تجارت الکترونیک یا Electronic Commerce به فرایند خرید، فروش، ارائه خدمات، در یک سیستم الکترونیکی مثل اینترنت یا شبکه ها کامپیوتری گفته می شود. البته معنای تجارت الکترونیک با گذشت زمان تغییر یافته است. تجارت الکترونیک در ابتدا به معنای تجهیز کردن معاملات با استفاده از ابزار الکترونیکی بود. یعنی بدین ترتیب که تجارت الکترونیک شامل ارسال مدارک از قبیل فاکتور فروش، سفارش خرید و ... به صورت الکترونیکی بوده است که "مبادله الکترونیکی داده ها" Electronic Data Interchange (EDI) که در اواخر دهه 1970 میلادی معرفی شد.
بعدا تجارت الکترونیک ابعاد گسترده تری به خود گرفت و خرید و فروش محصولات و خدمات را از طریق اینترنت شامل گردید. در این مدل تجارت الکترونیک که نوع جدیدی از تجارت الکترونیک بود، ابتدا روش پرداخت بدین ترتیب بود که اقلام را خرید و پول به هنگام تحویل پرداخت می گردید. Cash on Delivery نحوه پرداخت تجارت الکترونیک در آن زمان بود (البته در تجارت الکترونیک امروز هنوز هم از این روش استفاده می گردد). با گذشت زمان و ایجاد امنیت بیشتر و اسقبال بسیار خوبی که از تجارت الکترونیک شد، کارتهای اعتباری بهترین راه حل برای پرداخت در تجارت الکترونیک به شمار آمدند.
وقتی در سال 1994 تجارت الکترونیک به طور کامل معرفی شد، بسیاری از کارشناسان تجارت الکترونیک را بخش بزرگ اقتصادی آینده عنوان نمودند. با این حال 4 سال تا ایجاد امنیت معطل شد و در سال 1998 با ایجاد پروتکل امنیتی https کلیه راه حلهای تجارت الکترونیک ایمن برای همه ایجاد شد. و بدین ترتیب بود که در اروپای غربی و امریکا بین سالهای 1998 تا 2000 شاهد میل بسیار زیاد به ایجاد سایتهای اینترنتی و هجوم به سوی تجارت الکترونیک بودیم.
البته بین سالهای 200-2001 شاهد ورشکستگی تعدادی از سایتهای فقط تجارت الکترونیک بودیم. اما در همین زمین کسانیکه از تجارت غیر الکترونیک و سنتی سود می بردند علاوه بر دادن اطلاعات از طریق سایتهای خود، قابلیت تجارت الکترونیک را نیز به سایت خود اضافه نموده و از آن بهره مند شدند.
در سال 2005 تمامی کشورهای اروپا، امریکا و کانادا از تجارت الکترونیک بهره می بردند و اکنون وسعت تجارت الکترونیک و رشد آن در آسیای شرقی وسعت چشمگیری داشته است. اما کشورهای جهان سوم رشد بسیار کمی در این زمینه داشتند و حتی در برخی از این کشورهای تجارت الکترونیک اصلا انجام نمی شود.
فاکتورهای موفقیت در تجارت الکترونیک
شاید بسیاری فکر کنند که قیمت در تجارت الکترونیک مهمترین معیار برای خرید می باشد. البته با نوجه به اینکه خرید کنندگان در تجارت الکترونیک امکان مقایسه قیمت و دیدن چندین سایت را قبل از خرید دارند، اما مهمترین معیار در ترجیه دادن مشتریان به تجارت الکترونیک به جای خرید کردن از فروشگاه های سنتی، در دسترس بودن در همه زمانها و صرفه جویی در وقت می باشد.
جایگاه تجارت الکترونیک در ایران
در ایران بحث تجارت الکترونیک بحث تازه می باشد و هنوز به طور کامل قابلیت اجرا پیدا نکرده است. دلایلی از قبیل عدم اطمینان فروشنده و خریدار. بدین ترتیب که فروشنده ریسک سرمایه گذاری برای فروش از طریق اینترنت را نمی کند و بزرگترین دلیل آن عدم اطمینان از برگشت سرمایه اش می باشد. خریداران نیز اطمینان خرید از طریق اینترنت را ندارند و ترس از جابجا شدن اشتباه پول از حساب خود و ...
البته راه حل پرداخت که مهمترین عامل در این زمینه می باشد تاثیر زیادی روی تجارت الکترونیک در ایران دارد. بعضی از شرکتها با استفاده از روش پرداخت به هنگام تحویل کالاهای خود را می فروشند که این مورد با توجه به تازه بودن تجارت الکترونیک جای خرسندی است. بسیاری از شرکتها نیز از سایت خود به عنوان یک کاتالوگ و یا بروشور الکترونیکی استفاده می کنند که برای معرفی محصولات خود می باشد و انتظار می رود با توجه به افزایش تجارت الکترونیک، فروشگاههای الکترونیکی نیز بیشتر شوند. البته دولت نیز با عنوان نمودن بحث دولت الکترونیکی در این زمینه پیش قدم شد.
به هر حال امید می رود که با افزایش تجارت الکترونیک، کشور ما نیز همانند سایر کشورهای توسعه یافته از مزایای تجارت الکترونیک و شاخه های آن از قبیل بازاریابی الکترونیک، مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت تامین زنجیره، و .... استفاده نمایند و با توجه به تعامل بین تجارت الکترونیک و سنتی بتوانیم از این تکنولوژی استفاده بهینه نماییم.
بعدا تجارت الکترونیک ابعاد گسترده تری به خود گرفت و خرید و فروش محصولات و خدمات را از طریق اینترنت شامل گردید. در این مدل تجارت الکترونیک که نوع جدیدی از تجارت الکترونیک بود، ابتدا روش پرداخت بدین ترتیب بود که اقلام را خرید و پول به هنگام تحویل پرداخت می گردید. Cash on Delivery نحوه پرداخت تجارت الکترونیک در آن زمان بود (البته در تجارت الکترونیک امروز هنوز هم از این روش استفاده می گردد). با گذشت زمان و ایجاد امنیت بیشتر و اسقبال بسیار خوبی که از تجارت الکترونیک شد، کارتهای اعتباری بهترین راه حل برای پرداخت در تجارت الکترونیک به شمار آمدند.
وقتی در سال 1994 تجارت الکترونیک به طور کامل معرفی شد، بسیاری از کارشناسان تجارت الکترونیک را بخش بزرگ اقتصادی آینده عنوان نمودند. با این حال 4 سال تا ایجاد امنیت معطل شد و در سال 1998 با ایجاد پروتکل امنیتی https کلیه راه حلهای تجارت الکترونیک ایمن برای همه ایجاد شد. و بدین ترتیب بود که در اروپای غربی و امریکا بین سالهای 1998 تا 2000 شاهد میل بسیار زیاد به ایجاد سایتهای اینترنتی و هجوم به سوی تجارت الکترونیک بودیم.
البته بین سالهای 200-2001 شاهد ورشکستگی تعدادی از سایتهای فقط تجارت الکترونیک بودیم. اما در همین زمین کسانیکه از تجارت غیر الکترونیک و سنتی سود می بردند علاوه بر دادن اطلاعات از طریق سایتهای خود، قابلیت تجارت الکترونیک را نیز به سایت خود اضافه نموده و از آن بهره مند شدند.
در سال 2005 تمامی کشورهای اروپا، امریکا و کانادا از تجارت الکترونیک بهره می بردند و اکنون وسعت تجارت الکترونیک و رشد آن در آسیای شرقی وسعت چشمگیری داشته است. اما کشورهای جهان سوم رشد بسیار کمی در این زمینه داشتند و حتی در برخی از این کشورهای تجارت الکترونیک اصلا انجام نمی شود.
فاکتورهای موفقیت در تجارت الکترونیک
- تامین روش امن و مناسب سفارش گذاری. کارتهای اعتباری متداولترین روش پرداخت در اینترنت می باشند و بالغ بر 90% از معاملات از طریق کارتهای اعتباری انجام می شود. شماره کارتهای اعتباری به راحتی و با امنیت و مستقیم بین خریدار و فروشنده از طریق درگاه پرداخت انتقال می یابد.
- تهیه دیدگاه 360 درجه ای از ارتباط با مشتری به طوریکه همه پرسنل تامین، سرویس و کلیه کارمندان شرکت می توانند از آن بهره مند شوند.
- به روز بودن به تغییرات تکنولوژی که کمک بسیار زیادی به ماندن در عرصه رقایت تجارت الکترونیک می نماید.
- تهیه وب سایت با طراحی و برنامه نویسی مناسب نیز امکانی است که کمک زیادی به تجارت الکترونیک می نماید.
شاید بسیاری فکر کنند که قیمت در تجارت الکترونیک مهمترین معیار برای خرید می باشد. البته با نوجه به اینکه خرید کنندگان در تجارت الکترونیک امکان مقایسه قیمت و دیدن چندین سایت را قبل از خرید دارند، اما مهمترین معیار در ترجیه دادن مشتریان به تجارت الکترونیک به جای خرید کردن از فروشگاه های سنتی، در دسترس بودن در همه زمانها و صرفه جویی در وقت می باشد.
جایگاه تجارت الکترونیک در ایران
در ایران بحث تجارت الکترونیک بحث تازه می باشد و هنوز به طور کامل قابلیت اجرا پیدا نکرده است. دلایلی از قبیل عدم اطمینان فروشنده و خریدار. بدین ترتیب که فروشنده ریسک سرمایه گذاری برای فروش از طریق اینترنت را نمی کند و بزرگترین دلیل آن عدم اطمینان از برگشت سرمایه اش می باشد. خریداران نیز اطمینان خرید از طریق اینترنت را ندارند و ترس از جابجا شدن اشتباه پول از حساب خود و ...
البته راه حل پرداخت که مهمترین عامل در این زمینه می باشد تاثیر زیادی روی تجارت الکترونیک در ایران دارد. بعضی از شرکتها با استفاده از روش پرداخت به هنگام تحویل کالاهای خود را می فروشند که این مورد با توجه به تازه بودن تجارت الکترونیک جای خرسندی است. بسیاری از شرکتها نیز از سایت خود به عنوان یک کاتالوگ و یا بروشور الکترونیکی استفاده می کنند که برای معرفی محصولات خود می باشد و انتظار می رود با توجه به افزایش تجارت الکترونیک، فروشگاههای الکترونیکی نیز بیشتر شوند. البته دولت نیز با عنوان نمودن بحث دولت الکترونیکی در این زمینه پیش قدم شد.
به هر حال امید می رود که با افزایش تجارت الکترونیک، کشور ما نیز همانند سایر کشورهای توسعه یافته از مزایای تجارت الکترونیک و شاخه های آن از قبیل بازاریابی الکترونیک، مدیریت ارتباط با مشتری، مدیریت تامین زنجیره، و .... استفاده نمایند و با توجه به تعامل بین تجارت الکترونیک و سنتی بتوانیم از این تکنولوژی استفاده بهینه نماییم.
