ماش سبز(vigna radiate)
1- مقدمه
بومی هندوستان است اما در چین، ایران، ژاپن، امریکا، سریلانکا، ویتنام و تا حد کمی در بعضی از قسمتهای افریقا می روید. سطح زیر کشت آن در دنیا حدود 5/2 میلیون هکتار است وسالانه 8/0 میلیون تن دانه تولید می کند. دانه ماش از نظر مواد پروتئینی غنی است و در مقایسه با گونه های آمریکایی قابل هضم و خوشمزه تر است دانه های آن را بصورت پخته در تهیه سوپ، برنج، آبگوشت و غیره مصرف می کنند. جوانه های سبز شده ی آن سرشار از ویتامین ث است و در تهیه انواع سالاد و غذاها در چین هواداران بسیاری دارد. ماش همچنین علوفهی خوش خوراکی برای دامها است و به خوبی سیلو میشود. کشت آن به عنوان کود سبز جهت تقویت زمین معمول است.
به این گیاه در فارسی ماش سبز و یا ماش می گویند و در انگلیسی آنgolden gram می گویند نام علمی قدیمی آن نیز phaseol us aurus بوده است. این گیاه بطور وسیعی در هندوستان و برمه کاشته می شود.
2. خصوصیات مرفولوژیکی
ماش گیاهی است یکساله به شکل بوته ای یا بالارونده، ریشه های آن مستقیم و قدری منشعب هستند. ساقه ها راست، ظریف، منشعب، کرکدار، به رنگ سبز روشن و به ارتفاع 45 تا90 سانتیمتر میباشند. گل آذین آن بصورت خوشه وگلهای آن که به رنگ لیمویی زرد میباشند برروی دمگل بلندی قرار گرفته اند.
غلافهای آن باریک. استوانه ای وکرکداربوده که قبل ازرسیدن سبز روشن یا سبز تیره وبه هنگام رسیدن .سبز مایل به قهوه ای یا سیاه رنگ می شود. درهر بوته 2تا 8 غلاف و در هر غلاف 10تا 20بذر به رنگ سبزطلایی قهوه ای و سیاه دیده می شوند. وزن هزاردانه ی آن 20تا 40گرم است.
3- خصوصیات اکولوژیکی
ماش گیاهی است گرمسیری که معمولا دردمای بالاتر از 16درجه سانتیگراد رشد می کند و دردمای کمتراز 1- درجه از بین می رود. این گیاه تابستانه بوده و دارای نیاز حرارتی زیادی است. انواع پاکوتاه ماش نسبت به انواع پابلند آن به درجه حرارت کمتری نیاز دارد. درجه حرارت لازم برای جوانه زدن آن 8 درجه ی سانتیگراد است و چنانچه در طول رشد دما کمتر از 12 درجه باشد بخوبی رشد نمی کند .مجموع درجه حرارت لازم برای ارقام دیررس آن 2300 الی 2400 ارقام متوسط رس 1800 تا 2000 و ارقام زودرس 1600تا 1800درجه سانتیگراد متغیراست. درمناطق خشک نیمه گرمسیر و گرمسیر(افغانستان ، ایران ، جمهوری آسیای مرکزی شوروی ) فقط تحت شرایط آبی محصول می دهد. درمناطق مرطوب گرمسیری هندوستان ماش هم در فصل مرطوب و هم درفصل خشک کاشته می شود. درفصل مرطوب نیازی به آبیاری آن نیست اما در فصل خشک تا 5 باران را آبیاری (2000تا 4500متر مکعب درهکتار) می کنند. این گیاه به خشکی مقاوم بوده و به ماندابی حساس است.
ماش گیاهی است روزکوتاه اما تعدادکمی از واریته های آن به طول روز بی تفاوت هستند. معمولا آن را 3 ماه بعداز کاشت برداشت می کنند. درمناطق گرمسیری اغلب آن را بصورت درهم با سایر غلات میکارند.
4- عملیات زراعی
ماش را در انواع خاک ها می کارند ولی دراراضی سبک و غنی ازمواد آلی یا خاکهای شنی رسی عملکرد آن بیشتر است. به خاکهای بیش از حد مرطوب حساس بوده و در خاکهای گرم وخشک محصول خوبی تولید می کنند. این گیاه به ازت و فسفر واکنش نشان می دهد. جدول زیر نتیجه مطالعات اثر مقادیر متفاوت ازت و فسفر بر خصوصیات مختلف ماش است.
افزایش ازت تا20 کیلوگرم درهکتارمحصول گیاه را افزایش می دهد حال آنکه افزایش فسفر از 0تا60 کیلوگرم در هکتار محصول دانه را افزایش داده است. چون ماش گیاهی است تابستانه و وجینی لذا باید در پاییز سال قبل برای کاشت آن زمین را به عمق 25 تا30 سانتیمتر شخم زد و اگرکود دامی لازم باشد باید همراه این شخم به زمین داد.ُ در بهار سال بعد به عمق 10تا20 سانتیمتر شخمی متوسط زده می شود. معمولا بذرهای آن را به سه روش دستپاش ،کپه ای و خطی می کنند. مقدار بذر لازم بسته به جنس خاک ، روش کاشت و اندازه ی بذر متفاوت بوده و معمولا بین 30 تا40 کیلوگرم بذر مصرف می کنند. در ایران این گیاه پس از برداشت جو یا گیاه کاشته می شود و در پاییز هنگامی که دانه های آن سفت و غلافهای آن زرد یا سیاه شدند محصول آن را در چند نوبت برداشت می کنند. مقدار عملکرد آن از 400 تا 700 کیلوگرم در هکتار متفاوت بوده و تا 1500کیلوگرم در هکتار می توان از آن محصول گرفت.
ارقام ماش در ایران:
1- ماش گوهر: به رنگ سبز روشن و قلوه ای شکل، وزن 1000 دانه 25 گرم ،تا حدودی مقاوم به امراض، طول مدت رشد 75 روز.
2- ماش پرتو: به رنگ سبز تیره و گرد، مقاوم به امراض، وزن 1000 دانه 40 گرم، طول مدت رشد 73 روز.
3- ماش مهر: به رنگ سبز روشن و استوانه ای شکل ، مقاوم به امراض، وزن هزار دانه 48 گرم،طول مدت رشد 80 روز.
5- مبارزه با آفات، بیماریها و عافهای هرز
بیماریها:
1- بیماری مرگ گیاهچه ی ماش: قارچ رایزوکتینا باعث پوسیدگی بذر و مرگ گیاهچه می شود. لذا بذرها را با قارچکش های مناسب مثل تتراکلروتیابندازول به نسبت 2 گرم برای هر کیلوگرم بذر استفاده می کنند.
2- بیماری ویروسی موزاییک ماش : این ویروس باعث لک و پیس شدن ، پیچدگی و بد شکلی برگها و ضعف بوته می شود. این ویروس از راه بذر منتقل شده و عامل انتشار آن شته ها هستند.
3- بیماری ویروسی موزاییک یونجه : لکه های زرد رنگی بر روی ماش بوجود می آید. عامل انتقال آن از روی یونجه به ماش ، شته ها هستند.
از آفات عمده سوسک مکزیکی ، شپشک و سوسک برگخوار را می توان نام برد. برای مبارزه نیز می توان از یک سم تماسی مانند مالاتیون استفاده نمود.
علفهای هرز
علفهای هرز این گیاه مشابه دیگر حبوبات است.خردل وحشی، تاجریزی، زلف پیر، و کیسه کشیش از علفهای هرز مهم در زراعت ماش می باشند. معمولا قبل از کاشت از ترفلان و اپتام استفاده می شود. بعد از کاشت نیز از علفکش داینوسب آمین استفاده می شود.
6- ترکیب شیمیایی و ارزش غذایی
دانه ماش از نظر ویتامین و مواد پروتینی غنی است و جزو علوفه های خوشخوراک دامها محسوب می شود. این گیاه باعث ازدیاد شیر دامها ، خصوصا میشهای بره دار می شود. ماش در موقع گل دادن مورد علاقه اغلب دامها است. اما هنگامیک دانه بست فقط اسب و گوسفند از ان استفاده می کنند. بالاترین مقدار پروتئین ان بین گل دادن و دانه بستن آنها است. لذا به هنگام گل دادن مجموع شاخ و برگ آن را برداشت، خورد و سیلو می کنند. بذرهای خشک آن تقریبا دارای 7/9درصد آب، 6/23 درصد پروتئین ،2/1 درصد چربی ، 2/58 درصد هیدرات کربن، 3/3 درصد فیبر خام و4 درصد خاکستر هستند.
1- مقدمه
بومی هندوستان است اما در چین، ایران، ژاپن، امریکا، سریلانکا، ویتنام و تا حد کمی در بعضی از قسمتهای افریقا می روید. سطح زیر کشت آن در دنیا حدود 5/2 میلیون هکتار است وسالانه 8/0 میلیون تن دانه تولید می کند. دانه ماش از نظر مواد پروتئینی غنی است و در مقایسه با گونه های آمریکایی قابل هضم و خوشمزه تر است دانه های آن را بصورت پخته در تهیه سوپ، برنج، آبگوشت و غیره مصرف می کنند. جوانه های سبز شده ی آن سرشار از ویتامین ث است و در تهیه انواع سالاد و غذاها در چین هواداران بسیاری دارد. ماش همچنین علوفهی خوش خوراکی برای دامها است و به خوبی سیلو میشود. کشت آن به عنوان کود سبز جهت تقویت زمین معمول است.
به این گیاه در فارسی ماش سبز و یا ماش می گویند و در انگلیسی آنgolden gram می گویند نام علمی قدیمی آن نیز phaseol us aurus بوده است. این گیاه بطور وسیعی در هندوستان و برمه کاشته می شود.
2. خصوصیات مرفولوژیکی
ماش گیاهی است یکساله به شکل بوته ای یا بالارونده، ریشه های آن مستقیم و قدری منشعب هستند. ساقه ها راست، ظریف، منشعب، کرکدار، به رنگ سبز روشن و به ارتفاع 45 تا90 سانتیمتر میباشند. گل آذین آن بصورت خوشه وگلهای آن که به رنگ لیمویی زرد میباشند برروی دمگل بلندی قرار گرفته اند.
غلافهای آن باریک. استوانه ای وکرکداربوده که قبل ازرسیدن سبز روشن یا سبز تیره وبه هنگام رسیدن .سبز مایل به قهوه ای یا سیاه رنگ می شود. درهر بوته 2تا 8 غلاف و در هر غلاف 10تا 20بذر به رنگ سبزطلایی قهوه ای و سیاه دیده می شوند. وزن هزاردانه ی آن 20تا 40گرم است.
3- خصوصیات اکولوژیکی
ماش گیاهی است گرمسیری که معمولا دردمای بالاتر از 16درجه سانتیگراد رشد می کند و دردمای کمتراز 1- درجه از بین می رود. این گیاه تابستانه بوده و دارای نیاز حرارتی زیادی است. انواع پاکوتاه ماش نسبت به انواع پابلند آن به درجه حرارت کمتری نیاز دارد. درجه حرارت لازم برای جوانه زدن آن 8 درجه ی سانتیگراد است و چنانچه در طول رشد دما کمتر از 12 درجه باشد بخوبی رشد نمی کند .مجموع درجه حرارت لازم برای ارقام دیررس آن 2300 الی 2400 ارقام متوسط رس 1800 تا 2000 و ارقام زودرس 1600تا 1800درجه سانتیگراد متغیراست. درمناطق خشک نیمه گرمسیر و گرمسیر(افغانستان ، ایران ، جمهوری آسیای مرکزی شوروی ) فقط تحت شرایط آبی محصول می دهد. درمناطق مرطوب گرمسیری هندوستان ماش هم در فصل مرطوب و هم درفصل خشک کاشته می شود. درفصل مرطوب نیازی به آبیاری آن نیست اما در فصل خشک تا 5 باران را آبیاری (2000تا 4500متر مکعب درهکتار) می کنند. این گیاه به خشکی مقاوم بوده و به ماندابی حساس است.
ماش گیاهی است روزکوتاه اما تعدادکمی از واریته های آن به طول روز بی تفاوت هستند. معمولا آن را 3 ماه بعداز کاشت برداشت می کنند. درمناطق گرمسیری اغلب آن را بصورت درهم با سایر غلات میکارند.
4- عملیات زراعی
ماش را در انواع خاک ها می کارند ولی دراراضی سبک و غنی ازمواد آلی یا خاکهای شنی رسی عملکرد آن بیشتر است. به خاکهای بیش از حد مرطوب حساس بوده و در خاکهای گرم وخشک محصول خوبی تولید می کنند. این گیاه به ازت و فسفر واکنش نشان می دهد. جدول زیر نتیجه مطالعات اثر مقادیر متفاوت ازت و فسفر بر خصوصیات مختلف ماش است.
| تیمار (کیلوگرم در هکتار) | تعداد غلاف در گیاه | تعداد بذر در غلاف | وزن هزاردانه | |
| ازت | 0 | 11.7 | 9.6 | 23.4 |
| 10 | 13.6 | 10.4 | 24.9 | |
| 20 | 15.9 | 10.9 | 24.9 | |
| 30 | 11.9 | 10.1 | 26.5 | |
| فسفر | 0 | 10.3 | 9.3 | 23.7 |
| 20 | 12.6 | 10.1 | 25.4 | |
| 40 | 14.3 | 10.4 | 26 | |
| 60 | 15.9 | 11 | 26.8 |
ارقام ماش در ایران:
1- ماش گوهر: به رنگ سبز روشن و قلوه ای شکل، وزن 1000 دانه 25 گرم ،تا حدودی مقاوم به امراض، طول مدت رشد 75 روز.
2- ماش پرتو: به رنگ سبز تیره و گرد، مقاوم به امراض، وزن 1000 دانه 40 گرم، طول مدت رشد 73 روز.
3- ماش مهر: به رنگ سبز روشن و استوانه ای شکل ، مقاوم به امراض، وزن هزار دانه 48 گرم،طول مدت رشد 80 روز.
5- مبارزه با آفات، بیماریها و عافهای هرز
بیماریها:
1- بیماری مرگ گیاهچه ی ماش: قارچ رایزوکتینا باعث پوسیدگی بذر و مرگ گیاهچه می شود. لذا بذرها را با قارچکش های مناسب مثل تتراکلروتیابندازول به نسبت 2 گرم برای هر کیلوگرم بذر استفاده می کنند.
2- بیماری ویروسی موزاییک ماش : این ویروس باعث لک و پیس شدن ، پیچدگی و بد شکلی برگها و ضعف بوته می شود. این ویروس از راه بذر منتقل شده و عامل انتشار آن شته ها هستند.
3- بیماری ویروسی موزاییک یونجه : لکه های زرد رنگی بر روی ماش بوجود می آید. عامل انتقال آن از روی یونجه به ماش ، شته ها هستند.
از آفات عمده سوسک مکزیکی ، شپشک و سوسک برگخوار را می توان نام برد. برای مبارزه نیز می توان از یک سم تماسی مانند مالاتیون استفاده نمود.
علفهای هرز
علفهای هرز این گیاه مشابه دیگر حبوبات است.خردل وحشی، تاجریزی، زلف پیر، و کیسه کشیش از علفهای هرز مهم در زراعت ماش می باشند. معمولا قبل از کاشت از ترفلان و اپتام استفاده می شود. بعد از کاشت نیز از علفکش داینوسب آمین استفاده می شود.
6- ترکیب شیمیایی و ارزش غذایی
دانه ماش از نظر ویتامین و مواد پروتینی غنی است و جزو علوفه های خوشخوراک دامها محسوب می شود. این گیاه باعث ازدیاد شیر دامها ، خصوصا میشهای بره دار می شود. ماش در موقع گل دادن مورد علاقه اغلب دامها است. اما هنگامیک دانه بست فقط اسب و گوسفند از ان استفاده می کنند. بالاترین مقدار پروتئین ان بین گل دادن و دانه بستن آنها است. لذا به هنگام گل دادن مجموع شاخ و برگ آن را برداشت، خورد و سیلو می کنند. بذرهای خشک آن تقریبا دارای 7/9درصد آب، 6/23 درصد پروتئین ،2/1 درصد چربی ، 2/58 درصد هیدرات کربن، 3/3 درصد فیبر خام و4 درصد خاکستر هستند.