فرسایش

[Pantalasa]

کلمه فرسایش که در انگلیسی و فرانسه به آن (Erosion)می گویند از ریشه لاتین) Eroderi ( به معنی سائیدگی می باشد. فرسایش فرآیندی است که طی آن ذرات خاک از بستر خود جدا شده و به کمک یک عامل انتقال دهنده به مکانی دیگر حمل می شوند.درصورتی که عامل جدا شدن ذرات از بستر و انتقال آنها آب باشد به آن فرسایش آبی گفته می شود. از انواع دیگر فرسایش می توان فرسایش بادی و یا فرسایش یخچالی را نام برد. عوامل مهمی بر فرسایش موثرند که از آن جمله می توان به عوامل اقلیمی٬ نوع خاک٬ پوشش گیاهی و پستی وبلندی زمین اشاره کرد. عوامل اقلیمی مانند دما٬ رطوبت٬ تابش خورشید٬ باد و بارندگی علاوه بر تاثیر مستقیم از طریق تبخیر- تعرق ویا تغییر رواناب نیز بر مقدار فرسایش موثرند. باد نیز سرعت برخورد قطرات باران و زاویه برخورد آنها را با سطح خاک تغییر میدهد که به طور غیر مستقیم بر فرسایش آبی موثر است. بافت وساختمان و خصوصیات دیگر خاک از عواملی هستند که فرسایش پذیری آن را در مقابل عوامل فرساینده تحت تاثیر قرار می دهند. فرسایش آبی در خاک های غیر چسبنده مانند ماسه با خاک های چسبنده مانند رس متفاوت است.در نوع اول فرسایش اصولا مکانیکی است حال آنکه در مورد دوم عوامل فیزیکو- شیمیایی نیز دخالت دارند. پوشش گیاهی زمین باعث تغییر در انرژی جنبشی قطرات باران یا جریان سطحی آب شده ودر نتیجه سرعت فرسایش تحت تاثیر آن قرار می گیرد.عوارض طبیعی زمین مانند شیب ٬شکل زمین و طول مسیر حرکت آب بر شدت فرسایش موثرند. در اراضی شیب دار قدرت فرسایش آب به مراتب بیشتر از اراضی مسطح است. این وضعیت در مورد طول شیب ها نیز مصداق دارد.فرآیند فرسایش خاک توسط آب از سه مرحله ی اساسی تشکیل میشود که عبارتند از جدا شدن ذرات خاک از بستر ٬حمل ذرات فرسایش یافته و ته نشینی آنها.

انواع فرسایش آبی

• فرسایش بارانی (Splash erosion)
• فرسایش ورقه ای یا صفحه ای(Sheet erosion)
• فرسایش بین شیاری(Interrill erosion)
• فرسایش شیاری(Rill erosion)
• فرسایش خندقی(Gully erosion)
• فرسایش سیلابی(Torrent erosion)

 

[Pantalasa]

فرسایش بارانی
فرسایش بارانی رافرسایش پرتابی نیز می گویند.فرسایش بارانی در اثر برخورد قطرات باران به سطح خاک به وجود می آید.قطرات باران پس از برخورد با خاک خشک قسمتی از خاکدانه ها وکلوخهای خاک را خرد کرده٬به ذرات ریز تبدیل می کند وخود جذب خاک می گردد.با ادامه بارندگی خاک بتدریج مرطوب می شود در این حالت قطرات باران پس از برخورد با خاک مرطوب از یک طرف باعث فشرده شدن خاک میشوند واز طرفی دیگر به صورت ذراتی به طور مایل به هوا پرتاب می شوند٬ضمن پرتاب مقداری از ذرات متلاشی شده قبلی را نیز با خود به هوا پرتاب می کند معمولآ سرعت حرکت این ذرات حدود دو برابر سرعت قطرات باران است. تر شدن لایه خاک در اثر ادامه بارندگی خود سبب کم شدن نیروی چسبندگی بین ذرات خاک شده وبه متلاشی شدن ذرات در اثر باران کمک می کند.

قطرات باران پس از طی مسافتی که به قطر آنها بستگی دارد به سرعت حد می رسند.

فرسایش ورقه ای یا صفحه ای
فرسایش ورقه ای ممکن است در اثر جریان آب حاصل از باران و یا ذوب برف به وجود آید.در این فرسایش آبدوی نقش کوچکی در جدا سازی مستقیم ذرات دارد)مگر در مواردی که سرعت جریان آب زیاد باشد( وذراتی که در اثر عوامل مختلف مانند ضربه قطرات باران ٬یخبندان٬ تغییرات شدید درجه حرارت٬اثر شخم از خاکدانه ها٬جدا شده ویا به صورت سست و ناپایدار در آمده اند با خود حمل می کند. بنابراین عامل عمده به وجود آمدن فرسایش ورقه ای ضربه قطرات باران است. در به وجود آمدن این نوع فرسایش دو عامل بیشترین تاثیر را دارد٬اول فقدان پوشش گیاهی کافی برای جلو گیری از انرژی سینیتیک قطرات باران و دوم وقوع رگبارهای شدید در فصول خشک. توانایی جریان آب در حرکت خاک به عواملی مانند عمق جریان آب٬به سرعت حرکت آب٬درجه تلاطم جریان آب٬شیب زمین ومقاومت خاک در مقابل جریان آب بستگی دارد.

علائم فرسایش ورقه ای عبارتند از:

• وجود لکه های به رنگ روشن که در اثر فرسایش لایه سطحی خاک ظاهر می شود
• وجود سنگ ریزه و قلوه سنگ ها در روی سطح خاک
• لخت شدن پای درختان و ظاهر شدن ریشه آنها در باغها و مناطق درخت کاری شده
• یکدست نبودن پوشش گیاهی وگیاهان کشت شده در مزرعه
  

فرسایش بین شیاری
فرسایش سطح زمین بین شیارها را فرسایش بین شیاری می نامند٬این فرسایش در واقع نوعی از فرسایش ورقه ای است.خاک اراضی بین دو شیار به دو صورت فرسوده شده و به داخل شیارها می ریزد.یکی اینکه ذرات جدا شده از ضربه قطرات باران به وسیله جریان آب سطحی به شیارها منتقل می شود٬دیگر اینکه ذرات جدا شده از ضربه قطرات باران مستقیمآ وارد شیارها می شود. میانگین اندازه ذرات انتقال یافته از زمین بین شیاری معمولآ کوچکتر از میانگین ذرات توده خاک اصلی می باشد زیرا در فرسایش بین شیاری دانه بندی انتخابی است وجریان سطحی فقط ذرات ریز را با خود حمل و وارد شیارها میسازد.

فرسایش شیاری
وقتی آب در شیبی از قسمت بالا به سمت پایین حرکت می کند بتدریج در فرو رفتگیهای سطح زمین جمع می شود.پس از اینکه فرورفتگیهای خاک از آب پر شد٬آب از لبه پایین فرورفتگی با حجم زیادی جریان پیدا می کند و آبراهه هایی در زمین به وجود می آورد. این آبراهه های ایجاد شده را در صورتی فرسایش شیاری می گوئیم که با انجام عملیات کشت و زرع معمولی از بین بروند. به طور کلی گسترش فرسایش شیاری به نیروی برشی آب)قدرت جدا سازی آب(و مقاومت خاک در برابر جدا شدن ذرات آن از یکدیگر بستگی دارد. علائم فرسایش شیاری وجود شیارهای موازی یا در هم در روی شیب هاست.در واقع در دامنه کوهها هرچه به طرف پایین تر برویم شیارها عمیق تر شده وبه هم وصل می شوند و آبراهه بزرگتری به وجود می آورند

 

[Pantalasa]

فرسایش خندقی
این فرسایش را فرسایش گودالی یا آبکند نیز می گویند.خندق آبراهه ای است نسبتآ دائمی که جریانهای موقت آب در هنگام بارندگی از آن می گذرد و مقدار بسیار زیادی رسوب را در خود حمل می کند. به طور کلی وقتی آبراهه های فرسایش یافته موجود در سطح زمین به اندازه ای بزرگ باشند که وسائل کشت و زرع نتواند به طور عمودی از آنها عبور کند یا به عبارت دیگر نتوان آنها را به وسیله عملیات کشت و زرع معمولی تسطیح کرد خندق نامیده می شوند. تفاوت فرسایش خندقی و شیاری در این است که در فرسایش خندقی عرض وعمق خندقها خیلی با هم اختلاف ندارند٬ در حالی که در فرسایش شیاری عرض شیارها معمولآ چندین برابر عمق آنهاست. به طور کلی فرسایش خندقی را هنگامی میتوان به سهولت از فرسایش شیاری تشخیص داد که ابعاد خندقها بزرگ باشد و در مواردی که ابعاد خندقها کوچک است)در نزدیک 30 سانتیمتر( تشخیص آنها از شیارها آسان نیست.
فوستر فرق بین شیار و خندق را بر اساس تعداد و تراکم آنها در سطح زمین بیان می کند او اظهار می دارد که فرق شیار و خندق علاوه بر اندازه آنها به تعداد و تراکم آنها در سطح زمین مربوط می شود یعنی شیارها مجاری کوچکی هستند که در یک منطقه به مقدار زیاد و به طور متراکم و گسترده وجود دارند٬در حالی که تعداد خندقها در یک سطح کمتر می باشد او همچنین فرق شیار و خندق را بر اساس مقدار رسوب حاصل از آنها نسبت به رسوب کل منطقه بیان کرده است به این صورت که اگر مقدار رسوب منتقله به وسیله آبراهه نسبت به مقدار کل رسوب حوضه قابل توجهه باشد فرسایش از نوع خندقی است ودر غیر این صورت شیاری می باشد. فرسایش خندقی معمولآ مرحله پیشرفته فرسایش شیاری است.

فرسایش سیلابی
در این نوع فرسایش٬بارانهای معمولی٬فرورفتگیها٬مخازن آب٬دریاچه ها و برکه ها را پر کرده و خاک را اشباع می کند اگر به دنبال آن باران شدیدی ریزش کند تقریبلآ تمامی آب جاری شده و سرانجام از دره کوهها به سمت پایین دست حرکت می کند. در این نوع فرسایش آب قدرت فرسایندگی زیادی دارد و معمولآ مواد درشت را در قسمتهای فوقانی ومواد ریز را به ترتیب ابعادشان در قسمتهای پایین قرار می دهد.

 

[Pantalasa]

ببخشید دوستم، نمیدونم این مطالب چقدر به زمین شناسی مربوط باشه! اما به گرایش خودم که زیر مجموعه علوم زمینه کاملا مرتبط هست. اگه مفید میدونید که ادامه اون رو که شامل مطالعه جهانی هست رو هم ارائه بدم.

 

[mehdipesse]

ببخشید دوستم، نمیدونم این مطالب چقدر به زمین شناسی مربوط باشه! اما به گرایش خودم که زیر مجموعه علوم زمینه کاملا مرتبط هست. اگه مفید میدونید که ادامه اون رو که شامل مطالعه جهانی هست رو هم ارائه بدم.

بله درسته فرسایش یکی از بخشهای اساسی رسوب شناسی هست
میتونید ادامه بدید
من هنوز نمیدونم دشته شما چیه؟
راستی این دوستم که میگید کیه؟ به ما هم معرفیشون کنید ممنون

 

[Pantalasa]

کلی میگم، هرکی مخاطبم باشه میشه دوستم! که ظاهرا این تالار یا خیلی خلوته یا .....

 

[solar flare]

خیلی کم از اعضای باشگاه زمین شناسی خوندن
خانم Haniye_r تلاش میکنیم فعالیت روبیشتر کنیم
من به دلیل بیماری خواهرزاده ام این چند روز کمتر تونستم بیام

 

[Pantalasa]

ببخشید من اصلا منظورم این نبود سوء تفاهم نشه
دعا میکنم زودتر خوب شه،