Sarp
مدیر بازنشسته
این واحد پول بعد از فتح اراضی روم شرقی به دست مسلمانان، از طرف آن ها به عنوان نام واحد پول انتخاب شد و تبدیل شد به دیناری که امروزه هم در کشورهای عربی از آن استفاده می شود. به همین ترتیب، سلطنت ها و حکومتهای ایرانی هم از دینار استفاده می کردند.
اما به تدریج، در نتیجه تورم و بی ارزش شدن پول، احتیاج به واحدهای پولی بزرگتر پیش آمد. این واحدها همه بر مبنای دینار بنا شده بودند.
اولین واحد پولی، سکه صد دینار (صنار) بود که توسط سلطان محمود غزنوی ضرب شد و به اسم "محمودی" نامیده می شد. در همان زمان، شاهان سامانی ماورالنهر، سکه های نقره پنجاه دیناری ضرب کردند که "شاهی" نامیده می شد. در حقیقت، یک شاهی، نصف یک محمودی یا به عبارت دیگر، یک محمودی، دو شاهی بود. تا زمانی که سکه های نقره مورد استفاده، شاهی و محمودی بودند.
واحدهای دیگری مثل "قران" (هزار دینار) و تومان (10000) دینار، فقط واحد محاسبه بودند و عملاً هیچ سکه ای به نام قران یا تومان ضرب نمی شد (کلمه تومان از لفظ مغولی تومان به معنی ده هزار است.) نمونه اش را در منصب «تومان باشی» می شود دید: فرمانده ده هزار نفر.
در دوره صفوی، شاه عباس شروع به ضرب یک سکه کرد به ارزش 200 دینار یا دو محمودی. این سکه به "عباسی" معروف شد و بسیار مورد استفاده قرار گرفت. در همین زمان، به علت رابطه پرتغال با ایران، سکه های پرتغالی در ایران رایج شد این سکه ها "رئال" نام داشتند. (که هنوز هم واحد پول بعضی از مستعمرات سابق پرتغال، مثل برزیل است).
این واحد پول، بر مبنای وزنش، مطابق 1175 دینار گرفته شد و در ایران بهاین اندازه خریده می شد. سکه رئال پرتغال در ایران به عنوان ریال رواج پیدا کرد به این ترتیب دولت ایران دست به ضرب سکه های ریال زد که برای مبالغ بالا به کار می رفت.
در اواخر قرن هجدهم میلادی، نادرشاه افشار هم یک نوع سکه به ارزش 500 دینار ضرب کرد که به اسم خودش "نادری" خوانده می شد. اما خیلی زود در فرهنگ عام به جای لفظ نادری، استفاده از لفظ "ده شاهی" (شاهی= پنجاه دینار: 500 دینار= ده شاهی) رواج پیداکرد.
در طول سلطنت قاجار، سکه های مورد استفاده در ایران، شاهی، صنار، عباسی، و ده شاهی بودند، و در اواخر دوره قاجار، سکه های هزار دیناری و دو هزار دیناری هم ضرب شدند (یک قرانی و دوزاری).
در ابتدای سلطنت پهلوی برای یکدست شدن واحد پول ایران، سکه های ریال بجای 1175 دینار به مبلغ 1000 دینار (مطابق قران) کاهش داده شدند و واحد پول "ریال" نام گرفت. در همان دوران پهلوی هم بعد از تورم های اقتصادی مختلف و رواج پول کاغذی، اسکناسهای پنج ریالی و ده ریالی (یک تومانی) چاپ شدند.
تومان به عنوان واژه ای که امروز کاربردی بیشتر از ریال، واحد پول رسمی دارد، از واژه ترکی به معنای ده هزار وارد زبان فارسی شده است. تومان تا پیش از 1310 واحد پولی معادل با 10000 دینار بوده است. پیش از آن، حد فاصل سال های 1798 تا 1825 میلادی تومان واحدی معادل 8 ریال بوده است، که هر ریال خود معادل 1250 دینار می بوده. در این دوران یک قران واحدی برابر 1000 دینار یا یک دهم تومان بود. اما پس از سال 1932 میلادی، 1310 هجری شمسی هر تومان با 10 ریال معادل شد و از آن پس "تومان"، عملا واحد پول غیر رسمی در زندگی روزمره ایرانیان شد.
اطلاعات بیشتر: http://en.wikipedia.org/wiki/Iranian_rial
