اهمیت مباحث این کتاب در کلام امام خامنه ای:
بنده یک ماه رمضان در مسجد امام حسن(ع) مشهد سخنرانی مستمر سی جلسه ای داشتم…
آن زمان به ضبط سخنرانی‌ها خیلی اهمیت داده نمی‌شد؛ اما استثنائا همه این سی سخنرانی ضبط شده است. این سخنرانی‌ها منبع خوبی برای مچ گیری ماست! در آن سخنرانی‌ها راجع به توحید ، امامت، ولایت ، نبوت و سایر مباحث اساسی بحث شده است که الان هم آنها را تایید میکنم.
اینها پایه فکری برای ایجاد یک نظام اسلامی بود؛ اگرچه ما آن موقع امیدوار نبودیم که نظام اسلامی، شش هفت سال دیگر محقق شود. می‌گفتیم اگر پنجاه سال دیگر هم ایجاد نشود، بالاخره پایه‌های فکری‌اش این‌هاست.آن کار، جهت دادن به فکر نسل جوان آن روز بود. ۴/۴/۱۳۸۱
«من در مشهد یک بحثى کردم در باب ولایت، یک برداشت جدیدى از کلمه ولایت و مسئلة ولایت؛ ماه رمضان بود و بحث‌هایى براى جوان‌ها مى‌کردیم، آن وقت‌ها راجعبه توحید و نبوت و چه و ازجمله ولایت. یک بحث قرآنى خیلى خوب و کاملى بود، بعد هم چاپ شد؛ یعنى خلاصه‌اش هم یک جایى چاپ شد. اصل سخنرانی‌ها هم بعد از انقلاب درآوردند چاپ کردند. بحث‌هاى خوبى است بحث‌هاى جالبى است.
من حالا هم که نگاه مى‌کنم مى‌بینم بحث‌هاى عمیقى است این بحث‌ها».۱۳/۷/۱۳۶۷
ویژگی های کتاب
اولین ویژگی کتاب
کتاب حاضر کتابی منحصر به فرد در ارائۀ درست و کامل از اندیشۀ اسلامی است. این کتاب با کتاب‌های متعددی که با عنوان اندیشۀ اسلامی یا اصول عقاید به رشتۀ تحریر درآمده‌اند متفاوت است. این کتاب‌ها اصول اعتقادی دین را بیشتر به‌عنوان مفاهیم ذهنی تلقّی کرده و در مقام اثبات درستی این اصول و پاسخ‌گویی به شبهات مطرح شده، هستند. برخلاف این کتاب‌ها، «طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن» مباحث ضروری دین را به‌گونه‌ای تعهدآفرین معرفی کرده است. یعنی در کتاب، اصول اساسی اعتقادی دین، مبتنی بر آیات قرآن به مخاطب عرضه شده است، به‌طوریکه این اصول اعتقادی از سطح مفاهیمی ذهنی خارج شده و رنگ و بوی عملی گرفته‌اند. بنابراین، اولین ویژگی همین است که این کتاب از جنس کتاب‌های کلامی نیست که روند اثبات و نفی در پیش گرفته باشد، بلکه اصول اصلی اندیشۀ اسلامی را از روی آیات قرآن و بر مبنای توضیح مسائل ضروری دین ـ مسائلی که آگاهی از آنها برای سعادت انسان‌ها مفید است ـ تبیین کرده است.
دومین ویژگی کتاب
دومین ویژگی کتاب، ارائۀ نمایی کلی از اندیشۀ اسلامی به جهانیان است، نه فقط مسلمانان، بلکه یکایک انسان‌ها، چه موحد و چه غیر موحد. هر کس، با هر ایده و تفکری، می‌تواند مخاطب این کتاب باشد. چون روند بحث و نکات عرضه شده در کتاب، آن‌چنان منطقی و دور از هرگونه تعصب‌ورزی است که مورد پسند هر عقل سلیمی قرار خواهد گرفت.
سومین و چهارمین ویژگی کتاب
سومین ویژگی کتاب این است که در آن تعریفی دوباره از دین به مخاطب داده است. تعریفی که دین را تنها مجموعه‌ای از اصول فکری یا عملی مجزا نمی‌داند، بلکه آن را مجموعه‌ای متحد تعریف میکند که با نظمی خاص در کنار هم قرار گرفته‌اند.
این کتاب سندی است گویا از اقدامات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در راستای احیای تفکر اسلامی. سال‌ها بود که تفکر اسلامی، به دلیل دوری از قرآن و عترت رنگ باخته بود.
مفاهیم دینی از معانی حقیقی خود تهی شده و جز پوسته‌ای از آن چیزی باقی نمانده بود. دین، نظام و مکتبی جامع نبود. بیشترِ معارف قرآنی در حوزۀ عملِ فردی معنا و تبیین می‌شد و سخن از اصول عقایدی بود که ـ با تمام شقوق و ظرایف مختلفش ـ از محدودۀ ذهن فراتر نمی‌رفت.
گرچه، حرکت‌ها و سخن برخی از اندیشمندان اسلامی، نگاه‌ها را دوباره متوجه اسلام و مفاهیم عمیق آن کرده بود، اما آنچه کم بود یا نبود، طرحی جامع از دین بود. طرحی که دین را فقط در حوزۀ فردی تعریف نکند و آن را ناظر به عمل بداند؛ از ضروریات و اصول دین و ارتباط آنها با هم حرف بزند؛ از تأثیرات دین بر سرنوشت جوامع بحث کند؛ و اینکه بتواند خلأ فکری مسلمانان را در برابر مکاتب پوچ و خالی بشری پر کند و زمینه را برای نفوذ اسلام در میان جوامع و آزاداندیشان فراهم آورد.
حضرت امام خمینی(ره) قطعاً احیاگر اسلام در این عصر بود.
با شروع نهضتِ امام، نام اسلام دوباره بر سرِ زبان‌ها افتاد و قلوب خمودۀ مسلمین بیدار شد. بعد از تبعید حضرت امام این شور و علاقۀ ایجاد شده برای شاگردان مجاهد امام بستری بود برای کار عمیق فکری و ایمانی. برای ساختن زیربنایی محکم از تفکر ناب اسلام محمدی.ارائۀ چنین طرحی میسر نبود، مگر از متفكری آگاه و مسئول، آشنا به مفاهیم قرآن و آگاه از مقصود و مقصد دین.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با احساس این خلأ و نیاز در جامعه، و با اشراف به آثار اندیشمندان اسلامی و مراوده با عالمان زمان‌شناس عصر، همچون شهید مطهری و با تسلط و تمسّک به قرآن، مباحث «طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن» را در ماه مبارک رمضان مطرح کردند؛ مباحثی که به‌دلیل ارائۀ نگاهی جامع از تفکر توحیدی و با در نظر داشتن شئون مختلف زندگی بشر، بابی است برای ورود به حوزۀ تفکر اسلامی. این چهارمین ویژگی برای این کتاب است.
پنجمین ویژگی کتاب
پنجمین ویژگی کتاب، بازتاب نگاه نو و بدیع ایشان به مفاهیم دینی است. اگرچه کلمات کلماتی هستند که مکرر به گوش شنونده رسیده است، اما در کلام ایشان جانی تازه میگیرند. نگاهی که به مفاهیم دینی ابعادی تازه می‌بخشید و در آن روزگار مورد انتقاد قرار میگرفت:«یك عده‌اى در مشهد جنجال علیه من به راه انداختند كه چرا در زیر كلمۀ «ولایت»، فلانى، این حرف‌ها را زده؛ درحالى‌كه این، انكار آن ولایتى كه آنها مى‌گفتند كه نبود. آنها مى‌گفتند ولایت یعنى محبت.
خب ما محبت ائمه را كه قبول داریم، ولایت یعنى اعتقاد به امامت على[SUP]علیه‌السلام [/SUP]. این را كه ما قبول داشتیم.
یك چیزهایى علاوۀ بر اینها ما از كلمۀ ولایت پیدا كرده بودیم. من آیات ولایت را در قرآن جمع كردم. آیاتى كه در آن كلمۀ ولایت به‌كار رفته است، «هُنالِكَ الوَلایـةُ لِلهِ» مثلاً فرض كنید و آیات متعددى را؛ از این آیات یك برداشت جدیدى از كلمۀ ولایت را من عرضه كردم، مطرح كردم.
خب، این باید مغتنم شمرده بشود. در عالم پزشكى اگر یك نفرى بیاید، فرض بفرمایید دربارۀ حصبه یك ایدۀ جدیدى را مطرح كند كه اضافۀ بر معلومات قبلى باشد، با او چه جورى رفتار مى‌كنند؟ خب احترامش مى‌كنند، تكریمش مى‌كنند، تشكر از او مى‌كنند.
در مسائل دینى اگر حرف جدیدى مطرح مى‌شد، یك برداشت نویى در یك مسئله‌اى مطرح مى‌شد، ولو اینكه حرف‌هاى گذشته را تخطئه نمى‌كرد، همین قدر كه نو بود، با آن یك عده‌اى بنا مى‌كردند مخالفت كردن، الان هم این حالت هنوز در یك عده‌اى هست.»[SUP](1)
[/SUP]ششمین ویژگی کتاب
ششمین ویژگی کتاب، انطباق مباحث آن با سیرۀ سیاسی‌ـ‌مبارزاتی ائمه[SUP]علیهم‌السلام[/SUP] برای برقراری حکومت اسلامی است. دیدگاه ایشان نسبت به زندگی ائمه ـ که در کتاب انسان 250 ساله جمع‌آوری شده است ـ سبب شده بود تا ایشان در میدان مبارزه همواره سه نکته را مد نظر قرار دهند:
اول، تبیین اسلام به شکل درست؛
دوم، سخن از جامعۀ اسلامی و حکومت علوی؛و
سوم، صحبت از حاکم جامعۀ اسلامی و توجه دادنِ مردم به مصداق فعلی آن بود.
این کتاب نمونه‌ای است از شیوۀ مبارزۀ زیرکانۀ ایشان در آن دوران سیاه. «در رژیم گذشته، آن وقتى كه كار خیلى بر ما سخت مى‌شد و من در مسجد كرامت یا مسجد امام حسن مشهد سخنرانى مى‌كردم، مطلبى را كه فكر مى‌كردم دانستن آن براى نظام و رژیم به شدت مضر است، بدون اینكه اندك اشاره‌اى به دستگاه بكنم، مطرح مى‌كردم.
هیچ گوشه و كنایه‌اى هم مطلقاً به دستگاه نمى‌زدم. مثلاً فرض كنید آن زمان مى‌گفتیم «حكومت علوى»! اگر مى‌گفتیم حكومت اسلامى، حساس مى‌شدند! مى‌گفتیم «نظام علوى» یا «حكومت علوى». در بحث‌هاى آن وقت من، از این‌گونه تعابیر پر بود.
كانه دیلم را مى‌دادیم زیر ریشۀ دستگاه تا آن را با یك فشار بیرون بكشیم. دستگاه هم ملتفت نبود؛ چون به تنۀ او، هیچگونه برنمى‌خورد.»[SUP](2)
[/SUP]هفتمین ویژگی کتاب
ویژگی هفتم کتاب، توجه ویژۀ آن است به درد اصلی جوامع بشری و مسلمان ها: ضعف ایمان.
ایشان با غور در آیات مختلف قرآن، حقیقت ایمان را به مخاطبان خود معرفی می‌کنند؛ و تشریح می‌کنند که این باور آگاهانه و تعهدآور، اگر درست شناخته شود، همچون روحی که جسم را به حرکت درمی‌آورد، عقاید را به صحنۀ زندگی و اجتماعات بشری وارد کرده و آنگاه، این ایمان، انسان‌ساز و جامعه‌ساز خواهد شد.
هشتمین ویژگی کتاب
هشتمین ویژگی کتاب، وحدت‌آفرین بودن مباحث آن است برای امت اسلامی. معظم‌له در آن زمان با بصیرتی که داشتند، دستهای پنهان استعمار را در ایجاد اختلاف بین امت اسلامی به‌خوبی می‌دیدند؛ لذا با تکیه بر اصول اساسی اعتقادی اسلام، مانند توحید و دقت به ابعاد آنها، زمینۀ وحدت امت اسلامی را در برابر طاغوت‌های زمان، فراهم آورده‌اند.
نهمین ویژگی کتاب
کوشش و تلاش معظم‌له برای آموزش شیوۀ تدبر و تعمق در قرآن به مخاطبان، نهمین ویژگی کتاب است.
ایشان عموماً برای بحث‌های خود دستهای از آیات را انتخاب می‌کرده‌اند. و ضمن ترجمۀ آیات، مخاطبان را ترغیب به پیدا کردن رابطۀ آیات با یکدیگر می‌کردند.
ایشان هنگام ترجمه و شرح آیات، گام‌به‌گام با مخاطب پیش رفته و او را به تأمل و کشف ارتباط آیات دعوت می‌کنند. و با برداشتی که از آیات دارند، در مخاطب نگاهی نو نسبت به قرآن ایجاد می‌کنند.
دهمین ویژگی کتاب
دهمین ویژگی کتاب، توجه خاص حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به جوانان است.
آنچه که از بیانات ایشان در این سلسلۀ از دروس برمی‌آید، این است که مخاطب اصلی این جلسات، عموماً قشر جوان هستند.«من به شما عزیزان جوان دانشجو كه نگاه می‌كنم، مسجد كرامت و مسجد امام حسن مجتبى را به یاد مى‌آورم؛ كه آنجا هم همین شماها ـ شماهاى سى‌وپنج سال قبل ـ مى‌نشستید و درس تفسیر قرآن و تفسیر نهج‌البلاغه و مبانى نهضت اسلامى، مذاكره و بحث می‌شد، نوشته می‌شد و گفته می‌شد.
چوبش را هم می‌خوردیم؛ هم شما می‌خوردید، هم ما می‌خوردیم.
دستگاه جبّار طاغوت، آن روز تحمل نمی‌كرد كه یك طلبه با جمعى دانشجو بنشینند و از دین حرف بزنند؛ به‌خصوص كه محفل دانشجویى ما آن روز، محفل گرمى هم بود؛ محفل پرجمعیت و متراكمى بود.
البته این جمعیت‌هایى كه امروز شما بعد از انقلاب مى‌بینید، قبل از انقلاب در هیچ‌جا و به هیچ مناسبتى شكل پیدا نمی‌كرد، اما نسبت به جلسات و اجتماعات آن روز، هیچ اجتماعى شاید در كشور ـ اجتماع دانشجویی ـ به یك‌پارچگى، یك‌دستى و تراكم اجتماع مسجد امام حسن یا مسجد كرامت كه بنده آنجا درس تفسیر براى دانشجوها می‌گفتم، وجود نداشت.»[SUP](3)
[/SUP]اهمیت کتاب از دو جنبه
ورای همۀ ویژگی‌های منحصر به فردی که ذکر شد، اهمیت این کتاب در میان آثار معظم‌له، از دو جنبه است:
جنبۀ اول اینکه، محتوای این جلسات از ابتدا تا انتها، همه با نظر معظم‌له تنظیم یافته است. از انتخاب عنوان «طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن» برای مجموعۀ جلسات و کتابچه‌ای که چاپ شده است، ترتیب بخش‌های ایمان، توحید، نبوت و ولایت، انتخاب عنوان برای هر جلسه، نحوۀ ورود و خروج به بحث، انتخاب آیات و غیره، همه با نظر ایشان بوده است.
جنبۀ دوم اینکه، می‌توان گفت مبحث ضروری و مهمی نیست که در این مجموعه به آن اشاره نشده باشد. از این مهم‌تر اینکه این طرح، درحقیقت بازگوکنندۀ نظام فکری معظم‌له است.
ایشان در طی این جلسات، پایه‌های نظام فکری خود را که برگرفته از آیات قرآن و سیرۀ ائمه است تبیین کرده‌اند. درستی این ادعا زمانی بیشتر معلوم می‌شود که با نگاهی دقیق، بیانات معظم‌له و جهت‌گیری‌های ایشان در این سال‌ها را بررسی کنیم.
خطی کلی و اساسی دیده نمی‌شود، مگر اینکه ریشه در این نظام ترسیم‌شده داشته باشد. حتی آیات مطرح‌شده در این سلسله جلسات، جزو آیاتی هستند که ایشان به‌طور معمول در بیاناتشان به کار می‌برند. لذا مخاطب با مطالعۀ کتاب حاضر، گامی مهم در راستای آشنایی با نظام فکری معظم‌له برداشته است.«من چند سال قبل به مشهد رفته بودم؛ یكى از رفقاى قدیمى ما ـ كه پاى بحث‌هاى خصوصى و عمومى ما خیلى بوده است و الآن هم او را زیاد مى‌بینم ـ نوارى به من داد و گفت خواهش مى‌كنم شما این نوار را همین‌طور كه در ماشین نشسته‌اید، گوش كنید.
گفتم خیلى خوب. نوار را گذاشتم، دیدم او در سخنرانی‌هاى دوره‌هاى طولانى من گشته است و از هر كدام تكّه‌اى را انتخاب كرده كه در آن، تصویر آینده و وعدۀ به آینده و حكومت علوى وجود دارد و از من مى‌خواهد بپرسد الآن هم همان تصویر را در ذهن دارید؟ البته اِشكال او وارد نبود. من، بعد خودش را دیدم و به او گفتم این اشكال وارد نیست. الآن هم اگر بخواهم در آن مقام حرف بزنم، همان حرف‌ها را مى‌زنم و حرفم عوض نشده است.بنده یك ماهِ رمضان در مسجد امام حسنِ مشهد سخنرانىِ مستمرِّ سى جلسه‌اى داشتم ..آن زمان به ضبط سخنرانی‌ها خیلى اهمیت داده نمى‌شد؛ اما استثنائاً همۀ این سى سخنرانى ضبط شده است. این سخنرانی‌ها منبع خوبى براى مچ‌گیرى ماست! در آن سخنرانی‌ها راجع به توحید، امامت، ولایت، نبوّت و سایر مباحث اساسى بحث شده است كه الآن هم آنها را تأیید مى‌كنم. اینها پایه‌هاى فكرى براى ایجاد یك نظام اسلامى بود؛ اگرچه ما آن موقع امیدوار نبودیم كه نظام اسلامى شش، هفت سال دیگر محقّق شود. مى‌گفتیم اگر پنجاه سال دیگر هم ایجاد نشود، بالاخره پایه‌هاى فكرىاش این‌هاست. آن كار، جهت دادن به فكر نسل جوانِ آن روز بود.»[SUP](4)[/SUP]
(1) بيانات معظم‌له در تاريخ 13/7/1367
(2) بيانات معظم‌له در تاريخ 8/4/1371
(3) بيانات معظم‌له در تاريخ 25/2/1386
(4) بيانات معظم‌له در تاريخ 4/4/1381
------------___________________________________________________------------
کلیپ های صوتی :
کلیپ شماره 1: مسجدی در انتهای بازار
کلیپ شماره 2: کلاسِ قرآنی متفاوت
کلیپ شماره 3: شورِ الهی
کلیپ شماره 4: رهبرانِ الهی این‌گونه‌اند..
کلیپ شماره 5: مرحبا به نسل جوان
کلیپ شماره 6: میدان مسابقه
__________________________
پ.ن : خواندن این کتاب را به همه ی دوستان توصیه میکنم.
یاعلی
آخرین ویرایش:
