ایرانیان قدیم تعهد می سپردند که هر سال یک درخت سرو تازه بکارند
پیشتر ، ایرانیان( مردم سراسر ایران زمین) روز پس از شب یلدا (یکم دی ماه ) را « خور روز » و « دی گان » می خواندند و به استراحت می پرداختند و تعطیل عمومی بود . در این روز عمدتا به این لحاظ از کار دست می کشیدند که نمی خواستند احیانا مرتکب بدی کردن شوند که میترائیسم ارتکاب هر کار بد کوچک را در روز تولد خورشید گناهی بسیار بزرگ می شمرد. «هرمان هیرت» زبانشناس بزرگ آلمان که گرامر تطبیقی زبانهای آریایی را نوشته است که پارسی از جمله این زبانها است نظر داده که « دی » به معنای « روز » به این دلیل بر این ماه ایرانی گذارده شده که ماه تولد دوباره خورشید است . باید دانست که انگلیسی یک زبان گرمانیک ( خانواده زبانهای آلمانی ) و ازخانواده بزرگتر زبانهای آریایی ( آرین ) است. هرمان هیرت در آستانه « دی گان » به دنیا آمده بود و به زادروز خود که مصادف با تولد دوباره خورشید بود ، مباهات بسیار می کرد.
آداب شب یلدا در طول زمان تغییر نکرده و ایرانیان در این شب ، باقیمانده میوه هایی را که انبار کرده اند و خشکبار و تنقلات می خورند و دور هم گرد هیزم افروخته و بخاری روشن می نشینند تا سپیده دم بشارت شکست تاریکی و ظلمت و آمدن روشنایی و گرمی ( در ایران باستان ، از میان نرفتن و زنده بودن خورشید که بدون آن حیات نخواهد بود ) را بدهد، زیرا که به زعم آنان در این شب ، تاریکی و سیاهی در اوج خود است.
«خور روز( دی گان) ، یکم دی ماه » در ایران باستان درعین حال روز برابری انسانها بود در این روز همگان از جمله شاه لباس ساده می پوشیدند تا یکسان به نظر آیند و کسی حق دستور دادن به دیگری را نداشت و کارها داوطلبانه انجام می گرفت ، نه تحت امر . در این روز جنگ کردن و خونریزی ، حتی کشتن گوسفند و مرغ هم ممنوع بود. این موضوع را نیروهای متخاصم ایرانیان می دانستند و در جبهه ها رعایت می کردند و خونریزی موقتا قطع می شد و بسیار دیده شده است که همین قطع موقت جنگ، به صلح طولانی و صفا انجامیده بود.
واژه« یلدا » از دوران ساسانیان که متمایل به بکار گیری خط ( الفبای از راست به چپ ) سریانی شده بودند بکار رفته است. « یلدا » همان میلاد به معنای زایش ، زاد روز یا تولد است که از آن زبان سامی وارد پارسی شده است. باید دانست که هنوز در بسیاری از نقاط ایران مخصوصا در جنوب و جنوب خاوری برای نامیدن بلندترین شب سال ، به جای شب یلدا از واژه مرکب شب چله ( 40 روز مانده به جشن سده ــ شب سیاه و سرد ) استفاده می شود.
مراسم شب یلدا( شب چله ) از طریق ایران به قلمرو رومیان راه یافت و جشن « ساتورن » خوانده می شد . جشن ساتورن پس از مسیحی شدن رومی ها هم اعتبار خود را از دست نداد و ادامه یافت که در همان نخستین سده آزاد شدن پیروی از مسیحیت در میان رومیان ، با تصویب رئیس وقت کلیسا ، کریسمس (مراسم میلاد مسیح ) را 25 دسامبر قراردادند که چهار روز و در سالهای کبیسه سه روز بیشتر از یلدا(شب 21 دسامبر) فاصله ندارد و مفهوم هردو واژه هم یکی است . از آن پس این دو میلاد تقریبا باهم بر گزار می شده اند . آراستن سرو و کاج در کریسمس هم از ایران باستان اقتباس شده است ، زیراکه ایرانیان به این دو درخت مخصوصا سرو به چشم مظهر مقاومت در برابر تاریکی و سرما می نگریستند و در « خور روز » در برابر سرو می ایستادند و عهد می کردند که تا سال بعد یک نهال سرو دیگر کشت کنند.
