دیباچه:
معادن سرشار منیزیم، زغال سنگ، مس و آهن هند یکی از دلایل اصلی سیطره انگلستان بر کشور هند بود. دلیل هجوم مهاجر نشینان فرانسوی، اسپانیایی، پرتغالی و انگلیسی به قاره آمریکا نیز معادن غنی طلا، نقره، الماس، مس و زغال سنگ این قاره بود. سوداگران پرتغالی، هلندی،انگلیسی و فرانسوی نیز به عشق تصرف معادن طلا و الماس آفریقا به این قاره روی آوردند و امروزه نیز دانشمندان به امید دست‌یابی به معادن پربار و فلزات نایاب و گرانبهای موجود در فضا پروژه‌های بسیاری را در دست بررسی دارند. اما چرا در گذشته یکی از دغدغه‌های اصلی کشورهای صنعتی، دست‌یابی به معادن غنی کشورهای دیگر بود و چرا امروزه دانشمندان به امید دست یافتن به ذخایر جدید معدنی چشم به فضا دوخته‌اند؟پاسخ این سؤال را باید در صنعت جست. چون برای هر فعالیت صنعتی نیاز به مواد معدنی داریم و به عبارت دیگر مبنای اصلی تولید و توسعه صنعتی، مواد معدنی است. موادی که کشف و استخراج آنها نیاز به کارشناسانی متخصص دارد و به همین دلیل امروزه در بسیاری از دانشگاهها و مراکز آموزش عالی جهان، رشته‌ای به نام مهندسی معدن وجود دارد. رشته‌ای که در کشور ما نیز با دو گرایش اکتشاف و استخراج در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ارائه می‌شود.
گرایش اکتشاف معدن:
مهندس معدن در گرایش اکتشاف پس از کشف معدن، نوع و شکل مواد معدنی را تعیین کرده و به ارزیابی اقتصادی، میزان ذخیره و همچنین چگونگی استخراج منابع معدنی می‌پردازد. در این گرایش دانشجویان درباره مکانیک سنگ، زمان‌شناسی ساختمانی، ژئوفیزیک و زمین‌شناسی معدنی مطالعه می‌کنند.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس مشترک در گرایش‌های مختلف مهندسی معدن :
ریاضی، معادلات دیفرانسیل، آمار و احتمالات مهندسی، برنامه‌نویسی کامپیوتر، فیزیک، محاسبات عددی، شیمی عمومی، نقشه‌کشی صنعتی، اجزاء ماشین، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، مکانیک سیالات، شیمی فیزیک، نقشه‌برداری عمومی، عملیات نقشه‌برداری، زمین‌شناسی عمومی، زمین‌شناسی ساختمانی، زمین‌شناسی اقتصادی، مکانیک سنگ، اقتصاد معدنی، کانه‌آرایی.
دروس تخصصی گرایش اکتشاف معدن :
اصول استخراج معدن، برداشت زمین‌شناسی، کانی‌شناسی توصیفی، سنگ‌شناسی ، کارتوگرافی و کاربرد عکس‌های هوایی، کانی‌شناسی نوری، مینرالوگرافی، زمین‌شناسی ایران، تجزیه مواد معدنی، ژئوفیزیک اکتشافی، حفاری اکتشافی، چاه‌پیمایی، ژئوشیمی اکتشافی، ژئوتکنیک، آب‌های زیرزمینی، نقشه‌برداری معدنی، ارزیابی ذخایر معدنی.
گرایش استخراج معدن:
گرایش استخراج شامل عملیات حفاری و آتشباری به منظور خردکردن سنگ، بارگیری و باربری و در اغلب اوقات سنگ‌شکنی به منظور رساندن ابعاد "کان‌سنگ" به اندازه مناسب است. این عملیات می‌تواند در معادن روباز، زیرزمینی و در موارد محدودی در دریا انجام گیرد.
دروس تخصصی گرایش استخراج معدن:
مبانی مهندسی برق، ماشین‌های حرارتی، کانی‌شناسی، سنگ‌شناسی، برداشت زمین‌شناسی، کارتوگرافی و فتوژئولوژی، اصول اکتشاف و ارزیابی ذخایر، بازدید معدن، چالزنی و آتشباری، حفره چاه و تونل، ترابری در معادن، نگهداری در معادن، تهویه در معادن، روشهای استخراج روباز، روشهای استخراج زیرزمینی، نقشه‌برداری معدنی، آبکشی در معادن، کانه‌آرایی، خدمات فنی در معادن، اصول طراحی معادن.
توانایی‌های لازم :
چون بخشی از کار مهندسی معدن مانند نقشه‌برداری در زیرِزمین انجام می‌شود، دانشجوی این رشته باید از نظر جسمی توانایی خوبی داشته و قدرت کار در معدن را که بیشتر در خارج از شهر و گاه در نقاط دور افتاده قرار دارد، داشته باشد. به همین دلیل بیشتر دانشجویان دختر این رشته ـ به غیر از تعداد معدودی از آنها که در آزمایشگاه‌ها و مراکز طراحی معدن فعالیت می‌کنند ـ با مشکلات کاری روبرو می‌شوند. گفتنی است ریاضی در این رشته از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا بدون استفاده از مدل‌های ریاضی، محاسبات استخراج و اکتشاف معدن را نمی‌توان انجام داد.
موقعیت شغلی در ایران :
در حال حاضر ما در بخش معدن بطور متوسط دارای رشد 5/6 درصدی هستیم که باید در این زمینه به رشد 15 درصدی برسیم و برای رسیدن به این رشد به کارشناسان تکنولوژی‌آفرین بخصوص در زمینه فرآوری نیاز مبرم داریم. چرا که راه یافتن به بازارهای جهانی تنها از طریق کنترل کیفیت و استاندارد کردن محصولات معدنی مقدور خواهد بود. امروزه ما نیازمند فارغ‌التحصیلان علاقه‌مند و خلاق مهندسی معدن هستیم تا بتوانیم بدون وابستگی به کارشناسان خارجی، شاهد رونق و افزایش صادرات این بخش باشیم. فارغ‌التحصیلان این رشته علاوه بر وزارت معادن و فلزات می‌توانند در وزارت نفت در زمینه حفاری، وزارت نیرو در زمینه آب‌های زیرزمینی، کارگاه‌های وزارت راه و ترابری برای حفاری راه‌ها و تونل‌ها، شرکت مترو و سازمان انرژی اتمی مشغول به کار شوند.
اطلاعات تکمیلی
هدف از ارائه این دوره و این رشته در دانشگاهها تربیت نیروی متخصصی است که بتوانند به اکتشاف و ارزیابی ذخایر معدنی ، روش های استخراج بهینه و ارزیابی سیستم های نگهداری زیر زمینی یا روزمینی در طول مدت بهره برداری از معدن بپردازند .
معدنکاری و استفاده از مواد معدنی قدمت هزار ساله دارد یعنی از زمانی که بشر طلا را در معادن روباز ویا در رودخانه‌ها کشف و با وسایل ابتدایی استخراج کرد ،به معدنکاری پرداخت.
کاری که در آن زمان با وسایل ابتدایی و هزینه کم امکان پذیر بود و به همین دلیل نیاز به دانش و تخصصی خاص نداشت. اما امروزه معدنکاری، حرفه‌ای بسیار پیچیده و پر هزینه است.چرا که اکنون معدن‌ها عمیق‌تر،لایه‌های غنی تهی‌تر و عیار فلز کانه‌ها کمتر شده است و در مواردی ذخایر نفت و کانه‌های طلا،نقره،جیوه و حتی آهن کاملا از بین رفته است و به همین دلیل بر خلاف گذشته که گاه افراد عامی با یک بیل و کلنگ و چند دینامیت به سراغ معادن می‌رفتند و موفق به کشف ذخایر غنی معدنی می‌شدند، امروزه مکتشفین و کارشناسان معادن هر کشور برای کشف و استخراج مواد معدنی باید مجهز به دانشی باشند که در رشته مهندسی معدن تدریس می‌شود.
رشته‌ای که به اکتشاف و ارزیابی و ذخایر معدنی، روشهای استخراج بهینه و ارزیابی سیستم های نگهداری زیرزمینی یا رو زمینی در طول مدت بهره‌برداری از معدن می‌پردازد.
مهندس معدن در گرایش اکتشاف پس از کشف معدن،نوع و شکل مواد معدنی را تعیین کرده و به ارزیابی اقتصادی،میزان ذخیره و همچنین چگونگی استخراج منابع معدنی می‌پردازد.اما مهندس معدن گرایش استخراج در اموراستخراج،بهره‌برداری و اداره قسمت‌های مختلف معادن،حفاری ،نگهداری،حمل ونقل و تهویه‌معادن فعالیت می‌کند.
به عبارت دیگر مهندسی معدن گرایش استخراج شامل عملیات حفاری و آتشباری به منظور خرد کردن سنگ،بارگیری و باربری و در اغلب اوقات سنگ شکنی به منظور رساندن ابعاد ?کان سنگ? به اندازه مناسب است. این عملیات می‌تواند در معادن روباز،زیرزمینی و در موارد محدودی در دریا انجام گیرد.
البته نباید تصورکرد که مهندسی معدن تنها محدود به اکتشاف و استخراج معدن می‌شود بلکه قلمرو فعالیت این رشته بسیار وسیع تر از کار در معدن است. برای مثال یک مهندس معدن می‌تواند به اکتشاف ساختاری بپردازد.یعنی به منظور اطلاع از وضعیت زمین یک سری تحقیقات و عملیات زمین شناسی انجام دهد که این کار برای ساختن یک ساختمان بزرگ، شهرک،کارخانه و یا ایجاد راه‌ها و بزرگراه‌ها ضروری می‌باشد چون باید در آغاز از ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی زمین مورد نظر اطلاع داشت و سپس بر اساس آن ساختمان را طوری ساخت که نشست نا متقارن نکرده و پی طبیعی آن بتواند باری را که برآن وارد می‌شود را تحمل کند.
توانایی‌های جسمی،علمی،روانی مورد نیاز و قابل توصیه
وقتی صحبت از مهندسی معدن و علوم مرتبط با آن می‌شود،بسیاری از ما به یاد علم زمین شناسی می‌افتیم و براستی نیز زمین شناسی ارتباطی تنگاتنگ با مهندسی معدن دارد و دانشجوی این رشته باید به زمین،مباحث زمین شناسی و بررسی های داخل زمین علاقمند باشد.
اما چرا با وجود اهمیت درسی زمین شناسی در این رشته،مهندسی معدن جزو رشته‌های گروه آزمایشی علوم ریاضی است؟
درکار معدن ما با حجم وسیعی از اطلاعات روبه‌رو هستیم مثلاً نقشه زمینی به مساحت 1300 کیلومتر مربع را در اختیار ما قرار می‌دهند تا در آن به دنبال معدن بگردیم. حال اگر برای یافتن معدن وجب به وجب این زمین را بگردیم کار‌بیهوده‌ای انجام داده‌ایم بلکه باید قسمت‌های پرپتانسیل زمین را انتخاب نموده و برای مثال از 1300 کیلومتر موجود حدود 100 کیلومتر یعنی 5 یا 10 درصد مساحت کل را انتخاب کرده و در این مقدار به دنبال معدن بگردیم و چنین کاری تنها با استفاده از ریاضیات امکان پذیر است.
از فاکتورهای مهم در موفقیت یک عملیات انفجاری،خرد شدگی مناسب است چرا که اگر قطعات خرد شده حاصل از انفجار به دقت پیش‌بینی گردد،عملیات متعاقب استخراج به خوبی طراحی شده و هزینه کلی معدن در یک سطح مینیمم نگاه داشته می‌شود که این کار به‌یاری مدل‌های ریاضی امکان پذیر است.یعنی به یاری مدل‌های ریاضی می‌توان ابعاد قطعات خرد شده را پیش‌بینی نمود و در کل به یک طرح انفجاری بهینه دست یافت.
چون بخشی از کار مهندسی معدن مانند نقشه برداری در زیر زمین انجام می‌شود دانشجوی این رشته باید از نظر جسمی توانایی خوبی داشته و قدرت کار در معدن را که بیشتر در خارج از شهر وگاه در نقاط دور افتاده قرار دارد،داشته باشد.به همین دلیل بیشتر دانشجویان دختر این رشته با مشکلات کاری روبه‌رو می‌شوند به غیر از تعداد محدودی از آنها که در آزمایشگاه‌ها و مراکز طراحی معدن فعالیت می‌کنند.
گرایش‌های مقطع کارشناسی
رشته مهندسی معدن دارای دو گرایش اکتشاف و استخراج معدن است که دانشجویان اکتشاف درباره مکانیک سنگ،زمین شناسی ساختمانی، ژئوفیزیک (اکتشاف زمین از طریق فیزیک) و زمین شناسی معدنی مطالعه می‌کنند و دانشجویان استخراج در زمینه‌هایی مانند حفاری ، آتشباری، نگهداری، ترابری و اصول طراحی معدن و فراورده‌های مواد معدنی آموزش می‌بینند.
رشته های مشابه و نزدیک به این رشته
گرایش اکتشاف با رشته زمین شناسی و گرایش استخراج با رشته عمران ، متالوژی و شیمی معدنی ارتباط نزدیکی دارد .
آینده شغلی و بازار کار
آیا می‌دانید که ایران دومین تولید کننده سنگ ساختمانی و نما و سومین تولید کننده گچ در جهان است؟
آیا می‌دانید که رگه‌های مس مانند کمربند سبزی از شمال تا جنوب کشورمان کشیده شده است؟
وآیا می‌دانید که با وجود بیش از 2250 معدن فعال درسطح کشور،ما اطلاعات بسیار ناچیزی از منابع زیر زمینی کشورمان داریم؟
این‌همه بیانگر منابع غنی معدنی کشورمان است واین که باید برای بخش معدن به عنوان مبنای اصلی توسعه بخش‌های اقتصادی واجتماعی کشور،اهمیت بیشتری قائل شد تا بتوان به یاری این بخش قدمهای مؤثری در جهت خودکفایی کشور و رهایی از اتکاء به درآمد نفت برداشت.
و البته برای توسعه وپیشرفت این بخش حضور کارشناسان و متخصصان مهندسی معدن یک ضرورت انکار ناپذیر است.
در حال حاضر ما به کارشناسان تکنولوژی آفرین به خصوص در زمینه فرآوری نیاز مبرم داریم.چرا که راه یافتن به بازارهای جهانی تنها از طریق کنترل کیفیت و استاندارد کردن محصولات معدنی مقدور خواهد بود.
یکی از عوامل توسعه نیافتگی بخش معدن کشور مسائل مربوط به اکتشاف صنعتی است چرا که ما در خصوص اکتشافات معدنی تازه در شروع کار هستیم و آن چه? انجام شده در مقابل کار‌های باقی‌مانده جزء کوچکی را تشکیل می‌دهد.همچنین در کشور ما هنوز مواد معدنی اولویت‌دار از نظر اکتشافی مشخص نشده? و هنوز ترسیم درست و روشنی از وضعیت زمین شناسی و اقتصادی کشور موجود نیست و اطلاعات و آمار مربوط به ذخایر قطعی کشور ناقص و مبهم است و وضعیت معادن متروکه نیز نا مشخص می‌باشد.
در کل می‌توان نتیجه گرفت که امروزه ما نیازمند فارغ التحصیلان علاقمند و خلاق مهندسی معدن هستیم تا بتوانیم بدون وابستگی به کارشناسان خارجی شاهد رونق و افزایش صادرات این بخش باشیم.
البته در حاضر نیز بخش معدن یکی از بخش‌های فعال و پویای کشور است.
علاوه بر وزارت معادن و فلزات فارغ التحصیلان این رشته می‌توانند در وزارت نفت در زمینه حفاری ، وزارت نیرو در زمینه آب‌های زیرزمینی ، کارگاه‌های وزارت راه و ترابری برای حفاری راه‌ها وتونل‌ها،شرکت مترو و سازمان انرژی اتمی مشغول به کار شوند.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر
در هر دو گرایش اکتشاف و استخراج در حال حاضر کشور نیاز به متخصصان در این زمینه دارد . اما نکته مهم و کلیدی که اهمیت نیاز به این متخصصان را بیشتر می کند ، قدمهای موثری است که در جهت خودکفایی کشور و رهایی از اتکا به درآمد نفت باید برداشته شود و بدون تردید معادن و استعداد و توان معادن ، مهمترین پشتوانه حرکت صنعتی در کشور می باشد.
دروس پایه برای مهندسی معدن در دو گرایش
اکتشاف و استخراج معدن
ریاضی 1و2
معادلات دیفرانسیل
آمار و احتمالات مهندسی
برنامه نویسی کامپیوتر
فیزیک 1و2و3
آزمایشگاه فیزیک 1و2
محاسبات عددی
شیمی عمومی
آزمایشگاه شیمی عمومیدروس مشترک برای کارشناسی مهندسی معدن در دو گرایش اکتشاف و استخراج معدن
نقشه کشی صنعتی
اجزاء ماشین
استاتیک
دینامیک
مقاومت مصالح
مکانیک سیالات
شیمی فیزیک
نقشه برداری عمومی
عملیات نقشه برداری
زمین شناسی عمومی
بازدید زمین شناسی عمومی
زمین شناسی ساختمانی
زمین شناسی اقتصادی
مکانیک سنگ
اقتصاد معدنی
کانه آرایی
استخراج معدن
مطالعه این بخش برای دانش آموزانی که در شهرها و در کوچه پس کوچه های شهرهای بزرگ فقط ساختمان دیده اند و بس و در دوره دبیرستان شاید برای یکبار هم به در ورودی یک معدن برده نشده اند بسیار عجیب است. نمی توان آنچه را یک معدنچی لمس کرده برای شما به خوبی بیان کرد گرچه همه گرایش های معدن منجر به کار در داخل تونل های تاریک و طولانی معادن نمی شود ولی به هر حال سعی داریم تا پایان کار بعضی از رشته ها را برای شما بیان کنیم.
خیلی مهم است که شما چه نگاهی به این رشته دارید و چگونه این آمادگی را در خود ایجاد کرده اید که رشته معدن را انتخاب می کنید ولی به هر حال بسیاری از مدیران کشور ما موفقیت خود را پس ذخائر عظیم و معادن غنی کشور ما کسب کرده اند. استخراج کانی ها از معادن و تبدیل آنها به فلزات یا مواد ارزشمند دیگر و استفاده از آنها در داخل یا خارج کشور تمامی فرایند این بخش بزرگ اقتصادی است. نمونه برداری های سطحی و نقشه های ماهواره ای در تشخیص ذخایر معادن و یا شناسائی معادن نقش اساسی ایفا می کنند. مهندسی معدن با رشته های زمین شناسی شیمی، جغرافیا ارتباط نزدیک دارد و دانش آمزی که این رشته را انتخاب می کند باید در دروس فیزیک و ریاضی پایه قوی داشته باشد.
در رشته مهندسی معدن، به دلیل غنی بودن خاک کشور از مواد معدنی، زمینه‌های مختلف کاری، به خصوص در مناطق خارج از شهر، فراهم است. در این رشته مهندسان هر دو گرایش با همکاری یکدیگر می‌توانند موفق باشند. مثلاً برای استفاده از یک معدن مس، ابتدا مهندسین اکتشاف با تهیه نقشه و انواع نمونه از خاک و جنس سنگ منطقه، به تعیین دقیق محل معدن می‌پردازند. ضمناً مهندسین اکتشاف، بررسیهای لازم را در زمینه‌هایی همچون اقتصادی بودن بهره برداری از معدن و. . . انجام می‌هند.
سپس مهندسین استخراج با استفاده از فنون آتشباری و حفاری، اقدام به حفر تونل‌های زیر زمینی و استخراج مواد به روشهای مختلف می نمایند. البته در مواردی ممکن است فقط نیاز به استخراج مواد از معادن روباز باشد. با پیشرفتهای علم مهندسی معدن می‌توان با استفاده از نقشه‌های ماهواره‌ای و نمونه برداری های سطحی، پی به وجود معادن و ذخایر موجود در اعماق زمین برد و نسبت به استخراج آنها اقدام کرد.
برای آشنایی بیشتر با این رشته تحصیلی و مباحث تخصصی آن می توانید به تالار مهندسی معدن مراجعه کنید.
معادن سرشار منیزیم، زغال سنگ، مس و آهن هند یکی از دلایل اصلی سیطره انگلستان بر کشور هند بود. دلیل هجوم مهاجر نشینان فرانسوی، اسپانیایی، پرتغالی و انگلیسی به قاره آمریکا نیز معادن غنی طلا، نقره، الماس، مس و زغال سنگ این قاره بود. سوداگران پرتغالی، هلندی،انگلیسی و فرانسوی نیز به عشق تصرف معادن طلا و الماس آفریقا به این قاره روی آوردند و امروزه نیز دانشمندان به امید دست‌یابی به معادن پربار و فلزات نایاب و گرانبهای موجود در فضا پروژه‌های بسیاری را در دست بررسی دارند. اما چرا در گذشته یکی از دغدغه‌های اصلی کشورهای صنعتی، دست‌یابی به معادن غنی کشورهای دیگر بود و چرا امروزه دانشمندان به امید دست یافتن به ذخایر جدید معدنی چشم به فضا دوخته‌اند؟پاسخ این سؤال را باید در صنعت جست. چون برای هر فعالیت صنعتی نیاز به مواد معدنی داریم و به عبارت دیگر مبنای اصلی تولید و توسعه صنعتی، مواد معدنی است. موادی که کشف و استخراج آنها نیاز به کارشناسانی متخصص دارد و به همین دلیل امروزه در بسیاری از دانشگاهها و مراکز آموزش عالی جهان، رشته‌ای به نام مهندسی معدن وجود دارد. رشته‌ای که در کشور ما نیز با دو گرایش اکتشاف و استخراج در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ارائه می‌شود.
گرایش اکتشاف معدن:
مهندس معدن در گرایش اکتشاف پس از کشف معدن، نوع و شکل مواد معدنی را تعیین کرده و به ارزیابی اقتصادی، میزان ذخیره و همچنین چگونگی استخراج منابع معدنی می‌پردازد. در این گرایش دانشجویان درباره مکانیک سنگ، زمان‌شناسی ساختمانی، ژئوفیزیک و زمین‌شناسی معدنی مطالعه می‌کنند.
درس‌های این رشته در طول تحصیل :
دروس مشترک در گرایش‌های مختلف مهندسی معدن :
ریاضی، معادلات دیفرانسیل، آمار و احتمالات مهندسی، برنامه‌نویسی کامپیوتر، فیزیک، محاسبات عددی، شیمی عمومی، نقشه‌کشی صنعتی، اجزاء ماشین، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، مکانیک سیالات، شیمی فیزیک، نقشه‌برداری عمومی، عملیات نقشه‌برداری، زمین‌شناسی عمومی، زمین‌شناسی ساختمانی، زمین‌شناسی اقتصادی، مکانیک سنگ، اقتصاد معدنی، کانه‌آرایی.
دروس تخصصی گرایش اکتشاف معدن :
اصول استخراج معدن، برداشت زمین‌شناسی، کانی‌شناسی توصیفی، سنگ‌شناسی ، کارتوگرافی و کاربرد عکس‌های هوایی، کانی‌شناسی نوری، مینرالوگرافی، زمین‌شناسی ایران، تجزیه مواد معدنی، ژئوفیزیک اکتشافی، حفاری اکتشافی، چاه‌پیمایی، ژئوشیمی اکتشافی، ژئوتکنیک، آب‌های زیرزمینی، نقشه‌برداری معدنی، ارزیابی ذخایر معدنی.
گرایش استخراج معدن:
گرایش استخراج شامل عملیات حفاری و آتشباری به منظور خردکردن سنگ، بارگیری و باربری و در اغلب اوقات سنگ‌شکنی به منظور رساندن ابعاد "کان‌سنگ" به اندازه مناسب است. این عملیات می‌تواند در معادن روباز، زیرزمینی و در موارد محدودی در دریا انجام گیرد.
دروس تخصصی گرایش استخراج معدن:
مبانی مهندسی برق، ماشین‌های حرارتی، کانی‌شناسی، سنگ‌شناسی، برداشت زمین‌شناسی، کارتوگرافی و فتوژئولوژی، اصول اکتشاف و ارزیابی ذخایر، بازدید معدن، چالزنی و آتشباری، حفره چاه و تونل، ترابری در معادن، نگهداری در معادن، تهویه در معادن، روشهای استخراج روباز، روشهای استخراج زیرزمینی، نقشه‌برداری معدنی، آبکشی در معادن، کانه‌آرایی، خدمات فنی در معادن، اصول طراحی معادن.
توانایی‌های لازم :
چون بخشی از کار مهندسی معدن مانند نقشه‌برداری در زیرِزمین انجام می‌شود، دانشجوی این رشته باید از نظر جسمی توانایی خوبی داشته و قدرت کار در معدن را که بیشتر در خارج از شهر و گاه در نقاط دور افتاده قرار دارد، داشته باشد. به همین دلیل بیشتر دانشجویان دختر این رشته ـ به غیر از تعداد معدودی از آنها که در آزمایشگاه‌ها و مراکز طراحی معدن فعالیت می‌کنند ـ با مشکلات کاری روبرو می‌شوند. گفتنی است ریاضی در این رشته از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا بدون استفاده از مدل‌های ریاضی، محاسبات استخراج و اکتشاف معدن را نمی‌توان انجام داد.
موقعیت شغلی در ایران :
در حال حاضر ما در بخش معدن بطور متوسط دارای رشد 5/6 درصدی هستیم که باید در این زمینه به رشد 15 درصدی برسیم و برای رسیدن به این رشد به کارشناسان تکنولوژی‌آفرین بخصوص در زمینه فرآوری نیاز مبرم داریم. چرا که راه یافتن به بازارهای جهانی تنها از طریق کنترل کیفیت و استاندارد کردن محصولات معدنی مقدور خواهد بود. امروزه ما نیازمند فارغ‌التحصیلان علاقه‌مند و خلاق مهندسی معدن هستیم تا بتوانیم بدون وابستگی به کارشناسان خارجی، شاهد رونق و افزایش صادرات این بخش باشیم. فارغ‌التحصیلان این رشته علاوه بر وزارت معادن و فلزات می‌توانند در وزارت نفت در زمینه حفاری، وزارت نیرو در زمینه آب‌های زیرزمینی، کارگاه‌های وزارت راه و ترابری برای حفاری راه‌ها و تونل‌ها، شرکت مترو و سازمان انرژی اتمی مشغول به کار شوند.
اطلاعات تکمیلی
هدف از ارائه این دوره و این رشته در دانشگاهها تربیت نیروی متخصصی است که بتوانند به اکتشاف و ارزیابی ذخایر معدنی ، روش های استخراج بهینه و ارزیابی سیستم های نگهداری زیر زمینی یا روزمینی در طول مدت بهره برداری از معدن بپردازند .
معدنکاری و استفاده از مواد معدنی قدمت هزار ساله دارد یعنی از زمانی که بشر طلا را در معادن روباز ویا در رودخانه‌ها کشف و با وسایل ابتدایی استخراج کرد ،به معدنکاری پرداخت.
کاری که در آن زمان با وسایل ابتدایی و هزینه کم امکان پذیر بود و به همین دلیل نیاز به دانش و تخصصی خاص نداشت. اما امروزه معدنکاری، حرفه‌ای بسیار پیچیده و پر هزینه است.چرا که اکنون معدن‌ها عمیق‌تر،لایه‌های غنی تهی‌تر و عیار فلز کانه‌ها کمتر شده است و در مواردی ذخایر نفت و کانه‌های طلا،نقره،جیوه و حتی آهن کاملا از بین رفته است و به همین دلیل بر خلاف گذشته که گاه افراد عامی با یک بیل و کلنگ و چند دینامیت به سراغ معادن می‌رفتند و موفق به کشف ذخایر غنی معدنی می‌شدند، امروزه مکتشفین و کارشناسان معادن هر کشور برای کشف و استخراج مواد معدنی باید مجهز به دانشی باشند که در رشته مهندسی معدن تدریس می‌شود.
رشته‌ای که به اکتشاف و ارزیابی و ذخایر معدنی، روشهای استخراج بهینه و ارزیابی سیستم های نگهداری زیرزمینی یا رو زمینی در طول مدت بهره‌برداری از معدن می‌پردازد.
مهندس معدن در گرایش اکتشاف پس از کشف معدن،نوع و شکل مواد معدنی را تعیین کرده و به ارزیابی اقتصادی،میزان ذخیره و همچنین چگونگی استخراج منابع معدنی می‌پردازد.اما مهندس معدن گرایش استخراج در اموراستخراج،بهره‌برداری و اداره قسمت‌های مختلف معادن،حفاری ،نگهداری،حمل ونقل و تهویه‌معادن فعالیت می‌کند.
به عبارت دیگر مهندسی معدن گرایش استخراج شامل عملیات حفاری و آتشباری به منظور خرد کردن سنگ،بارگیری و باربری و در اغلب اوقات سنگ شکنی به منظور رساندن ابعاد ?کان سنگ? به اندازه مناسب است. این عملیات می‌تواند در معادن روباز،زیرزمینی و در موارد محدودی در دریا انجام گیرد.
البته نباید تصورکرد که مهندسی معدن تنها محدود به اکتشاف و استخراج معدن می‌شود بلکه قلمرو فعالیت این رشته بسیار وسیع تر از کار در معدن است. برای مثال یک مهندس معدن می‌تواند به اکتشاف ساختاری بپردازد.یعنی به منظور اطلاع از وضعیت زمین یک سری تحقیقات و عملیات زمین شناسی انجام دهد که این کار برای ساختن یک ساختمان بزرگ، شهرک،کارخانه و یا ایجاد راه‌ها و بزرگراه‌ها ضروری می‌باشد چون باید در آغاز از ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی زمین مورد نظر اطلاع داشت و سپس بر اساس آن ساختمان را طوری ساخت که نشست نا متقارن نکرده و پی طبیعی آن بتواند باری را که برآن وارد می‌شود را تحمل کند.
توانایی‌های جسمی،علمی،روانی مورد نیاز و قابل توصیه
وقتی صحبت از مهندسی معدن و علوم مرتبط با آن می‌شود،بسیاری از ما به یاد علم زمین شناسی می‌افتیم و براستی نیز زمین شناسی ارتباطی تنگاتنگ با مهندسی معدن دارد و دانشجوی این رشته باید به زمین،مباحث زمین شناسی و بررسی های داخل زمین علاقمند باشد.
اما چرا با وجود اهمیت درسی زمین شناسی در این رشته،مهندسی معدن جزو رشته‌های گروه آزمایشی علوم ریاضی است؟
درکار معدن ما با حجم وسیعی از اطلاعات روبه‌رو هستیم مثلاً نقشه زمینی به مساحت 1300 کیلومتر مربع را در اختیار ما قرار می‌دهند تا در آن به دنبال معدن بگردیم. حال اگر برای یافتن معدن وجب به وجب این زمین را بگردیم کار‌بیهوده‌ای انجام داده‌ایم بلکه باید قسمت‌های پرپتانسیل زمین را انتخاب نموده و برای مثال از 1300 کیلومتر موجود حدود 100 کیلومتر یعنی 5 یا 10 درصد مساحت کل را انتخاب کرده و در این مقدار به دنبال معدن بگردیم و چنین کاری تنها با استفاده از ریاضیات امکان پذیر است.
از فاکتورهای مهم در موفقیت یک عملیات انفجاری،خرد شدگی مناسب است چرا که اگر قطعات خرد شده حاصل از انفجار به دقت پیش‌بینی گردد،عملیات متعاقب استخراج به خوبی طراحی شده و هزینه کلی معدن در یک سطح مینیمم نگاه داشته می‌شود که این کار به‌یاری مدل‌های ریاضی امکان پذیر است.یعنی به یاری مدل‌های ریاضی می‌توان ابعاد قطعات خرد شده را پیش‌بینی نمود و در کل به یک طرح انفجاری بهینه دست یافت.
چون بخشی از کار مهندسی معدن مانند نقشه برداری در زیر زمین انجام می‌شود دانشجوی این رشته باید از نظر جسمی توانایی خوبی داشته و قدرت کار در معدن را که بیشتر در خارج از شهر وگاه در نقاط دور افتاده قرار دارد،داشته باشد.به همین دلیل بیشتر دانشجویان دختر این رشته با مشکلات کاری روبه‌رو می‌شوند به غیر از تعداد محدودی از آنها که در آزمایشگاه‌ها و مراکز طراحی معدن فعالیت می‌کنند.
گرایش‌های مقطع کارشناسی
رشته مهندسی معدن دارای دو گرایش اکتشاف و استخراج معدن است که دانشجویان اکتشاف درباره مکانیک سنگ،زمین شناسی ساختمانی، ژئوفیزیک (اکتشاف زمین از طریق فیزیک) و زمین شناسی معدنی مطالعه می‌کنند و دانشجویان استخراج در زمینه‌هایی مانند حفاری ، آتشباری، نگهداری، ترابری و اصول طراحی معدن و فراورده‌های مواد معدنی آموزش می‌بینند.
رشته های مشابه و نزدیک به این رشته
گرایش اکتشاف با رشته زمین شناسی و گرایش استخراج با رشته عمران ، متالوژی و شیمی معدنی ارتباط نزدیکی دارد .
آینده شغلی و بازار کار
آیا می‌دانید که ایران دومین تولید کننده سنگ ساختمانی و نما و سومین تولید کننده گچ در جهان است؟
آیا می‌دانید که رگه‌های مس مانند کمربند سبزی از شمال تا جنوب کشورمان کشیده شده است؟
وآیا می‌دانید که با وجود بیش از 2250 معدن فعال درسطح کشور،ما اطلاعات بسیار ناچیزی از منابع زیر زمینی کشورمان داریم؟
این‌همه بیانگر منابع غنی معدنی کشورمان است واین که باید برای بخش معدن به عنوان مبنای اصلی توسعه بخش‌های اقتصادی واجتماعی کشور،اهمیت بیشتری قائل شد تا بتوان به یاری این بخش قدمهای مؤثری در جهت خودکفایی کشور و رهایی از اتکاء به درآمد نفت برداشت.
و البته برای توسعه وپیشرفت این بخش حضور کارشناسان و متخصصان مهندسی معدن یک ضرورت انکار ناپذیر است.
در حال حاضر ما به کارشناسان تکنولوژی آفرین به خصوص در زمینه فرآوری نیاز مبرم داریم.چرا که راه یافتن به بازارهای جهانی تنها از طریق کنترل کیفیت و استاندارد کردن محصولات معدنی مقدور خواهد بود.
یکی از عوامل توسعه نیافتگی بخش معدن کشور مسائل مربوط به اکتشاف صنعتی است چرا که ما در خصوص اکتشافات معدنی تازه در شروع کار هستیم و آن چه? انجام شده در مقابل کار‌های باقی‌مانده جزء کوچکی را تشکیل می‌دهد.همچنین در کشور ما هنوز مواد معدنی اولویت‌دار از نظر اکتشافی مشخص نشده? و هنوز ترسیم درست و روشنی از وضعیت زمین شناسی و اقتصادی کشور موجود نیست و اطلاعات و آمار مربوط به ذخایر قطعی کشور ناقص و مبهم است و وضعیت معادن متروکه نیز نا مشخص می‌باشد.
در کل می‌توان نتیجه گرفت که امروزه ما نیازمند فارغ التحصیلان علاقمند و خلاق مهندسی معدن هستیم تا بتوانیم بدون وابستگی به کارشناسان خارجی شاهد رونق و افزایش صادرات این بخش باشیم.
البته در حاضر نیز بخش معدن یکی از بخش‌های فعال و پویای کشور است.
علاوه بر وزارت معادن و فلزات فارغ التحصیلان این رشته می‌توانند در وزارت نفت در زمینه حفاری ، وزارت نیرو در زمینه آب‌های زیرزمینی ، کارگاه‌های وزارت راه و ترابری برای حفاری راه‌ها وتونل‌ها،شرکت مترو و سازمان انرژی اتمی مشغول به کار شوند.
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر
در هر دو گرایش اکتشاف و استخراج در حال حاضر کشور نیاز به متخصصان در این زمینه دارد . اما نکته مهم و کلیدی که اهمیت نیاز به این متخصصان را بیشتر می کند ، قدمهای موثری است که در جهت خودکفایی کشور و رهایی از اتکا به درآمد نفت باید برداشته شود و بدون تردید معادن و استعداد و توان معادن ، مهمترین پشتوانه حرکت صنعتی در کشور می باشد.
دروس پایه برای مهندسی معدن در دو گرایش
اکتشاف و استخراج معدن
ریاضی 1و2
معادلات دیفرانسیل
آمار و احتمالات مهندسی
برنامه نویسی کامپیوتر
فیزیک 1و2و3
آزمایشگاه فیزیک 1و2
محاسبات عددی
شیمی عمومی
آزمایشگاه شیمی عمومیدروس مشترک برای کارشناسی مهندسی معدن در دو گرایش اکتشاف و استخراج معدن
نقشه کشی صنعتی
اجزاء ماشین
استاتیک
دینامیک
مقاومت مصالح
مکانیک سیالات
شیمی فیزیک
نقشه برداری عمومی
عملیات نقشه برداری
زمین شناسی عمومی
بازدید زمین شناسی عمومی
زمین شناسی ساختمانی
زمین شناسی اقتصادی
مکانیک سنگ
اقتصاد معدنی
کانه آرایی
استخراج معدن
مطالعه این بخش برای دانش آموزانی که در شهرها و در کوچه پس کوچه های شهرهای بزرگ فقط ساختمان دیده اند و بس و در دوره دبیرستان شاید برای یکبار هم به در ورودی یک معدن برده نشده اند بسیار عجیب است. نمی توان آنچه را یک معدنچی لمس کرده برای شما به خوبی بیان کرد گرچه همه گرایش های معدن منجر به کار در داخل تونل های تاریک و طولانی معادن نمی شود ولی به هر حال سعی داریم تا پایان کار بعضی از رشته ها را برای شما بیان کنیم.
خیلی مهم است که شما چه نگاهی به این رشته دارید و چگونه این آمادگی را در خود ایجاد کرده اید که رشته معدن را انتخاب می کنید ولی به هر حال بسیاری از مدیران کشور ما موفقیت خود را پس ذخائر عظیم و معادن غنی کشور ما کسب کرده اند. استخراج کانی ها از معادن و تبدیل آنها به فلزات یا مواد ارزشمند دیگر و استفاده از آنها در داخل یا خارج کشور تمامی فرایند این بخش بزرگ اقتصادی است. نمونه برداری های سطحی و نقشه های ماهواره ای در تشخیص ذخایر معادن و یا شناسائی معادن نقش اساسی ایفا می کنند. مهندسی معدن با رشته های زمین شناسی شیمی، جغرافیا ارتباط نزدیک دارد و دانش آمزی که این رشته را انتخاب می کند باید در دروس فیزیک و ریاضی پایه قوی داشته باشد.
در رشته مهندسی معدن، به دلیل غنی بودن خاک کشور از مواد معدنی، زمینه‌های مختلف کاری، به خصوص در مناطق خارج از شهر، فراهم است. در این رشته مهندسان هر دو گرایش با همکاری یکدیگر می‌توانند موفق باشند. مثلاً برای استفاده از یک معدن مس، ابتدا مهندسین اکتشاف با تهیه نقشه و انواع نمونه از خاک و جنس سنگ منطقه، به تعیین دقیق محل معدن می‌پردازند. ضمناً مهندسین اکتشاف، بررسیهای لازم را در زمینه‌هایی همچون اقتصادی بودن بهره برداری از معدن و. . . انجام می‌هند.
سپس مهندسین استخراج با استفاده از فنون آتشباری و حفاری، اقدام به حفر تونل‌های زیر زمینی و استخراج مواد به روشهای مختلف می نمایند. البته در مواردی ممکن است فقط نیاز به استخراج مواد از معادن روباز باشد. با پیشرفتهای علم مهندسی معدن می‌توان با استفاده از نقشه‌های ماهواره‌ای و نمونه برداری های سطحی، پی به وجود معادن و ذخایر موجود در اعماق زمین برد و نسبت به استخراج آنها اقدام کرد.
برای آشنایی بیشتر با این رشته تحصیلی و مباحث تخصصی آن می توانید به تالار مهندسی معدن مراجعه کنید.
آخرین ویرایش:
