بستني وفالوده

[ياد]

بستنی و فالوده در ایران

بستنی مانند بسیاری از خوردنی های وارداتی، در ابتدای ورود به ایران مخصوص طبقه اشراف و ثروتمند بود و فقط در بعضی قنادیهای بسیار لوکس سرو میشد. دسر سنتی و تابستانی تهران و تعدادی از شهرستانها از جمله شیراز و کرمان، فالوده بود.
فالوده هنوز هم طرف داران بسیاری دارد. فالوده از خوراکی هایی به شمار می آید که راه خود را از خانه به فالوده فروشی و از آنجا به کافه قنادی گشوده است و عبارت است رشته های نشاسته ای یخ زده و مخلفات که امروزه با دستگاههای ویژه تولید میشود اما شنیدن شیوه تولید قدیمی آن خالی از لطف نیست.​

تهیه فالوده به شیوه سنتی

فالوده به این ترتیب تهیه میشود که ابتدا مقداری نشاسته خوب و تازه را در آب حل میکردند و آنرا روی حرارت کم میپختند تا کمی غلیظ شود، این نشاسته را داخل ظرف استوانه شکلی از جنس مس میریختند و با دسته ای چوبی بر روی آن فشار می آوردند، نشاسته به شکل رشته هایی نازک، از بخش آب کش مانند انتهای ظرف بیرون می آمد. این رشته ها که همچنان گرم بودند مستقیما به داخل آب بسیار سرد میریخت و فوراً سفت میشد. این ماده اولیه فالوده بود که در ظروفی بر روی یخ تراشیده ریخته میشد، رویش شربت ساده با آب لیمو ، شربت آلبالو و کمی گلاب میریختند و نوش جان میکردند.
فالوده شیرازی هم به همین شکل تهیه میشد با این تفاوت که نشاسته مورد استفاده به شکل گلوله های ریزی به شکل مروارید تهیه میشد. به این ترتیب که مایع نشاسته در آبکش های دانه درشت ریخته میشد و قطرات نشاسته پس از عبور از سوراخهای آبکش، با چکیدن در آب سرد به شکل گلوله درمی آمدند.​

تهیه یخ تراشیده

یخ مورد نیاز برای فالوده به این شکل تهیه میشد که یخ قالبی که به آن "یخ تاوه" میگفتند را بالای یک جعبه و بر روی لنگ یا پارچه تمیزی قرار میدادند و جعبه یا ظرف دیگری در مقابل آن قرار داده، اره منحنی مخصوصی که به شکل هلال خم شده و دو طرف آن دسته چوبی داشت و دارای دندانه های ریز در هر دو طرف بود، در دست میگرفتند و مقابل یخ روی چهارپایه ای مینشستند و شروع به بریدن یخ میکردند. حاصل کار که انجام آن مهارت فراوانی میخواست، یخ ریز و یک دستی مانند برف بود و فقط مخصوص فالوده تهیه میشد.​

بستنی سنتی

بستنی که امروز به نام سنتی میشناسیم، در گذشته به شیوه دستی و در ظروف مخصوص بستنی سازی با چرخ دستی و مخزن یخ و نمک تهیه میشده است دو نوع بستنی در ایران و به خصوص در تهران طرف دار داشته است، بستنی شیری که سفید رنگ بوده و در بیشتر مواقع گلاب داشته است و در انواع مرغوب تر آن خامه یخ زده و پسته هم میریختند و نوع دوم که امروز به نام بستنی اکبر مشتی یا زعفرانی مشهور است، همان بستنی شیری بوده که در آن زعفران میریختند و با پسته و تکه های خامه یخ زده مخلوط میکردند. این بستنی بسیار مجلسی تر و گران تر از نوع ساده آن بوده و امروز انواع دستی و کارخانه ای آن هواداران بسیاری دارد.
بستنی فروشان دوره گرد معمولا بستنی و فالوده را در ظروف بلوری که بر روی چرخ خود میچیدند عرضه میکردند و بستنی را در ظرف فلزی بزرگ و دو جداره ای نگهداری میکردند که در لایه بیرونی آن یخ و نمک میریختند تا کالای ظریف خود را محافظت کنند. بعدها با تولید نان بستنی در ایران، عرضه بستنی توسط دست فروشها بسیار بهداشتی تر شد و "بستنی نانی" چنان طرف داری پیدا کرد که در کافه ها و قنادی ها هم به این شکل عرضه میشد.​

http://javascript:void(0)

تاریخچه ی بستنی

بستنی در شرق
هزاران سال است که آب یخ زده در آسیا به مصرف خوراکی میرسد، اشاره به مصرف مواد لبنی یخزده اولین بار در ادبیات چین باستان دیده شده است که دیرینگی این منابع به سده دوازدهم برمیگردد. بازرگانان و ماجراجویانی چون مارکوپولو، دستور تهیه یخ را از خاور دور به اروپا بردند.​

بستنی در غرب
بستنی به احتمال زیاد نوع تحول یافته شراب و نوشیدنیهای دیگر یخزده به شمار میرود. در قرن چهارم قبل از میلاد، اسکندر مقدونی به نوشیدنیهای یخ زده یا به اصطلاح امروز "تگری (تگرگی)" علاقه فراوانی داشته. در مدارک باستانی نیز دیده شده که در سال 62 قبل از میلاد، نرون امپراتور روم گروههایی را به کوهستانهای آپنین Apennines میفرستاد تا برایش یخ و برف ببرند، سپس آن را با شربت، پوره میوه یا عسل مخلوط میکرد و میخورد.
در میانه سالهای 1600، مخلوط یخ و نمک (برای پایین آوردن نقطه انجماد) برای تولید سریع یخ و انواع مختلف مایعات یخ زده مورد استفاده همگان قرار میگرفت. در 1660، کافه پروکوپ Cafe Procope توسط یک ایتالیایی به نام کولتلی Coltelli در پاریس افتتاح شد که در آن انواع یخ (طعم دار) و خامه یخ زده یا همان بستنی، تولید و عرضه میشد.
بستنی در آمریکا و ابداع روشهای تازه به زودی دسرهای یخی راه خود را به آمریکا باز کردند و در سال 1700، فرماندار بالدن Bladen در مریلند، از مهمانان خود با بستنی پذیرایی کرد و دالی مدیسون Dolly Madison با سرو بستنی به عنوان دسر در کاخ سفید هیجان فراوانی به وجود آورد.​

در 1843، اولین فریزر دستی چرخشی hand cranked freezer توسط نانسی جانسون Nancy Johnson اختراع و ثبت شد. در فاصله سالهای 1848 و 1873 شصت و نه بستنی ساز چرخشی دیگر به ثبت رسید و در سال 1851 اولین واحد صنعتی تولید بستنی توسط جاکوب فیوزل Jacob Fussell در بالتیمور راه اندازی شد.
یک سال پیش از پایان سده، آگوست گالین August Gaulin دستگاه همگن‌ساز (هموژنیزه کننده) را اختراع کرد که به ایجاد بافت نرم و خاص بستنی بسیار کمک کرد. با به وجود آمدن دستگاههای سرد کننده مکانیکی، نخستین فریزر افقی یک پارچه توسط اچ.اچ میلر H.H. Miller ساخته شد که با آن قطعات کوچک بستنی جداگانه فریز میشدند.​