توليد الياف شيشه و ماجراي چند دهه عقبماندگي در صنعت كامپوزيت
از زمانيكه پليمرها وارد عرصة صنعت شدند و قابليتهاي زيادي از جمله وزن كم، مقاومت به خوردگي و انعطافپذيري بالا از خود نشان دادند، موانعي نيز در جهت گسترش كاربرد آنها در صنعت وجود داشت كه اين موانع با "الياف شيشه" قابل رفع بود. در واقع ضعف مهم پليمر، استحكام كم و در بعضي موارد تردي بود كه تركيب آن با الياف تقويتكننده را ايجاب ميكرد. بدينترتيب تكنولوژي مواد مركب يا كامپوزيت، فصل نويني را در عرصة مواد مهندسي و جديد پديد آورد و بهخصوص كامپوزيتهاي زمينه پليمري و الياف شيشه، بخش اعظم اين مواد را تشكيل دادند.
هرچند دو الي سه دهه از ورود كامپوزيتهاي ساده پليمري تقويتشده با الياف شيشه (معروف به فايبرگلاس) به بازار ايران ميگذرد، ولي صنعت كامپوزيت در ايران هنوز در اول راه است و گريبانگير مشكلاتي است كه باعث شده است اين مواد مفيد مهندسي به جز در چند حوزه محدود، چندان مورد توجه قرار نگيرند. از جمله اين مشكلات به "تأمين مواد اوليه"، "ناآشنايي جامعه با مزاياي تكنولوژي كامپوزيت" و "كمبود قوانين حمايتي" ميتوان اشاره كرد كه در اين ميان مشكل اول بارزتر مينمايد.
مشكل تأمين مواد اوليه عمدهترين مشكل صنايع كامپوزيت كشور (ديدگاههاي كارشناسان)
كامپوزيتهاي پليمري بيشترين حجم مصرف كامپوزيتها را به خود اختصاص ميدهند. مواد اوليه اين كامپوزيتها عبارتند از: پليمرهاي زمينه و الياف تقويتكننده كه اغلب از جنس الياف شيشه هستند.
مشكل تامين پليمرهاي زمينه مورد نياز صنعت كامپوزيت، كمتر از مشكل تهيه الياف شيشه است؛ چرا كه مقداري از نياز كشور در صنايع پتروشيمي داخلي توليد ميشود و در زمينه خريد خارجي هم مشكل حادي وجود ندارد
.
دكتر شكريه، رئيس موسسة كامپوزيت ايران در اين زمينه ميگويد: "تامين مواد اوليه ارزان و كافي، يكي از نقاط گلوگاهي صنعت كامپوزيت محسوب ميشود كه صنعت كشور ما از اين نظر در وضعيت مناسبي قرار ندارد. گاه در كشور ما يك شركت صنعتي به علت عدم دسترسي به الياف شيشه مجبور شده است تا تنها با پانزده درصد ظرفيت كاري خود محصول توليد نمايد."
وي ميافزايد: "توليد الياف شيشه در دنياي جديد، همانند توليد فولاد در قرون گذشته، يك صنعت مادر تلقي ميشود و حركت از سمت مواد سنتي به سوي مواد نوين، حتي مصرف فولاد دنيا را كاهش داده است. ولي در كشور شاهد آن هستيم كه به گسترش مواد مركب توجه كافي نميشود."
تامين الياف شيشه به اذعان بسياري از كارشناسان و صنعت گران، عمده ترين مشكل صنايع كامپوزيتي كشور است
مهندس ظهيرامامي، مدير عامل شركت فراسان، اظهار ميكند كه اين شركت كه توليدكننده لولههاي GRP است، با مشكل تامين الياف شيشه مورد نياز مواجه است و به همين دليل گاهي با ظرفيت كمتر توليد ميكند. وي ميافزايد: "70 درصد قيمت تمامشده محصول توليدي در كارخانه، هزينه مواد اوليه است. توليد الياف شيشه از مسائلي است كه بايد مورد توجه دولت قرار گيرد چرا كه با توليد الياف شيشه در داخل ميتوان از خارج شدن سرمايههاي ملي جلوگيري كرد و همچنين هزينههاي حمل و نقل و تعرفههاي گمركي كه عملاً شركتهاي توليدكننده پرداخت ميكنند را كاهش داد."
مهندس ثابت، كارشناس پژوهشگاه پليمر نيز مشكل تامين مواد اوليه مخصوصاً الياف شيشه را دليل كندي روند پژوهش و تحقيق در زمينه مواد جديد در كشور ميداند. تكنولوژي پالتروژن كه نياز به حجم بالاي الياف شيشه دارد، در پژوهشگاه پليمر ايجاد شده و دستگاه پالتروژن نيز ساخته شده است، محصولات پالتروژن هم به صورت نيمهصنعتي توليد شده است. به گفته مهندس ثابت، در صورت فراهم نبودن الياف شيشه، اين تكنولوژي با مشكل جدي مواجه خواهد شد
اينها همه گوشهاي از نظرات دست اندركاران صنعت كامپوزيت كشور در مورد معضل الياف شيشه بود كه در جلسات گفتگوي مختلف با شبكه تحليلگران تكنولوژي ايران (ايتان) در ميان گذاشته شده است. اما چه اقداماتي در جهت حل اين مشكل انجام يافته است؟
در راستاي توليد الياف شيشه در كشور، شركت پارسكاني وابسته به سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران، وظيفه توليد الياف شيشه را بر عهده گرفت. با توجه به دولتي بودن اين شركت و مأموريت سازمان گسترش و نوسازي در جهت توسعة صنايع مبتني بر فناوريهاي برتر، انتظار آن بوده و هست كه اين شركت بتواند در جهت رفع مشكل تامين مواد اولية صنايع كامپوزيت كشور، نقش اصلي را ايفا نمايد. اما امروز با گذشت حداقل يك سال و نيم، اخيراً فقط كلنگ احداث كارخانه مذكور در ازناي لرستان به زمين خورده است و خبر قابل توجهي از روند احداث اين شركت به گوش نميرسد.
شركت پارسكاني بنا به اظهارات مهندس جهانبخش مديرعامل آن، يك پيمانكار عمومي (GC) در زمينه پروژههاي معدني است. توليد الياف شيشه هم به دليل اينكه نياز به معادن سيليس دارد به اين شركت واگذار شده است.
مهندس سرشار كه خود مسئول پروژه توليد الياف شيشه در پارسكاني بوده است، اطلاعات دقيقتري را در اختيار ما قرار داد: "پروژه توليد الياف شيشه حدود سه سال پيش در پارسكاني شروع شد. مطالعات فني و اقتصادي و تهيه طرح توجيهي براي تهيه الياف شيشه حدود يك سال به طول انجاميد و بالاخره منطقه ازنا در استان لرستان به عنوان محل ايجاد كارخانه پيشنهاد شد.
با توجه به مطالعات انجامشده، طرح توجيهي براي توليد 10 هزار تن الياف شيشه در سال تهيه شد. از آنجا كه سازمان گسترش قصد تصديگري ندارد، ما به دنبال سرمايهگذار خصوصي براي طرح توليد الياف شيشه بوديم. يك ايراني و يك اماراتي به صورت مشترك براي سرمايهگذاري اعلام آمادگي كردند كه شريك اماراتي بعد از مدتي اعلام انصراف داد. طرف ايراني تصميم گرفت كه به تنهايي روي طرح مذكور سرمايهگذاري كند و از پارسكاني خواسته شد كه مطالعات فني و اقتصادي را براي طرح 30 هزار تني انجام دهد. البته ما از همان ابتدا پيشنهاد كرديم كه سرمايهگذاري روي طرح 10 هزار تني انجام شود. ولي سرمايهگذار به دليل صرفه اقتصادي بيشتر طرح 30 هزار تني را انتخاب كرد.
بعد از انجام مطالعات، زمين كارخانه در ازنا خريداري شد. ولي سرمايهگذار ايراني بعد از مدتي به دليل مشكلات شخصي طرح را نيمهكاره رها كرد.
پارسكاني همچنان به دنبال سرمايهگذار خصوصي براي اين طرح است، چرا كه استراتژي سازمان گسترش تصديگري نيست. البته سازمان حاضر است تا 49 درصد در اين طرح شريك شود." (پايان نقل قول از مهندس سرشار)
پروژههاي ديگر براي توليد الياف شيشه
مطالعات انجامشده توسط شركت پارسكاني شامل چندصد صفحه اطلاعات در مورد واردات، بازار، مصرف كنندگان، وضعيت جهاني و غيره در مورد الياف شيشه است. در اين مطالعات از شركتها و مراكز ديگري نيز كه قبلاً قصد توليد الياف شيشه را داشتهاند، نام برده شده است كه از جمله آنها ميتوان به وزارت دفاع، تعاوني فايبرگلاسسازان ايران، شركت پشم شيشه ايران و شركت فيبرنوري و برق خورشيد اشاره كرد. به استناد مطالعات مذكور هيچيك از پروژههاي فوق به نتيجه نرسيده است.
آيا توليد الياف شيشه در كشور مقرون به صرفه است؟
گزارشات فوق اين ذهنيت را به وجود آورد كه شايد دليل عدم توجه سرمايهگذاران به اين پروژه، عدم صرفة اقتصادي باشد. اين سؤالي جدي است كه پاسخگويي به آن نيازمند مطالعات گسترده است. مطلب زير گوشهاي از ابعاد اين موضوع را مروري كرده است . ابعاد اقتصادي توليدات الياف شيشه در كشور
جمعبندي:
اگرچه شركت پارسكاني مطالعات ارزشمندي در زمينه الياف شيشه تهيه كرده است، ولي پيگيريهاي گروه مواد شبكه تحليلگران تكنولوژي ايران، نشان ميدهد كه اين شركت در انتخاب سرمايهگذار بخش خصوصي براي اين طرح، دقت كافي نكرده است. در سوابق افرادي كه مهندس سرشار از آنها به عنوان سرمايهگذاران خصوصي طرح نام برده است، قبلاً نيز مواردي از اين دست وجود داشته است. و اتكاي صرف به اين افراد كه پس از مدت طولاني اعلام انصراف داده و طرح را ناكام گذاردهاند، باعث تأخير در حل مشكلي اساسي در صنعت كامپوزيت كشور شده است.
از طرف ديگر حجم سرمايهگذاري پيشبيني شده توسط پارسكاني براي طرح توليد الياف شيشه حدود 500 ميليارد ريال است كه بخش خصوصي آشنا به تكنولوژي كامپوزيت توان اين ميزان سرمايهگذاري را ندارد. بنابراين پيشبيني ميشود طرح توليد الياف شيشه، همچنان در قفسههاي آرشيو پارسكاني خاك بخورد. مگر اينكه روزي توليد آنچنان سودمند باشد و آگاهي جامعه نسبت به تكنولوژيهاي جديد به ميزاني افزايش يابد كه سرمايهگذاري براي اين طرح پيدا شود و صنايع ما را از وابستگي به كشورهايي مثل تركيه و عربستان برهاند.
در آخر لازم به ذكر است كه خيلي از متخصصين و كارشناسان معتقدند دولت بايد رويكرد خود را نسبت به صنايع Hightech و تكنولوژيهاي جديد تغيير دهد؛ چرا كه اين تكنولوژيها و صنايع وابسته به آنها الزاماتي دارند كه در قدم اول بخش خصوصي رغبتي به سرمايهگذاري در آنها ندارد. از جمله اينكه:
- اين صنايع تكنولوژي محور هستند و بخش خصوصي آشنايي چنداني با اين تكنولوژيها ندارند،
- نياز به سرمايهگذاري نسبتاً زيادي دارند،
- معمولاً با ريسك همراه هستند و
- بازار آنها براي بخش خصوصي چندان مشخص نيست.
www.itan.ir
از زمانيكه پليمرها وارد عرصة صنعت شدند و قابليتهاي زيادي از جمله وزن كم، مقاومت به خوردگي و انعطافپذيري بالا از خود نشان دادند، موانعي نيز در جهت گسترش كاربرد آنها در صنعت وجود داشت كه اين موانع با "الياف شيشه" قابل رفع بود. در واقع ضعف مهم پليمر، استحكام كم و در بعضي موارد تردي بود كه تركيب آن با الياف تقويتكننده را ايجاب ميكرد. بدينترتيب تكنولوژي مواد مركب يا كامپوزيت، فصل نويني را در عرصة مواد مهندسي و جديد پديد آورد و بهخصوص كامپوزيتهاي زمينه پليمري و الياف شيشه، بخش اعظم اين مواد را تشكيل دادند.
هرچند دو الي سه دهه از ورود كامپوزيتهاي ساده پليمري تقويتشده با الياف شيشه (معروف به فايبرگلاس) به بازار ايران ميگذرد، ولي صنعت كامپوزيت در ايران هنوز در اول راه است و گريبانگير مشكلاتي است كه باعث شده است اين مواد مفيد مهندسي به جز در چند حوزه محدود، چندان مورد توجه قرار نگيرند. از جمله اين مشكلات به "تأمين مواد اوليه"، "ناآشنايي جامعه با مزاياي تكنولوژي كامپوزيت" و "كمبود قوانين حمايتي" ميتوان اشاره كرد كه در اين ميان مشكل اول بارزتر مينمايد.
مشكل تأمين مواد اوليه عمدهترين مشكل صنايع كامپوزيت كشور (ديدگاههاي كارشناسان)
كامپوزيتهاي پليمري بيشترين حجم مصرف كامپوزيتها را به خود اختصاص ميدهند. مواد اوليه اين كامپوزيتها عبارتند از: پليمرهاي زمينه و الياف تقويتكننده كه اغلب از جنس الياف شيشه هستند.
مشكل تامين پليمرهاي زمينه مورد نياز صنعت كامپوزيت، كمتر از مشكل تهيه الياف شيشه است؛ چرا كه مقداري از نياز كشور در صنايع پتروشيمي داخلي توليد ميشود و در زمينه خريد خارجي هم مشكل حادي وجود ندارد
دكتر شكريه، رئيس موسسة كامپوزيت ايران در اين زمينه ميگويد: "تامين مواد اوليه ارزان و كافي، يكي از نقاط گلوگاهي صنعت كامپوزيت محسوب ميشود كه صنعت كشور ما از اين نظر در وضعيت مناسبي قرار ندارد. گاه در كشور ما يك شركت صنعتي به علت عدم دسترسي به الياف شيشه مجبور شده است تا تنها با پانزده درصد ظرفيت كاري خود محصول توليد نمايد."
وي ميافزايد: "توليد الياف شيشه در دنياي جديد، همانند توليد فولاد در قرون گذشته، يك صنعت مادر تلقي ميشود و حركت از سمت مواد سنتي به سوي مواد نوين، حتي مصرف فولاد دنيا را كاهش داده است. ولي در كشور شاهد آن هستيم كه به گسترش مواد مركب توجه كافي نميشود."
تامين الياف شيشه به اذعان بسياري از كارشناسان و صنعت گران، عمده ترين مشكل صنايع كامپوزيتي كشور است
مهندس ظهيرامامي، مدير عامل شركت فراسان، اظهار ميكند كه اين شركت كه توليدكننده لولههاي GRP است، با مشكل تامين الياف شيشه مورد نياز مواجه است و به همين دليل گاهي با ظرفيت كمتر توليد ميكند. وي ميافزايد: "70 درصد قيمت تمامشده محصول توليدي در كارخانه، هزينه مواد اوليه است. توليد الياف شيشه از مسائلي است كه بايد مورد توجه دولت قرار گيرد چرا كه با توليد الياف شيشه در داخل ميتوان از خارج شدن سرمايههاي ملي جلوگيري كرد و همچنين هزينههاي حمل و نقل و تعرفههاي گمركي كه عملاً شركتهاي توليدكننده پرداخت ميكنند را كاهش داد."
مهندس ثابت، كارشناس پژوهشگاه پليمر نيز مشكل تامين مواد اوليه مخصوصاً الياف شيشه را دليل كندي روند پژوهش و تحقيق در زمينه مواد جديد در كشور ميداند. تكنولوژي پالتروژن كه نياز به حجم بالاي الياف شيشه دارد، در پژوهشگاه پليمر ايجاد شده و دستگاه پالتروژن نيز ساخته شده است، محصولات پالتروژن هم به صورت نيمهصنعتي توليد شده است. به گفته مهندس ثابت، در صورت فراهم نبودن الياف شيشه، اين تكنولوژي با مشكل جدي مواجه خواهد شد
اينها همه گوشهاي از نظرات دست اندركاران صنعت كامپوزيت كشور در مورد معضل الياف شيشه بود كه در جلسات گفتگوي مختلف با شبكه تحليلگران تكنولوژي ايران (ايتان) در ميان گذاشته شده است. اما چه اقداماتي در جهت حل اين مشكل انجام يافته است؟
در راستاي توليد الياف شيشه در كشور، شركت پارسكاني وابسته به سازمان گسترش و نوسازي صنايع ايران، وظيفه توليد الياف شيشه را بر عهده گرفت. با توجه به دولتي بودن اين شركت و مأموريت سازمان گسترش و نوسازي در جهت توسعة صنايع مبتني بر فناوريهاي برتر، انتظار آن بوده و هست كه اين شركت بتواند در جهت رفع مشكل تامين مواد اولية صنايع كامپوزيت كشور، نقش اصلي را ايفا نمايد. اما امروز با گذشت حداقل يك سال و نيم، اخيراً فقط كلنگ احداث كارخانه مذكور در ازناي لرستان به زمين خورده است و خبر قابل توجهي از روند احداث اين شركت به گوش نميرسد.
شركت پارسكاني بنا به اظهارات مهندس جهانبخش مديرعامل آن، يك پيمانكار عمومي (GC) در زمينه پروژههاي معدني است. توليد الياف شيشه هم به دليل اينكه نياز به معادن سيليس دارد به اين شركت واگذار شده است.
مهندس سرشار كه خود مسئول پروژه توليد الياف شيشه در پارسكاني بوده است، اطلاعات دقيقتري را در اختيار ما قرار داد: "پروژه توليد الياف شيشه حدود سه سال پيش در پارسكاني شروع شد. مطالعات فني و اقتصادي و تهيه طرح توجيهي براي تهيه الياف شيشه حدود يك سال به طول انجاميد و بالاخره منطقه ازنا در استان لرستان به عنوان محل ايجاد كارخانه پيشنهاد شد.
با توجه به مطالعات انجامشده، طرح توجيهي براي توليد 10 هزار تن الياف شيشه در سال تهيه شد. از آنجا كه سازمان گسترش قصد تصديگري ندارد، ما به دنبال سرمايهگذار خصوصي براي طرح توليد الياف شيشه بوديم. يك ايراني و يك اماراتي به صورت مشترك براي سرمايهگذاري اعلام آمادگي كردند كه شريك اماراتي بعد از مدتي اعلام انصراف داد. طرف ايراني تصميم گرفت كه به تنهايي روي طرح مذكور سرمايهگذاري كند و از پارسكاني خواسته شد كه مطالعات فني و اقتصادي را براي طرح 30 هزار تني انجام دهد. البته ما از همان ابتدا پيشنهاد كرديم كه سرمايهگذاري روي طرح 10 هزار تني انجام شود. ولي سرمايهگذار به دليل صرفه اقتصادي بيشتر طرح 30 هزار تني را انتخاب كرد.
بعد از انجام مطالعات، زمين كارخانه در ازنا خريداري شد. ولي سرمايهگذار ايراني بعد از مدتي به دليل مشكلات شخصي طرح را نيمهكاره رها كرد.
پارسكاني همچنان به دنبال سرمايهگذار خصوصي براي اين طرح است، چرا كه استراتژي سازمان گسترش تصديگري نيست. البته سازمان حاضر است تا 49 درصد در اين طرح شريك شود." (پايان نقل قول از مهندس سرشار)
پروژههاي ديگر براي توليد الياف شيشه
مطالعات انجامشده توسط شركت پارسكاني شامل چندصد صفحه اطلاعات در مورد واردات، بازار، مصرف كنندگان، وضعيت جهاني و غيره در مورد الياف شيشه است. در اين مطالعات از شركتها و مراكز ديگري نيز كه قبلاً قصد توليد الياف شيشه را داشتهاند، نام برده شده است كه از جمله آنها ميتوان به وزارت دفاع، تعاوني فايبرگلاسسازان ايران، شركت پشم شيشه ايران و شركت فيبرنوري و برق خورشيد اشاره كرد. به استناد مطالعات مذكور هيچيك از پروژههاي فوق به نتيجه نرسيده است.
آيا توليد الياف شيشه در كشور مقرون به صرفه است؟
گزارشات فوق اين ذهنيت را به وجود آورد كه شايد دليل عدم توجه سرمايهگذاران به اين پروژه، عدم صرفة اقتصادي باشد. اين سؤالي جدي است كه پاسخگويي به آن نيازمند مطالعات گسترده است. مطلب زير گوشهاي از ابعاد اين موضوع را مروري كرده است . ابعاد اقتصادي توليدات الياف شيشه در كشور
جمعبندي:
اگرچه شركت پارسكاني مطالعات ارزشمندي در زمينه الياف شيشه تهيه كرده است، ولي پيگيريهاي گروه مواد شبكه تحليلگران تكنولوژي ايران، نشان ميدهد كه اين شركت در انتخاب سرمايهگذار بخش خصوصي براي اين طرح، دقت كافي نكرده است. در سوابق افرادي كه مهندس سرشار از آنها به عنوان سرمايهگذاران خصوصي طرح نام برده است، قبلاً نيز مواردي از اين دست وجود داشته است. و اتكاي صرف به اين افراد كه پس از مدت طولاني اعلام انصراف داده و طرح را ناكام گذاردهاند، باعث تأخير در حل مشكلي اساسي در صنعت كامپوزيت كشور شده است.
از طرف ديگر حجم سرمايهگذاري پيشبيني شده توسط پارسكاني براي طرح توليد الياف شيشه حدود 500 ميليارد ريال است كه بخش خصوصي آشنا به تكنولوژي كامپوزيت توان اين ميزان سرمايهگذاري را ندارد. بنابراين پيشبيني ميشود طرح توليد الياف شيشه، همچنان در قفسههاي آرشيو پارسكاني خاك بخورد. مگر اينكه روزي توليد آنچنان سودمند باشد و آگاهي جامعه نسبت به تكنولوژيهاي جديد به ميزاني افزايش يابد كه سرمايهگذاري براي اين طرح پيدا شود و صنايع ما را از وابستگي به كشورهايي مثل تركيه و عربستان برهاند.
در آخر لازم به ذكر است كه خيلي از متخصصين و كارشناسان معتقدند دولت بايد رويكرد خود را نسبت به صنايع Hightech و تكنولوژيهاي جديد تغيير دهد؛ چرا كه اين تكنولوژيها و صنايع وابسته به آنها الزاماتي دارند كه در قدم اول بخش خصوصي رغبتي به سرمايهگذاري در آنها ندارد. از جمله اينكه:
- اين صنايع تكنولوژي محور هستند و بخش خصوصي آشنايي چنداني با اين تكنولوژيها ندارند،
- نياز به سرمايهگذاري نسبتاً زيادي دارند،
- معمولاً با ريسك همراه هستند و
- بازار آنها براي بخش خصوصي چندان مشخص نيست.
www.itan.ir