موقعیت : بخش مرکزی ایران
مجاورت : شمال: استان های مرکزی، قم و سمنان جنوب: استان های فارس و کهگیلویه و بویراحمد شرق: استان*های لرستان و چهارمحال بختیاری
آب و هوا: آب و هوای آن معتدل و دارای فصول منظم
وسعــــت: ۱۰۷٬۰۲۷ کیلومتر مربع
جمعـیــت: ۳٬۹۲۳٬۲۵۵
تقسیمات: 18 شهرستان، 38بخش، 67 شهر و 117 دهستان
شهرستانها: آران و بیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار و میمه، تیران و کرون، چادگان، خمینی*شهر، خوانسار، سمیرم، شهرضا، سمیرم سفلی، فریدن، فریدونشهر، فلاورجان، کاشان، گلپایگان، لنجان، مبارکه، نائین، نجف*آباد، نطنز
مکان های دیدنی شهر اصفهان
اصفهان - منار جنبان
این بنا به صورت یک بقعه و دو منار است که بر روی قبرعمو عبدالله از علمای قرن هشتم بنا شده و به سبک ابنیه های مغولی است با حرکت دادن مناره ها تمامی ساختمان به لرزه در می اید !بععضی معتقدند که از روی خواص ترازوها این لرزه ها اتفاق می افتد .....
دروازه هاى اصفهان در دوران صفویه
در قرن 17 میلادى یعنى در دوران حكومت صفویه شهر اصفهان به وسیله دیوارى كه طول آن حدود 28 كیلومتر بوده است محافظت مى شد، این حصار داراى دروازه هاى متعددى براى عبور و مرور بوده است، شاردن جهانگرد فرانسوى از 8 دروازه اصلى و 6 دروازه فرعى شهر سخن گفته و در باره دروازه هاى اصلى شهر مى گوید:
«چهار دروازه رو به جنوب است كه عبارتند از دروازه حسن آباد، جوباره (كه دروازه عباسى نیز گفته مى شود)، كران و سید احمدیان و چهار دروازه دیگر رو به باختر و شمال است كه به نامهاى دروازه شاه یا دروازه دولت، دروازه لنبان، دروازه طوقچى و دروازه دردشت مى باشد». این دروازه ها كه در آن زمان محل خارج شدن از شهر اصفهان محسوب مى گردید امروزه تقریباً مركز اصلى شهر را تشكیل مب دهد.
پلهای اصفهان
نام بنا : پل خواجو
تاريخ ساخت :1060 دوره صفوي و تيموري
اسامي ديگر : پل شيراز ، پل حسن آباد ، پل شاهي
باني : شاه عباس دوم
نشاني : انتهاي جنوبي خيابان چهار باغ خواجو
پل خواجو يا پل شاهي به امر شاه عباس دوم در سال 1060 هـ.ق بر روي ويرانه هاي پلي از دوره تيموري به صورت امروزي آن ساخته شد. اين پل در عصر صفويه يكي از زيباترين پلهاي جهان بشمارمي رفت .
در وسط پل ، ساختماني شامل چند اتاق مزين به نقاشي دارد .واين اتاقها اختصاص به بزرگان و امرائي داشت كه به هنگام ايجاد درياچه مصنوئي مسابقات شنا و قايقراني را تماشا مي كرده اند. پل خواجو به دليل معماري و تز ئينات كاشيكاري بر ساير پلهاي زاينده رود برتري دارد.
هدف شاه عباس دوم از احداث اين پل ارتباط دو قسمت محله خواجو و دروازه حسن آباد به تخت فولاد و راه شيراز بود .بنابراين به پل حسن آباد و پل شيراز معروفيت پيدا كرد. اين پل با طول 133متر و عرض 12متر ،همراه با تزئينات كاشيكاري فراوان از آثار بسيار ممتاز اصفهان مي*باشد بطوريكه كليه سياحان وجهانگرداني كه در دوره هاي مختلف به اصفهان آمده اند. زيبائيهاي پل خواجو را وصف كرده وآنرا در زمره شاهكارهاي مسلم معماري ايراني ، اسلامي به شمار آورده اند.
نام بنا : سي و سه پل
اسامي ديگر : پل الله وردي خان ، جلفا ،چهل چشمه ، چهار باغ ، زاينده رود
تاريخ ساخت : 1005-1011 هـ.ق
باني : شاه عباس اول
نشاني : ميدان انقلاب
اين پل كه در نوع خود شاهكار بي نظيري از آثار دوره شاه عباس اول صفوي است به هزينه و نظارت سردار معروف ( الله وردي خان ) بنا شده است . اين پل در گذشته با 40 دهانه ، چهارباغ عباسي را به چهارباغ بالا ( جلفا ) متصل مي كرد كه اكنون سي و سه چشمه آن باقي است .
اين پل در زمره اولين آثاري است كه شاه عباس اول دستور ساختن آن را داده ، بنابراين نزد شاه عباس محبوبيت فراواني داشت و هر سال در جشن نوروز آن را چراغاني و گل ريزان مي كردند . در سفرنامه*هاي سياحان اروپائي آن دوران به برگزاري جشن آبريزان ارامنه جلفا نزديك اين پل اشاره شده است . اين شاهكار ابنيه تاريخي ايران با طول 295 و عرض 75/13 متر از سنگ وآجر با پايه*هاي آهكي ساخته شده است .
اين پل با وجود گذشت زمان طولاني استحكام وزيبايي و عظمت انحصاري خود را حفظ كرده است.
مساجد اصفهان
نام بنا : مسجد جامع عقيق
اسامي ديگر: مسجد جمعه
نشاني : ميدان قيام ( سبزه ميدان نو )
پيش از قرن پنجم هجري چندين مسجد جامع بزرگ در اصفهان وجود داشته كه دو عدد از آنها در محل مسجد جمعه كنوني بوده است .
پس از حريقي كه در سال 515 هـ.ق اتفاق افتاد بنا را از نو ساختند. با گذشت زمان و دوره*هاي سلاطين مختلف به صورت كنوني در آمده است .
اين بناي تاريخي ابداعات هنر معماري قرن سوم و چهارم هجري قمري از دوران حكومت ديلميان تا آخرين حكومت قاجاريه شاهنشاهي را در خود گرد آورده .
مسجد جامع عقيق با نقشه چهار ايواني از قسمت*هاي زير تشكيل شده است.
1 ) ضلع جنوبي*
اين ضلع ايوان صاحب نيز ناميده مي*شود . داراي دو مناره است . كاشي*كاري*هاي گوناگون معرق برجسته پايين ايوان را تزئين كرده و در طرفين ايوان مذكور دو چهلستون مربوط به قرن ششم وجود دارد .
در سمت مشرق ساختمان*هاي دوره آل*مظفر از قرن هشتم قرار دارد. گنبد نظام*الملك در پشت صحن اين ايوان قرار گرفته*است.
2) ضلع شمالي
معروف به صفه درويش ، اوايل قرن ششم و دوره دوم عهد سلجوقي ساخته شده است . ايوان داراي تزئينات آجري و كتيبه گچ*بري در زمان شاه سليمان صفوي است .
در طرفين ايوان شمالي چهلستون*هايي از قرن ششم هجري موجود است . شمالي*ترين اثر تاريخي مسجد گنبد تاج*الملك مشهور به گنبد خاكي است .
3) ضلع غربي
اين ايوان به نام ايوان استاد نيز ناميده مي*شود و مهمترين بخش ساختمان مي*باشد و متعلق به دوره سلجوقي يعني اوايل قرن ششم هجري است .
در زمان شاه سلطان حسين صفوي با كاشي*هاي زيبا و خطوط بنايي آراسته شده است . داراي يك شبستان بزرگ و يك شبستان كوچك است و آخرين قسمت ساختمان*هاي ضلع غربي شبستان بزرگ زمستاني موسوم به بيت*الشتاء از دوره حكومت تيموريان است كه داراي مرمرهاي درخشاني است .
كتيبه اين شبستان مربوط به 851 هـ.ق است . در شمال ايوان غربي مسجد كوچكي از دوره اولجاتيو ( ايلخان مسلمان مغول ) قرار دارد كه محراب گچ*بري آن در سال هفتصد و ده هجري قمري به دستور وزير ايراني محمد ساوي ساخته شده است و از شاهكارهاي معماري ايراني مي*باشد .
4) ضلع شرقي
نام ديگر آن ايوان شاگرد است . داراي كتيبه*اي كاشيكاري از زمان شاه سليمان صفوي است . داخل اين ايوان مدرسه عمر قرار دارد .
دنباله مسجد ، شبستان وسيعي است كه داراي 18 ستون است و از بناهاي دوره آل*مظفر مي*باشد . حوض وسط مسجد در زمان شاه محمد خدابنده صفوي پدر شاه عباس اول ساخته شده است . در آثار تاريخي مسجد جمعه اصفهان غير از سبك*هاي مختلف معماري انواع خطوط كوفي ، ثلث ، بنايي ، نسخ و نستعليق را به زبان فارسي و عربي به نثر و نظم مي*توان مشاهده كرد .
كليساي وانك
ارامنه بعد از كوچ بزرگ يعني در سال 1605 به دستور شاه عباس دوم به اصفهان آورده شدند . آنها از بدو ورود شروع به ساختن محل زندگي كردند و در وحله*ي اول كليساها را بنا كردند .
ارامنه مردماني بودند كه مذهب برايشان اهميت بسياري داشت . پس اين باعث مي*شد كه محلي براي دعا و راز و نياز با خداي خود داشته باشند . اولين كليسا وانك بود .
وانك اولين بار در سال 1604 ساخته شد كه البته اين بنا خيلي كوچكتر از بناي فعلي و با وسعت كم ساخته شد.
50 سال بعد از ساخت اوليه به خواست و تشويق خليفه*ي وقت ( خليفه شخصي است روحاني كه ازدواج نمي*كند و امور ارامنه در دست اوست اين شخص از ارمنستان و يا لبنان كه رئوس مذهبي ارامنه هستند انتخاب شده وبه نقاط مختلفي كه ارامنه ساكن هستند فرستاده مي*شود )
داويراول اين مكان ويران شده و جاي آن بنايي با طرحي شكوهمند و عظيم ساخته مي*شود .
ساخت اين مكان 9 سال به طول مي*انجامد .
و در سال 1664 در زمان سلطنت شاه عباس دوم به اتمام مي*رسد اين مكان را براي تعليم راهبان و اسكان خليفه بنا مي*كنند اين كليسا و يا دير آمناپرگيچ ( ناجي همگان ) در جنوب اصفهان در محله*ي جلفا يعني در ميدان بزرگ اين محله واقع است ، بناي عظيم و برج ساعت آن از فاصله*ي دور مشخص است با ايرن اين بنا با ذوق و سليقه*ي مردمان اين منطقه بيشتر آشنا مي*شويم مردماني كه خاك خود را رها كرده وبه سرزمين غريب آورده شدند و اثري چنين زيبا خلق كرده*اند .
اين بنا دو در ورودي دارد كه در اصلي دري چوبي بزرگ است كه مردم از آن رفت و آمد مي*كنند .
سر در اين ورودي منظره*اي از داخل دير با كاشي لاجوردي و خاكستري مزين شده بالاي تصوير به خط ارمني اين چنين نوشته شده ( دير ناجي همگان محلي براي راهبان )
بعد از ورود دالاني وجود دارد كه در دو طرف دالان دو اتاق وجود دارد كه قبلاٌ در آن اتاقها به امور مربوط به ارامنه رسيدگي مي*كردند ولي در حال حاضر يكي به عنوان مغازه*اي كوچك و ديگري به عنوان اتاق نگهباني از انها استفاده مي*شود .
دالان ما را به سمت پلكان ورودي راهنمايي مي*كند .
در سمت راست پلكان برج ناقوس واقع است در زير اين برج دو قبر وجود دارد اين قبرها مطعلق به سربازي ارمني و ديگري مطعلق به پيشواي ارمني است اين برج 38 سال بعد از بناي اصلي دير ساخته مي*شود هزينه*ي آن را تاجري ارمني به اسم هوانجان جماليان متقبل مي*شود .
در سمت راست اين بنا ( برج ناقوس ) كتيبه*اي بزرگ به رنگ آبي مشخص است و دور آن را سنگهاي صليبي احاطه كرده*اند اين سنگهاي صليبي به زبان ارمني ( خاچ كارم نام دارند يعني همان سنگ صليبي ) اين سنگها يا خاچ كارها از كليساهاي ويران شده*ي جلفا به اين مكان آورده شده و در اين ديوار نصب شده*اند .
در قسمت سمت چپ برج ناقوس بناي ياد بودي چشم بيننده را به طرف خود جلب مي*كند اين بناي ياد بود ، ياد بودي از قتل عام ارامنه است كه در سال هزار و نه صد و پانزده به دست تركان عثماني صورت گرفته هر ساله در اين مكان در روز بيست و سه آوريل مراسم برگذار مي*شود كه مردم ( ارامنه ) جمع شده و شمع روشن مي*كنند و ياد شهداي ارمني را گرامي مي*دارند .
چاپچانه
پشت اين بنا يعني در سمت چپ اين بنا چاپخانه وجود دارد كه البته چند سالي است كه به چاپخانه تبديل شده است . شايان ذكر است كه اولين چاپخانه*ي ايران و خاورميانه در اين مكان تاسيس شد .
در سال 1640 به سركردگي پيشواي مذهبي كليساي وانك خليفه خاچاطور كساراتسي چاپخانه*اي داير شد ( در كليساي وانك ) اين شخص ماشين چاپ و حروف چاپ را خود شخصاٌ ساخت و در سال 1641 كتابي با مضمون شرح حال پدران رواحاني به چاپ رساند . هنوز هم چند نسخه از اين كتاب در موزه*ي كليساي وانك وجود دارد كه البته از لحاظ چاپ و كاغذ مرقوب نيست ولي براي چاپ كنندگان آن افتخار بزرگي است .
بعد از آن پيشواي مذهبي خاچاطور شخصاٌ خليفه خوانس را به ايتاليا فرستاد تا شيوه*ي چاپ كردن را بياموزد كه خليفه هوانس به آمتسردام مي*رود و آنجا شيوه*ي چاپ را آموخته و يك ماشين چاپ نيز با خود به خلفاي اصفهان مي*آورد و در سال هزار و شش صد و چهل و هفت كتاب « تهيه و تقويم » را به چاپ مي*رسانند .
در سال 1844 بارون مانوك هورداينان جلفايي يك ماشين چاپ عالي را كه گرانقيمت نيز بوده را از اروپا به اصفهان مي*آورد كه اين ماشين چاپ در حال حاضر در موزه*ي كليساي وانك نگهداري مي*شود و اولين كتاب را كه با اين ماشين در كليساي وانك به چاپ رساندند « زبور داوود » بود كه تنها نسخه*ي باقيمانده از آن در كتابخانه*ي بولئان آكسفورد محفوظ است .
كتابخانه
در زمان كوچ بزرگ ، ارامنه همه چيز خود را جا گذاشتند و به ايران آمده*اند ولي تنها چيزي كه نتوانستند از آن چشم پوشي بكنند كتابهايي بود كه در خانه*هاي خود داشتند ارامنه با تحمل زحمات فراوان كتابهاي زيادي را با خود به ايران ( اصفهان ) آوردند اين كتابها تنها ثروتي بود كه هميشه براي ارامنه باارزش بود و هست .
البته بايد گفت در سال 1770 تا 1790 در آن هنگام كه ارمنيان و به ويژه پيشوايان مذهبي كليساي وانك مورد آزار و اذيت قرار گرفتند كتابهاي زيادي به خاطر بدست آوردن تفنگ و باروت فروخته شدند ولي بعد از گذشت سالها وقتي وضع به حالت عادي برگشت دوباره اين كتابها جمع*آوري شدند و در سال 1884 قسمتي از كليساي وانك ( محوطه*ي كليسا ) را به كتابخانه اختصاص دادند يعني كتابخانه*اي بنا كردند و گنجه*هاي چوبي براي آن ساختند تا بتوانند از كتابها نگهداري كنند كه اين كتابخانه و گنجه*هاي چوبي آن در حال حاضر وجود دارد . شايان ذكر است تمام اين كتابها كتابهاي خطي هستند كه روي پوست نوشته شده*اند .
كتابخانه*ي كليساي وانك در قسمت غربي محوطه كليسا روبروي نمازخانه واقع است .
موزه
بعد از كتابخانه موزه*ي اين كليسا قرار دارد .
اين موزه در سال 1871 ساخته شد . اين مكان محل نگهداري اجناس گرانقيمت و نايابي است كه در دنيا نظير آنها وجود ندارد بايد گفت كه بشر اين اموال گرانقيمت و ناياب به وسيله*ي مردم هديه شده*اند كه اهداي اين اموال بيشتر براي آن بوده كه جايگاه مناسبي براي يادگارهاي گذشتگان وجود داشته باشد تا آيندگان بدانند پدرانشان كه بودند و چه كردند .
در اين مكان از انجيلهاي زيبايي نگهداري مي*شوند كه يكي از آن انجيلها كوچكترين انجيل دنيا است كه با هفت زبان نوشته شده و هفت گرم وزن دارد .
اماكن اداري
در گذشته كارهاي اداري و قضايي ارامنه*ي جلفا در اين مكان صورت مي*گرفت از تنظيم قباله*ي ازدواج تا تعمير و ثبت فوت و تولد و امور قضايي مثل شكايات و رسيدگي به ان انجام مي*شد اين امر در حال حاضر ادامه دارد و ارامنه جلفا براي كارهاي خود به اين محل رفت و آمد مي*كنند . براي همين در دير آمناپرگيچ ساختماني ساخته مي*شود كه در حال حاضر نيز برپاست و خدمتگزاران مردم در اين مكان به كارهاي جامعه*ي ارمني در جلفا رسيدگي مي*كنند .
البته اين را نيز بنا به فراموش كرد كه در گذشته امور ارامنه*ي بعضي از كشورها نيز در ديرآمناپركيج حل و فصل مي*شده مثل « هنر » ولي در حال حاضر فقط به امور ارامنه*ي جنوب ايران رسيدگي مي*كنند .
اين مكان در جنوبي*ترين قسمت دير واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدين شاه باز مي*گردد .
در قسمت شرقي دير روبروي موزه محل اسكان اسقف و يا خليفه وقت ساخته شده است دو طبقه دارد كه در طبقه*ي اول وسائل و مايحتاج ذير در آن نگهداري مي*شود و طبقه*ي دوم محل سكونت اسقف است .
مجاورت : شمال: استان های مرکزی، قم و سمنان جنوب: استان های فارس و کهگیلویه و بویراحمد شرق: استان*های لرستان و چهارمحال بختیاری
آب و هوا: آب و هوای آن معتدل و دارای فصول منظم
وسعــــت: ۱۰۷٬۰۲۷ کیلومتر مربع
جمعـیــت: ۳٬۹۲۳٬۲۵۵
تقسیمات: 18 شهرستان، 38بخش، 67 شهر و 117 دهستان
شهرستانها: آران و بیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار و میمه، تیران و کرون، چادگان، خمینی*شهر، خوانسار، سمیرم، شهرضا، سمیرم سفلی، فریدن، فریدونشهر، فلاورجان، کاشان، گلپایگان، لنجان، مبارکه، نائین، نجف*آباد، نطنز
مکان های دیدنی شهر اصفهان
اصفهان - منار جنبان
این بنا به صورت یک بقعه و دو منار است که بر روی قبرعمو عبدالله از علمای قرن هشتم بنا شده و به سبک ابنیه های مغولی است با حرکت دادن مناره ها تمامی ساختمان به لرزه در می اید !بععضی معتقدند که از روی خواص ترازوها این لرزه ها اتفاق می افتد .....
دروازه هاى اصفهان در دوران صفویه
در قرن 17 میلادى یعنى در دوران حكومت صفویه شهر اصفهان به وسیله دیوارى كه طول آن حدود 28 كیلومتر بوده است محافظت مى شد، این حصار داراى دروازه هاى متعددى براى عبور و مرور بوده است، شاردن جهانگرد فرانسوى از 8 دروازه اصلى و 6 دروازه فرعى شهر سخن گفته و در باره دروازه هاى اصلى شهر مى گوید:
«چهار دروازه رو به جنوب است كه عبارتند از دروازه حسن آباد، جوباره (كه دروازه عباسى نیز گفته مى شود)، كران و سید احمدیان و چهار دروازه دیگر رو به باختر و شمال است كه به نامهاى دروازه شاه یا دروازه دولت، دروازه لنبان، دروازه طوقچى و دروازه دردشت مى باشد». این دروازه ها كه در آن زمان محل خارج شدن از شهر اصفهان محسوب مى گردید امروزه تقریباً مركز اصلى شهر را تشكیل مب دهد.
پلهای اصفهان
نام بنا : پل خواجو
تاريخ ساخت :1060 دوره صفوي و تيموري
اسامي ديگر : پل شيراز ، پل حسن آباد ، پل شاهي
باني : شاه عباس دوم
نشاني : انتهاي جنوبي خيابان چهار باغ خواجو
پل خواجو يا پل شاهي به امر شاه عباس دوم در سال 1060 هـ.ق بر روي ويرانه هاي پلي از دوره تيموري به صورت امروزي آن ساخته شد. اين پل در عصر صفويه يكي از زيباترين پلهاي جهان بشمارمي رفت .
در وسط پل ، ساختماني شامل چند اتاق مزين به نقاشي دارد .واين اتاقها اختصاص به بزرگان و امرائي داشت كه به هنگام ايجاد درياچه مصنوئي مسابقات شنا و قايقراني را تماشا مي كرده اند. پل خواجو به دليل معماري و تز ئينات كاشيكاري بر ساير پلهاي زاينده رود برتري دارد.
هدف شاه عباس دوم از احداث اين پل ارتباط دو قسمت محله خواجو و دروازه حسن آباد به تخت فولاد و راه شيراز بود .بنابراين به پل حسن آباد و پل شيراز معروفيت پيدا كرد. اين پل با طول 133متر و عرض 12متر ،همراه با تزئينات كاشيكاري فراوان از آثار بسيار ممتاز اصفهان مي*باشد بطوريكه كليه سياحان وجهانگرداني كه در دوره هاي مختلف به اصفهان آمده اند. زيبائيهاي پل خواجو را وصف كرده وآنرا در زمره شاهكارهاي مسلم معماري ايراني ، اسلامي به شمار آورده اند.
نام بنا : سي و سه پل
اسامي ديگر : پل الله وردي خان ، جلفا ،چهل چشمه ، چهار باغ ، زاينده رود
تاريخ ساخت : 1005-1011 هـ.ق
باني : شاه عباس اول
نشاني : ميدان انقلاب
اين پل كه در نوع خود شاهكار بي نظيري از آثار دوره شاه عباس اول صفوي است به هزينه و نظارت سردار معروف ( الله وردي خان ) بنا شده است . اين پل در گذشته با 40 دهانه ، چهارباغ عباسي را به چهارباغ بالا ( جلفا ) متصل مي كرد كه اكنون سي و سه چشمه آن باقي است .
اين پل در زمره اولين آثاري است كه شاه عباس اول دستور ساختن آن را داده ، بنابراين نزد شاه عباس محبوبيت فراواني داشت و هر سال در جشن نوروز آن را چراغاني و گل ريزان مي كردند . در سفرنامه*هاي سياحان اروپائي آن دوران به برگزاري جشن آبريزان ارامنه جلفا نزديك اين پل اشاره شده است . اين شاهكار ابنيه تاريخي ايران با طول 295 و عرض 75/13 متر از سنگ وآجر با پايه*هاي آهكي ساخته شده است .
اين پل با وجود گذشت زمان طولاني استحكام وزيبايي و عظمت انحصاري خود را حفظ كرده است.
مساجد اصفهان
نام بنا : مسجد جامع عقيق
اسامي ديگر: مسجد جمعه
نشاني : ميدان قيام ( سبزه ميدان نو )
پيش از قرن پنجم هجري چندين مسجد جامع بزرگ در اصفهان وجود داشته كه دو عدد از آنها در محل مسجد جمعه كنوني بوده است .
پس از حريقي كه در سال 515 هـ.ق اتفاق افتاد بنا را از نو ساختند. با گذشت زمان و دوره*هاي سلاطين مختلف به صورت كنوني در آمده است .
اين بناي تاريخي ابداعات هنر معماري قرن سوم و چهارم هجري قمري از دوران حكومت ديلميان تا آخرين حكومت قاجاريه شاهنشاهي را در خود گرد آورده .
مسجد جامع عقيق با نقشه چهار ايواني از قسمت*هاي زير تشكيل شده است.
1 ) ضلع جنوبي*
اين ضلع ايوان صاحب نيز ناميده مي*شود . داراي دو مناره است . كاشي*كاري*هاي گوناگون معرق برجسته پايين ايوان را تزئين كرده و در طرفين ايوان مذكور دو چهلستون مربوط به قرن ششم وجود دارد .
در سمت مشرق ساختمان*هاي دوره آل*مظفر از قرن هشتم قرار دارد. گنبد نظام*الملك در پشت صحن اين ايوان قرار گرفته*است.
2) ضلع شمالي
معروف به صفه درويش ، اوايل قرن ششم و دوره دوم عهد سلجوقي ساخته شده است . ايوان داراي تزئينات آجري و كتيبه گچ*بري در زمان شاه سليمان صفوي است .
در طرفين ايوان شمالي چهلستون*هايي از قرن ششم هجري موجود است . شمالي*ترين اثر تاريخي مسجد گنبد تاج*الملك مشهور به گنبد خاكي است .
3) ضلع غربي
اين ايوان به نام ايوان استاد نيز ناميده مي*شود و مهمترين بخش ساختمان مي*باشد و متعلق به دوره سلجوقي يعني اوايل قرن ششم هجري است .
در زمان شاه سلطان حسين صفوي با كاشي*هاي زيبا و خطوط بنايي آراسته شده است . داراي يك شبستان بزرگ و يك شبستان كوچك است و آخرين قسمت ساختمان*هاي ضلع غربي شبستان بزرگ زمستاني موسوم به بيت*الشتاء از دوره حكومت تيموريان است كه داراي مرمرهاي درخشاني است .
كتيبه اين شبستان مربوط به 851 هـ.ق است . در شمال ايوان غربي مسجد كوچكي از دوره اولجاتيو ( ايلخان مسلمان مغول ) قرار دارد كه محراب گچ*بري آن در سال هفتصد و ده هجري قمري به دستور وزير ايراني محمد ساوي ساخته شده است و از شاهكارهاي معماري ايراني مي*باشد .
4) ضلع شرقي
نام ديگر آن ايوان شاگرد است . داراي كتيبه*اي كاشيكاري از زمان شاه سليمان صفوي است . داخل اين ايوان مدرسه عمر قرار دارد .
دنباله مسجد ، شبستان وسيعي است كه داراي 18 ستون است و از بناهاي دوره آل*مظفر مي*باشد . حوض وسط مسجد در زمان شاه محمد خدابنده صفوي پدر شاه عباس اول ساخته شده است . در آثار تاريخي مسجد جمعه اصفهان غير از سبك*هاي مختلف معماري انواع خطوط كوفي ، ثلث ، بنايي ، نسخ و نستعليق را به زبان فارسي و عربي به نثر و نظم مي*توان مشاهده كرد .
كليساي وانك
ارامنه بعد از كوچ بزرگ يعني در سال 1605 به دستور شاه عباس دوم به اصفهان آورده شدند . آنها از بدو ورود شروع به ساختن محل زندگي كردند و در وحله*ي اول كليساها را بنا كردند .
ارامنه مردماني بودند كه مذهب برايشان اهميت بسياري داشت . پس اين باعث مي*شد كه محلي براي دعا و راز و نياز با خداي خود داشته باشند . اولين كليسا وانك بود .
وانك اولين بار در سال 1604 ساخته شد كه البته اين بنا خيلي كوچكتر از بناي فعلي و با وسعت كم ساخته شد.
50 سال بعد از ساخت اوليه به خواست و تشويق خليفه*ي وقت ( خليفه شخصي است روحاني كه ازدواج نمي*كند و امور ارامنه در دست اوست اين شخص از ارمنستان و يا لبنان كه رئوس مذهبي ارامنه هستند انتخاب شده وبه نقاط مختلفي كه ارامنه ساكن هستند فرستاده مي*شود )
داويراول اين مكان ويران شده و جاي آن بنايي با طرحي شكوهمند و عظيم ساخته مي*شود .
ساخت اين مكان 9 سال به طول مي*انجامد .
و در سال 1664 در زمان سلطنت شاه عباس دوم به اتمام مي*رسد اين مكان را براي تعليم راهبان و اسكان خليفه بنا مي*كنند اين كليسا و يا دير آمناپرگيچ ( ناجي همگان ) در جنوب اصفهان در محله*ي جلفا يعني در ميدان بزرگ اين محله واقع است ، بناي عظيم و برج ساعت آن از فاصله*ي دور مشخص است با ايرن اين بنا با ذوق و سليقه*ي مردمان اين منطقه بيشتر آشنا مي*شويم مردماني كه خاك خود را رها كرده وبه سرزمين غريب آورده شدند و اثري چنين زيبا خلق كرده*اند .
اين بنا دو در ورودي دارد كه در اصلي دري چوبي بزرگ است كه مردم از آن رفت و آمد مي*كنند .
سر در اين ورودي منظره*اي از داخل دير با كاشي لاجوردي و خاكستري مزين شده بالاي تصوير به خط ارمني اين چنين نوشته شده ( دير ناجي همگان محلي براي راهبان )
بعد از ورود دالاني وجود دارد كه در دو طرف دالان دو اتاق وجود دارد كه قبلاٌ در آن اتاقها به امور مربوط به ارامنه رسيدگي مي*كردند ولي در حال حاضر يكي به عنوان مغازه*اي كوچك و ديگري به عنوان اتاق نگهباني از انها استفاده مي*شود .
دالان ما را به سمت پلكان ورودي راهنمايي مي*كند .
در سمت راست پلكان برج ناقوس واقع است در زير اين برج دو قبر وجود دارد اين قبرها مطعلق به سربازي ارمني و ديگري مطعلق به پيشواي ارمني است اين برج 38 سال بعد از بناي اصلي دير ساخته مي*شود هزينه*ي آن را تاجري ارمني به اسم هوانجان جماليان متقبل مي*شود .
در سمت راست اين بنا ( برج ناقوس ) كتيبه*اي بزرگ به رنگ آبي مشخص است و دور آن را سنگهاي صليبي احاطه كرده*اند اين سنگهاي صليبي به زبان ارمني ( خاچ كارم نام دارند يعني همان سنگ صليبي ) اين سنگها يا خاچ كارها از كليساهاي ويران شده*ي جلفا به اين مكان آورده شده و در اين ديوار نصب شده*اند .
در قسمت سمت چپ برج ناقوس بناي ياد بودي چشم بيننده را به طرف خود جلب مي*كند اين بناي ياد بود ، ياد بودي از قتل عام ارامنه است كه در سال هزار و نه صد و پانزده به دست تركان عثماني صورت گرفته هر ساله در اين مكان در روز بيست و سه آوريل مراسم برگذار مي*شود كه مردم ( ارامنه ) جمع شده و شمع روشن مي*كنند و ياد شهداي ارمني را گرامي مي*دارند .
چاپچانه
پشت اين بنا يعني در سمت چپ اين بنا چاپخانه وجود دارد كه البته چند سالي است كه به چاپخانه تبديل شده است . شايان ذكر است كه اولين چاپخانه*ي ايران و خاورميانه در اين مكان تاسيس شد .
در سال 1640 به سركردگي پيشواي مذهبي كليساي وانك خليفه خاچاطور كساراتسي چاپخانه*اي داير شد ( در كليساي وانك ) اين شخص ماشين چاپ و حروف چاپ را خود شخصاٌ ساخت و در سال 1641 كتابي با مضمون شرح حال پدران رواحاني به چاپ رساند . هنوز هم چند نسخه از اين كتاب در موزه*ي كليساي وانك وجود دارد كه البته از لحاظ چاپ و كاغذ مرقوب نيست ولي براي چاپ كنندگان آن افتخار بزرگي است .
بعد از آن پيشواي مذهبي خاچاطور شخصاٌ خليفه خوانس را به ايتاليا فرستاد تا شيوه*ي چاپ كردن را بياموزد كه خليفه هوانس به آمتسردام مي*رود و آنجا شيوه*ي چاپ را آموخته و يك ماشين چاپ نيز با خود به خلفاي اصفهان مي*آورد و در سال هزار و شش صد و چهل و هفت كتاب « تهيه و تقويم » را به چاپ مي*رسانند .
در سال 1844 بارون مانوك هورداينان جلفايي يك ماشين چاپ عالي را كه گرانقيمت نيز بوده را از اروپا به اصفهان مي*آورد كه اين ماشين چاپ در حال حاضر در موزه*ي كليساي وانك نگهداري مي*شود و اولين كتاب را كه با اين ماشين در كليساي وانك به چاپ رساندند « زبور داوود » بود كه تنها نسخه*ي باقيمانده از آن در كتابخانه*ي بولئان آكسفورد محفوظ است .
كتابخانه
در زمان كوچ بزرگ ، ارامنه همه چيز خود را جا گذاشتند و به ايران آمده*اند ولي تنها چيزي كه نتوانستند از آن چشم پوشي بكنند كتابهايي بود كه در خانه*هاي خود داشتند ارامنه با تحمل زحمات فراوان كتابهاي زيادي را با خود به ايران ( اصفهان ) آوردند اين كتابها تنها ثروتي بود كه هميشه براي ارامنه باارزش بود و هست .
البته بايد گفت در سال 1770 تا 1790 در آن هنگام كه ارمنيان و به ويژه پيشوايان مذهبي كليساي وانك مورد آزار و اذيت قرار گرفتند كتابهاي زيادي به خاطر بدست آوردن تفنگ و باروت فروخته شدند ولي بعد از گذشت سالها وقتي وضع به حالت عادي برگشت دوباره اين كتابها جمع*آوري شدند و در سال 1884 قسمتي از كليساي وانك ( محوطه*ي كليسا ) را به كتابخانه اختصاص دادند يعني كتابخانه*اي بنا كردند و گنجه*هاي چوبي براي آن ساختند تا بتوانند از كتابها نگهداري كنند كه اين كتابخانه و گنجه*هاي چوبي آن در حال حاضر وجود دارد . شايان ذكر است تمام اين كتابها كتابهاي خطي هستند كه روي پوست نوشته شده*اند .
كتابخانه*ي كليساي وانك در قسمت غربي محوطه كليسا روبروي نمازخانه واقع است .
موزه
بعد از كتابخانه موزه*ي اين كليسا قرار دارد .
اين موزه در سال 1871 ساخته شد . اين مكان محل نگهداري اجناس گرانقيمت و نايابي است كه در دنيا نظير آنها وجود ندارد بايد گفت كه بشر اين اموال گرانقيمت و ناياب به وسيله*ي مردم هديه شده*اند كه اهداي اين اموال بيشتر براي آن بوده كه جايگاه مناسبي براي يادگارهاي گذشتگان وجود داشته باشد تا آيندگان بدانند پدرانشان كه بودند و چه كردند .
در اين مكان از انجيلهاي زيبايي نگهداري مي*شوند كه يكي از آن انجيلها كوچكترين انجيل دنيا است كه با هفت زبان نوشته شده و هفت گرم وزن دارد .
اماكن اداري
در گذشته كارهاي اداري و قضايي ارامنه*ي جلفا در اين مكان صورت مي*گرفت از تنظيم قباله*ي ازدواج تا تعمير و ثبت فوت و تولد و امور قضايي مثل شكايات و رسيدگي به ان انجام مي*شد اين امر در حال حاضر ادامه دارد و ارامنه جلفا براي كارهاي خود به اين محل رفت و آمد مي*كنند . براي همين در دير آمناپرگيچ ساختماني ساخته مي*شود كه در حال حاضر نيز برپاست و خدمتگزاران مردم در اين مكان به كارهاي جامعه*ي ارمني در جلفا رسيدگي مي*كنند .
البته اين را نيز بنا به فراموش كرد كه در گذشته امور ارامنه*ي بعضي از كشورها نيز در ديرآمناپركيج حل و فصل مي*شده مثل « هنر » ولي در حال حاضر فقط به امور ارامنه*ي جنوب ايران رسيدگي مي*كنند .
اين مكان در جنوبي*ترين قسمت دير واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدين شاه باز مي*گردد .
در قسمت شرقي دير روبروي موزه محل اسكان اسقف و يا خليفه وقت ساخته شده است دو طبقه دارد كه در طبقه*ي اول وسائل و مايحتاج ذير در آن نگهداري مي*شود و طبقه*ي دوم محل سكونت اسقف است .
