[h=1]ماهیت دوگانه[/h]
شركت‌هاي تحت پوشش صندوق با كاهش سودآوري و روند ثابت هزينه‌ها مواجهند
گروه مشاوران هیات مدیره تامین اجتماعی
صندوق تامین اجتماعی به‌عنوان مهم‌ترین صندوق فعال در حوزه مسائل تامین اجتماعی شناخته می‌شود که در راستای انجام ماموریت‌ها و اهداف خود در کشور که همان ارائه گسترده و متنوع خدمات تامین اجتماعی است، حضوری فعال و موثر در کشور داشته است.
برهمین اساس، تقویت بنیه مالی و اعتباری صندوق از طریق سرمایه‌گذاری با منابع اکتساب شده از حق بیمه‌های پرداخت شده از سوی بیمه‌گذاران به‌عنوان یکی از راهبردهای کلیدی انتخاب شده است تا در نتیجه آن، اطمینان لازم از کارآیی صندوق در ارائه خدمات تامین اجتماعی در بلندمدت فراهم شود.
بنابراین ورودی صندوق تامین اجتماعی، منابع مالی صندوق است که از سه جنس زیر است:
1. منابع حاصل از دریافت حق بیمه‌ها از بیمه‌گذاران و کارفرمایان
2. منابع حاصل از سود به دست آمده از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده
3. منابع مالی و غیر‌مالی حاصل از بازپرداخت دیون دولتی
و خروجی‌های صندوق تامین اجتماعی، انواع متنوعی از مصارف مالی است که می‌توان به صورت زیر تقسیم‌بندی کرد:
1. مصارف داخلی صندوق شامل حقوق پرسنل صندوق و سازمان تامین اجتماعی
2. مصارف بیرونی صندوق که این قسمت انواع متنوعی از مصارف را در‌بر‌می‌گیرد که عبارتند از:
2-1. دیون بیمه‌ای دائمی شامل بیمه‌های درمانی و تکمیلی، بازنشستگی، عمر و...
2-2. دیون بیمه‌ای مقطعی شامل بیمه‌های بیکاری، از کارافتادگی و...
2-3. مصارف توسعه‌ای زیرساخت‌ها و خدمات عمومی شامل ساخت، تجهیز و نوسازی بیمارستان‌ها و ...
2-4. مصارف سرمایه‌گذاری که در این بخش از عناوین ذیل وجود دارد:
1. تامین کالاهای دارایی مانند خرید طلا، ارز و...
2. خرید یا تملک سهام شرکت‌های تولیدی و صنعتی
3. سرمایه‌گذاری در شرکت‌های تولیدی و صنعتی
4. سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی مانند بورس
بنابراین صندوق تامین اجتماعی، به‌عنوان یک زیرساخت برای جریان مالی و اعتباری در حوزه تامین اجتماعی شناخته می‌شود که ساختارهای اداری و سازمانی آن در سازمان تامین اجتماعی جریان پیدا می‌کند. شکل 1، ساختار کلان صندوق و سازمان تامین اجتماعی را نشان می‌دهد.
با توجه به توضیحات ارائه شده، مشخص می‌شود ماهیت صندوق تامین اجتماعی از یک طرف، به دلیل نیاز به تامین منابع مالی مناسب، ماهیت صندوق سرمایه‌گذاری را پیدا کرده که باید متناسب با درآمدهای حاصل و فرصت‌های سرمایه‌گذاری، موقعیت‌های راهبردی سرمایه‌گذاری انتخاب شود که بتواند جریان مالی مطمئنی را در کوتاه و بلندمدت تامین کند و از این نظر، صندوق تامین اجتماعی خواهان کسب سود و انتفاع از فعالیت‌های سرمایه‌گذاری است تا بتواند به تعهدات خود عمل کند.
از سوی دیگر، به دلیل آنکه مهم‌ترین ماموریت سازمان تامین اجتماعی، ارائه خدمات اجتماعی است، در نتیجه صندوق تامین اجتماعی به عنوان نهاد پشتیبانی مالی سازمان، به‌عنوان یک صندوق غیرانتفاعی است که باید متناسب با منابع درآمدی خود، گستره متنوعی از خدمات اجتماعی در سراسر کشور و برای طبقات مختلف اجتماعی عرضه کند. از این منظر، صندوق یک ماهیت غیرانتفاعی پیدا کرده که با پشتیبانی آن، کالاها و خدمات عمومی اجتماعی را ارائه می‌کند.
این ماهیت دوگانه صندوق تامین اجتماعی، سبب پیچیدگی مدیریت دارایی‌ها (Asset Management) و دیون (Liability Management) می‌شود؛ به‌طوری‌که با انتخاب استراتژی مناسب لازم است تا جریان پایدار مالی برای مدیریت دیون (مصارف اجتماعی قید شده در خروجی‌های صندوق) فراهم شود.
با توجه به عملکرد تاریخی صندوق تامین اجتماعی و ماهیت ورودی‌های صندوق، مهم‌ترین ورودی صندوق، منابع مالی حاصل از پرداخت حقوق بیمه‌گذاران است که یا به صورت انفرادی از بیمه‌گذاران یا به صورت غیرمستقیم از کارفرمایان اخذ می‌شود.
از سوی دیگر، با توجه به سابقه قبلی صندوق، مشخص می‌شود عمده مصارف سرمایه‌گذاری در بخش‌های خرید و تملک سهام شرکت‌ها به‌خصوص در واگذاری‌های صورت‌گرفته ذیل اصل 44 انجام شده است.
در سال‌های اخیر، به دلیل مشکلات و موانع مالی به‌وجود آمده در بخش‌های صنعتی کشور، عملا از یک‌سو، کارفرمایان که بخش عمده بیمه‌گذاران تامین اجتماعی هستند، با مشکلات مالی و عدم امکان برای پرداخت حقوق کارگران مواجه شده و همین امر سبب کاهش منابع درآمدی صندوق شده است.
از سوی دیگر، چالش‌های موجود در بخش صنعت، سبب شده تا انتفاع مالی شرکت‌های تولیدی و صنعتی برای سهامداران نیز به دلیل کاهش فروش و صادرات محصولات و خدمات، عملا کاهش پیدا کند و این در حالی است که هزینه‌های شرکت‌های تولیدی و صنعتی تحت پوشش صندوق (شامل هزینه‌های ناشی از استهلاک سرمایه و هزینه‌های نیروی انسانی) روند ثابتی را داشته که با کاهش نقدینگی و جریان مالی شرکت‌ها، فشار افزایش هزینه‌ها و پرداخت مطالبات نیروی انسانی، بر سهامداران شرکت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
بنابراین در شرایط اقتصادی موجود کشور، از یک‌سو به دلیل کاهش حقوق دریافتی بیمه‌گذاران، عملا حقوق بیمه، روند کاهشی را پیدا کرده و مطالبات سازمان تامین اجتماعی از کارفرمایان افزایش پیدا می‌کند.
نيز به علت مشکلات مالی موجود در بخش‌های صنعتی و تولیدی، شرکت‌های تحت پوشش صندوق تامین اجتماعی، نه تنها با کاهش سودآوری برای صندوق تامین اجتماعی به عنوان سهامدار اصلی مواجه شده، بلکه روند ثابت هزینه‌ها ادامه داشته و عملا مصارف سرمایه‌گذاری صندوق، بابت پرداخت هزینه‌های شرکت‌ها انجام می‌شود که در نهایت سبب کاهش نرخ سودآوری صندوق از سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده می‌شود که به معنی کاهش ورودی دیگر صندوق (سود ناشی از منابع سرمایه‌گذاری شده) می‌شود. از طرف دیگر باید به ترکیب هرم سنی جمعیت شاغلین کشور و روند رو به‌رشد تعداد بازنشستگان کشور اشاره کرد که خود منجر به افزایش شکاف تعهدات صندوق می‌شود.
اما صندوق تامین اجتماعی به عنوان یک صندوق غیرانتفاعی باید در عرصه ارائه خدمات اجتماعی فعال و موثر باشد. در زمانی که منابع درآمدی صندوق کاهش یابد، بنیه مالی و اعتباری صندوق در ارائه خدمات اجتماعی نیز تضعیف می‌شود. بنابراین خدمات سازمان تامین اجتماعی در عرصه‌های درمانی و توسعه زیرساخت‌های عمومی با محدودیت مواجه می‌شود.
بنابراین کاهش منابع مالی ورودی و روند افزایش مصارف صندوق تامین اجتماعی سبب ایجاد یک شکاف بین منابع ورودی و مصارف شده است که به‌صورت خاص این شکاف در دیون بیمه‌ای و هزینه‌های توسعه زیرساخت‌های خدمات اجتماعی به‌عنوان شکاف تعهدات شناخته می‌شود.
کاهش کیفیت و ارزش ریالی خدمات درمانی، بیمه‌گذار را برای استفاده از بیمه‌های دیگر موجود برای حفظ وضعیت خدمات درمانی خود و خانواده خود ترغیب می‌کند. بنابراین افزایش شکاف تعهدات صندوق تامین اجتماعی به‌خصوص در عرصه‌های درمانی، علاوه بر ایجاد نارضایتی در مشتریان که سبب خروج مشتریان از مجموعه بیمه‌گذاران شده و کاهش منابع مالی ناشی از حق بیمه‌های دریافتی را ایجاد می‌کند، موتور محرکی برای ورود سایر نهادهای بیمه‌ای برای ارائه خدمات و جذب مشتری ایجاد می‌شود.
از سوی دیگر، صندوق تامین اجتماعی برای کاهش شکاف تعهدی به وجود آمده، سعی خواهد کرد تا مسیرهای مختلف کسب درآمد و منابع مالی ورودی را توسعه دهد که برخی از استراتژی‌ها در این زمینه می‌تواند موارد ذیل باشد:
1. اجرای فرآیندهای حقوقی و قضایی برای بازپس‌گیری مطالبات بیمه‌ای از کارفرمایان.
2. توسعه نظام‌های بیمه‌ای و متنوع کردن خدمات بیمه‌ای، جذابیت لازم را برای حفظ و افزایش مجموعه مشتریان ایجاد کند.
3. تصمیم‌گیری اقتصادی بر مبنای الگوهای اقتصاد مهندسی برای ورود به زمینه‌های دیگر سرمایه‌گذاری با هدف پایدارسازی جریان مالی صندوق برای ارائه خدمات اجتماعی مناسب و با کیفیت در سطح کشور.
با توجه به توضیحات ارائه شده، سعی شد تا پیچیدگی و دوگانه بودن وضعیت مدیریت دارایی‌ها و دیون صندوق تامین اجتماعی به صورت خلاصه تبیین گردد که می‌تواند در میان تا بلندمدت منجر به به‌وجود آمدن پدیده شکست سیستم درمورد صندوق تامین اجتماعی شود؛ اما لازمه مدیریت مناسب و کارآمد دارایی‌ها و دیون صندوق تامین اجتماعی، در اختیار داشتن مدل مناسبی از عملکرد صندوق و فرآیندهای دینامیکی منابع مالی ورودی و مصارف صندوق در بستر متغیرهای اقتصادی، مالی و اعتباری کشور است.
شركت‌هاي تحت پوشش صندوق با كاهش سودآوري و روند ثابت هزينه‌ها مواجهند
گروه مشاوران هیات مدیره تامین اجتماعی
صندوق تامین اجتماعی به‌عنوان مهم‌ترین صندوق فعال در حوزه مسائل تامین اجتماعی شناخته می‌شود که در راستای انجام ماموریت‌ها و اهداف خود در کشور که همان ارائه گسترده و متنوع خدمات تامین اجتماعی است، حضوری فعال و موثر در کشور داشته است.
برهمین اساس، تقویت بنیه مالی و اعتباری صندوق از طریق سرمایه‌گذاری با منابع اکتساب شده از حق بیمه‌های پرداخت شده از سوی بیمه‌گذاران به‌عنوان یکی از راهبردهای کلیدی انتخاب شده است تا در نتیجه آن، اطمینان لازم از کارآیی صندوق در ارائه خدمات تامین اجتماعی در بلندمدت فراهم شود.
بنابراین ورودی صندوق تامین اجتماعی، منابع مالی صندوق است که از سه جنس زیر است:
1. منابع حاصل از دریافت حق بیمه‌ها از بیمه‌گذاران و کارفرمایان
2. منابع حاصل از سود به دست آمده از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده
3. منابع مالی و غیر‌مالی حاصل از بازپرداخت دیون دولتی
و خروجی‌های صندوق تامین اجتماعی، انواع متنوعی از مصارف مالی است که می‌توان به صورت زیر تقسیم‌بندی کرد:
1. مصارف داخلی صندوق شامل حقوق پرسنل صندوق و سازمان تامین اجتماعی
2. مصارف بیرونی صندوق که این قسمت انواع متنوعی از مصارف را در‌بر‌می‌گیرد که عبارتند از:
2-1. دیون بیمه‌ای دائمی شامل بیمه‌های درمانی و تکمیلی، بازنشستگی، عمر و...
2-2. دیون بیمه‌ای مقطعی شامل بیمه‌های بیکاری، از کارافتادگی و...
2-3. مصارف توسعه‌ای زیرساخت‌ها و خدمات عمومی شامل ساخت، تجهیز و نوسازی بیمارستان‌ها و ...
2-4. مصارف سرمایه‌گذاری که در این بخش از عناوین ذیل وجود دارد:
1. تامین کالاهای دارایی مانند خرید طلا، ارز و...
2. خرید یا تملک سهام شرکت‌های تولیدی و صنعتی
3. سرمایه‌گذاری در شرکت‌های تولیدی و صنعتی
4. سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی مانند بورس
بنابراین صندوق تامین اجتماعی، به‌عنوان یک زیرساخت برای جریان مالی و اعتباری در حوزه تامین اجتماعی شناخته می‌شود که ساختارهای اداری و سازمانی آن در سازمان تامین اجتماعی جریان پیدا می‌کند. شکل 1، ساختار کلان صندوق و سازمان تامین اجتماعی را نشان می‌دهد.
با توجه به توضیحات ارائه شده، مشخص می‌شود ماهیت صندوق تامین اجتماعی از یک طرف، به دلیل نیاز به تامین منابع مالی مناسب، ماهیت صندوق سرمایه‌گذاری را پیدا کرده که باید متناسب با درآمدهای حاصل و فرصت‌های سرمایه‌گذاری، موقعیت‌های راهبردی سرمایه‌گذاری انتخاب شود که بتواند جریان مالی مطمئنی را در کوتاه و بلندمدت تامین کند و از این نظر، صندوق تامین اجتماعی خواهان کسب سود و انتفاع از فعالیت‌های سرمایه‌گذاری است تا بتواند به تعهدات خود عمل کند.
از سوی دیگر، به دلیل آنکه مهم‌ترین ماموریت سازمان تامین اجتماعی، ارائه خدمات اجتماعی است، در نتیجه صندوق تامین اجتماعی به عنوان نهاد پشتیبانی مالی سازمان، به‌عنوان یک صندوق غیرانتفاعی است که باید متناسب با منابع درآمدی خود، گستره متنوعی از خدمات اجتماعی در سراسر کشور و برای طبقات مختلف اجتماعی عرضه کند. از این منظر، صندوق یک ماهیت غیرانتفاعی پیدا کرده که با پشتیبانی آن، کالاها و خدمات عمومی اجتماعی را ارائه می‌کند.
این ماهیت دوگانه صندوق تامین اجتماعی، سبب پیچیدگی مدیریت دارایی‌ها (Asset Management) و دیون (Liability Management) می‌شود؛ به‌طوری‌که با انتخاب استراتژی مناسب لازم است تا جریان پایدار مالی برای مدیریت دیون (مصارف اجتماعی قید شده در خروجی‌های صندوق) فراهم شود.
با توجه به عملکرد تاریخی صندوق تامین اجتماعی و ماهیت ورودی‌های صندوق، مهم‌ترین ورودی صندوق، منابع مالی حاصل از پرداخت حقوق بیمه‌گذاران است که یا به صورت انفرادی از بیمه‌گذاران یا به صورت غیرمستقیم از کارفرمایان اخذ می‌شود.
از سوی دیگر، با توجه به سابقه قبلی صندوق، مشخص می‌شود عمده مصارف سرمایه‌گذاری در بخش‌های خرید و تملک سهام شرکت‌ها به‌خصوص در واگذاری‌های صورت‌گرفته ذیل اصل 44 انجام شده است.
در سال‌های اخیر، به دلیل مشکلات و موانع مالی به‌وجود آمده در بخش‌های صنعتی کشور، عملا از یک‌سو، کارفرمایان که بخش عمده بیمه‌گذاران تامین اجتماعی هستند، با مشکلات مالی و عدم امکان برای پرداخت حقوق کارگران مواجه شده و همین امر سبب کاهش منابع درآمدی صندوق شده است.
از سوی دیگر، چالش‌های موجود در بخش صنعت، سبب شده تا انتفاع مالی شرکت‌های تولیدی و صنعتی برای سهامداران نیز به دلیل کاهش فروش و صادرات محصولات و خدمات، عملا کاهش پیدا کند و این در حالی است که هزینه‌های شرکت‌های تولیدی و صنعتی تحت پوشش صندوق (شامل هزینه‌های ناشی از استهلاک سرمایه و هزینه‌های نیروی انسانی) روند ثابتی را داشته که با کاهش نقدینگی و جریان مالی شرکت‌ها، فشار افزایش هزینه‌ها و پرداخت مطالبات نیروی انسانی، بر سهامداران شرکت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
بنابراین در شرایط اقتصادی موجود کشور، از یک‌سو به دلیل کاهش حقوق دریافتی بیمه‌گذاران، عملا حقوق بیمه، روند کاهشی را پیدا کرده و مطالبات سازمان تامین اجتماعی از کارفرمایان افزایش پیدا می‌کند.
نيز به علت مشکلات مالی موجود در بخش‌های صنعتی و تولیدی، شرکت‌های تحت پوشش صندوق تامین اجتماعی، نه تنها با کاهش سودآوری برای صندوق تامین اجتماعی به عنوان سهامدار اصلی مواجه شده، بلکه روند ثابت هزینه‌ها ادامه داشته و عملا مصارف سرمایه‌گذاری صندوق، بابت پرداخت هزینه‌های شرکت‌ها انجام می‌شود که در نهایت سبب کاهش نرخ سودآوری صندوق از سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده می‌شود که به معنی کاهش ورودی دیگر صندوق (سود ناشی از منابع سرمایه‌گذاری شده) می‌شود. از طرف دیگر باید به ترکیب هرم سنی جمعیت شاغلین کشور و روند رو به‌رشد تعداد بازنشستگان کشور اشاره کرد که خود منجر به افزایش شکاف تعهدات صندوق می‌شود.
اما صندوق تامین اجتماعی به عنوان یک صندوق غیرانتفاعی باید در عرصه ارائه خدمات اجتماعی فعال و موثر باشد. در زمانی که منابع درآمدی صندوق کاهش یابد، بنیه مالی و اعتباری صندوق در ارائه خدمات اجتماعی نیز تضعیف می‌شود. بنابراین خدمات سازمان تامین اجتماعی در عرصه‌های درمانی و توسعه زیرساخت‌های عمومی با محدودیت مواجه می‌شود.
بنابراین کاهش منابع مالی ورودی و روند افزایش مصارف صندوق تامین اجتماعی سبب ایجاد یک شکاف بین منابع ورودی و مصارف شده است که به‌صورت خاص این شکاف در دیون بیمه‌ای و هزینه‌های توسعه زیرساخت‌های خدمات اجتماعی به‌عنوان شکاف تعهدات شناخته می‌شود.
کاهش کیفیت و ارزش ریالی خدمات درمانی، بیمه‌گذار را برای استفاده از بیمه‌های دیگر موجود برای حفظ وضعیت خدمات درمانی خود و خانواده خود ترغیب می‌کند. بنابراین افزایش شکاف تعهدات صندوق تامین اجتماعی به‌خصوص در عرصه‌های درمانی، علاوه بر ایجاد نارضایتی در مشتریان که سبب خروج مشتریان از مجموعه بیمه‌گذاران شده و کاهش منابع مالی ناشی از حق بیمه‌های دریافتی را ایجاد می‌کند، موتور محرکی برای ورود سایر نهادهای بیمه‌ای برای ارائه خدمات و جذب مشتری ایجاد می‌شود.
از سوی دیگر، صندوق تامین اجتماعی برای کاهش شکاف تعهدی به وجود آمده، سعی خواهد کرد تا مسیرهای مختلف کسب درآمد و منابع مالی ورودی را توسعه دهد که برخی از استراتژی‌ها در این زمینه می‌تواند موارد ذیل باشد:
1. اجرای فرآیندهای حقوقی و قضایی برای بازپس‌گیری مطالبات بیمه‌ای از کارفرمایان.
2. توسعه نظام‌های بیمه‌ای و متنوع کردن خدمات بیمه‌ای، جذابیت لازم را برای حفظ و افزایش مجموعه مشتریان ایجاد کند.
3. تصمیم‌گیری اقتصادی بر مبنای الگوهای اقتصاد مهندسی برای ورود به زمینه‌های دیگر سرمایه‌گذاری با هدف پایدارسازی جریان مالی صندوق برای ارائه خدمات اجتماعی مناسب و با کیفیت در سطح کشور.
با توجه به توضیحات ارائه شده، سعی شد تا پیچیدگی و دوگانه بودن وضعیت مدیریت دارایی‌ها و دیون صندوق تامین اجتماعی به صورت خلاصه تبیین گردد که می‌تواند در میان تا بلندمدت منجر به به‌وجود آمدن پدیده شکست سیستم درمورد صندوق تامین اجتماعی شود؛ اما لازمه مدیریت مناسب و کارآمد دارایی‌ها و دیون صندوق تامین اجتماعی، در اختیار داشتن مدل مناسبی از عملکرد صندوق و فرآیندهای دینامیکی منابع مالی ورودی و مصارف صندوق در بستر متغیرهای اقتصادی، مالی و اعتباری کشور است.
