جزر و مد بالا رفتن و پايين آمدن بخش بزرگي از آب است. جزر و مد در اثر واكنش جاذبه اي بين زمين و ماه به وجود مي آيد. نيروي جاذبه ماه باعث مي شود درياها در مسير ماه برآمده شوند و به طرف ماه کشیده شوند. برآمدگي ديگر وقتي رخ مي دهد كه در آن این بار زمين به طرف ماه كشيده مي شود. دو جزر و مد در يك روز رخ مي دهد. رابطه جاذبه خورشيد با جزر و مدها جزر و مدهاي بهاره مخصوصاً جزر و مدهاي قوي تري هستند. البته اين جزر و مدها ربطي به فصل بهار ندارند. اين جزر و مدها وقتي رخ مي دهند كه زمين، خورشيد و ماه در يك امتداد قرار مي گيرند. در اين حالت نيروهاي جاذبه اي ماه و خورشید با هم به جزر و مد منجر مي شوند. جزر و مدهاي بهاره در طول ماه كامل و ماه نو رخ مي دهند. جزر و مدهايخ پروكسيجین (Proxigean) به ندرت در بهار جزرو مدهايي به شدت اين جزر و مد رخ مي دهد. اين جزر و مدها وقتي رخ مي دهند كه هم ماه به شكل غير معمولي به زمين نزديك مي شود و هم در فاز ماه نو است. يعني موقعي كه ماه بين خورشيد و زمين است. اين جزر و مد بيشتر هر 5/1 سال يك بار رخ مي دهد. جزر و مدهاي نيپ جزر ومدهاي ضعيفي هستند. اينها موقعي رخ مي دهند كه ماه و خورشيد نسبت به زمين در خط عمود با يكديگر قرار دارند. جزر و مدهاي نيپ در طول ماه هاي يك چهارم رخ مي دهند. جزر و مد ، پایین رفتن و بالا آمدن متناوب روزانه سطح آب اقیانوسها، دریاها و دریاچه‌های بزرگ، به دلیل تأثیر گرانش (جاذبه) ماه و تا حدودی خورشید. آب در هنگام جزر، پایین می‌رود و در مد بالا می‌آید. پدیده جزر و مد موردتوجه ایرانیان باستان بوده، چنانكه در بندهش آمده است كه دو «باد» از پیش (جانب) ماه می‌وزد، یكی را «فرود آهَنج» (جزر) و دیگری را «بر آهَنج» (مد) می‌خوانند. طبیعیدانان و جغرافیدانان دوره اسلامی نیز به سبب كنجكاوی علمی و نیز تأثیر جزر و مد بر زندگی ساكنان شهرهای حاشیه دریاها و اقیانوسها در قلمرو اسلامی، به این پدیده توجه داشته‌اند.
