کتاب «قبسات حقّ القین فی حدوث العالم» که به اختصار «قبسات» خوانده میشود، شاهکار فلسفی میرداماد و مهمترین اثر اوست.
در این نگاشتۀ نسبتًا مفصل، مبانی و براهین نظریۀ «حدوث دهری» بیان شده است.
قبسات میکوشد تا ضمن اصلاح و تهذیب معنای سرمد، دهر و زمان، گونهای از وجود غیر زمانی را مطرح نماید تا با تکیه بر آن، حدوث فرازمانی مخلوقات را به اثبات برساند.
افزون بر این، اقتباس حدوث دهری از آیات و روایات، اثر قول به این نظریه بر سایر باورهای فلسفی و نیز برخی از ابتکارات فلسفی میرداماد (همچون انحصار مقولات در دو مقوله و قول به أصالت حرکت قطعیّه) در این اثر مجال طرح یافتهاند.
کتاب قبسات برای نخستین بار، در سال ۱۳۱۵ هجری قمری توسط شیخ محمود بروجردی به صورت چاپ سنگی به طبع رسید.
چاپ مذکور فاقد مقدّمه و فهرستهای لازم و دارای اشتباهات و افتادگیهای فراوانی بود[۱]، اما تا حدود ۸۰ سال، در کنار نسخههای خطّی قبسات، تنها منبع مراجعۀ میردامادپژوهان به حساب میآمد.
پَسانتر و در سال ۱۳۵۶ هجری شمسی، دکتر مهدی محقّق و گروهی از همکاران ایشان[۲] پس از تصحیح انتقادی و علمی متن قبسات، این کتاب را با ضبط استوارتری به جامعۀ علمی عرضه نمودند.
در این طبع (که توسط مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مکگیل، شعبۀ تهران، به انجام رسیده است)، علاوه بر متن قبسات، شرح حال و مقدمههای سودمندی ارائه شده است، از جمله:
- مقدمه بر کتاب قبسات، دکتر مهدی محقّق
-
شرح حال میرداماد در تاریخ عالم آرای عباسی، اسکندربیک منشی
-
شرح حال میرداماد در تذکرۀ خلاصةالأشعار، تقیالدین حسینی کاشانی
-
شرح حال میرداماد در محبوب القلوب، قطبالدین اشکوری
-
شرح حال میرداماد در سلافةالعصر، سید علیخان مدنی
-
شرح حال میرداماد در ریحانةالأدب، محمّدعلی مدرس تبریزی
-
مقدمۀ تحلیلی قبسات، دکتر سید علی موسوی بهبهانی
-
“Mirdamad And His Metaphysics”، پروفسور توشی هیکو ایزوتسو
چاپ دوم قبسات (که آخرین طبع این کتاب بوده و نسخههای آن هماکنون نایاب است) توسط انتشارات دانشگاه تهران و در سال ۱۳۷۴ روانۀ بازار شد. در این چاپ، گفتارهای زیر بر پیوستهای گذشته افزوده شد:
-
میرداماد یا معلم ثالث؛ مکتب فلسفی اصفهان، پروفسور هانری کربن، ترجمۀ دکتر عیسی سپهبدی
-
فلسفۀ میرداماد، پروفسور توشی هیکو ایزوتسو، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی
-
“Mirdamad’s Concept Of Huduth Dahri”، دکتر فضلالرحمن
- +
به همراه ترجمۀ آن از کامران فانی
-
تأثیر ابن سینا بر میرداماد، دکتر مهدی محقّق
-
سه یادداشت بر کتاب قبسات، سیدابوالحسن رفیعی قزوینی
نسخۀ الکترونیک این ۱۴ گفتار برای نخستین بار توسط رسانۀ مجازی میرداماد منتشر میشود؛ برای دریافت هرکدام از مقالات روی عناوین فهرست بالا کلیک کنید یا مجموعۀ مقالات را در یک فایل فشرده از پیوند زیر دریافت نمایید:
___
[۱]. بروجردی در واپسین صفحۀ کتاب اشاره مینماید که به دلیل رخداد برخی حوادث، کتاب با مباشرت دیگران به طبع رسیده و ناخواسته اشتباهات و افتادگیهایی در آن وارد شده است: «فاحدثوا فی هامشه و حواشیه، بل و فی متنه أغلاطًا من التحریف یلتفت إلیها الناظر البصیر و یکشف عنها الناقد الخبیر».
[۲]. پروفسور توشی هیکو ایزوتسو، دکتر سید علی موسوی بهبهانی و دکتر ابراهیم دیباجی.
