منظور از اصطلاح « تحویل سال » که با عبارت های دیگری همچون « تحویل سنه » ، « سال گردش » ، « حلول سال » یا « گردش سال » نیز شناخته می شود، لحظه ای است که انتقال برج دوازدهم سال یا برج فلکی « حوت » یا « ماهی » به برج اول سال یا «حمل» یا « بره » انجام می شود.
این لحظه، هنگام آغاز اعتدال بهاری در نیمکره شمالی و همزمان با اعتدال پاییزی در نیمکره جنوبی است و در آن هنگام خورشید از استوای زمین میگذرد و به سوی شمال آسمان میرود.
. یکی از آیین های ویژه هنگام گردش سال، خواندن « نیایش گردش سال» یا «دعای تحویل سال» است که خانواده های ایرانی با توجه به باورهای خود در این هنگام نیایشی را می خوانند و دعایی که به صورت رسمی از رسانه ها پخش می شود، این دعای معروف است: « یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الا احسن الحال. »
1- عبارت " مقلب القلوب و الابصار" با این مفهوم در قرآن و متون دینی سابقه ندارد و منظور از عبارت « ... یوما تتقلب فیه القلوب و الابصار » نیز که یک بار در قرآن در سوره نور آیه 37 آمده ، روز قیامت است و ارتباطی مستقیمی به تحویل سال ندارد. در کتب حدیث هم از این عبارت خبری نیست و در برخی احادیث که هیچ ارتباطی با تحویل سال ندارند، عبارات مشابه « مصرف القلوب » یا « مثبت القلوب » دیده می شود.
2- عبارت « مدبر اللیل و النهار» به این صورت و مفهوم در قرآن نیامده و سازندگان دعا عبارت قرآنی « یقدر اللیل و النهار» از سوره مزمل آیه 20 ، را به عبارت « مدبر اللیل و النهار » تغییر داده اند.
3- عبارت « احسن الحال » نیز در قرآن وجود ندارد و سازنده یا سازندگان این دعا عبارت « احسن العمل » سوره ملک را به « احسن الحال » تغییر داده اند.
بر این پایه، به نظر می رسد که دعای تحویل سال از پایه و بنیان مذهبی برخوردار نیست و در دوران صفوی با استفاده از ترکیبات عربی و یا الگو برداری از آن ها ساخته و پرداخته شده است. نکته دیگر این که اگر چه تشیع صفوی در پرداختن و ترویج این دعا کوشید اما تا آنجا که اطلاع داریم این دعا در بین شیعیان دیگر کشورهای شیعه نشین همچون لبنان، عراق، پاکستان و ... نیز شناخته نمی شود و کاربرد ندارد و حتا در بین ایرانیان غیر شیعه همچون اهل تسنن و پیروان دیگر ادیان نیز رسمیت ندارد.
به این ترتیب خواندن یا نخواندن این دعا در آستانه نوروز و در آغاز سال نو ایرانی و به هنگام گردش سال نو نمی تواند نشانه پایبندی یا عدم یایبندی به واجبات دینی و مذهبی به شمار آید. از این روی در سال های اخیر گروه های مختلف ایرانیان برآنند که از نیایش های فارسی به عنوان جایگزین این دعا برای هنگام گردش سال بهره ببرند.
نوروز يك جشن پر پيشينه و كاملا" ایرانی است و بهيچ وجه به اعراب و زبان عربي مربوط نمي شود؛ اصلا" شايسته نيست كه ما ايرانيان اين آئين ايراني را با " ادعيه عربي " آنچنان كه تا امروز مربوط بوده جشن بگيريم؛
این لحظه، هنگام آغاز اعتدال بهاری در نیمکره شمالی و همزمان با اعتدال پاییزی در نیمکره جنوبی است و در آن هنگام خورشید از استوای زمین میگذرد و به سوی شمال آسمان میرود.
. یکی از آیین های ویژه هنگام گردش سال، خواندن « نیایش گردش سال» یا «دعای تحویل سال» است که خانواده های ایرانی با توجه به باورهای خود در این هنگام نیایشی را می خوانند و دعایی که به صورت رسمی از رسانه ها پخش می شود، این دعای معروف است: « یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الا احسن الحال. »
هرچند که در نگاه اول به نظر می رسد که این دعا پشتوانه دینی و مذهبی مستندی دارد اما بررسی های دقیق تر نشان می دهد که این دعا از پیشینه تاریخی و مذهبی چندانی برخوردار نیست و در هیچ یک از منابع و ماخذ پیش از دوران صفوی اشاره ای به آن نشده است.
حتا در روایتی که درباره نوروز از "معلی بن خنیس" وارد شده هیچ گونه اشاره ای به دعای تحویل سال نشده و به جای این دعا یک سلسله آداب و سنن و انجام چهار رکعت نماز توصیه شده است
همچنین در کتاب های مشهور ادعیه همچون " اقبال الاعمال" سید ابن طاووس و "مصباح المجتهد" شیخ طوسی نیز اشاره ای به دعای تحویل سال نشده نکته مهم دیگر این که بیشتر ترکیبات این دعا در متون معتبر عربی و کتب دینی همچون قرآن سابقه ندارد و تنها به خاطر الگو برداری ، قرینه سازی و تقلید سازندگان آن، شباهت هایی دیده می شود. برای نمونه:
1- عبارت " مقلب القلوب و الابصار" با این مفهوم در قرآن و متون دینی سابقه ندارد و منظور از عبارت « ... یوما تتقلب فیه القلوب و الابصار » نیز که یک بار در قرآن در سوره نور آیه 37 آمده ، روز قیامت است و ارتباطی مستقیمی به تحویل سال ندارد. در کتب حدیث هم از این عبارت خبری نیست و در برخی احادیث که هیچ ارتباطی با تحویل سال ندارند، عبارات مشابه « مصرف القلوب » یا « مثبت القلوب » دیده می شود.
2- عبارت « مدبر اللیل و النهار» به این صورت و مفهوم در قرآن نیامده و سازندگان دعا عبارت قرآنی « یقدر اللیل و النهار» از سوره مزمل آیه 20 ، را به عبارت « مدبر اللیل و النهار » تغییر داده اند.
3- عبارت « احسن الحال » نیز در قرآن وجود ندارد و سازنده یا سازندگان این دعا عبارت « احسن العمل » سوره ملک را به « احسن الحال » تغییر داده اند.
بر این پایه، به نظر می رسد که دعای تحویل سال از پایه و بنیان مذهبی برخوردار نیست و در دوران صفوی با استفاده از ترکیبات عربی و یا الگو برداری از آن ها ساخته و پرداخته شده است. نکته دیگر این که اگر چه تشیع صفوی در پرداختن و ترویج این دعا کوشید اما تا آنجا که اطلاع داریم این دعا در بین شیعیان دیگر کشورهای شیعه نشین همچون لبنان، عراق، پاکستان و ... نیز شناخته نمی شود و کاربرد ندارد و حتا در بین ایرانیان غیر شیعه همچون اهل تسنن و پیروان دیگر ادیان نیز رسمیت ندارد.
به این ترتیب خواندن یا نخواندن این دعا در آستانه نوروز و در آغاز سال نو ایرانی و به هنگام گردش سال نو نمی تواند نشانه پایبندی یا عدم یایبندی به واجبات دینی و مذهبی به شمار آید. از این روی در سال های اخیر گروه های مختلف ایرانیان برآنند که از نیایش های فارسی به عنوان جایگزین این دعا برای هنگام گردش سال بهره ببرند.
نوروز يك جشن پر پيشينه و كاملا" ایرانی است و بهيچ وجه به اعراب و زبان عربي مربوط نمي شود؛ اصلا" شايسته نيست كه ما ايرانيان اين آئين ايراني را با " ادعيه عربي " آنچنان كه تا امروز مربوط بوده جشن بگيريم؛
آخرین ویرایش: