فرسودگی
- شروع کننده موضوع sheitonak
- تاریخ شروع
فرسودگي اجتماعي؟!
14 و 28 مرداد و يك نكته روانشناختي
نويسنده: جلال رفيع
اگر شيوه وصول به خواسته هاي تعيين شده و طريق تحقّق شعارهاي اعلام شده در يك حركت سياسي و اجتماعي واقعاً خسته كننده باشد و اين خسته كنندگي نيز دلايل قوي و قاطع و قانع كننده همراه نداشته باشد، زيباترين و پرطرفدارترين حركت ها نيز در بستر ابهام و ايهام و اتّهام فرو مي غلتد و روي به سستي مي نهد. به همين سادگي. روانشناسي تاريخي و اجتماعي ما گوياي چنين واقعيتي است.
هرج و مرج، درگيري هاي غير موجّه، خنثي كردن نيروهاي يكديگر، غلبه ادّعا بر عمل، نتوانستن يا نخواستن و از توجيه اقناعي و عقلاني اش ناتوان ماندن، جنجال بي مبنا و بي معنا، گنده گويي هاي بي پشتوانه، خالي بندي هاي استراتژيك (!)، واقعيت ها و ظرفيت ها را نشناختن، سنگ بزرگ را به علامت نزدن بر سر دست گرفتن، تأخير و تطويل بيجا، شتابزدگي و تعجيل غيرضرور، همه اين ويژگي ها به نوعي وازدگي و دلمردگي و خستگي توجيه ناپذير - اگرچه حتي نسبي و تدريجي - منتهي مي شود.
يكي از رازهاي پيروزي انقلاب در سال 57، همان برق آسا عمل كردن امام خميني بود. البته برق آسا عمل كردن در همه حالت ها و وضعيت ها و در همه شرايط نتيجه بخش نيست، امادر وضعيتي كه بستر مناسب و مساعد هم فراهم شده باشد، خستگي اجتماعي را از دوست و فرصت فكر كردن را از دشمن مي گيرد. اين همان واقعيتي بود كه در سال 57 رخ نشان داد.
اوضاع و احوال اجتماعي ايران را در فاصله 14 مرداد 1285 شمسي تا سوم اسفند 1299 شمسي يعني در طول 14 سال دقيقاً و عميقاً مطالعه بايد كرد. البته پاي علل و عوامل مختلف اعّم از داخلي و خارجي و اعّم از اقتصادي و سياسي و ديني و غيرديني به ميان مي آيد كه بحث و بررسي درباره هر كدام از آنها مجال مستقل و موسّع مي طلبد، امّا خواهيم ديد كه درآن عمر 14 ساله آنچه بيش از هر چيز عامه مردم ايران را چشم انتظار كرده بود تا به اصطلاح دستي از غيب(!) برون آيد و كاري بكند، فرسودگي اجتماعي و خستگي روحي و عصبي فراگيري بود كه از تماشاي مداوم بازار پر رونق درگيري و ترور و فحّاشي و اتّهام و ناامني و بي ثباتي و اطاله دادرسي در مقياس ملّي و نيز فقر و فساد لاينحل (يا لاينحل نما!) پديد آمده بود.
حاج سيّاح در سفرنامه داخلي اش ماجراي دردناكي را شرح مي دهد. دراينجا به زمان وقوع ماجرا كاري ندارم. نوع و جنس رخدادهاي رايج اجتماعي، مورد تاكيد است. واقعيت هايي كه مشابهش سالهاي سال تكرار و تكرار و تكرار مي شد.
حاج سيّاح در خراسان به دهي وارد مي شود. اهالي ده را دعوت مي كند كه گرد آيند و مهمترين معضلات زندگي خود را به او بگويند تا او كه دستش در مركز به مقامات و مسئولين مي رسد آن همه را گزارش كند. طبق معمول، مردم مي ترسيده اند كه سخن بگويند يا شايد هم سخن گفتن را بي ثمر مي دانسته اند. نااميدي هم از سنخ همان خستگي و فرسودگي اجتماعي و عمومي است. سرانجام مي گويند شما به مقامات مركز بگوييد "براي ما يك ظالم تعيين كنند نه بيشتر"...! حاجي متعجب مي شود كه يعني چه؟ مي گويند هر هفته يا هر ماه از گوشه اي تعدادي اسب سوار و تفنگچي گرد و خاك كنان و شليك كنان و عربده كشان وارد ميدان ده مي شوند و مي گويند ما از طرف حكومت آمده ايم و مالياتتان را بدهيد. هر چه به آنها مي گوييم كه پيش از شما چنين كاري انجام گرفته، مي گويند يا دروغ است يا اگر راست است به ما مربوط نيست. چون اولاً هر گروهي براي گرفتن ماليات از اجناس خاصي وظيفه و تخصص دارد! تداخل وظايف كه نبايد بشود. ثانياً ما از فلان جا و فلان بخش آمده ايم، آنها لابد از جاي ديگر و بخش ديگري مي آمده اند. حكومت، يك بخش و دو بخش كه ندارد بيسوادها...! دنيا پيشرفت كرده و دولت توسعه پيدا كرده است، سيستم فدرال است. (سيستم با تلفّظ حرف "ت"ي مضموم!).
حاج سيّاح شهادت مي دهدكه وقتي از چشمه و جوي و منبع آبشان جستجو كردم ديدم حتي آب آشاميدني مردم آن روستا نيز آلوده به مدفوع حيوان و انسان است و بسياري از آنها ابتلا به بيماري تراخم دارند. از نان و گوشتشان هم كه كسي سؤال مي كرده، جواب مي داده اند گوشت كه چه عرض كنيم، در مورد نان هم خيلي از اوقات ... مشترك موردنظر در دسترس نمي باشد!
مي بينيد كه با وجود انواع بيماري و در عين گرسنگي، هيچكدام از اين دردها و سختي هاي وحشتناك براي مردم حائز اهميت و اولويت درجه اول نبوده و آنها فقط يك تقاضا داشته اند: "تعدّد ظالم ها ما را كلافه كرده، لطفاً يك ظالم معيّن شود كه ما تكليفمان روشن باشد"! البته تقاضاي اهل اين ده، معكوس و برخلاف تقاضاي اهل آن شهر قديمي بوده كه مي گفته اند: تعداد نگهبان هاي دروازه شهر را زياد كنيد كه معطّلي و علاّفي در صف انتظار كاهش پيدا كند!
قيام سي تير 1331 در ايران شهره آفاق است، ولي اين روايت نيز شهرهِ آفاق و انفس است كه اكثريت مردم كوچه و بازار در 28 مرداد 1332 تماشاچي وقايعي بودند كه در خيابان هاي پايتخت به ضرر دولت مصدق و به قصد بازگرداندن شاه از اروپا به ايران رخ نشان مي داد. اين سكوت و تماشاگري عمومي، برخي از همانهايي را كه پيشتر درود بر مصدق گفته بودند به ترديد افكند و جرات داد تا شعار درود بر شاه را تكرار كنند.
البته مي گويند بعضي ها هم به منظور حلّ و فصل مسالمت آميز امور جاري و شايد وصول به نقطه مشترك و شعار واحد و اتحاد ملّي(!) در حالي كه از بيرون شهر به داخل شهر مي آمده اند، فرياد مي زده اند:
ما بچه هاي دشتيم (يعني از دشت و صحرا آمده ايم! يا شايد هم مي خواسته اند به بچه هاي محله قصرالدشت و دردشت در خارج تهرانِ آن روزگار تهمت بزنند!). ما بچه هاي دشتيم، از جان خود گذشتيم، با خون خود نوشتيم، يا شاه يا مصدّق!!
رخدادهاي تاريخ معاصر ايران نشان مي دهد كه جز در موارد استثنايي، بسياري از مردمي كه در عرصه هاي اعتراض عمومي و اجتماعي وارد مي شده اند، نمي خواسته يا نمي توانسته اند هر خواسته اي را به هر قيمتي از جمله به قيمت فرسودگي و خستگي فراگير و توجيه ناپذير تعقيب كنند. اگر مورد يا مواردي را سراغ داريم كه خلاف اين واقعيت است، حتماً بايد به عنوان يك حركت استثنايي "علّت يابي" شود. شايد پاي عشق عميق (و البته علّت هاي دقيق) در ميان باشد. و به قول مولانا:
علت عاشق ز علت ها جداست عشق اسطرلاب اسرار خداست!
منبع روزنامه اطلاعات
● پیرامون بافتهای شهری و عامل فرسودگی
:: آروناطراحی شهری علمی است که با شکل گیری فضای زندگی خصوصی و تکوین و تکامل آن در ایجاد فضاهای عمومی برای فعالیتهای مختلف پا به عرصه وجود گذاشت. از آن روی که طراحی شهری با علوم و هنر مختلف از جمله برنامه ریزی شهری، معماری، معماری منظر، مهندسی عمران، مهندسی حمل ونقل و ترافیک، روان شناسی، حقوق و ... سر‌و‌کار دارد، حوزه ای میان گستره ای می باشد. در عین حال، فرایندی است که سیاست های حاکم بر جامعه نیز در آن تاثیر فراوان می گذارند. فرهنگ و بهبود محیط کالبدی و فضایی نیز با طراحی شهری ارتباط نزدیک دارد.
جاذبه های شهرها با افزایش جمعیت آنها گسترش می یابند. انواع جاذبه های مختلف مردم را از اقصی نقاط به سوی شهر جذب می كند. در كلان شهر به سبب توزیع نامتعادل امكانات، ثروت، قدرت و... در كشور، توان جذب افزایش می یابد.
بافتهای فرسوده شهری تصوری از بافت قدیمی شهر كه به دلایلی احیا و باززنده سازی نشده را در ذهن ایجاد می كند. این ذهنیت از بافت های فرسوده كه بیشتر كهنگی بافت را نمایان می كند، مانعی برای تعریف جامعی از بافت های شهری مشكل دار كه نوسازی در آنها كاسته شده و در نهایت رو به فرسودگی نهاده اند می شود.
آسیب شناسی شهری و شناسایی بافت های فرسوده از یك سو و شناسایی ریشه های ایجاد بافتهای فرسوده از سوی دیگر سبب یافتن راه حلی برای كاهش بافتهای مساله دار در شهر میشوند. بافتهای مساله دار شهری عبارتند از بافت های شهری است كه وجود عوامل مختلف در آن، سبب كاهش ارزش كیفی و كمی زندگی انسان می شود و با پایین آمدن ارزش های سكونتی، نوسازی و احیای بافت انجام نشده و ساكنان كم كم مهاجرت می كنند.
با مطالعه و مشاهده عناصر درون بافت های فرسوده و مشكل دار، عوامل مشترك در میان آنها در زمینه عناصر كالبدی یافت میشود؛ پیوند با شهر و شكل آن، نفوذ پذیری، شبكه دسترسی و خدمات رسانی عمومی به هر مجموعه شهری یا بلوك مسكونی و همین طور فضاهای سبز و باز عمومی از اجزایی هستند كه در ارزش كیفی بافت موثرند. همین طور تراكم بافت، دانه بندی یا میانگین تفكیك اراضی به خصوص پلا كهای مسكونی و همینطور نسبت توده به فضا در بافت شهر ایفای نقش می كنند. میانگین نسبت های توزیعی فضا و دانه بندی كاربری های مختلف و همجوار، نحوه تاثیر پذیری بافت از مرفولوژی و عوارض زمین (كوه ها، تپه ها، دره ها، رودها و شیب و...) عناصری موثر در پهنه شهری هستند.
نگرش گذشته در مورد جداسازی عناصر و فعالیتهای درون بافت مانند كار وسكونت سبب ایجاد شهرهایی كه مناطقی جداسازی شده و منفك از هم داشتند، شد كه اثرات سو آن بر زندگی امروز هم نمایان شده است. پس از آن اساس و پایه این تفكر زون بندی و تفكیك كاربری ها از هم زیر سوال رفت و ماله تداخل و تنوع دانه بندی بافت شهری مطرح شد. فضاهایی چند عملكردی، فضاهای مسكونی، گردشگری، كار و... سبب ایجاد تعاملات اجتماعی در پهنه شهری شد. از این رو تنوع كاربری، پیوند و ارتباط اجتماعی و فضایی بین عملكردهای شهری، یكی از شاخص های عملكردی پهنه شهری كارآمد است؛ نبود آن سبب مساله دار شدن بافت می شود.
از دیگر مسایلی كه سبب نا كارآمدی بافت شهری میشود؛ آلودگی آب و هوا، زمین و ... است كه سبب كاهش ارزش كیفی زندگی و آسایش ساكنان شد و روند رشد وتوسعه بافت شهری را متوقف ساخته و درصد مهاجرت از آن پهنه شهری را افزایش داده و در نهایت توقف نوسازی و فرسودگی بافت را به همراه می آورد. جمع آوری نامناسب زباله و پخش شدن فاضلاب در زمین، موجب ازدیاد انواع آلودگی ها شده و شیوع بیماری های مختلف را به همراه خواهد آورد.
آلودگی صوتی نیز بهداشت و سلامتی روح و جسم ساكنان را تحت تاثیر قرار داده و سبب كاهش ارزش كیفی و كمی زندگی در آن بافت می شود. اگر مسایل و مشكلات بافت با راهكارهای جمعی حل نشود، ساكنان به فكر حل مشكل خود به صورت شخصی افتاده و در غیر این صورت ترجیح به ترك آن ناحیه می دهند. هر یك از موارد ذكر شده در شرایط اقتصادی و اجتماعی بافت اثر می گذارند و از آن تاثیر میپذیرند. تركیب اجتماعی، اشكال خانوار، تراكم جمعیت و ... درآمد و شغل، انواع فعالیتهای تولیدی و خدماتی از جمله عواملی هستند كه بر شكل گیری و محتوای بافت شهری تاثیر گذارند. ایجاد میانگین ارزشی متوسط زندگی برای ساكنان در شهر، تقسیم عادلانه فضاهای سبز و باز عمومی میان طبقات مختلف اجتماعی شهر، ساماندهی بافتهایی با فعالیتهای تولیدی و صنعتی كم ارزش تر در شهر، توزیع مناسب خدمات شهری و امكان دسترسی و استفاده از آن در تمام شهر، سبب جاری شدن زندگی، در پهنه شهری، نوسازی و رونق آن می شود. جداسازی و تفكیك بافتهای شهری با توجه به سطح در آمد، سبب توقف ساخت وساز در یك منطقه و افزایش تراكم بیش از حد در منطقه ای دیگر شده و این هر دو موجبات مشكل دارشدن بافتهای شهری را فراهم خواهد آورد.
بافت های شهری با توجه به موارد یاد شده، تعدد بسیاری از بعد ناكارآمدی و مشكل ساز بودن دارند. تشخیص و تعیین شاخص هایی كه باعث فرسودگی یك بافت می شوند، خود راهنمایی جهت شناخت و تعیین شرایطی كه موجب آسیب دیدگی بافتهای شهری می شوند، است.
بافتهای تاریخی شهرهای ایران عموما از یك ساختار هماهنگ همراه با هندسه ای نشات گرفته از ارگانیسم زندگی شكل می یابند. محور خطی بازار با فضاهای باز و همچنین قرار گیری مراكز مهم مذهبی و دولتی در كنار آن، همراه با محلات كوچك و بزرگ مسكونی ساختار شهر قدیمی ایران را تشكیل داده است. شكل خطی و پیوسته كالبد شهر، امكانی برای رشد و توسعه متناسب و همگن آن ایجاد می كند.
جنبه های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی و محیطی به مفهوم وسیع کلمه هر چند موجب تفاوت های اساسی در طراحی شهری جوامع مختلف در دوران های متمادی شده است، اما مفهوم طراحی شهری در بسیاری از جنبه ها تغییر اساسی نداشته است، چه ورود تکنولوژی به شهر، ساختار آنرا دستخوش تحول کرده باشد.
در اكثر شهرها با ورود ماشین و توسعه راهها، ساختار قدیمی شهر ها دستخوش تغییرات اساسی شده و شالوده شهرها تغیر شكل یافته است. همچنین با گسستن ساختار قدیمی شهر دسترسی به محلات و راسته ها ی بازار از هم گسیخته و هیچ تدبیر و اقدام ویژه ای به عمل نیامده است. بدین سبب اولین ویژگی كه سبب فرسودگی بافت تاریخی میشود، نبود نفوذ و دسترسی مناسب شهری به درون بافت است. دومین ویژگی كه سبب آسیب دیدگی بافت می شود، از بین رفتن تناسب كاربری ها است. رشد فضاهای صنعتی و كارخانجات در بافت شهر، سبب از بین رفتن كیفیت مسكونی خانه های مجاور و كم كم استفاده از اراضی آنها جهت توسعه كاربری می شود. همین طور رشد و افزایش خدمات تجاری در اطراف بازار سبب نفوذ كاربری تجاری در بافت مسكونی اطراف بازار و همچنین استفاده از كاربری های مسكونی برای انبارها و كارگاهها در جهت خدمات رسانی به كاربری تجاری می شود. با توجه به این شرایط معمولا كیفیت ارزشی بافت مسكونی كاهش یافته، در نتیجه ساكنان قدیمی و بومی، منطقه را رها كرده و جایگزین آنها طیف متنوعی از مهاجران از شهرها و روستاهای اطراف با در آمد پایین تر و كم درآمد می شود.
وقتی انگیزه ساكنان برای احیا و حفظ بافت از بین می رود،بافت قدیمی فرسوده و كهنه می شود. در این صورت ساكنان مهاجرت كرده و اقشار بی بضاعت اجتماعی جایگزین آنها می شوند. این قبیل بافت های میانی شهرهای بزرگ را تشكیل می دهند.
رشد و گسترش بازار قدیمی شهر كه زمانی حركت ارگانیك رشد شهر را شكل میداد، اكنون به امتدادی از مجموعه های تجاری، پاساژها، انبارها، كارگاهها و پایانه ها و... شده اند كه سبب ازدحام و شلوغی بافت از یك سو و همچنین فقدان فضاهای سبز و گذران اوقات فراغت و فرهنگی شده و ترافیك سنگین و تردد سوار‌یها را به همراه دارد.
آلودگی صوتی نیز بهداشت و سلامتی روح و جسم ساكنان را تحت تاثیر قرار داده و سبب كاهش ارزش كیفی و كمی زندگی در آن بافت می شود. اگر مسایل و مشكلات بافت با راهكارهای جمعی حل نشود، ساكنان به فكر حل مشكل خود به صورت شخصی افتاده و در غیر این صورت ترجیح به ترك آن ناحیه می دهند. هر یك از موارد ذكر شده در شرایط اقتصادی و اجتماعی بافت اثر می گذارند و از آن تاثیر میپذیرند. تركیب اجتماعی، اشكال خانوار، تراكم جمعیت و ... درآمد و شغل، انواع فعالیتهای تولیدی و خدماتی از جمله عواملی هستند كه بر شكل گیری و محتوای بافت شهری تاثیر گذارند. ایجاد میانگین ارزشی متوسط زندگی برای ساكنان در شهر، تقسیم عادلانه فضاهای سبز و باز عمومی میان طبقات مختلف اجتماعی شهر، ساماندهی بافتهایی با فعالیتهای تولیدی و صنعتی كم ارزش تر در شهر، توزیع مناسب خدمات شهری و امكان دسترسی و استفاده از آن در تمام شهر، سبب جاری شدن زندگی، در پهنه شهری، نوسازی و رونق آن می شود. جداسازی و تفكیك بافتهای شهری با توجه به سطح در آمد، سبب توقف ساخت وساز در یك منطقه و افزایش تراكم بیش از حد در منطقه ای دیگر شده و این هر دو موجبات مشكل دارشدن بافتهای شهری را فراهم خواهد آورد.
بافت های شهری با توجه به موارد یاد شده، تعدد بسیاری از بعد ناكارآمدی و مشكل ساز بودن دارند. تشخیص و تعیین شاخص هایی كه باعث فرسودگی یك بافت می شوند، خود راهنمایی جهت شناخت و تعیین شرایطی كه موجب آسیب دیدگی بافتهای شهری می شوند، است.
بافتهای تاریخی شهرهای ایران عموما از یك ساختار هماهنگ همراه با هندسه ای نشات گرفته از ارگانیسم زندگی شكل می یابند. محور خطی بازار با فضاهای باز و همچنین قرار گیری مراكز مهم مذهبی و دولتی در كنار آن، همراه با محلات كوچك و بزرگ مسكونی ساختار شهر قدیمی ایران را تشكیل داده است. شكل خطی و پیوسته كالبد شهر، امكانی برای رشد و توسعه متناسب و همگن آن ایجاد می كند.
جنبه های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی و محیطی به مفهوم وسیع کلمه هر چند موجب تفاوت های اساسی در طراحی شهری جوامع مختلف در دوران های متمادی شده است، اما مفهوم طراحی شهری در بسیاری از جنبه ها تغییر اساسی نداشته است، چه ورود تکنولوژی به شهر، ساختار آنرا دستخوش تحول کرده باشد.
در اكثر شهرها با ورود ماشین و توسعه راهها، ساختار قدیمی شهر ها دستخوش تغییرات اساسی شده و شالوده شهرها تغیر شكل یافته است. همچنین با گسستن ساختار قدیمی شهر دسترسی به محلات و راسته ها ی بازار از هم گسیخته و هیچ تدبیر و اقدام ویژه ای به عمل نیامده است. بدین سبب اولین ویژگی كه سبب فرسودگی بافت تاریخی میشود، نبود نفوذ و دسترسی مناسب شهری به درون بافت است. دومین ویژگی كه سبب آسیب دیدگی بافت می شود، از بین رفتن تناسب كاربری ها است. رشد فضاهای صنعتی و كارخانجات در بافت شهر، سبب از بین رفتن كیفیت مسكونی خانه های مجاور و كم كم استفاده از اراضی آنها جهت توسعه كاربری می شود. همین طور رشد و افزایش خدمات تجاری در اطراف بازار سبب نفوذ كاربری تجاری در بافت مسكونی اطراف بازار و همچنین استفاده از كاربری های مسكونی برای انبارها و كارگاهها در جهت خدمات رسانی به كاربری تجاری می شود. با توجه به این شرایط معمولا كیفیت ارزشی بافت مسكونی كاهش یافته، در نتیجه ساكنان قدیمی و بومی، منطقه را رها كرده و جایگزین آنها طیف متنوعی از مهاجران از شهرها و روستاهای اطراف با در آمد پایین تر و كم درآمد می شود.
وقتی انگیزه ساكنان برای احیا و حفظ بافت از بین می رود،بافت قدیمی فرسوده و كهنه می شود. در این صورت ساكنان مهاجرت كرده و اقشار بی بضاعت اجتماعی جایگزین آنها می شوند. این قبیل بافت های میانی شهرهای بزرگ را تشكیل می دهند.
رشد و گسترش بازار قدیمی شهر كه زمانی حركت ارگانیك رشد شهر را شكل میداد، اكنون به امتدادی از مجموعه های تجاری، پاساژها، انبارها، كارگاهها و پایانه ها و... شده اند كه سبب ازدحام و شلوغی بافت از یك سو و همچنین فقدان فضاهای سبز و گذران اوقات فراغت و فرهنگی شده و ترافیك سنگین و تردد سوار‌یها را به همراه دارد.
یكی از راهكارهای حفظ بافت های ارزشمند تاریخی، توسعه فضاهای گردشگری و فرهنگی و تفریحی در مجاورت آنها است. با در نظر گرفتن این تدبیر ارزش سكونتی منطقه حفظ شده و همینطور اجتماع به طور كلی اشتیاق بیشتری برای زندگی در این بافت خواهد داشت و مردم برای سكونت در مركز شهر بهای بیشتری می پردازند. نمونه این راهكار در شهرهای اروپایی نظیر پاریس، فلورانس، رم، ونیز،... بسیار دیده می شود.
عامل دیگری كه بسیار در فرسودگی بافت تاریخی موثر است، آلودگی است. به دلیل متمركز شدن فضاهای تجاری و كارگاهی و در نتیجه احداث انواع پایانه ها و انبارها و ... و تردد بیش از حد اتومبیل ها در بافت، آلودگی هوا و آلودگی صوتی بسیار ایجاد می شود.
برای احیا و باززنده سازی بافتهای تاریخی و ارزشمند، پیشنهاد می شود كه تردد اتومبیلهای شخصی و سواری محدود شود و حمل ونقل عمومی با بكارگیری استانداردهای زیست محیطی افزایش یابد. راههای دسترسی درون بافت برای خدمات رسانی مناسب شهری تصحیح شود. ساماندهی كاربری درون بافت شهری با در نظر داشتن اینكه صدمه ای به بافت مسكونی نزند، انجام شود و افزایش ارزشهای سكونتی و ایجاد نكات مثبت در بافت جهت بالابردن حس ماندگاری در محل و توسعه فضاهای گردشگری، تفریحی و فرهنگی به همراه باززنده سازی یادمان ها و عناصر شاخص تاریخی و همچنین ساماندهی نظام سبز محلی و منطقه ای انجام پذیرد.
نوع دیگری از بافت ها که با گذشت زمان دچار فرسودگی می شوند، بافتهای دارای ارزش ریالی بالا هستند. در این گونه بافتها به سبب گرانی، تنوع كابری وجود ندارد. مانند یك خیابان كه سراسر مغازه و مركز تجاری لوكس است، جایی برای خدمات تجاری روزمره نیست. وجود كاربری هایی چون هتل، رستوران و مجموعه های مسكونی گران قیمت سبب كاستن تنوع كاربری و در نهایت عدم نوسازی می شود. تحت این شرایط پهنه شهری دچار آسیب می شود. از جمله این گونه بافتها می توان به پوتسدام جدید در برلین اشاره نمود که منطقه ای گرانقیمت و با کاربری تجاری ساخته شده که دچار رکود اقتصادی گردیده است. این گونه بافت ها از با ایجاد تنوع کاربری در بافت می توان تا حدودی رونق بخشید.
بافت های شهریی که با هزینه اندک در حاشیه شهرها ایجاد می شوند، بافتهایی بالتبع ارزان قیمت و فرسوده هستند.
این نوع بافت ها معمولا از طریق ساخت و ساز غیر قانونی و بی شكل در حاشیه شهرها و در اطراف كارگاههای ساختمانی شكل می گیرند. این نوع ساخت وساز با توجه به مشکلات اقتصادی حاکم بر کشور شکل می گیرد که با مرتفع نمودن مسایل اقتصادی بسیار کاهش می یابد.
نوع دیگر ساخت و ساز در دست ارگانهایی با عنوان مسكن حداقل یا مسكن ارزان قیمت می باشد، مجموعه كه از همان ابتدا فرسوده و نا كارآمد هستند وبه صرف تعاونی بودن و ارزان قیمت بودن به فروش می رسند.
این بافت ها به علت ریز دانه بودن و كمبود فضاهای خدماتی و فضاهای سبز عمومی دچار مشكلاتی هستند؛ چاره ای جز دخالت مستقیم در بافت و یافتن راههایی برای باززنده سازی و احیا مجدد فضا و پیوند آنها با ساختار و استخوان بندی شهر وجود ندارد.
بافت های شهری آمیخته با كاربری صنعتی، كارگاهی و خدمات فنی نوعی از بافتهای شهری را تشکیل می دهند که در این نوع بافت كارگاههای صنعتی و خدمات فنی به صورت مختلفی در دانه بندی های مسكونی قرار گرفته اند، دلایل اینكه این نوع بافت شكل می گیرد را می توان به صورت كلی، قیمت ارزان زمین در درون بافت ذكر كرد و یا توسعه شهر در بخشی كه در سالیان گذشته حومه شهر بوده و كارخانه ها در آنجا ساخته شده اند، اما هم اكنون با توسعه شهر، اطراف آنها را بافت مسكونی فرا گرفته است.
در این موارد، بافت شهری مشكل دار سبب بروز مشكلات اقتصادی، كالبدی و آلودگی زیست محیطی می شود. به سبب كاهش قیمت زمین دربافت، دانه بندی زمینها ریز شده و بافت ریزدانه مسكونی در كنار بافت با دانه های درشت كارگاهی و صنعتی قرار گرفته است. تردد وسایل نقلیه سنگین در بافت و مشكلات و ناهنجاری خاص ایجاد می كند. در حل این مشكلات عموما انتقال كارخانه ها وكارگاههای صنعتی به خارج از محدوده شهر، مورد توجه است. به طور كلی صنایع و كارگاههای شهری باید با ساماندهی مناسب در شهر قرار گیرند اما شكل گیری پهنه ای و راسته ای كه بافت شهری را تحت الشعاع قرار دهند، باید پرهیز نمود. همین طور اینكه كاربری صنعتی یك خیابان را تحت تاثیر قرار داده، خود سبب بروز مشكلات در بافت می شود. می توان كارگاه های صنعتی غیر شهری را با فاصله ای از شهر احداث نمود و بقیه را در مكانهایی كه دو جداره خیابان ها و مكانهای پر تردد نباشند، ساماندهی كرد.
عامل دیگری كه بسیار در فرسودگی بافت تاریخی موثر است، آلودگی است. به دلیل متمركز شدن فضاهای تجاری و كارگاهی و در نتیجه احداث انواع پایانه ها و انبارها و ... و تردد بیش از حد اتومبیل ها در بافت، آلودگی هوا و آلودگی صوتی بسیار ایجاد می شود.
برای احیا و باززنده سازی بافتهای تاریخی و ارزشمند، پیشنهاد می شود كه تردد اتومبیلهای شخصی و سواری محدود شود و حمل ونقل عمومی با بكارگیری استانداردهای زیست محیطی افزایش یابد. راههای دسترسی درون بافت برای خدمات رسانی مناسب شهری تصحیح شود. ساماندهی كاربری درون بافت شهری با در نظر داشتن اینكه صدمه ای به بافت مسكونی نزند، انجام شود و افزایش ارزشهای سكونتی و ایجاد نكات مثبت در بافت جهت بالابردن حس ماندگاری در محل و توسعه فضاهای گردشگری، تفریحی و فرهنگی به همراه باززنده سازی یادمان ها و عناصر شاخص تاریخی و همچنین ساماندهی نظام سبز محلی و منطقه ای انجام پذیرد.
نوع دیگری از بافت ها که با گذشت زمان دچار فرسودگی می شوند، بافتهای دارای ارزش ریالی بالا هستند. در این گونه بافتها به سبب گرانی، تنوع كابری وجود ندارد. مانند یك خیابان كه سراسر مغازه و مركز تجاری لوكس است، جایی برای خدمات تجاری روزمره نیست. وجود كاربری هایی چون هتل، رستوران و مجموعه های مسكونی گران قیمت سبب كاستن تنوع كاربری و در نهایت عدم نوسازی می شود. تحت این شرایط پهنه شهری دچار آسیب می شود. از جمله این گونه بافتها می توان به پوتسدام جدید در برلین اشاره نمود که منطقه ای گرانقیمت و با کاربری تجاری ساخته شده که دچار رکود اقتصادی گردیده است. این گونه بافت ها از با ایجاد تنوع کاربری در بافت می توان تا حدودی رونق بخشید.
بافت های شهریی که با هزینه اندک در حاشیه شهرها ایجاد می شوند، بافتهایی بالتبع ارزان قیمت و فرسوده هستند.
این نوع بافت ها معمولا از طریق ساخت و ساز غیر قانونی و بی شكل در حاشیه شهرها و در اطراف كارگاههای ساختمانی شكل می گیرند. این نوع ساخت وساز با توجه به مشکلات اقتصادی حاکم بر کشور شکل می گیرد که با مرتفع نمودن مسایل اقتصادی بسیار کاهش می یابد.
نوع دیگر ساخت و ساز در دست ارگانهایی با عنوان مسكن حداقل یا مسكن ارزان قیمت می باشد، مجموعه كه از همان ابتدا فرسوده و نا كارآمد هستند وبه صرف تعاونی بودن و ارزان قیمت بودن به فروش می رسند.
این بافت ها به علت ریز دانه بودن و كمبود فضاهای خدماتی و فضاهای سبز عمومی دچار مشكلاتی هستند؛ چاره ای جز دخالت مستقیم در بافت و یافتن راههایی برای باززنده سازی و احیا مجدد فضا و پیوند آنها با ساختار و استخوان بندی شهر وجود ندارد.
بافت های شهری آمیخته با كاربری صنعتی، كارگاهی و خدمات فنی نوعی از بافتهای شهری را تشکیل می دهند که در این نوع بافت كارگاههای صنعتی و خدمات فنی به صورت مختلفی در دانه بندی های مسكونی قرار گرفته اند، دلایل اینكه این نوع بافت شكل می گیرد را می توان به صورت كلی، قیمت ارزان زمین در درون بافت ذكر كرد و یا توسعه شهر در بخشی كه در سالیان گذشته حومه شهر بوده و كارخانه ها در آنجا ساخته شده اند، اما هم اكنون با توسعه شهر، اطراف آنها را بافت مسكونی فرا گرفته است.
در این موارد، بافت شهری مشكل دار سبب بروز مشكلات اقتصادی، كالبدی و آلودگی زیست محیطی می شود. به سبب كاهش قیمت زمین دربافت، دانه بندی زمینها ریز شده و بافت ریزدانه مسكونی در كنار بافت با دانه های درشت كارگاهی و صنعتی قرار گرفته است. تردد وسایل نقلیه سنگین در بافت و مشكلات و ناهنجاری خاص ایجاد می كند. در حل این مشكلات عموما انتقال كارخانه ها وكارگاههای صنعتی به خارج از محدوده شهر، مورد توجه است. به طور كلی صنایع و كارگاههای شهری باید با ساماندهی مناسب در شهر قرار گیرند اما شكل گیری پهنه ای و راسته ای كه بافت شهری را تحت الشعاع قرار دهند، باید پرهیز نمود. همین طور اینكه كاربری صنعتی یك خیابان را تحت تاثیر قرار داده، خود سبب بروز مشكلات در بافت می شود. می توان كارگاه های صنعتی غیر شهری را با فاصله ای از شهر احداث نمود و بقیه را در مكانهایی كه دو جداره خیابان ها و مكانهای پر تردد نباشند، ساماندهی كرد.
اولین كاربری هایی كه ناهماهنگ با بافتهای شهری به نظر می رسند، صنایع آلوده كننده شهر هستند، اما نا هماهنگی و نا موزونی صرفا از این بعد نیست، لیكن ناهماهنگی و نامتناسبی هندسی، تولید و جذب مسافران شهری بسیار و انتشار انواع آلودگیها نیز پدید آورنده ناسازگاری هستند.
پایانه ها ( میادین، انبارها و ترمینالها و...)، مراكز بزرگ اداری و بیمارستانها، صنایع بزرگ و ... و دیگر كاربری های فرا منطقه ای و در بعضی مواقع ملی كه وجودشان در شهر معمولا با توده ساختمانی عظیم همراه است و حجم ترافیك و تردد بسیار مسافران را به شهر تحمیل می كنند، هم مشكلات بسیاری را در بافت مسكونی شهری ایجاد می نمایند و هم در بافت به صورت نا موزون خود نمایی می كنند.
این گونه كاربری ها به شیوه های مختلفی می بایست چه در درون شهر و چه در بیرون شهر ساماندهی شوند؛ دردرون شهر به نظر می رسد اگر در اطراف آنها تنوع كاربری های تلطیف كننده بافت در نظر گرفته شود، نتایج منا سبتری حاصل می شود. اما ساماندهی آنها در خارج از شهر می بایست با در نظر داشتن دسترسی مناسب با توجه به عملكردشان و برقراری تعامل لازم بین بافت شهری و این گونه كاربریها به نتایج مطلوب رسید.
كمبود یزرساختهای شهری نظیر آب، برق، گاز، تلفن، فضلاب، دفع آبهای سطحی، راه، ... سبب ایجاد بافتهایی نا کارآمد و فرسوده شهری می شوند. همین طور عبور نامناسب این خدمات از میان بافتهای شهری سبب ناكارآمدی محیط زندگی می شود. عبور بزرگراهها، اتوبانها، دكل برق فشار قوی، كابلهای هوایی و كانالها و آبروهای نامناسب و مسیلهای رو باز از درون شهر بافت، سبب ایجاد آلودگی ها اعم از آلودگی صوتی، هوا، زمین، آب و ... سبب كاهش شاخص های بهداشت و سلامت جسم و روح ساكنان شده و تاثیر بسزایی در كاهش نوسازی در بافت و فرسودگی آن، همین طور نزول سطح كیفی پهنه شهری خواهد داشت. علت اصلی آلودگی صوتی در بافتهای شهری، تردد خودروهای سواری اعم از خصوصی و مسافر كش ها در شهر و فقدان سیستم حمل ونقل عمومی است.
توجه به این مطلب مهم است كه فرسودگی بافت شهری از درون خود بافت پدید می آید و هر بافت نوساز هم می تواند ریشه های فرسودگی و ناسازگاری را از همان ابتدا در درون داشته باشد.
لذا شناخت، مطالعه و بررسی علل، مسایل و مشكلاتی كه سبب ایجاد ناسازگاری در بافت می شود و سبب فرسودگی می شود، منجر به ذكر راهكارهایی، برای اصلاح و بهسازی بافتهای موجود و پیشگیری از ایجاد بافت های مساله دار می شود؛
ایجاد تنوع در كاربری بافت و ساماندهی انواع فعالیتها دریك پهنه به نحوی كه سراسر یك معبر را اشغال نمایند و در نظر داشتن حریم عملكردی كاربری ها با توجه به حفظ آرامش و آسایش در محلات مسكونی و جلوگیری از اختلاط سایر كاربری های ناسازگار به درون ریز محلات یکی از اصولی است که رعایت آن در طراحی شهرها سبب بالا بردن کیفیت زندگی می شود.
توسعه و ایجاد كاربری های گردشگری و تفریحی و فرهنگی به شكل متناسب با دانه بندی بافت و درون محلات سبب رشد و رونق اقتصادی بافت میشود.
كاهش ترافیك شهری، محدودیت تردد سواری و توسعه حمل و نقل عمومی، همراه با در نظر داشتن پیاده راهها به عنوان ركن اساسی تاثیر گذار در زندگی انسان در بافت، و ایجاد فضای سبز در بافت کاهش آلودگی را به همراه خواهد داشت.
ساماندهی صنایع و خدمات فنی در پهنه شهری و تصحیح بافت های شهریی كه این كاربری ها به شكل خطی یا پهنه ای در بخشهای بزرگ و وسیع پدید آورده اند.
شناخت مسایل و مشكلات، یافتن راه حل ها، استفاده بهینه از امكانات و افزایش توانمندیها، نیازمند یك سیستم مدیریتی پویا و استواراست. چه بسا بسیاری از مشكلات و ناسازگاری های شهر که از یك بافت شهری آغاز شده، دامنگیر تمام شهر شود.
پایانه ها ( میادین، انبارها و ترمینالها و...)، مراكز بزرگ اداری و بیمارستانها، صنایع بزرگ و ... و دیگر كاربری های فرا منطقه ای و در بعضی مواقع ملی كه وجودشان در شهر معمولا با توده ساختمانی عظیم همراه است و حجم ترافیك و تردد بسیار مسافران را به شهر تحمیل می كنند، هم مشكلات بسیاری را در بافت مسكونی شهری ایجاد می نمایند و هم در بافت به صورت نا موزون خود نمایی می كنند.
این گونه كاربری ها به شیوه های مختلفی می بایست چه در درون شهر و چه در بیرون شهر ساماندهی شوند؛ دردرون شهر به نظر می رسد اگر در اطراف آنها تنوع كاربری های تلطیف كننده بافت در نظر گرفته شود، نتایج منا سبتری حاصل می شود. اما ساماندهی آنها در خارج از شهر می بایست با در نظر داشتن دسترسی مناسب با توجه به عملكردشان و برقراری تعامل لازم بین بافت شهری و این گونه كاربریها به نتایج مطلوب رسید.
كمبود یزرساختهای شهری نظیر آب، برق، گاز، تلفن، فضلاب، دفع آبهای سطحی، راه، ... سبب ایجاد بافتهایی نا کارآمد و فرسوده شهری می شوند. همین طور عبور نامناسب این خدمات از میان بافتهای شهری سبب ناكارآمدی محیط زندگی می شود. عبور بزرگراهها، اتوبانها، دكل برق فشار قوی، كابلهای هوایی و كانالها و آبروهای نامناسب و مسیلهای رو باز از درون شهر بافت، سبب ایجاد آلودگی ها اعم از آلودگی صوتی، هوا، زمین، آب و ... سبب كاهش شاخص های بهداشت و سلامت جسم و روح ساكنان شده و تاثیر بسزایی در كاهش نوسازی در بافت و فرسودگی آن، همین طور نزول سطح كیفی پهنه شهری خواهد داشت. علت اصلی آلودگی صوتی در بافتهای شهری، تردد خودروهای سواری اعم از خصوصی و مسافر كش ها در شهر و فقدان سیستم حمل ونقل عمومی است.
توجه به این مطلب مهم است كه فرسودگی بافت شهری از درون خود بافت پدید می آید و هر بافت نوساز هم می تواند ریشه های فرسودگی و ناسازگاری را از همان ابتدا در درون داشته باشد.
لذا شناخت، مطالعه و بررسی علل، مسایل و مشكلاتی كه سبب ایجاد ناسازگاری در بافت می شود و سبب فرسودگی می شود، منجر به ذكر راهكارهایی، برای اصلاح و بهسازی بافتهای موجود و پیشگیری از ایجاد بافت های مساله دار می شود؛
ایجاد تنوع در كاربری بافت و ساماندهی انواع فعالیتها دریك پهنه به نحوی كه سراسر یك معبر را اشغال نمایند و در نظر داشتن حریم عملكردی كاربری ها با توجه به حفظ آرامش و آسایش در محلات مسكونی و جلوگیری از اختلاط سایر كاربری های ناسازگار به درون ریز محلات یکی از اصولی است که رعایت آن در طراحی شهرها سبب بالا بردن کیفیت زندگی می شود.
توسعه و ایجاد كاربری های گردشگری و تفریحی و فرهنگی به شكل متناسب با دانه بندی بافت و درون محلات سبب رشد و رونق اقتصادی بافت میشود.
كاهش ترافیك شهری، محدودیت تردد سواری و توسعه حمل و نقل عمومی، همراه با در نظر داشتن پیاده راهها به عنوان ركن اساسی تاثیر گذار در زندگی انسان در بافت، و ایجاد فضای سبز در بافت کاهش آلودگی را به همراه خواهد داشت.
ساماندهی صنایع و خدمات فنی در پهنه شهری و تصحیح بافت های شهریی كه این كاربری ها به شكل خطی یا پهنه ای در بخشهای بزرگ و وسیع پدید آورده اند.
شناخت مسایل و مشكلات، یافتن راه حل ها، استفاده بهینه از امكانات و افزایش توانمندیها، نیازمند یك سیستم مدیریتی پویا و استواراست. چه بسا بسیاری از مشكلات و ناسازگاری های شهر که از یك بافت شهری آغاز شده، دامنگیر تمام شهر شود.