماده سازی اطلاعات جمع آوری شده و تحلیل آنهاست. با استفاده از تحقیقات بازاریابی می توانیم فرصت های بازار را شناسایی کرده و فرصت های موجود را بهبود بخشیم.



وزارت تعاون معاونت پژوهش،آموزش و کار آفرینی تعاونی ها