بناهای تاریخی ایران وجهان(جامـــع)

[MOJTABA 77]

بیمارستان وزیری
این بیمارستان که در خیابان ولیعصر ، پایین تر از جمهوری ، کوچه وزیری قرار دارد توسط شیخ هادی نجم آبادی برحسب وصیت میرزا عیسی وزیر احداث گردیده است . در کتیبه کاشی بالای سر در این بنا چنین نوشته شده است :«مریض خانه ملتی که حسب الوصیه مرحوم میرزا عیسی وزیر ... آقای شیخ هادی مجتهد نجم آبادی از ثلث آن مرحوم بنا فرموده اند و ابتدا باز شدن از غره]=اول[ شهر رمضان 1318 ه.ق»

 

[MOJTABA 77]

خانه سردار اسعد بختیاری
عمارت تاریخی سردار اسعد ، تنها بنای باقی مانده از مجموعه تاریخی و معروف باغ ایلخانی دوره ناصری و یکی از زیباترین یادگارهای تاریخی شهر تهران است . این بنای تاریخی در محوطه بانک ملی در خیابان فردوسی قرار گرفته است و به عنوان باشگاه بانک از آن استفاده می گردد . باغ ایلخانی در قسمت غربی خیابان فردوسی یا علاء الدوله سابق شامل مجموعه بزرگی از کوچه میرشکار فعلی تا خیابان جمهوری بوده است که در حال حاضر از این باغ وسیع ، تنها قسمت های کوچکی به صورت فضای سبز در محوطه بانک ملی شعبه مرکزی باقی مانده است . این باغ در اوایل قرن بیستم جهت ایجاد بانک ملی ایران توسط دولت به تملک بانک درآمد .

 

[MOJTABA 77]

ساختمان شرکت نفت ایران و انگلیس
بنای تاریخی شرکت نفت ایران و انگلیس که زمانی به عنوان دفتر این شرکت و بعدها در قالب دفتر پخش نفت مورد بهره برداری قرار می گرفت در حال حاضر در اختیار دانشگاه هنر می باشد و در محوطه ساختمان های وزارت خارجه درست روبروی دروازه باغ ملی تهران قرار گرفته است .میدان مشق که در حال حاضر همان محوطه باغ ملی و مجموعه ساختمان های وزارت خارجه می باشد ، یکی از مراکز تاریخی و فرهنگی تهران قدیم است که در زمان فتح علی شاه پایه های نخست احداث آن بنا نهاده شد. عمارت قزاق خانه یا همان ساختمان شرکت نفت ایران و انگلیس ، چندین دوره ساخت و ساز را شامل شده و عمده ترین تغییرات انجام شده در آن، در دوره های ناصرالدین شاه و رضاشاه می باشد . طبق یادداشت های عین السلطنه عمارت های جدید دور میدان مشق در سال 1300 ه.ش برابر با 1340ه.ق در زمان ریاست الوزرایی رضاخان ساخته شده است در این زمان به تدریج در فضای باز این میدان و در اطراف ساختمان شرکت نفت ، بناهای دولتی همچون کاخ شهربانی ، کاخ وزارت خارجه ، موزه ایران باستان و عمارت پست بنا گردید.

 

[MOJTABA 77]

خانه قوام الدوله
این بنای زیبا که در سال 1253 ه.ق در زمان محمدشاه ساخته شده است متعلق به یکی از صاحب منصبان دوره قاجار به نام میرزا محمد قوام الدوله آشتیانی می باشد و در خیابان امیرکبیر ، اوایل کوچه شهید جاویدی قرار گرفته است . این خانه تاریخی از جاذبه های جالب شهر تهران است که در سال های قبل از انقلاب توسط انجمن آثار ملی خریداری و به سازمان ملی حفاظت آثار باستانی واگذار شد و این سازمان تعمیرات مفصلی را در آن به انجام رسانید .
ورود به قسمت ساختمان از حیاط بیرونی و حیاط درونی از طریق دو راه پله انجام می شود . پله ها دارای ازاره های سنگی هستند که نقوش زیبایی روی آن حک شده است . دو راهروی پایین توسط تالار آیینه و تالار تنبی به هم مرتبط می شود ؛ ولی راهروهای طبقه دوم به علت وجود شیروانی از داخل ساختمان به هم مرتبط نیستند . زیرزمین ساختمان در قسمت زیرین تالار آیینه و تالار تنبی قرار گرفته که تنها از حیاط درونی و توسط دو در ، می توان به آن وارد شد . آرایش درها از نوع گره سازی با چوب است . نور طبیعی زیرزمین در دو ضلع شمالی و جنوبی با آجرهای لعاب دار آبی رنگ تامین می شود . دیوارهای بنا از خشت و سقف از جنس چوب است . تزییناتی که در بنا به کار رفته شامل آیینه کاری ، نقاشی گل و مرغی روی گچ ، مقرنس کاری و گچ بری است . کف اتاق ها با کاشی های ابر و باد پوشانیده شده و بیشترین تزیین بنا مقرنس کاری است که زیبایی خاصی به بنا داده است .

 

[MOJTABA 77]

خانه شهید مدرس
این خانه که کامل ترین شکل یک خانه سنتی را در بافت تاریخی تهران به نمایش می گذارد در خیابان امیرکبیر ، خیابان شهید جاویدی کوچه مدرس قرار دارد . خیابان شهید جاویدی که در محله عودلاجان تهران قدیم قرار گرفته است ، در قدیم به نام کوچه میرزا محمود وزیر ، وزیر تهران در دوره ناصری معروف بوده است ؛ از قدیمی ترین خیابان های تهران به حساب می آید که خانه های قدیمی بسیاری مانند خانه قوام الدوله و خانه نصیرالدوله در آن قرار گرفته است .
این بنای تاریخی از بخش های مختلف اندرونی ، بیرونی ، مطبخ ، کالسکه خانه و غیره تشکیل شده است . در این بنا ، مجموعه ای از هنرها شامل گچ بری ، حجاری ، آیینه کاری ، گره چینی ، نقاشی و کتیبه نگاری در کامل ترین شکل به کار رفته است . در نقشه تهران در سال 1275 ه.ق این خانه با عنوان خانه وزیر مختار فرانسه مشخص شده است . شهید مدرس در اوایل قرن بیستم و در دوره نمایندگی مجلس در این خانه سکونت داشته است.

 

[MOJTABA 77]

خانه ملیجک
لیجک یا همان عزیزالسلطان ، شخصیت معروف دوره ناصری دو خانه در تهران به نام خود دارد که خوشبختانه هر دوی آنها هم اینک موجود می باشد . خانه اول و اصلی او عزیزیه نام دارد که در عمارت بهارستان قرار گرفته و دیگری که احتمالا بعد از مرگ ناصرالدین شاه ساخته شده است ، هم اکنون تحت تملک باشگاه بانک ملت می باشد و در خیابان سعدی جنوبی ، پایین تر از چهار راه مخبرالدوله ، کوچه بانک ملت قرار گرفته است.
غلام علی خان معروف به ملیجک و ملقب به عزیزالسلطان و بعدها سردار محترم ، که در سنین کودکی مناصب امیرتومانی با شمشیر مرصع را از ناصرالدین شاه دریافت کرده بود ، برادر زاده امینه اقدس گروسی یکی از زنان معروف ناصرالدین شاه بوده که در حدود سال 1296 ه.ق متولد و از اوان کودکی مورد توجه و محبت شاه قرار داشته است به حدی که ناصرالدین شاه او را بیش از کودکان خود دوست می داشت و به او مهربانی می کرد.

 

[MOJTABA 77]

خانه انیس الدوله
خانه تاریخی انیس الدوله ملکه ایران و همسر اول ناصرالدین شاه که اسم اصلی او فاطمه بود و در خیابان ولیعصر بالاتر از چهار راه مولوی روبروی مهدیه تهران قرار گرفته است ، از سال 1350 ه.ش در تملک اتحادیه صنف دارندگان گوشت گوسفندی می باشد .
انیس الدوله از اهالی روستای «امامه» در شمال کشور ، پدرش نور محمد نام از طایفه گرجی بوده است و جز این دختر ، دو پسر نیز داشته است به نام های حبیب الله و محمد حسن نبات خانم دختر مصطفی بیگ لواسانی که سمت للگی شاه را برعهده داشت ، فاطمه یا همان انیس الدوله را برای پسر خود خواستگاری نمود . چون فاطمه وارد حرم خانه شد ، جیران زن محبوب ناصرالدین شاه او را در خدمت خود در آورد و کم کم طرف میل شاه قرار گرفت و در سفر سلطانیه 1278 ه.ق صیغه شاه شد و تا آخر عمر همچنان صیغه ماند و حاضر نشد تبدیل به زن عقدی بشود . وی ظاهرا زنی عفیفه و پاک نهاد و در حقیقت مانع آشفتگی حرم خانه پادشاهی و اجرای بسیاری از نظریات مستبدانه شاه بوده است .

 

[MOJTABA 77]

خانه مستوفی الممالک
میرزا حسن مستوفی الممالک صدراعظم معروف و سرشناس دوره قاجاریه بوده که سال ها این منصب را دارا بود. وی یکی از نیک نام ترین رجال دوره قاجار به حساب می اید که خود و خانواده اش سال ها در دربار قاجار دارای قدرت و نفوذ بودند و مناصب مهمی را عهده دار بودند. خانه وی در نزدیکی چهارراه گلوبندک در خیابان شهید صوفیانی قرار گرفته است و محل سکونت و کار ایشان به حساب می آمده است.

 

[MOJTABA 77]

کاخ های تاریخی تهران

کاخ صاحبقرانیه
ناصرالدین شاه در سال 1267ه.ق دستور ساخت قصر نیاوران را در دو طبقه در دامنه های کوه البرز در شمال تهران را صادر نمود . در آن زمان با توجه به این که شاه به طور معمول تابستان را در ییلاق های شمال تهران به سر می برد دستور ساخت این قصر زیبا ییلاقی را داد. این قصر پس از آن که سی امین سال سلطنت ناصرالدین شاه در آن برگزار گردید نام صاحبقرانیه را بر خود گرفت ؛ زیرا در آن زمان هر سی سال یک قرن به حساب می آمد و ناصرالدین شاه به همین دلیل خود را صاحب قران نامید و نام این کاخ را صاحبقرانیه نهاد .
کوشک احمدشاهی نیاوران
این عمارت که هدف دقیق ساخت آن در میان باغ تاریخی نیاوران مشخص نیست ، برای خوابگاه ییلاقی احمدشاه در میان این باغ با مساحتی بالغ بر 800 متر مربع در دو طبقه با سقفی شیروانی ساخته شد. این ساختمان کوچک و زیبا با آجرهای منقوش قالی در دوران پهلوی دوم مرمت و بخش های جدیدی به آن ملحق گردید . پس از آن مبلمان داخلی آن تغییر یافت تا به عنوان محل کار و سکونت علیرضا پهلوی ، ولیعهد شاه مورد استفاده قرار گیرد .

 

[MOJTABA 77]

کاخ سعدآباد
مجموعه کاخ های سعدآباد که محوطه وسیعی را در شمال تهران در بر می گیرد نخستین بار توسط رضاشاه ساخته شد و در زمان محمدرضاشاه کاخ های زیادی در محوطه آن اضافه گردید. این کاخ محل سکونت خانواده و مادر شاه بود و پس از انقلاب به موزه تبدیل گردید. از اشیا زیبایی که در کاخ موزه ملت این مجموعه نگهداری می شود نخل طلایی است که از طرف امیر بحرین به شاه اهدا شده بود و در زیر عکس ان را می توانید ببینید. کاخ موزه ملت محل خوابگاه و استراحت شاه در ایام تابستان به شمار می رفته است. در این کاخ نقاشی های از استاد حسین بهزاد می توان مشاهده نمود. نخستین کاخی که در این مجموعه ساخته شد کاخ احمدشاهی و کاخ سبز مربوط به دوره رضا شاه می باشد. محوطه این کاخ در زمان قاجار متعلق به شاهزادگان قاجاری بوده که بعدها رضا شاه این اراضی را خریداری و یا به زور از صاحبان آنها گرفته است.

 

[MOJTABA 77]

کاخ عشرت آباد
عشرت آباد یکی از اعیان نشینان دربار قاجار در شمال و خارج از تهران قرار داشت که در چند مقطع به آن بناهایی اضافه شده است . ساختمان اصلی آن به شمس العماره شباهت زیادی دارد و هم اکنون در میدان سپاه ، داخل پادگان ولیعصر (عج) یا پادگان عشرت آباد سابق که متعلق به نیروی هوایی سپاه است ، قرار گرفته است .
در سال 1291 ه.ق ناصرالدین شاه پس از بازگشت از سفر اول فرنگ خود دستور داد باغی بین قصر قاجار (زندان قصر کنونی) و باغ نگارستان (وزارت ارشاد کنونی) احداث کنند و عمارتی چهار طبقه را در آن پایه ریزی نمایند که این باغ و عمارت های آن به عشرت آباد معروف گردید .

 

[MOJTABA 77]

چادرخانه
چادرخانه که دارای سردر و فضایی سرپوشیده است ما بین عمارت بادگیر و تالار الماس قرار دارد و محل نگهداری چادرهای سلطنتی مورد استفاده شاهان قاجار بوده است . ایل قاجار به زندگی در خارج از ساختمان و در زیر چادر علاقه فراوان داشتند . در دوره سلطنت قاجاریه نیز مرتبا سفرهای خارج از شهر همراه با عده فراوانی از خدمه صورت می گرفته است و به این دلیل چادرهای زیادی مورد استفاده بوده است .اعتمادالسلطنه که در بیشتر این مسافرت ها همراه ناصرالدین شاه بود به حالت شکایت گونه در خاطرات خود از این سفرهای فراوان و پرخرج شاه یاد می کند :« نمی دانم این قبیل شکار رفتن ها در سی سال قبل از این نزد عقلا معفو بود ، اما حالا که سن مبارک ماشاء الله قریب به هفتاد است و البته پنج هزار قوش و میش شکار کرده اند و سی ، چهل پلنگ کشته اند و بیشتر از یک کرور طیور دیگر ، چه میل و رغبتی است که این قسم شکارهای پر زحمت دارند .»

 

[MOJTABA 77]

شمس العماره
گویا ناصرالدین شاه قبل از سفر اول به اروپا و بر اثر دیدن تصاویر بناهای رفیع فرنگ، تمایل پیدا کرد بنایی مرتفع ، نظیر آنها را در پایتخت خود ایجاد نماید تا از بالای آن بتواند به همراه درباریان منظره شهر و دورنمای اطراف آن را تماشا کند .
ساخت عمارت در سال 1282 ه.ق آغاز گردید و پس از چهار سال به پایان می رسد و آن را شمس العماره یعنی خورشید بناها می نامند . طرح و نقشه آن از معیرالممالک و معمار آن استاد علی محمد کاشی بوده است . معیرالممالک درباره این عمارت چنین می نویسد: «بنای شمس العماره پس از چهار سال به پایان رسید و مخارج آن از هر جهت با اثاث و فرش و غیره به چهل هزار تومان بالغ گردید . روزی را جشن گرفتند و شاه رسما به عمارت مزبور آمد ... شاه رو به معیرالممالک کرده گفت: به راستی بنایی عالی و مجلل است ولی باید برای دولت گران تمام شده باشد . معیر عرض کرد شاید برای چاکر گران تمام شده باشد زیرا بنا و هرچه در آن هست تقدیم خاک پای همایونی است.» بنابراین می توانیم از این گفته نتیجه بگیریم که این ساختمان زیبا بدون دریافت هیچ گونه مبلغی از طرف معیرالممالک به عنوان پیشکش به شاه هدیه شده بود .

 

[MOJTABA 77]

تالار عاج
بعد از تالار آیینه و در سمت غرب تالار برلیان ، تالار عاج قرار دارد . تاریخ احداث این تالار و حوض خانه زیر آن معلوم نیست . ولی به طور مسلم قبل از تالار سلام و تالار آیینه ساخته شده است . اگر گزارش روزنامه ایران را در مورد این تالار در نظر بگیریم ، تالار عاج باید در حدود سال 1292 ه.ق ساخته شده باشد .«علما اعلام و شاهزادگان اعظم و وزرا فخام و سایر طبقات خدام آستان همایون با لباس های رسمی به سلام حضور باهر النور اقدس اعلی که در تالار عمارت عاج که بزرگ ترین و مزین ترین جمیع عمارات مبارکه پادشاهی است و تازه به اتمام رسیده ، منعقد شده بود بار یافتند. اما از محمودخان ملک الشعرا نقاش باشی دربار ، تابلویی آبرنگ وجود دارد که نمایی از بیرون این تالار قبل از تعمیرات زمان ناصرالدین شاه را نشان می دهد و سال 1286 ه.ق را برخود دارد ، که این تاریخ باید تاریخ صحیح ساخت تالار باشد و ممکن است سالی که روزنامه ایران ذکر می کند مربوط به اتمام تزیینات و گچ بری های مفصل این تالار باشد .

 

[MOJTABA 77]

در سمت شرقی تالار عاج ، چند تالار زیبا و مجلل وجود دارد که سطح آنها نسبت به کف تالار عاج و سایر تالارهای دیگر کاخ گلستان، پایین تر است. در زمان ناصرالدین شاه به علت کهنگی و فرسودگی بناهای قدیم ارگ سلطنتی ، اغلب آنها را ویران می کردند و به جای آنها ساختمان های جدیدی ساختند .
یکی از این ساختمان ها ، عمارت بلور بود که آن را خراب کردند و به جای آن تالار برلیان کنونی را بنا نهادند . اما به دلیل آن که بر روی پی بناهای قدیمی بنا شده بود این عمارت سطحش پایین تر از عمارت عاج و دیگر عمارت ها است . در زمان مظفرالدین شاه به دلیل آن که در دیوارهای بنا ترک هایی به وجود آمده بود تعمیرات اساسی در آن انجام گردید که موید این مطلب ، کتیبه ای بیضی شکل در دیوار بیرونی عمارت است که جزئیات این مرمت ها را به صورت زیر شرح می دهد :
شد انجم حشم خاقان مـغفور که مـهر مـه نمودش پاسبانی

بـنا فرمودنـد تـالار بـلــوری که صورت را نمودی با معانی

شـهنـشاه فلک فر ناصـرالدین که می کـرد آستانـش آسمانی

بجنب او عـمارت کــرد کافی که نامش برلیان شـد جـاودانی

شکست افتاد در وی ازحوادث که حادث راسـت آفـات زمانی

مظفرالدین شـه عـادل که نـازد بدو تـخت جـم و تـاج کیـانی

حکیم الممالـک را فـرمود تا او کنـد تـکـرار کـاخ خـسروانـی

چنان از نـو عمـارت کـرد او را کز اول نکـوتـر شد بـار ثـانـی

پی تاریـخ اتـمامـش که تا حشر همـی بـاقـی بـود چون نام بانی
فصیحـی گـفت جـاویـدان بماند همایون طاق کاخ برلیانـی"1318"

 

[MOJTABA 77]

کاخ شهرستانک
یکی از ییلاقات تابستانی ناصرالدین شاه شهرستانک بود که در میان جاده تهران چالوس قرار گرفته است و هم اکنون نیز جز مناطق زیبا و توریستی تهران به شمار می رود و کوهنوردان فراوانی پس از عبور از سلسله جبال البرز وارد این منطقه می شوند و در آن به استراحت می پردازند در این منطقه کاخ زیبایی وجود دارد که متعلق به دوره ناصری می باشد و در گذشته به عنوان پناهگاه کوهنوردان مورد استفاده قرار می گرفته است . اما چند سال قبل سازمان میراث فرهنگی آن را در اختیار خود گرفت و مرمت های فراوانی را بر روی این کاخ انجام داد که این مرمت ها هنوز ادامه دارد.

 

[MOJTABA 77]

خلوت کریم خانی
در گوشه شمال غربی محوطه کاخ ، پس از ایوان تخت مرمر بنای سرپوشیده وستون دار به صورت ایوان سه دهنه ای وجود دارد که در مرکز آن حوضی ساخته شده و قبل از این آب قنات شاهی از میان این حوض می جوشیده است . این قسمت از کاخ گلستان ، که جلوخان یا خلوت کریم خانی نامیده می شود ، هم زمان با ایوان تخت مرمر توسط کریم خان ساخته شده است
آقا محمدخان پس از پیروزی بر لطف علی خان و قتل او ، استخوان های کریم خان را از مقبره او در شیراز بیرون آورده و در زیر پلکان های شرقی این قسمت دفن نمود تا هر روز از روی جسد او رد شود و بدین شکل کینه خود را نسبت به خاندان زند نشان دهد . بعدها به دستور رضا شاه، بقایای استخوان ها از این محل خارج گردید و در مقبره اصلی کریم خان دفن شد .

 

[MOJTABA 77]

ایوان تخت مرمر
پس از گذر از کاخ ابیض و حوض بزرگ و بلندی که در جلوی ورودی کاخ وجود دارد به ایوان تخت مرمر که جز قدیمی ترین قسمت های کاخ است، می رسیم . روح ظریف هنرمند ایرانی با کمک از هنرهای معماری ، سنگ تراشی ، کاشی کاری ، نقاشی ، آیینه کاری و خاتم و منبت کاری ، در وسط کاخ های سلطنتی قدیم ، مجموعه دل پسندی به وجود می آورند که شاید کمتر بتوان نظایر آن را در جای دیگر یافت . تمام این خصوصیات را می توانیم در ایوان تخت مرمر مشاهده نماییم .
ایوان یا تخت جایگاهی است که مراسم سلام و بارعام طبقات مختلف مردم در مقابل آن برگزار می شده است . بناهایی مانند ایوان کاخ چهل ستون در اصفهان ، ایوان مداین در تیسفون و ایوان کاخ آپادانای تخت جمشید همین کاربرد را در زمان های مختلف اجرا می کردند . در زمان قاجار نیز این مراسم دیرین در ایوان تخت مرمر با شکوه خاصی اجرا می گردیده است .
اعتمادالسلطنه در خاطرات خود در مورد مراسم سلام تخت مرمر این گونه می نویسد : «سلام عام در تالار تخت مرمر منعقد شد . سفرای خارجه به هیئت اجماع حضور آمدند . سفیر کبیر عثمانی از طرف سفرا و وزرای مختار تهنیت عید گفت به زبان فرانسه و جواب شنید .»

 

[MOJTABA 77]

حرم خانه ناصری
حرم خانه ناصری یکی از منضمات باغ گلستان بود و جز اندرون شاهی به حساب می آمد و در شمال فضای باغ قرار گرفته بود . سلسله بناهای حرم خانه ، اندرون شاهی و خوابگاه شاهی همان طور که قبلا اشاره گردید در زمان رضاشاه تخریب شد و به جای آن ساختمان های وزارت اقتصاد و دارایی ساخته شد . عمارت خوابگاه همان محلی بود که سال ها محل استقرار وزیر دارایی و دفتر اختصاصی او و بعضی از مقامات این وزارت خانه بود که آن را سال ها قبل به بهانه ساخت ساختمان های جدید وزارت دارایی پس از کش و قوس های فراوان تخریب کردند و هم اکنون تها عکس هایی از آن بنای زیبا باقی مانده است . این بنا طبق گفته اعتمادالسلطنه شروع ساخت آن از سال 1304 ه.ق آغاز و در سال 1305ه.ق به پایان رسید

 

[MOJTABA 77]

تالار آیینه کاخ گلستان
در غرب تالار سلام و در بالای سردر ایوان سنگی سرسرای کاخ ، تالار کوچکی قرار دارد که به خاطر آیینه کاری های زیبای سقف آن به تالار آیینه مشهور است . ساخت این تالار هم زمان با تالار سلام و در حدود سال 1291 ه.ق آغاز شده و ظاهرا در سال 1299ه.ق به پایان رسیده است . این موضوع را از رقم و ماده تاریخ قصیده ای که در زیر مقرنس و آیینه کاری تالار به قلم نستعلیق درشت به خط میرزا ابوالفضل ساوجی نوشته شده است می توان متوجه شد . ماده تاریخ ساختمان در این بیت آمده است:
نامه رضوان کرد از شاخه طوبی و نوشت درّ دیهیم شهان بینم در موزه شاه 1299
روزنامه ایران در مورد این تالار چنین می نویسد : «در این باغ ، تالار آیینه گلستان واقع است که کلا از آیینه و چهار ستون دارد و تخت مرصع طلای مشهور به تخت طاووس در این تالار گذاشته شده و فقط این تالار در این قسمت عمارت از بناهای خاقان خلد آشتیان فتح علی شاه قاجار است لیکن بر خوبی و تزیین او در این زمان بسیار چیزها افزوده شده است که هیچ دخلی به سابق ندارد و در اعیاد بزرگ در این تالار روی تخت مرصع طاووس که از جواهر بسیار نفیسه زیاده مزین است جلوس می فرمایند.»

 

[MOJTABA 77]

کاخ شاه آباد
مظفرالدین شاه در روستای درآباد در شمال اقدسیه ، عمارتی ییلاقی بنا کرد که به نام شاه آباد معروف گردید . بعدها به همین مناسبت منطقه دارآباد ، نیز شاه آباد خوانده می شد. این عمارت تنها کاخی بود که مظفرالدین شاه در شمیرانات بنا نمود . ساخت این قصر زیبا باید در حدود سال 1320 ه.ق آغاز شده و قبل از صفر سال 1321 ه.ق به پایان رسیده باشد زیرا ملیجک در مورد این بنا در سی ام صفر چنین می نویسد :«وزارت بنایی را با باغ شاه به امین حضرت ، عمارت جدید شاه آباد را هم به صدیق همایون دادند.»در زمان رضا شاه این قصر را به بیمارستان مسلولین اختصاص دادند و بناهای جدیدی نیز در محوطه باغ احداث نمودند. این قصر که هم اینک به بیمارستان مسیح دانشوری مشهور است ، ساختمان اداری بیمارستان به آن اختصاص یافته است و تعمیرات مفصلی در آن انجام داده اند و در وضعیت نسبتا خوبی به سر می برد.

 

[MOJTABA 77]

کاخ ابیض»
در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه ، سلطان عبدالحمید ، امپراتور عثمانی هدایایی را به جهت شاه به ایران ارسال می نماید . از آنجا که در آن زمان اکثر کاخ ها و ابنیه سلطنتی با اثاثیه و هدایای گوناگون پر شده بود و دیگر جایی برای این اثاثیه وجود نداشت ، ناصرالدین شاه دستور داد در گوشه باغ گلستان برج دیده بانی که در زمان آقامحمدخان ساخته شده بود را خراب کردند و به جای آن کاخ جدید را بنا نمودند .
اعتماد السلطنه در مورد این هدایا چنین می نویسید : «مقصود کلی شاه از این تشریف آوردن به شهر دیدن هدایایی است که سلطان عثمانی فرستاده است ؛ من چون این هدایا را به رای العین ندیده ام در این جا شرحش را نمی نویسم . آنچه شنیده ام مبل و اسباب یک اطاق است که خیلی گرانبها و نفیس است .»

 

[MOJTABA 77]

قصر قاجار
قصر قاجار در سال 1213 ه.ق در دومین سال سلطنت فتح علی شاه در خارج از تهران آن زمان ساخته شد و در حدود نیم قرن بعد متروک گردید و تبدیل به محل قزاق خانه گردید . از این قصر استفاده های مختلفی می شد تا این که در زمان رضاخان به طور کامل تخریب گردید و به جای آن زندان قصر فعلی ساخته شد؛ نام قصر نیز به همین دلیل بر روی این زندان گذاشته شده است. از این قصر قدیمی تنها یک کلاه فرنگی و یک ساختمان قدیمی باقی مانده است که در جای خود درباره آن توضیح داده خواهد شد.
بنجامین سفیر آمریکا در ایران درباره این قصر می نویسد :«قصر دیگر که در شمال تهران واقع است قصر قاجار نامیده می شود که از نقاط خوش منظره و بسیار زیبای تهران به شمار می رود. شاه کنونی ایران که مانند اسلاف خود علافه زیادی به شکار دارد همیشه قبل از شکار به این قصر می رود و پس از استراحت کوتاهی عازم شکار می شود
انچه مسلم است این قصر در دوره ناصری از رونق می افتد گرچه اعتمادالسلطنه می نویسد :«و دیگر اضافات عمده در قصر قاجار ، نگارستان ، دولت آباد و لاله زار است اگرچه این باغات در دولت های پیش انشا شد ، اما در عهد همایون متجاوز از سی هزار تومان در تغییر وضع و اضافات ابنیه آنها مصروف افتاده است همو در خاطرات خود می نویسد : «پارسال که قزل قلعه خراب شده بود اسباب آنجا را حمل به قصر قاجار کرده بودند در بین راه که زیاده از دو سه هزار ذرع نیست ، هشت هزار فشنگ تفنگ را دزدیده اند . تا امروز به شاه عرض نکرده بودند این نشان می دهد که این قصر در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه کارآیی اصلی خود را از دست داده بود و تبدیل به یک مرکز نظامی شده بود .

 

[MOJTABA 77]

پارک امین الدوله
میرزا علی خان امین الدوله از رجال سرشناس و نویسنده دوره قاجار به حساب می آید که خاطرات وی نیز به وسیله نشر تاریخ ایران به چاپ رسیده است . پارک مسکونی امین الدوله که در پایین دروازه شمیران و انتهای شرقی تهران قرار داشت امروزه به طور کامل از بین رفته است و تنها سردر و خانه مسکونی امین الدوله در آن باقی مانده است. این پارک شاهد ماجراهای فراوانی در تاریخ ایران و به خصوص انقلاب مشروطه بوده است. در سال 1358 ه.ش استاد مرتضی مطهری در وسط خیابان این پارک به شهادت رسیدند. این پارک هم اکنون در خیابان بهارستان در خیابان شهید مشکی قرار گرفته است.

 

[MOJTABA 77]

باغ فیشر
این باغ که هم اکنون به نام پارک تهران شهرت دارد در زمان ناصرالدین شاه به وسیله کامران میرزا نایب السلطنه ساخته شده بود.محل کنونی باغ در شمال خیابان آیت الله طالقانی، انتهای خیابان فرصت قرار گرفته است. معیرالممالک درباره این باغ می نویسد: «دیگر باغی در شمال شهر که انواع گلهای کمیاب و میوه های نخبه به دست باغبان اطریشی موسوم به «فیشر» در آن پرورانده می شد. باغ مزبور به نام باغبان مشهور بود و هنوز هم محله ای که به جای آن بوجود آمده فیشرآباد خوانده می شود.»

 

[MOJTABA 77]

پارک اتابک
پارک و باغ اتابک مربوط به دوره ناصری می باشد که در حال حاضر در اختیار سفارت روسیه قرار دارد. این پارک متعلق به میرزا علی اصغر خان امین السلطان صدراعظم مقتدر دوره ناصری ، مظفرالدین شاه و محمد علی شاه بوده که مخارج زیادی را برای آن در آن زمان کرده بوده است. این پارک محلی بود که در زمان انقلاب مشروطیت به ستارخان سردار ملی تیراندازی شد و از ناحیه پا ایشان مجروح گردیدند.

 

[MOJTABA 77]

باغ شاه
یکی از بناهایی که توسط آقا محمد خان تاسیس گردید و بعدها در زمان فتح علی شاه و ناصرالدین شاه بناهای دیگری به آن اضافه شد میدان اسب دوانی یا باغ شاه بود که در حال حاضر در خیابان کارگر ، میدان حر داخل پادگان های سپاه و ارتش قرار گرفته است و ساختمان های قدیمی آن در حال ویرانی است و توجه چندانی متاسفانه به آنها نمی شود.
اعتمادالسلطنه درباره این باغ می نویسد :«باغی است وسیع با عماراتی فوقانی و رفیع. خیابانی عریض از دروازه تا منتهای باغ آراسته و مشتمل بر بید و صنوبر. از وسط باغ نیز خیابانی دیگر و چهار طرف خیابان اشجار مثمر است . تخمینا نیم فرسخ کمتر دور دیوار آن باغ می باشد و میوه های آن در کمال حلاوت و لطافت . شاه شهید ]آقا محمدخان[ آن را بنا نموده.»

 

[MOJTABA 77]

باغ فردوس
باغ فردوس که تقریبا بیشتر قسمت های آن خوشبختانه تا به حال باقی مانده است متعلق به نوه ناصرالدین شاه معیر الممالک می باشد که در حال حاضر در خیابان ولیعصر نزدیک میدان تجریش قرار گرفته و به عنوان موزه سینما از آن استفاده می شود. در این باغ برای اولین بار بوته گوجه فرنگی کاشته شد و در غذا مورد استفاده قرار گرفت. این باغ زیبا و ساختمان آن از بناهای بی نظیر دوره ناصری بوده و سالها به عنوان عمارت ییلاقی خاندان معیرالممالک مورد استفاده قرار می گرفته است.

 

[MOJTABA 77]

سنگ‌نبشته های ایران 1

سنگ‌نبشته خارک
صخره حامل سنگ‌نبشته
کتیبه خارک در آبان‌ماه امسال و در روند تسطیح و ساخت جاده‌ای در جزیره خارک/ خارگ (در شمال غربی خلیج فارس و محدوده استان بوشهر) و از زیر خاک پیدا شده است. کتیبه بر روی سنگ مرجانی بومی جزیره با عرض و طول تقریبی یک متر نویسانده شده و هرچند که اکنون از محل اصلی خود جداشده اما در اصل خود، گویا اثری غیرمنقول بر صخره‌های جزیره بوده است.

 

[MOJTABA 77]

ظاهر سنگ‌نبشته
این کتیبه تنها بر یک سطح سنگ و بدون تراش یا صیقل‌کاری و یا قاب‌بندی سطح حامل آن نویسانده شده است. کتیبه از شش سطر تشکیل شده که ظاهراً دربردارنده شش واژه به خط و زبان فارسی باستان متداول در عصر هخامنشی بوده و هیچیک از هشت کوته‌نوشت‌ فارسی باستان در این کتیبه بکار نرفته است. از آنجا که هر واژه در یک سطر مستقل نوشته شده، کاتب نیازی به استفاده از یک علامت کج‌میخ به عنوان واژه‌جداکن متداول در این خط را نداشته و از آن بهره‌ای نبرده است. با بررسی‌های بیشتر، امکان یافته شدن نشان‌هایی دیگر بر بخش‌های دیگر صخره وجود دارد.
در میانه اثر و در ابتدای سطرهای سوم و چهارم (که بسیار آمیخته و درهم است) نگاره‌ای به مانند یک تاج خوابیده دیده می‌شود که احتمال اینکه ناشی از فرسایش‌های طبیعی صخره و پدیده‌ای اتفاقی باشد، غیرممکن است؛ اما امکان انتساب آن به عصر هخامنشی نیز بعید به نظر می‌رسد. وضعیت سطرهای سوم و چهارم نشان می‌دهد که این دو سطر با درنظرداشت وجود نگاره تاج، از محلی جلوتر نویسانده شده‌اند.
چهار سطر بالایی یا آغازین با خطی باریک و بلند از دو سطر پایینی جدا شده‌اند که ممکن است نشانه‌ای از وجود دو کتیبه کوتاه و مستقل در بخش بالایی و پایینی باشد.
ویژگی دیگر این کتیبه، نگارش عجولانه و توأم با بی‌دقتی آن است. سنگ‌نبشته‌های شناخته‌شده هخامنشی، همگی متونی سلطنتی بوده و با دقت و ظرافت ویژه‌ای نگاریده شده بوده‌اند. کتیبه خارک از لحاظ شیوه اجرا، بیشتر شبیه ویژگی‌های کتیبه‌نویسی پهلوی عصر ساسانی است تا دقت وظرافت فنی و هنرمندانه عصر هخامنشی. در باره اصالت اثر، در پایان این نوشتار اشاره‌های کوتاهی خواهد آمد.