علائم و ایمنی در آزمايشگاه شيمي
- شروع کننده موضوع aminrokh
- تاریخ شروع
termah
مدیر بازنشسته
علائم در آزمايشگاه شيمي
علائم در آزمايشگاه شيمي
در این تاپیک به بررسی علائم هشدار دهنده موجود در آزمایشگاه شیمی می پردازیم .
HAZARD: انگليسي
معني فارسي:مضر، خطرناك
هرگاه این علائم را بروی هر یک از وسایل موجود در آزمایشگاه ملاحظه کردید دقت لازم را لحاظ فرمایید.
علائم در آزمايشگاه شيمي
در این تاپیک به بررسی علائم هشدار دهنده موجود در آزمایشگاه شیمی می پردازیم .
HAZARD: انگليسي
معني فارسي:مضر، خطرناك
هرگاه این علائم را بروی هر یک از وسایل موجود در آزمایشگاه ملاحظه کردید دقت لازم را لحاظ فرمایید.
HAZARD: انگليسي
termah
مدیر بازنشسته
راهنمای ایمنی كار با مواد شیمیایی و کمکهای اولیه در آزمایشگاه شیمی
راهنمای ایمنی كار با مواد شیمیایی و کمکهای اولیه در آزمایشگاه شیمی
نظافت و نظم در آزمایشگاه
نظم و نظافت عمومی در آزمایشگاه یكی از مهمترین مظاهر ایمنی در آزمایشگاه است.
آزمایشگاهی كه با پسماندهای اضافی و وسایل غیرقابل استفاده در محیط آزمایشگاه پراكنده است، نه تنها از نظر ظاهر سبب آشفتگی و بهم ریختگی می شود، بلكه می تواند عامل مهمی در ایجاد حریق و آتش سوزی باشد.
خارج كردن عوامل غیرقابل استفاده از آزمایشگاه ضمن اینكه بروز حوادث را كم می كند، فضای بیشتری را برای كار تحقیق و نگهداری وسایل لازم و ضروری فراهم می سازد.
آزمایشگاه بطور مرتب باید نظافت شده و كف آن بوسیله تی نخی كشیده شود. سطوح میزها و صندلی ها گردگیری و ضدعفونی شود.
در صورتی كه سطوح صندلی و میزها آغشته به پسماندهای واكنشگر شده است باید به منظور جلوگیری از سرایت آن به سایر افراد كاملاً تمیز و خشك گردد.
خوردن و آشامیدن در آزمایشگاه
خوردن و آشامیدن در آزمایشگاه ممنوع است. همچنین نگهداری مواد غذایی در محلهایی كه مواد شیمیایی خطرناك استفاده می شود نباید انجام شود.
خوردن و آشامیدن در مكان مخصوص كه به این منظور درنظر گرفته شده باید انجام شود.
نكاتی كه موقع استفاده از این مكان تمیز باید رعایت شود :
• خارج كردن دستكش بعد از كار با مواد شیمیایی و شستن دستها
• عدم انتقال وسایلی كه در آزمایشگاه استفاده می شود به محیط تمیزی كه برای خوردن و آشامیدن در نظر گرفته شده است، مانند خودكار، كتاب، دفترچه یادداشت و غیره ...
• خارج كردن روپوش آزمایشگاه هنگام خوردن و آشامیدن
مخاطرات فیزیكی
مواد قابل اشتعال
مواد قابل اشتعال ممكن است به شكل آئروسل (ذرات ریز مایع پخش شده در هوا)- گاز- مایع یا جامد باشند.
در بیشتر آزمایشگاهها، گازها، مایعات و جامدات از اهمیت بیشتری برخورداند.
گازهای قابل اشتعال توسط OSHA تعریف شده اند و عبارتند از :
(A) گازی كه در دما و فشار محیط، غلظت 13 درصد (حجمی) یا كمتر آن با هوا تولید مخلوط قابل اشتعال می كند.
(B) گازی كه در دما و فشار محیط، غلظت بالاتر از 12 درصد حجمی آن با هوا تولید مخلوط قابل اشتعال می كند.
• مایعات قابل اشتعال به مایعاتی اطلاق می شود كه دمای احتراق آنها پائین تر ازF ◦100 (◦C 37.8) باشد.
• جامدات قابل اشتعال موادی هستند به غیر از عوامل قابل انفجار و تركیدن كه در اثر اصطكاك، جذب رطوبت و تغییر خودبخودی ماهیت شیمیایی، به شدت آتش می گیرند و مسبب ایجاد مخاطرات جدی می شوند.
استفاده از اطلاعات موجود در MSDS (برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی) یك ماده شیمیایی بهترین مرجع برای تعیین قابل اشتعال بودن آن است. علاوه بر این، بر روی برچسب مواد قابل اشتعال این مطلب قید شده است.
نكاتی كه هنگام كار كردن با مواد قابل اشتعال باید رعایت شود :
الف : مواد قابل احتراق را از مكانهای ذیل خارج كنید :
- محیطی كه از شعله مستقیم و سطوح بسیار داغ (Hot Plate) استفاده می شود.
- محیطی كه دستگاههای مكانیكی و الكتریكی نامطمئن در حال كار كردن است. (بدلیل احتمال جرقه زدن)
ب : مواد قابل اشتعال باید در كابینت های مخصوص نگهداری این مواد قرار داشته باشند، این كابینت ها باید از منابع شعله و حرارت دور باشند، یا در یك مكان مخصوص كه به همین منظور درنظر گرفته شده نگهداری شوند.
ج : به منظور پیشگیری از ایجاد الكتریسیته ساكن كف آزمایشگاه از جنسی باشد كه تولید الكتریسیته نكند.
د : سیگار كشیدن ممنوع
در آزمایشگاههایی كه با مواد شیمیایی قابل اشتعال سروكار دارند، در صورتی كه یخچال یا فریزر وجود دارد باید توسط متخصصین ذیربط تأیید شود كه خطر ایجاد جرقه و آتش سوزی توسط آنها وجود ندارد.
مواد خورنده
مواد خورنده به موادی اطلاق می شود كه در صورت تماس با نسوج و بافتهای زنده به طریق شیمیایی باعث تخریب یا تغییر غیرقابل بازگشت در آنها می شود.
نمونه های زیادی از این مواد در آزمایشگاهها وجود دادند. از مثالهای آشنای آن اسیدهای قوی و بازهای قوی هستند. اكسیدكننده های قوی نیز می توانند سبب سوختگی و صدمه به چشمها و پوست شوند.
شیشه هایی كه مواد خورنده در آن نگهداری می شوند باید در یك ظرف دیگر قرارداده شده و در مكانی نگهداری شود كه هوای آن تهویه می شود.ظرف ثانویه می تواند از جنس پلاستیك یا مشابه آن باشد.
ظرف ثانویه علاوه بر اینكه از نشست كردن و ریختن مواد خورنده جلوگیری می كند، سبب پیشگیری از خوردگی وسایل فلزی دیگر نیز می شود.
برگه اطلاعات ایمنی یك ماده شیمیایی (MSDS)، بهترین منبع برای تعیین خورنده بودن آن است. بعلاوه اینكه، بر روی برچسب مواد شیمیایی خورنده این موضوع قید شده است.
مواد اكسیدكننده
اكسیدكننده ها عواملی هستند كه سبب آتش سوزی می شوند یا به گسترش اشتعال سایر مواد كمك می كنند، در نتیجه یا آتش می گیرند و یا سبب آزاد شدن اكسیژن، یا گازهای دیگر می شوند.
نمونه هایی از مواد اكسیدكننده عبارتند از :
نمكهای پرمنگنات مانند پرمنگنات پتاسیم (KMnO4)
اسید نیتریك غلیظ (HNO3)
نیترات آمونیوم (NH4 NO3)
تركیبات هیپوكلریت و هیپوهالید مانند وایتكس
ید و سایر هالوژنها
كلریت ها- كلراتها مانند كلرات سدیم (NaClO4) و پركلراتها
آمونیوم سریم(IV) نیترات
تركیبات كرم(VI) مانند H2CrO4 ،H2Cr2O7 ، و سایر كروماتها و دی كروماتها
پیریدینیوم كلرو كرومات
پراكسیدها
سولفواكسیدها
اوزون
اسمیوم تتراكساید
نیتروس اكساید(N2O).
مواد اكسید كننده در صورت تركیب شدن با مواد قابل اشتعال تشكیل مواد قابل انفجار میدهند. در نتیجه مواد اكسیدكننده باید دور از حلالها در مكانی سرد و بدور از رطوبت نگهداری شوند.( این مواد در زیر كاسه دستشویی نگهداری نشود)
با مراجعه به برگه اطلاعات ایمنی ماده شیمیایی (MSDS) ماده اكسیدكننده می توان صحیح ترین شیوه نگهداری را بكار برد.
Contact with combustible material may cause fireلیست مواد اكسید كننده ای كه در صورت در صورت تماس با مواد قابل اشتعال سبب آتش سوزیمیشود
Explosive when mixed with combustible material. لیست مواد اكسید كننده ای كه در صورت در صورت تماس با مواد قابل اشتعال سبب انفجارمیشود
مواد واكنش پذیر با آب
مواد واكنش پذیر با آب آن دسته از موادی هستند كه شدیداً با آب واكنش داده و ضمن ایجاد گرما تولید گازهای قابل اشتعال یا سمی می كنند.
بیشترین مواد واكنش پذیر با آب در آزمایشگاههای شیمی وجود دارد، اما تعدادی از هیدریدها و فلزات قلیایی مانند سدیم ممكن است در سایر آزمایشگاههای مراكز تحقیقات هم وجود داشته باشد.
نمونه هایی از مواد واكنش پذیر با آب عبارتند از :
كلسیم هیدرید- لیتیم آلومینیوم هیدرید- فلزات سدیم، پتاسیم و لیتیم.
- اینگونه مواد باید در مكانی سرد و خشك نگهداری شوند. هرگز آنها را در زیر دستشویی نگهدری نكنید.
- به منظور پیشگیری از واكنش فلزات قلیایی با بخار آب موجود در هوا، این فلزات باید در روغنهای معدنی (یا نفت) نگهداری شود.
استفاده از اطلاعت موجود در برگه اطلاعات ایمنی(MSDS) مواد واكنش پذیر با آب بهترین منبع اطلاعاتی برای شیوه صحیح نگهداری و كاركردن با آنهاست.
لیست مواد واكنش پذیر با آب
- فلزات قلیایی
- هیدریدهای فلزات قلیایی
- آمیدهای فلزات قلیایی
- آلكیل های فلزی مانند لیتیم آلكیل- آلومینیوم آلكیل
- واكنشگرهای گرینیارد
- هالیدهای غیرفلزی : مانند S2Cl2-SiCl4-PCl5-PCl3-BF3-BCl3
- اسید هالیدهای غیرآلی مانند : SO2Cl2 – SOCl2 – POCl3
- پنتو اكسید فسفر
- كلسیم كاربید
- اسید هالیدهای آلی
- انیدریدهایی كه وزن مولكولی كمی دارند.
مواد آتشگیر (Pyrophoric Materials)
مواد آتشگیر به موادی اطلاق می شود كه به طور خودبخود در هوا (دمای پائین تر ازC ◦40 ) مشتعل می شوند. مواد آتشگیر عموماً با آب واكنش پذیر هستند و در صورت تماس با آب یا هوای مرطوب آتش خواهند گرفت. نگهداری و جابجا كردن مواد آتشگیر باید در ظرفی كه فضای آن از گاز آرگون یا نیتروژن (به استتثناء چند مورد) پرشده است انجام شود.
روش ایمن نگهداری مواد آتشگیر
محلولهای آتش گیر
مقادیر كم محلولهای آتشگیر را در شیشه هایی كه درپوش آن از جنس PTFE (Polytertrafluoroethylene) می باشد نگهداری می كنند. مقادیر زیادتر آن در سیلندرهای فلزی (مانند سیلندر گاز) نگهداری می شود كه یك سوزن مخصوص به دریچه خروجی آن وصل می شود و بوسیله یك سرنگ كاملاً خشك، هوای داخل سیلندر با یك گاز بی اثر (آرگون یا نیتروژن) جایگزین می شود.
مواد جامد آتشگیر
جامدهای آتشگیر در جعبه های مخصوصی كه بوسیله گاز بی اثر پرشده اند نگهداری می شوند، این جعبه ها فوق العاده گران قیمت هستند. بنابراین بعضی از این مواد به شكل محلول فروخته می شوند و بعضی دیگر در ظروف حاوی روغن معدنی (پارافین و ..) یا حلالهای هیدروكربنی سبك نگهداری می شوند.
جامدهای آتشگیر خفیف (مانند لیتیم آلومینیوم هیدرید یا سدیم هیدرید) را می توان برای مدت زمان كوتاه در هوای معمولی جابجا كرد، اما برای نگهداری طولانی مدت باید در ظروفی كه فضای آن با یك گاز خنثی (آرگون یا نیتروژن) پر شده است، نگهداری شود.
معدوم كردن مواد آتشگیر
معدوم كردن مقادیر كم مواد آتشگیر و ظروف خالی آن را باید با دقت فراوان و با سردكردن باقیمانده این مواد انجام داد.
- موادی كه واكنش پذیری كمی دارند را در مقادیر زیادی از یك حلال بی اثر مانند هگزان رقیق كرده و ظرف آن را در حمام یخ قرار داده و قطره قطره به آن آب سرد اضافه كنید.
- موادی كه واكنش پذیری زیاد دارند: محلول رقیقی از آن را به آهستگی به یخ خشك اضافه كرده و با افزودن یك ماده كه واكنش پذیری ملایمی با ماده آتشگیر دارد و همچنین در یخ خشك منجمد نمی شود (مانند دی اتیل اتر، استون، ایزوپروفیل الكل و متانولی كه مقدار جزئی آب داشته باشد) خنثی سازی انجام می شود.
لیست مواد آتشگیر
مواد جامد
1- ذرات ریز فلزاتی مانند : منیزیم – كلسیم- زیركونیم- اورانیوم
2- فلزات قلیایی (سدیم – پتاسیم)
3- هیدریدهای فلزی یا غیرفلزی (دی بوران – سدیم هیدرید- لیتیم آلومینیوم هیدرید- اورانیوم تری هیدرید)
4- واكنشگرهای گرینیارد(RMg X)
5- مشتقات آلكیله شده هیدریدهای فلزی و غیرفلزی (مانند دی اتیل آلومینوم هیدرید- بوتیل لیتیم- تری متیل آلومینیوم).
6- كربونیل های فلزی (مانند دی كبالت اكتاكربونیل- كربونیل نیكل)
7- كاتالیزورهای هیدروژناسیون مانند رنه نیكل
8- فسفر سفید یا زرد
9- پلوتونیوم
10- متان تلورول (CH3 TeH)
گازهای آتشگیر
- آرسین
- دی بوران
- فسفین
- سیلان
مایعات آتشگیر
- هیدرازین
- تركیبات ارگانومتالیك‹‹ Metalorganics ››
موادی كه تولید پراكسید می كنند
مواد شیمیایی هستند كه به مرور زمان یا در اثر تماس با هوا تولید كریستالهای پراكسید می كنند كه به ضربه حساس هستند. عمومی ترین تركیبات شیمیایی كه تولید پراكسید می كنند عبارتند از دی اتیل اتر و تتراهیدروفوران (THF)، وقتی كه درب این مواد باز شد نمی توان از تولید پراكسید در آنها جلوگیری كرد مگر اینكه بعد از آن در ظرفی نگهداری شوند كه هوای داخل آن گاز بی اثر باشد. ( كه عملاً نشدنی است).
به این دلیل، توصیه می شود، تمام موادی كه تولید پراكسید می كنند در هنگام دریافت كردن تاریخ زده شده و به شكل دوره ای میزان پراكسید تولید شده در آنها با استفاده از تست های مخصوص ارزیابی شود. به عنوان یك اقدام احتیاطی، فقط مقادیری از این مواد كه در یك آزمایش در حال اجرا استفاده می شود در آزمایشگاه نگهداری كنید (نه بیشتر)
مطالعه برگ اطلاعات ایمنی ماده شیمیایی ‹‹ MSDS ›› موردنظر، بهترین منبع اطلاعاتی برای انجام اقدامات صحیح هنگام كار و نگهداری آن است.
طبقه بندی مواد شیمیایی كه به مرور زمان تولید پراكسید می كنند
گروه I : تركیبات غیراشباع، خصوصاً آنهایی كه جرم مولكولی كمی دارند و ممكن است شدیداً پلیمریزه شده و بطور اتفاقی شروع به تولید پراكسید كنند. این تركیبات را بیشتر از 12 ماه نگهداری نكنید.
اسامی تعدادی از تركیبات شیمیایی گروه I
آكریلیك اسید تترا فلئورو اتیلن
آكریلو نیتریل وینیل استات
بوتا دی ان وینیل استیلن
كلروبوتا دی ان (كلروپرن) وینیل كلراید
كلروتری فلئورواتیلن ونیل پیریدین
متیل متا آكریلات وینیلیدین كلراید
استیرن
گروه II :
این گروه شامل تركیباتی هستند كه در هنگام تلغیظ شدن (بوسیله تقطیر یا تبخیر) خطر تولید پراكسید دارند. مقدار پراكسید در این تركیبات باید در صورت تلغیظ شدن یا رسیدن به یك غلظت مشخص اندازه گیری شود. این تركیبات را بیشتر از 12 ماه نگهداری نكنید.
گروه III:
پراكسید تولید شده توسط این تركیبات حتی بدون تغلیظ شدن ممكن است منفجر شود. این تركیبات را بیشتر از سه ماه نگهداری نكنید.
تركیبات آلی تركیبات غیر آلی
دی ونییل اتر پتاسیم (فلزی)
دی ونییل استیلن پتاسیم آمید
ایزو پروپیل اتر سدیم آمید
ونییلیدن كلراید
مایعات و گازهای سرمازا(Cryogenic)
تركیبات سرمازا(Cryogenic) : گازهایی هستند كه در دماهای پائین به مایع یا جامد تبدیل شده اند. نمونه هایی از این تركیبات سرمازا عبارتند از : هلیوم مایع، نیتروژن مایع، اكسیژن مایع و یخ خشك (دی اكسید كربن جامد).
خطراتی كه بدلیل استفاده از تركیبات سرمازا(Cryogenic) ممكن است رخ دهد عبارتند از : صدمات بافتی ( به شكل یخ زدن بافت به علت سرما)، ایجاد خفگی بدلیل جانشین شدن این تركیبات با اكسیژن موجود در هوا، احتمال انفجار بدلیل نوسانات فشار در ظرف نگهداری.
خطر دیگری كه هنگام استفاده از هیدروژن مایع، هلیم مایع، و بویژه نیتروژن وجود دارد تغلیظ شدن اكسیژن مایع است، كه اگر اكسیژن مایع با مواد قابل اكسید شدن تماس پیدا كند امكان انفجار وجود خواهد داشت.
نكات ذیل هنگام استفاده از تركیبات سرمازا (Cryogenic) باید رعا یت شود :
• نگهداری و كار كردن با مواد سرمازا(Cryogenic) باید در مكانی كه هوای آن به خوبی تهویه می شود انجام گردد. (از نگهداری و كاركردن با این مواد در فضاهای كوچك و درب بسته اجتناب كنید).
• به عنوان یك اقدام پیشگیرانه همیشه موقع جابجاكردن یا كار كردن با مواد سرمازا از دستكش مخصوص استفاده كنید.
• موقع تخلیه ماده سرمازا یا بازكردن درب ظرف آن باید ماسك محافظ صورت پوشیده شود.
• حمل و نقل مواد سرمازا(Cryogenic) باید به شیوه صحیح و تأیید شده انجام گیرد (مثلاً استفاده از ظروف دو جدارة مخصوص). باید مراقبت نمود كه شیوه كار باعث افزایش بیش از حد گاز و بالارفتن فشار نشود.
• در صورت استفاده از بالابرهای برقی برای انتقال مواد سرمازا باید درب ظروف مورد استفاده كاملاً سفت و محكم بوده و حداكثر ظرفیت آن یك لیتر (برای مواد مایع) یا یك كیلوگرم (برای مواد جامد) باشد.
مواد منفجر شونده
تركیب قابل انفجار تركیبی است كه در صورت قرار گرفتن در معرض ضربه ناگهانی، فشار یا دمای بالا، سبب آزادكردن مقادیر زیادی حرارت و گاز با فشار زیاد به محیط می شود.
جدول زیر نام موادی است كه در صورت تركیب شدن با یكدیگر توانایی تولید ماده منفجرشونده را دارند. این واكنشگرها به شكل عمومی در آزمایشگاهها موجود است.
- استون + كلروفرم در حضور یك باز
- استون + مس ، نقره جیوه یا نمكهای آنها
- آمونیاك (محلولهای آبی آمونیاك)+CL2، Br2، I2
- كربن دی سولفید + سدیم آزید
- كلر + یك الكل
- كلروفرم یا تتراكلرید كربن + پودر آلومینیوم یا منیزیم
- شاركول + عامل اكسید كننده
- دی اتیل اتر + كلر
- دی متیل سولفوكسید + یك آسیل هالید ، SOCl2 یا POCl3
- دی متیل سولفوكسید + Cro3
- اتانول + كلسیم هیپوكلریت
- اتانول + نیترات نقره
- اسید نیتریك + استیك اسید یا استیك انیدرید
- پیكریك اسید + نمك یك فلز سنگین مانند سرب، جیوه یا نقره
- اكسید نقره + آمونیاك + اتانول
- سدیم + هیدروكربن كلردار
- سدیم هیپوكلریت + آمین
سموم ‹‹Poisons››
سموم، تركیباتی شیمیایی هستند كه در صورت استنشاق، خوردن، تزریق یا جذب پوستی آنها در بدن، باعث صدمه به اندامهای هدف، مانند كبد، ریه یا اندام تناسلی می گردند.
سیلندرهای گاز فشرده
خطرات ناشی از وجود سیلندرهای حاوی گاز فشرده در آزمایشگاه به دو صورت شیمیایی یا فیزیكی ممكن است باشد.
- آزاد شدن ناگهانی حجم زیادی از یك گاز در محیط می تواند سبب كم شدن اكسیژن موجود در هوا و متعاقب آن ایجاد خفگی در افراد حاضر در آزمایشگاه نماید.
- بعضی از گازهای موجود در آزمایشگاه به دلیل قابلیت زیاد اشتعال پذیری شان ممكن است سبب آتش سوزی در محیط شوند.
- در صورتی كه شیر خروجی در اثر ضربه به سیلندرها آسیب دیده باشد، احتمال بروز صدمات جبران ناپذیر وجود دارد.
( توجه : 1- درپوش شیر سیلندر در موقع حمل و نقل بسته باشد.
2- در آزمایشگاه سیلندر گاز فشرده، با وسیله ای مناسب به دیوار ثابت شود.
3- حمل و نقل سیلندرهای گاز فشرده در آزمایشگاهها با وسیله مخصوص آن انجام شود.)
جابجایی سیلندرهای گاز فشرده
- جابجایی سیلندرهای گاز فشرده، باید بوسیله دوچرخه مخصوص آن كه مجهز یه زنجیر محافظ سیلندر است انجام شود.
- به منظور محافظت از شیر سیلندر، حتماً موقع حمل و نقل درپوش محافظ شیر بسته شده باشد.
- سیلندرهای گاز فشرده در آزمایشگاه حتماً به وسیله زنجیر یا تسمه ای محكم به دیوار ثابت شده باشد.
روشها و اقدامات احتیاطی برای كاركردن با سیلندرهای گاز فشرده
رعایت نكات احتیاطی در ارتباط با سیلندرهای گاز فشرده در آزمایشگاه :
- سیلندرها، یا در نگهدارندة فلزی مخصوص كه در كف آزمایشگاه است قرار می گیرد یا بوسیله تسمه یا زنجیری فلزی به دیوار ثابت می شود و یا بوسیله یك گیره به میز كار نصب می گردد.
- سیلندرها را در مسیر تردد عمومی قرار ندهید.
- سیلندرهایی كه حاوی گازهای قابل اشتعال هستند در مكانی دور از شعله ( چراغ بونزن) و گرم كننده های برقی (هات پلیت) بگذارید.
- برای اطمینان از نوع گاز موجود در سیلندر، به رنگ سیلندر اعتماد نكنید، بلكه حتماٌ برچسپ سیلندر را بررسی كنید.
- با توجه به نوع گاز سیلندر، تنها از شیر تنظیم كننده (رگولاتور) مخصوص به آن گاز استفاده كنید.
- شیرهای خروجی در مواقعی كه لازم نیست باید بسته باشد.
- هرگز خودتان اقدام به پركردن مجدد سیلندر نكنید. تولید كنندگان مربوطه این كار را خواهند كرد و در صورت نیاز، سیلندرها را رفع نقص خواهند نمود.
مواد شیمیایی خیلی خطرناك
Highly Hazardous Substances
بر اساس استاندارد تعریف شده به وسیله ادارة ایمنی و سلامت شغلی
[occupational safety and Health Administration (OSHA)]، مواد شیمیایی ای كه خطرات ویژه‌ای دارند تحت عنوان Particularly Hazardous Substances (PHS) نام گذاری و در سه گروه تقسیم بندی شده‌اند.
(PHS) به تركیبات شیمیایی اطلاق می شود كه اگر به طور صحیح و مناسب بكار برده نشوند، ممكن است صدمات فوق العاده شدیدی برای افرادی كه با آنها سروكار دارند ایجاد كند. این صدمات ممكن است به صورت سرطان- صدمه به جنین- ایجاد عیوب ژنتیكی- عقیمی یا ایجاد تغییر در دستگاه تولید مثل باشد. بعلاوه سرایت مقادیر بسیار كم بعضی از تركیبات مانند مهاركننده كولین استراز، سیانید یا مواد شیمیایی فوق العاده سمی، ممكن صدمات جبران ناپذیر و حتی مرگ به دنبال داشته باشد.
بنابراین كار كردن با این تركیبات در آزمایشگاه مستلزم رعایت اقدامات ایمنی شدیدتر و بیشتری می باشد.
( با توجه به مقادیر و روشی كه هنگام كار كردن با این مواد در آزمایشگاه اتخاذ می شود باید دستورالعمل ایمنی مناسب را رعایت نمود.)
براساس تقسیم بندی OSHA، سه گروه آن به قرار زیر است:
1- موادی كه به عنوان عوامل سرطان زا شناخته شده اند. Carcinogen) "Select"
موادی كه توسط OSHA به عنوان (گروه مواد سرطان زا) انتخاب شده اند Carcinogen) (Select در یكی از زیر گروههای زیر قرار می گیرند.
الف- موادی كه توسط OSHA سرطان زا اعلام شده است : Carcinogen) OSHA)
این مواد به وسیله OSHA به عنوان سرطان زا معرفی شده اند. هر كدام از این مواد استانداردهای مخصوص به خود را دارد كه در زیر گروه 2 استانداردهای عمومی صنعتی كه توسط OSHA بیان شده قرار می گیرند.
ب- موادی كه در انسان سرطان زا شناخته می شوند. (Known Human Carcinogen)
این مواد در تقسیم بندی ای كه از سوی [National Toxicology Program (NTP)] در جدیدترین گزارشات سالانه اش بیان می شود به عنوان موادی كه می توانند سرطان زا باشند شناخته می شوند. یا در تقسیم بندی كه به وسیله
International Agency for Research on cancer “IARC” اعلام شده در گروه یك ‹‹ عوامل سرطان در انسان›› قرار دارند.
ج- موادی كه توان ایجاد سرطان در انسان را دارند.
این مواد در لیستی كه از سوی IARC اعلام شده یا در گروه 2A ‹‹ موادی كه احتمالاً در انسان ایجاد سرطان می كنند››
“Probably Carcinogenic to humans” و یا در گروه 2B ‹ موادی كه شاید سبب ایجاد سرطان در انسان شوند ›
”Possibly Carcinogenic to humans” قرار می گیرند.
و یا در طبقه بندی كه توسط [National Toxicology Program (NTP)] اعلام شده با عنوان
reasonably anticipated to be a carcinogen (موادی كه سرطان زا بودن آنها قابل انتظار است) نامیده می شوند.
با توجه به آزمایشاتی كه به طرق ذیل بر روی حیوانات انجام شده، دلایل آماری معنی داری وجود دارد كه حاكی از شیوع تومور در آنهاست.
• ورود مواد سرطان زا از طریق استنشاق : سرایت مزمن به شكل روزانه 6 تا 7 ساعت، هفته ای 5 روز و مقدار ماده كمتر از 15 میلی گرم در هر متر مكعب از فضا.
• سرایت از طریق پوست : تماس مواد با پوست به مقدار كمتر از 300 میلی گرم به ازای هر كیلو وزن بدن در هر هفته
• خوراكی : خوردن مقداری كمتر از 50 میلی گرم به ازای هر كیلو وزن بدن به طور روزانه
2- سموم مؤثر بر دستگاه تولید مثل “Reproductive Toxins”
این تركیبات به موادی اطلاق می شود كه بر فرآیند طبیعی تولید مثل اثرات منفی ایجاد می كنند.
اثرات مضر این مواد به شكل كاهش تمایلات جنسی، كاهش امكان باروری، مرگ جنینی ، القاء نقص كروموزومی (ایجاد جهش) ایجاد ناهنجاری در جنین یا نقایص اساسی بعد از تولد جنین ممكن است ظاهر شود. بعضی از مواقع مشكلات بعد از یك دوره نهفتگی طولانی مدت ممكن است ظاهر شود. گاهی مواقع تعدّد مواد شیمیایی، پیچیدگی جریان طبیعی تولید مثل در انسان، و تأثیر عوامل دیگر (مانند : سیگار كشیدن، رژیم غذایی، اثرات محیطی) باعث می شود كه اثر تماس با مواد شیمیایی بر ایجاد این نقایص به سختی پذیرفته شود.
با توجه به این عدم یقین، زنان باردار هنگام كار كردن با مواد شیمیایی آزمایشگاه باید احتیاطات لازم را بطور كامل انجام دهند.
زنان باردار باید این مطلب را (حاملگی) به مسئول آزمایشگاه اطلاع دهند. زیرا با ارزیابی خطر در آزمایشگاه و بكارگیری اقدامات پیشگیرانه و استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب می توانند كار را به شكل ایمن انجام دهند. صدمات ناشی از سموم بر روی تخم بارور شده و جنین، در مراحل اولیه آبستنی شدیدتر است. ضمن اینكه اكثر خانمها در این مرحله حساس، از بارداری خود بی اطلاع هستند. بنابراین به بانوانی كه در سنین مناسب بارداری هستند توصیه می شود كه هنگام كاركردن با مواد شیمیایی دقت لازم را بعمل آورند، بخصوص در مورد موادی كه به طور سریع از طریق پوست جذب می شود (مانند فرم آمید “ formamide ”).
با توجه به شرایط محیط كار و نظر طبیب معالج، یكی از انتخاب های زیر ممكن است انجام شود.
• كار در محیط آزمایشگاه بدون نیاز به هیچ تغییری ادامه یابد.
• كار در محیط آزمایشگاه با ایجاد تغییراتی در روش كار آزمایش انجام شود یا با استفاده از تجهیزات محافظت شخصی در محیط انجام شود.
• در موارد نادری ممكن است طبیب معالج توصیه كند كه تا پایان دورة بارداری در آزمایشگاه فعالیت نكند.
از تغییرات دیگری كه ممكن است نیاز شود مورد توجه قرار گیرد :
• بررسی مواد شیمیایی كه در آزمایشگاه استفاده می شوند از نظر تراتوژنیسیته و تعویض آنها ، یا واگذار كردن كار با آنها به شخص دیگر (شخص غیر باردار)
• مواظبت شدیدتر به منظور اجتناب از سرایت مواد شیمیایی هنگام جابجایی یا كار كردن با آنها.
• حساسیت ویژه در مورد استفاده از تجهیزات ایمنی فردی، در صورت لزوم از تمامی تجهیزات ایمنی استفاده شود.
• در صورت امكان تمام آزمایشات در زیر هود شیمی انجام شود، یا اینكه از سایر شیوه های مناسب مهندسی مهار خطر استفاده گردد.
عوامل سمی مؤثر بر دستگاه تولید مثل1-2-3-4
1)Casarett and Doull’s TOXICOLOGY The Basic Science of Poisons; 3rd Edition, Macmillan Publishing Co., New York, 1986
2)INDUSTRIAL TOXICOLOGY Safety and Health Applications in the Workplace, P. L. Williams and J. L. Burson, Eds, Van Nostrand Reinhold, New York
3)The Effects of Workplace Hazards on Male Reproductive Health; Department of Health and Human Services National Institute for Occupational Safety and Health Publication No. 96-132
4)The Effects of Workplace Hazards on Female Reproductive Health; Department of Health and Human Services National Institute for Occupational Safety and Health Publication No. 99-104
3- موادی كه سمیّت فوق العاده زیادی دارند.
مواد سمی با سمیت فوق العاده زیاد، به آن دسته از موادی اطلاق می شود كه می توانند با یك بار تماس حتی با مقدار كم سبب آسیب های جدی، ناتوانی و از كار افتادگی و شاید مرگ گردند.
جدول زیر مقادیر خطرناك مواد شیمیایی با توجه به راههای ورود آنها توسط OSHA تعیین گردیده است.
(1) : Prudent Practices in the Laboratory: Handling and Disposal of Chemicals; National Academy Press, Washington, D.C., 1995
(2) : تعریف LD50 : مقدار مادة شیمیایی كه می تواند از طریق خوردن، تزریق شدن یا از طریق پوست، تحت شرایط كنترل شده آزمایشگاهی ، 50 درصد تعداد حیوانات مورد آزمایش را بكشد.
(3) : LC50: غلظتی از یك ماده شیمیایی موجود در هوا، كه قادر است 50 درصد تعداد حیواناتی كه با آن در تماس بوده اند را بكشد.
استانداردهای OSHA در ارتباط با مواد سمی (Toxic )در لینك زیر قابل دستیابی است.
منبع : شیمیست ایرانی
راهنمای ایمنی كار با مواد شیمیایی و کمکهای اولیه در آزمایشگاه شیمی
نظافت و نظم در آزمایشگاه
نظم و نظافت عمومی در آزمایشگاه یكی از مهمترین مظاهر ایمنی در آزمایشگاه است.
آزمایشگاهی كه با پسماندهای اضافی و وسایل غیرقابل استفاده در محیط آزمایشگاه پراكنده است، نه تنها از نظر ظاهر سبب آشفتگی و بهم ریختگی می شود، بلكه می تواند عامل مهمی در ایجاد حریق و آتش سوزی باشد.
خارج كردن عوامل غیرقابل استفاده از آزمایشگاه ضمن اینكه بروز حوادث را كم می كند، فضای بیشتری را برای كار تحقیق و نگهداری وسایل لازم و ضروری فراهم می سازد.
آزمایشگاه بطور مرتب باید نظافت شده و كف آن بوسیله تی نخی كشیده شود. سطوح میزها و صندلی ها گردگیری و ضدعفونی شود.
در صورتی كه سطوح صندلی و میزها آغشته به پسماندهای واكنشگر شده است باید به منظور جلوگیری از سرایت آن به سایر افراد كاملاً تمیز و خشك گردد.
خوردن و آشامیدن در آزمایشگاه
خوردن و آشامیدن در آزمایشگاه ممنوع است. همچنین نگهداری مواد غذایی در محلهایی كه مواد شیمیایی خطرناك استفاده می شود نباید انجام شود.
خوردن و آشامیدن در مكان مخصوص كه به این منظور درنظر گرفته شده باید انجام شود.
نكاتی كه موقع استفاده از این مكان تمیز باید رعایت شود :
• خارج كردن دستكش بعد از كار با مواد شیمیایی و شستن دستها
• عدم انتقال وسایلی كه در آزمایشگاه استفاده می شود به محیط تمیزی كه برای خوردن و آشامیدن در نظر گرفته شده است، مانند خودكار، كتاب، دفترچه یادداشت و غیره ...
• خارج كردن روپوش آزمایشگاه هنگام خوردن و آشامیدن
مخاطرات فیزیكی
مواد قابل اشتعال
مواد قابل اشتعال ممكن است به شكل آئروسل (ذرات ریز مایع پخش شده در هوا)- گاز- مایع یا جامد باشند.
در بیشتر آزمایشگاهها، گازها، مایعات و جامدات از اهمیت بیشتری برخورداند.
گازهای قابل اشتعال توسط OSHA تعریف شده اند و عبارتند از :
(A) گازی كه در دما و فشار محیط، غلظت 13 درصد (حجمی) یا كمتر آن با هوا تولید مخلوط قابل اشتعال می كند.
(B) گازی كه در دما و فشار محیط، غلظت بالاتر از 12 درصد حجمی آن با هوا تولید مخلوط قابل اشتعال می كند.
• مایعات قابل اشتعال به مایعاتی اطلاق می شود كه دمای احتراق آنها پائین تر ازF ◦100 (◦C 37.8) باشد.
• جامدات قابل اشتعال موادی هستند به غیر از عوامل قابل انفجار و تركیدن كه در اثر اصطكاك، جذب رطوبت و تغییر خودبخودی ماهیت شیمیایی، به شدت آتش می گیرند و مسبب ایجاد مخاطرات جدی می شوند.
استفاده از اطلاعات موجود در MSDS (برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی) یك ماده شیمیایی بهترین مرجع برای تعیین قابل اشتعال بودن آن است. علاوه بر این، بر روی برچسب مواد قابل اشتعال این مطلب قید شده است.
نكاتی كه هنگام كار كردن با مواد قابل اشتعال باید رعایت شود :
الف : مواد قابل احتراق را از مكانهای ذیل خارج كنید :
- محیطی كه از شعله مستقیم و سطوح بسیار داغ (Hot Plate) استفاده می شود.
- محیطی كه دستگاههای مكانیكی و الكتریكی نامطمئن در حال كار كردن است. (بدلیل احتمال جرقه زدن)
ب : مواد قابل اشتعال باید در كابینت های مخصوص نگهداری این مواد قرار داشته باشند، این كابینت ها باید از منابع شعله و حرارت دور باشند، یا در یك مكان مخصوص كه به همین منظور درنظر گرفته شده نگهداری شوند.
ج : به منظور پیشگیری از ایجاد الكتریسیته ساكن كف آزمایشگاه از جنسی باشد كه تولید الكتریسیته نكند.
د : سیگار كشیدن ممنوع
در آزمایشگاههایی كه با مواد شیمیایی قابل اشتعال سروكار دارند، در صورتی كه یخچال یا فریزر وجود دارد باید توسط متخصصین ذیربط تأیید شود كه خطر ایجاد جرقه و آتش سوزی توسط آنها وجود ندارد.
مواد خورنده
مواد خورنده به موادی اطلاق می شود كه در صورت تماس با نسوج و بافتهای زنده به طریق شیمیایی باعث تخریب یا تغییر غیرقابل بازگشت در آنها می شود.
نمونه های زیادی از این مواد در آزمایشگاهها وجود دادند. از مثالهای آشنای آن اسیدهای قوی و بازهای قوی هستند. اكسیدكننده های قوی نیز می توانند سبب سوختگی و صدمه به چشمها و پوست شوند.
شیشه هایی كه مواد خورنده در آن نگهداری می شوند باید در یك ظرف دیگر قرارداده شده و در مكانی نگهداری شود كه هوای آن تهویه می شود.ظرف ثانویه می تواند از جنس پلاستیك یا مشابه آن باشد.
ظرف ثانویه علاوه بر اینكه از نشست كردن و ریختن مواد خورنده جلوگیری می كند، سبب پیشگیری از خوردگی وسایل فلزی دیگر نیز می شود.
برگه اطلاعات ایمنی یك ماده شیمیایی (MSDS)، بهترین منبع برای تعیین خورنده بودن آن است. بعلاوه اینكه، بر روی برچسب مواد شیمیایی خورنده این موضوع قید شده است.
مواد اكسیدكننده
اكسیدكننده ها عواملی هستند كه سبب آتش سوزی می شوند یا به گسترش اشتعال سایر مواد كمك می كنند، در نتیجه یا آتش می گیرند و یا سبب آزاد شدن اكسیژن، یا گازهای دیگر می شوند.
نمونه هایی از مواد اكسیدكننده عبارتند از :
نمكهای پرمنگنات مانند پرمنگنات پتاسیم (KMnO4)
اسید نیتریك غلیظ (HNO3)
نیترات آمونیوم (NH4 NO3)
تركیبات هیپوكلریت و هیپوهالید مانند وایتكس
ید و سایر هالوژنها
كلریت ها- كلراتها مانند كلرات سدیم (NaClO4) و پركلراتها
آمونیوم سریم(IV) نیترات
تركیبات كرم(VI) مانند H2CrO4 ،H2Cr2O7 ، و سایر كروماتها و دی كروماتها
پیریدینیوم كلرو كرومات
پراكسیدها
سولفواكسیدها
اوزون
اسمیوم تتراكساید
نیتروس اكساید(N2O).
مواد اكسید كننده در صورت تركیب شدن با مواد قابل اشتعال تشكیل مواد قابل انفجار میدهند. در نتیجه مواد اكسیدكننده باید دور از حلالها در مكانی سرد و بدور از رطوبت نگهداری شوند.( این مواد در زیر كاسه دستشویی نگهداری نشود)
با مراجعه به برگه اطلاعات ایمنی ماده شیمیایی (MSDS) ماده اكسیدكننده می توان صحیح ترین شیوه نگهداری را بكار برد.
Contact with combustible material may cause fireلیست مواد اكسید كننده ای كه در صورت در صورت تماس با مواد قابل اشتعال سبب آتش سوزیمیشود
Explosive when mixed with combustible material. لیست مواد اكسید كننده ای كه در صورت در صورت تماس با مواد قابل اشتعال سبب انفجارمیشود
مواد واكنش پذیر با آب
مواد واكنش پذیر با آب آن دسته از موادی هستند كه شدیداً با آب واكنش داده و ضمن ایجاد گرما تولید گازهای قابل اشتعال یا سمی می كنند.
بیشترین مواد واكنش پذیر با آب در آزمایشگاههای شیمی وجود دارد، اما تعدادی از هیدریدها و فلزات قلیایی مانند سدیم ممكن است در سایر آزمایشگاههای مراكز تحقیقات هم وجود داشته باشد.
نمونه هایی از مواد واكنش پذیر با آب عبارتند از :
كلسیم هیدرید- لیتیم آلومینیوم هیدرید- فلزات سدیم، پتاسیم و لیتیم.
- اینگونه مواد باید در مكانی سرد و خشك نگهداری شوند. هرگز آنها را در زیر دستشویی نگهدری نكنید.
- به منظور پیشگیری از واكنش فلزات قلیایی با بخار آب موجود در هوا، این فلزات باید در روغنهای معدنی (یا نفت) نگهداری شود.
استفاده از اطلاعت موجود در برگه اطلاعات ایمنی(MSDS) مواد واكنش پذیر با آب بهترین منبع اطلاعاتی برای شیوه صحیح نگهداری و كاركردن با آنهاست.
لیست مواد واكنش پذیر با آب
- فلزات قلیایی
- هیدریدهای فلزات قلیایی
- آمیدهای فلزات قلیایی
- آلكیل های فلزی مانند لیتیم آلكیل- آلومینیوم آلكیل
- واكنشگرهای گرینیارد
- هالیدهای غیرفلزی : مانند S2Cl2-SiCl4-PCl5-PCl3-BF3-BCl3
- اسید هالیدهای غیرآلی مانند : SO2Cl2 – SOCl2 – POCl3
- پنتو اكسید فسفر
- كلسیم كاربید
- اسید هالیدهای آلی
- انیدریدهایی كه وزن مولكولی كمی دارند.
مواد آتشگیر (Pyrophoric Materials)
مواد آتشگیر به موادی اطلاق می شود كه به طور خودبخود در هوا (دمای پائین تر ازC ◦40 ) مشتعل می شوند. مواد آتشگیر عموماً با آب واكنش پذیر هستند و در صورت تماس با آب یا هوای مرطوب آتش خواهند گرفت. نگهداری و جابجا كردن مواد آتشگیر باید در ظرفی كه فضای آن از گاز آرگون یا نیتروژن (به استتثناء چند مورد) پرشده است انجام شود.
روش ایمن نگهداری مواد آتشگیر
محلولهای آتش گیر
مقادیر كم محلولهای آتشگیر را در شیشه هایی كه درپوش آن از جنس PTFE (Polytertrafluoroethylene) می باشد نگهداری می كنند. مقادیر زیادتر آن در سیلندرهای فلزی (مانند سیلندر گاز) نگهداری می شود كه یك سوزن مخصوص به دریچه خروجی آن وصل می شود و بوسیله یك سرنگ كاملاً خشك، هوای داخل سیلندر با یك گاز بی اثر (آرگون یا نیتروژن) جایگزین می شود.
مواد جامد آتشگیر
جامدهای آتشگیر در جعبه های مخصوصی كه بوسیله گاز بی اثر پرشده اند نگهداری می شوند، این جعبه ها فوق العاده گران قیمت هستند. بنابراین بعضی از این مواد به شكل محلول فروخته می شوند و بعضی دیگر در ظروف حاوی روغن معدنی (پارافین و ..) یا حلالهای هیدروكربنی سبك نگهداری می شوند.
جامدهای آتشگیر خفیف (مانند لیتیم آلومینیوم هیدرید یا سدیم هیدرید) را می توان برای مدت زمان كوتاه در هوای معمولی جابجا كرد، اما برای نگهداری طولانی مدت باید در ظروفی كه فضای آن با یك گاز خنثی (آرگون یا نیتروژن) پر شده است، نگهداری شود.
معدوم كردن مواد آتشگیر
معدوم كردن مقادیر كم مواد آتشگیر و ظروف خالی آن را باید با دقت فراوان و با سردكردن باقیمانده این مواد انجام داد.
- موادی كه واكنش پذیری كمی دارند را در مقادیر زیادی از یك حلال بی اثر مانند هگزان رقیق كرده و ظرف آن را در حمام یخ قرار داده و قطره قطره به آن آب سرد اضافه كنید.
- موادی كه واكنش پذیری زیاد دارند: محلول رقیقی از آن را به آهستگی به یخ خشك اضافه كرده و با افزودن یك ماده كه واكنش پذیری ملایمی با ماده آتشگیر دارد و همچنین در یخ خشك منجمد نمی شود (مانند دی اتیل اتر، استون، ایزوپروفیل الكل و متانولی كه مقدار جزئی آب داشته باشد) خنثی سازی انجام می شود.
لیست مواد آتشگیر
مواد جامد
1- ذرات ریز فلزاتی مانند : منیزیم – كلسیم- زیركونیم- اورانیوم
2- فلزات قلیایی (سدیم – پتاسیم)
3- هیدریدهای فلزی یا غیرفلزی (دی بوران – سدیم هیدرید- لیتیم آلومینیوم هیدرید- اورانیوم تری هیدرید)
4- واكنشگرهای گرینیارد(RMg X)
5- مشتقات آلكیله شده هیدریدهای فلزی و غیرفلزی (مانند دی اتیل آلومینوم هیدرید- بوتیل لیتیم- تری متیل آلومینیوم).
6- كربونیل های فلزی (مانند دی كبالت اكتاكربونیل- كربونیل نیكل)
7- كاتالیزورهای هیدروژناسیون مانند رنه نیكل
8- فسفر سفید یا زرد
9- پلوتونیوم
10- متان تلورول (CH3 TeH)
گازهای آتشگیر
- آرسین
- دی بوران
- فسفین
- سیلان
مایعات آتشگیر
- هیدرازین
- تركیبات ارگانومتالیك‹‹ Metalorganics ››
موادی كه تولید پراكسید می كنند
مواد شیمیایی هستند كه به مرور زمان یا در اثر تماس با هوا تولید كریستالهای پراكسید می كنند كه به ضربه حساس هستند. عمومی ترین تركیبات شیمیایی كه تولید پراكسید می كنند عبارتند از دی اتیل اتر و تتراهیدروفوران (THF)، وقتی كه درب این مواد باز شد نمی توان از تولید پراكسید در آنها جلوگیری كرد مگر اینكه بعد از آن در ظرفی نگهداری شوند كه هوای داخل آن گاز بی اثر باشد. ( كه عملاً نشدنی است).
به این دلیل، توصیه می شود، تمام موادی كه تولید پراكسید می كنند در هنگام دریافت كردن تاریخ زده شده و به شكل دوره ای میزان پراكسید تولید شده در آنها با استفاده از تست های مخصوص ارزیابی شود. به عنوان یك اقدام احتیاطی، فقط مقادیری از این مواد كه در یك آزمایش در حال اجرا استفاده می شود در آزمایشگاه نگهداری كنید (نه بیشتر)
مطالعه برگ اطلاعات ایمنی ماده شیمیایی ‹‹ MSDS ›› موردنظر، بهترین منبع اطلاعاتی برای انجام اقدامات صحیح هنگام كار و نگهداری آن است.
طبقه بندی مواد شیمیایی كه به مرور زمان تولید پراكسید می كنند
گروه I : تركیبات غیراشباع، خصوصاً آنهایی كه جرم مولكولی كمی دارند و ممكن است شدیداً پلیمریزه شده و بطور اتفاقی شروع به تولید پراكسید كنند. این تركیبات را بیشتر از 12 ماه نگهداری نكنید.
اسامی تعدادی از تركیبات شیمیایی گروه I
آكریلیك اسید تترا فلئورو اتیلن
آكریلو نیتریل وینیل استات
بوتا دی ان وینیل استیلن
كلروبوتا دی ان (كلروپرن) وینیل كلراید
كلروتری فلئورواتیلن ونیل پیریدین
متیل متا آكریلات وینیلیدین كلراید
استیرن
گروه II :
این گروه شامل تركیباتی هستند كه در هنگام تلغیظ شدن (بوسیله تقطیر یا تبخیر) خطر تولید پراكسید دارند. مقدار پراكسید در این تركیبات باید در صورت تلغیظ شدن یا رسیدن به یك غلظت مشخص اندازه گیری شود. این تركیبات را بیشتر از 12 ماه نگهداری نكنید.
گروه III:
پراكسید تولید شده توسط این تركیبات حتی بدون تغلیظ شدن ممكن است منفجر شود. این تركیبات را بیشتر از سه ماه نگهداری نكنید.
تركیبات آلی تركیبات غیر آلی
دی ونییل اتر پتاسیم (فلزی)
دی ونییل استیلن پتاسیم آمید
ایزو پروپیل اتر سدیم آمید
ونییلیدن كلراید
مایعات و گازهای سرمازا(Cryogenic)
تركیبات سرمازا(Cryogenic) : گازهایی هستند كه در دماهای پائین به مایع یا جامد تبدیل شده اند. نمونه هایی از این تركیبات سرمازا عبارتند از : هلیوم مایع، نیتروژن مایع، اكسیژن مایع و یخ خشك (دی اكسید كربن جامد).
خطراتی كه بدلیل استفاده از تركیبات سرمازا(Cryogenic) ممكن است رخ دهد عبارتند از : صدمات بافتی ( به شكل یخ زدن بافت به علت سرما)، ایجاد خفگی بدلیل جانشین شدن این تركیبات با اكسیژن موجود در هوا، احتمال انفجار بدلیل نوسانات فشار در ظرف نگهداری.
خطر دیگری كه هنگام استفاده از هیدروژن مایع، هلیم مایع، و بویژه نیتروژن وجود دارد تغلیظ شدن اكسیژن مایع است، كه اگر اكسیژن مایع با مواد قابل اكسید شدن تماس پیدا كند امكان انفجار وجود خواهد داشت.
نكات ذیل هنگام استفاده از تركیبات سرمازا (Cryogenic) باید رعا یت شود :
• نگهداری و كار كردن با مواد سرمازا(Cryogenic) باید در مكانی كه هوای آن به خوبی تهویه می شود انجام گردد. (از نگهداری و كاركردن با این مواد در فضاهای كوچك و درب بسته اجتناب كنید).
• به عنوان یك اقدام پیشگیرانه همیشه موقع جابجاكردن یا كار كردن با مواد سرمازا از دستكش مخصوص استفاده كنید.
• موقع تخلیه ماده سرمازا یا بازكردن درب ظرف آن باید ماسك محافظ صورت پوشیده شود.
• حمل و نقل مواد سرمازا(Cryogenic) باید به شیوه صحیح و تأیید شده انجام گیرد (مثلاً استفاده از ظروف دو جدارة مخصوص). باید مراقبت نمود كه شیوه كار باعث افزایش بیش از حد گاز و بالارفتن فشار نشود.
• در صورت استفاده از بالابرهای برقی برای انتقال مواد سرمازا باید درب ظروف مورد استفاده كاملاً سفت و محكم بوده و حداكثر ظرفیت آن یك لیتر (برای مواد مایع) یا یك كیلوگرم (برای مواد جامد) باشد.
مواد منفجر شونده
تركیب قابل انفجار تركیبی است كه در صورت قرار گرفتن در معرض ضربه ناگهانی، فشار یا دمای بالا، سبب آزادكردن مقادیر زیادی حرارت و گاز با فشار زیاد به محیط می شود.
جدول زیر نام موادی است كه در صورت تركیب شدن با یكدیگر توانایی تولید ماده منفجرشونده را دارند. این واكنشگرها به شكل عمومی در آزمایشگاهها موجود است.
- استون + كلروفرم در حضور یك باز
- استون + مس ، نقره جیوه یا نمكهای آنها
- آمونیاك (محلولهای آبی آمونیاك)+CL2، Br2، I2
- كربن دی سولفید + سدیم آزید
- كلر + یك الكل
- كلروفرم یا تتراكلرید كربن + پودر آلومینیوم یا منیزیم
- شاركول + عامل اكسید كننده
- دی اتیل اتر + كلر
- دی متیل سولفوكسید + یك آسیل هالید ، SOCl2 یا POCl3
- دی متیل سولفوكسید + Cro3
- اتانول + كلسیم هیپوكلریت
- اتانول + نیترات نقره
- اسید نیتریك + استیك اسید یا استیك انیدرید
- پیكریك اسید + نمك یك فلز سنگین مانند سرب، جیوه یا نقره
- اكسید نقره + آمونیاك + اتانول
- سدیم + هیدروكربن كلردار
- سدیم هیپوكلریت + آمین
سموم ‹‹Poisons››
سموم، تركیباتی شیمیایی هستند كه در صورت استنشاق، خوردن، تزریق یا جذب پوستی آنها در بدن، باعث صدمه به اندامهای هدف، مانند كبد، ریه یا اندام تناسلی می گردند.
سیلندرهای گاز فشرده
خطرات ناشی از وجود سیلندرهای حاوی گاز فشرده در آزمایشگاه به دو صورت شیمیایی یا فیزیكی ممكن است باشد.
- آزاد شدن ناگهانی حجم زیادی از یك گاز در محیط می تواند سبب كم شدن اكسیژن موجود در هوا و متعاقب آن ایجاد خفگی در افراد حاضر در آزمایشگاه نماید.
- بعضی از گازهای موجود در آزمایشگاه به دلیل قابلیت زیاد اشتعال پذیری شان ممكن است سبب آتش سوزی در محیط شوند.
- در صورتی كه شیر خروجی در اثر ضربه به سیلندرها آسیب دیده باشد، احتمال بروز صدمات جبران ناپذیر وجود دارد.
( توجه : 1- درپوش شیر سیلندر در موقع حمل و نقل بسته باشد.
2- در آزمایشگاه سیلندر گاز فشرده، با وسیله ای مناسب به دیوار ثابت شود.
3- حمل و نقل سیلندرهای گاز فشرده در آزمایشگاهها با وسیله مخصوص آن انجام شود.)
جابجایی سیلندرهای گاز فشرده
- جابجایی سیلندرهای گاز فشرده، باید بوسیله دوچرخه مخصوص آن كه مجهز یه زنجیر محافظ سیلندر است انجام شود.
- به منظور محافظت از شیر سیلندر، حتماً موقع حمل و نقل درپوش محافظ شیر بسته شده باشد.
- سیلندرهای گاز فشرده در آزمایشگاه حتماً به وسیله زنجیر یا تسمه ای محكم به دیوار ثابت شده باشد.
روشها و اقدامات احتیاطی برای كاركردن با سیلندرهای گاز فشرده
رعایت نكات احتیاطی در ارتباط با سیلندرهای گاز فشرده در آزمایشگاه :
- سیلندرها، یا در نگهدارندة فلزی مخصوص كه در كف آزمایشگاه است قرار می گیرد یا بوسیله تسمه یا زنجیری فلزی به دیوار ثابت می شود و یا بوسیله یك گیره به میز كار نصب می گردد.
- سیلندرها را در مسیر تردد عمومی قرار ندهید.
- سیلندرهایی كه حاوی گازهای قابل اشتعال هستند در مكانی دور از شعله ( چراغ بونزن) و گرم كننده های برقی (هات پلیت) بگذارید.
- برای اطمینان از نوع گاز موجود در سیلندر، به رنگ سیلندر اعتماد نكنید، بلكه حتماٌ برچسپ سیلندر را بررسی كنید.
- با توجه به نوع گاز سیلندر، تنها از شیر تنظیم كننده (رگولاتور) مخصوص به آن گاز استفاده كنید.
- شیرهای خروجی در مواقعی كه لازم نیست باید بسته باشد.
- هرگز خودتان اقدام به پركردن مجدد سیلندر نكنید. تولید كنندگان مربوطه این كار را خواهند كرد و در صورت نیاز، سیلندرها را رفع نقص خواهند نمود.
مواد شیمیایی خیلی خطرناك
Highly Hazardous Substances
بر اساس استاندارد تعریف شده به وسیله ادارة ایمنی و سلامت شغلی
[occupational safety and Health Administration (OSHA)]، مواد شیمیایی ای كه خطرات ویژه‌ای دارند تحت عنوان Particularly Hazardous Substances (PHS) نام گذاری و در سه گروه تقسیم بندی شده‌اند.
(PHS) به تركیبات شیمیایی اطلاق می شود كه اگر به طور صحیح و مناسب بكار برده نشوند، ممكن است صدمات فوق العاده شدیدی برای افرادی كه با آنها سروكار دارند ایجاد كند. این صدمات ممكن است به صورت سرطان- صدمه به جنین- ایجاد عیوب ژنتیكی- عقیمی یا ایجاد تغییر در دستگاه تولید مثل باشد. بعلاوه سرایت مقادیر بسیار كم بعضی از تركیبات مانند مهاركننده كولین استراز، سیانید یا مواد شیمیایی فوق العاده سمی، ممكن صدمات جبران ناپذیر و حتی مرگ به دنبال داشته باشد.
بنابراین كار كردن با این تركیبات در آزمایشگاه مستلزم رعایت اقدامات ایمنی شدیدتر و بیشتری می باشد.
( با توجه به مقادیر و روشی كه هنگام كار كردن با این مواد در آزمایشگاه اتخاذ می شود باید دستورالعمل ایمنی مناسب را رعایت نمود.)
براساس تقسیم بندی OSHA، سه گروه آن به قرار زیر است:
1- موادی كه به عنوان عوامل سرطان زا شناخته شده اند. Carcinogen) "Select"
موادی كه توسط OSHA به عنوان (گروه مواد سرطان زا) انتخاب شده اند Carcinogen) (Select در یكی از زیر گروههای زیر قرار می گیرند.
الف- موادی كه توسط OSHA سرطان زا اعلام شده است : Carcinogen) OSHA)
این مواد به وسیله OSHA به عنوان سرطان زا معرفی شده اند. هر كدام از این مواد استانداردهای مخصوص به خود را دارد كه در زیر گروه 2 استانداردهای عمومی صنعتی كه توسط OSHA بیان شده قرار می گیرند.
ب- موادی كه در انسان سرطان زا شناخته می شوند. (Known Human Carcinogen)
این مواد در تقسیم بندی ای كه از سوی [National Toxicology Program (NTP)] در جدیدترین گزارشات سالانه اش بیان می شود به عنوان موادی كه می توانند سرطان زا باشند شناخته می شوند. یا در تقسیم بندی كه به وسیله
International Agency for Research on cancer “IARC” اعلام شده در گروه یك ‹‹ عوامل سرطان در انسان›› قرار دارند.
ج- موادی كه توان ایجاد سرطان در انسان را دارند.
این مواد در لیستی كه از سوی IARC اعلام شده یا در گروه 2A ‹‹ موادی كه احتمالاً در انسان ایجاد سرطان می كنند››
“Probably Carcinogenic to humans” و یا در گروه 2B ‹ موادی كه شاید سبب ایجاد سرطان در انسان شوند ›
”Possibly Carcinogenic to humans” قرار می گیرند.
و یا در طبقه بندی كه توسط [National Toxicology Program (NTP)] اعلام شده با عنوان
reasonably anticipated to be a carcinogen (موادی كه سرطان زا بودن آنها قابل انتظار است) نامیده می شوند.
با توجه به آزمایشاتی كه به طرق ذیل بر روی حیوانات انجام شده، دلایل آماری معنی داری وجود دارد كه حاكی از شیوع تومور در آنهاست.
• ورود مواد سرطان زا از طریق استنشاق : سرایت مزمن به شكل روزانه 6 تا 7 ساعت، هفته ای 5 روز و مقدار ماده كمتر از 15 میلی گرم در هر متر مكعب از فضا.
• سرایت از طریق پوست : تماس مواد با پوست به مقدار كمتر از 300 میلی گرم به ازای هر كیلو وزن بدن در هر هفته
• خوراكی : خوردن مقداری كمتر از 50 میلی گرم به ازای هر كیلو وزن بدن به طور روزانه
2- سموم مؤثر بر دستگاه تولید مثل “Reproductive Toxins”
این تركیبات به موادی اطلاق می شود كه بر فرآیند طبیعی تولید مثل اثرات منفی ایجاد می كنند.
اثرات مضر این مواد به شكل كاهش تمایلات جنسی، كاهش امكان باروری، مرگ جنینی ، القاء نقص كروموزومی (ایجاد جهش) ایجاد ناهنجاری در جنین یا نقایص اساسی بعد از تولد جنین ممكن است ظاهر شود. بعضی از مواقع مشكلات بعد از یك دوره نهفتگی طولانی مدت ممكن است ظاهر شود. گاهی مواقع تعدّد مواد شیمیایی، پیچیدگی جریان طبیعی تولید مثل در انسان، و تأثیر عوامل دیگر (مانند : سیگار كشیدن، رژیم غذایی، اثرات محیطی) باعث می شود كه اثر تماس با مواد شیمیایی بر ایجاد این نقایص به سختی پذیرفته شود.
با توجه به این عدم یقین، زنان باردار هنگام كار كردن با مواد شیمیایی آزمایشگاه باید احتیاطات لازم را بطور كامل انجام دهند.
زنان باردار باید این مطلب را (حاملگی) به مسئول آزمایشگاه اطلاع دهند. زیرا با ارزیابی خطر در آزمایشگاه و بكارگیری اقدامات پیشگیرانه و استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب می توانند كار را به شكل ایمن انجام دهند. صدمات ناشی از سموم بر روی تخم بارور شده و جنین، در مراحل اولیه آبستنی شدیدتر است. ضمن اینكه اكثر خانمها در این مرحله حساس، از بارداری خود بی اطلاع هستند. بنابراین به بانوانی كه در سنین مناسب بارداری هستند توصیه می شود كه هنگام كاركردن با مواد شیمیایی دقت لازم را بعمل آورند، بخصوص در مورد موادی كه به طور سریع از طریق پوست جذب می شود (مانند فرم آمید “ formamide ”).
با توجه به شرایط محیط كار و نظر طبیب معالج، یكی از انتخاب های زیر ممكن است انجام شود.
• كار در محیط آزمایشگاه بدون نیاز به هیچ تغییری ادامه یابد.
• كار در محیط آزمایشگاه با ایجاد تغییراتی در روش كار آزمایش انجام شود یا با استفاده از تجهیزات محافظت شخصی در محیط انجام شود.
• در موارد نادری ممكن است طبیب معالج توصیه كند كه تا پایان دورة بارداری در آزمایشگاه فعالیت نكند.
از تغییرات دیگری كه ممكن است نیاز شود مورد توجه قرار گیرد :
• بررسی مواد شیمیایی كه در آزمایشگاه استفاده می شوند از نظر تراتوژنیسیته و تعویض آنها ، یا واگذار كردن كار با آنها به شخص دیگر (شخص غیر باردار)
• مواظبت شدیدتر به منظور اجتناب از سرایت مواد شیمیایی هنگام جابجایی یا كار كردن با آنها.
• حساسیت ویژه در مورد استفاده از تجهیزات ایمنی فردی، در صورت لزوم از تمامی تجهیزات ایمنی استفاده شود.
• در صورت امكان تمام آزمایشات در زیر هود شیمی انجام شود، یا اینكه از سایر شیوه های مناسب مهندسی مهار خطر استفاده گردد.
عوامل سمی مؤثر بر دستگاه تولید مثل1-2-3-4
1)Casarett and Doull’s TOXICOLOGY The Basic Science of Poisons; 3rd Edition, Macmillan Publishing Co., New York, 1986
2)INDUSTRIAL TOXICOLOGY Safety and Health Applications in the Workplace, P. L. Williams and J. L. Burson, Eds, Van Nostrand Reinhold, New York
3)The Effects of Workplace Hazards on Male Reproductive Health; Department of Health and Human Services National Institute for Occupational Safety and Health Publication No. 96-132
4)The Effects of Workplace Hazards on Female Reproductive Health; Department of Health and Human Services National Institute for Occupational Safety and Health Publication No. 99-104
3- موادی كه سمیّت فوق العاده زیادی دارند.
مواد سمی با سمیت فوق العاده زیاد، به آن دسته از موادی اطلاق می شود كه می توانند با یك بار تماس حتی با مقدار كم سبب آسیب های جدی، ناتوانی و از كار افتادگی و شاید مرگ گردند.
جدول زیر مقادیر خطرناك مواد شیمیایی با توجه به راههای ورود آنها توسط OSHA تعیین گردیده است.
(1) : Prudent Practices in the Laboratory: Handling and Disposal of Chemicals; National Academy Press, Washington, D.C., 1995
(2) : تعریف LD50 : مقدار مادة شیمیایی كه می تواند از طریق خوردن، تزریق شدن یا از طریق پوست، تحت شرایط كنترل شده آزمایشگاهی ، 50 درصد تعداد حیوانات مورد آزمایش را بكشد.
(3) : LC50: غلظتی از یك ماده شیمیایی موجود در هوا، كه قادر است 50 درصد تعداد حیواناتی كه با آن در تماس بوده اند را بكشد.
استانداردهای OSHA در ارتباط با مواد سمی (Toxic )در لینك زیر قابل دستیابی است.
منبع : شیمیست ایرانی
termah
مدیر بازنشسته
کمكهاى اوليه
با وجود احتياطهاى لازم ممكن است در موقع کار در آزمايشگاه دست يا قسمتى از پوست بدن در اثر تماس با مواد شيميايى سوخته و يا صدمه ببينند. در اين صورت از دستورات زير استفاده کنيد.
سوختگى حاصل از اسيدها:
بلافاصله قسمت آسيب ديده را با آب زياد بشوييد و سپس با محلول سديم بيکربنات در mgo رقيق ( ۵%) شستشو داده و بعد محل سوختگى را با کمى پارافين يا پماد گليسرين، چرب کنيد.
سوختگى حاصل از قلياها:
شستشو با مقدار زيادى آب و بعد شستشو با محلول ( ۵%) آمونيم کلريد يا محلول اشباع شده بوريك اسيد و يا محلول ( ٢%) اسيد استيك و مجددا شستشو با آب.
سوختگى با فسفر:
محل سوختگى را بايد با محلول ( ١%) سولفات مس و يا محلول ( ١%) نيترات نقره شستشو داد.
سوختگى با برم:
با مقدار زيادى آب بشوييد و سپس با گلسيرين چرب کرده و اگر ناراحتى ادامه داشت پس از مدت کمى گلسيرين را با آب گرم از روى قسمت آسيب ديده پاك نموده و از پماد مخصوص سوختگى استفاده کنيد.
سوختگى بر اثر شعله يا تماس با جسم داغ و يا الكتريسيته:
اگر سوختگى از نوع اول (پوست سرخ و کمى متورم شده) باشد، پماد ضد سوختگى به کار ميبريم. اگر از نوع دوم (توليد تاول در اثر سوختگي) يا نوع سوم (آسيب ديدگى قسمتهاى عمقى پوست) باشد محل آسيب ديده را فورا با محلول ١% سديم بي کربنات شستشو داده و از پماد سوختگى استفاده ميكنيم.
بريدگي:
بريدگيهايى که در آزمايشگاه اتفاق مى افتد بيشتر در نتيجه شكستن ناگهانى ظروف شيشه اى و تماس شى شكسته با دست ميباشد. اگر بريدگى خفيف باشد، بهتر است
آتش سوزى مواد شيميايي:
بايد به سرعت مواد منفجره و ساير مواد سوختنى نظير الكل و اتر را از مجاورت آتش دور نموده و سويچهاى چراغ گاز و دستگاههاى الكتريكى را قطع نمود. براى استفاده Solidcarbon Dioxide خاموش کردن آتش بهتر است از سيلندرهاى کرد.
مخلوط شن و سديم بيكربنات نيز براى خاموش کردن آتش مفيد است.
مسموميت با گازها:
١- دستورات مقدماتى و عمومي
استنشاق گازهاى سمى در آزمايشگاه باعث تحريك بينى و گلو و يا سرفه و سردرد ميشود و اين گونه مواد در آزمايشگاه زياد است. گاهى آثار مسموميت با بعضى گازها پس از چند ساعت آشكار ميشود، در اينگونه بايد قواعد کلى زير را رعايت کرد.
الف) مسموم را به هواى آزاد انتقال داده و دکمه هاى لباس را در ناحيه سينه و گردن باز کنيد.
ب) غرغره کردن محلول سديم بيكربنات رقيق، بوييدن تنطور اکاليپتوس و نعناع و آشاميدن چاى يا شير و يا جوشانده دارچين با آب، از کمكهاى اوليه موثر ميباشد.
٢- دستورات اختصاصى براى مسموميت با گازها
الف) گاز آمونياك
استنشاق بخار استيك اسيد رقيق و بعد مانند دستور سوختگى با قلياها عمل شود.
ب) گازهاى برم، کلر، فلوريدريك و کلريدريك
استنشاق بخار محلول رقيق آمونياك و بعد شستشو با آب و محلول ١% سديم بيكربنات
ج) بخارهاى اسيد نيتريك و اکسيدهاى ازت
استنشاق بخار محلول رقيق آمونياك
د) گاز هيدروژن سولفايد
شستشوى بينى و چشم با آب
ورود مواد به چشم
١- ورود مواد قليايى به چشم
به وسيله چشم شوى حاوى آب، چشم را بشوييد و در صورت احساس ناراحتى چند مرتبه و هر مرتبه ٢ قطره روغن کرچك يا پارافين در چشم بريزيد. در صورت لزوم ميتوان با محلول ١% بوريك اسيد چشم را بشوييد.
٢- ورود مواد اسيدى به چشم
در مورد اسيدها پس از شستشوى چشم با آب، چشم را با محلول ١% سديم بيكربنات بشوييد.
مسموميت در اثر ورود مواد سمى به دهان
الف) اسيدها و بازها فقط داخل دهان شده باشند
به سرعت ماده را بيرون ريخته و با مقدار زيادى آب، دهان را ميشوييم و بعد در مورد اسيدها از آب آهك و در مورد بازها از آب ليمو و يا استيك اسيد ۵% براى شستن دهان استفاده ميشود.
ب) مواد سمى فرو برده شده
١- اسيدها
با آب يا MgO آشاميدن مقدار زيادى آب و پس از آن خوراندن آب آهك و يا مخلوط شير، به هيچ وجه از داروهاى تهوع آور يا محلول بيكربنات سديم استفاده نشود.
٢- بازها
آشاميدن مقدار زيادى آب و سپس سرکه و يا آب ليمو و يا آب نارنج، به هيچ وجه از داروهاى تهوع آور استفاده نشود.
٣- نمكهاى آرسنيك يا جيوه
خوردن يك داروى تهوع آور و بعد شير يا سفيده تخم مرغ در آب سرد و روغن کرچك
HF -۴
به مريض مقدار زيادى شير بدهيد چون کلسيم موجود در شير بهترين درمان است.
استفاده از آب آهك نيز مفيد است.
بگذاريم براى چند ثانيه مقدارى خون از بريدگى خارج شود و پس از اطمينان از اينكه ذرات شيشه در زخم نمانده از پودر پنيسيلين استفاده ميكنيم و آنرا با يك باند يا گاز تميز ميبنديم. اگر بريدگى شديدتر باشد پس از ضد عفونى کردن محل آسيب ديده به يكى از طرق فوق باند تميز روى آن قرار داده و با تنسوپلاست روى بريدگى را ميبنديم.
termah
مدیر بازنشسته
[h=2][/h]
دانلود اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی
termah
مدیر بازنشسته
| فرمالدئید.doc | 132K |
| فسفات آمونیوم دي بازيک.doc | 130K |
| فلئورید سدیم.doc | 128K |
| فلوئوريد آلومينيوم.doc | 128K |
| فلوئوریدآمونیوم.doc | 131K |
| فلوركسون.doc | 128K |
| فلوكولانت.doc | 130K |
| فلومینال.doc | 129K |
| فنول رد.doc | 128K |
| فنول فتالئین.doc | 132K |
| فولمينات جيوه.doc | 122K |
| فوم آتش نشاني.doc | 127K |
| فوم درز گير.doc | 120K |
| قلع.doc | 128K |
| كادميوم.doc | 121K |
| كاربيد.doc | 120K |
| كربنات آمونيوم.doc | 127K |
| كربنات منيزيوم بازي.doc | 121K |
| كلريد آهن(II) تترا هيدرات.doc | 121K |
| كلريد سديم.doc | 126K |
| كلريد سزيم.doc | 120K |
| كلريد كبالت(2)هگزاهيدرات.doc | 127K |
| كلريد مس.doc | 128K |
| كلسيم.doc | 121K |
| ليتيم تترا بورات.doc | 131K |
| ليتيم تترابورات.doc | 129K |
| لیندان.doc | 132K |
| مالاتیون.doc | 131K |
| مالاچيت گرين.doc | 128K |
| متا فسفريك اسيد.doc | 130K |
| متانول.doc | 133K |
| متان.doc | 130K |
| متول.doc | 130K |
| متيل رد.doc | 131K |
| متيلن بلو.doc | 131K |
| متیل اورنج.doc | 128K |
| محلول برومو نفتالين در روغن پارافين.doc | 130K |
| محلول سدیم آرسنیت.doc | 130K |
| محلول فروئین.doc | 128K |
| محلول هیپو کلریت سدیم.doc | 133K |
| مركاپتو استيك اسيد.doc | 131K |
| مس.doc | 127K |
| منگنز.doc | 128K |
| منیزیم کلراید.doc | 128K |
| منیزیم.doc | 128K |
| موروکسید.doc | 128K |
| مونواکسید کربن.doc | 125K |
| کرومات پتاسيم.doc | 133K |
| کلسين.doc | 127K |
Similar threads
| Thread starter | عنوان | تالار | پاسخ ها | تاریخ |
|---|---|---|---|---|
|
دستگاه هاي آزمايشگاه آناليز | شیمی | 0 |