روستای تاریخی ابیانه از نظر تقسیمات کشوری در استان اصفهان واقع شده است و در فاصله بین مسیر کاشان-نطنز قرار دارد.
میانگین بارندگی در آن بالاتر و میانگین درجه هوا پائین تر از اصفهان است. به همین دلیل آب و هوای مطبوعی دارد. قدمت تاریخی، معماری ویژه و بسیار ارزشمند، آداب و رسوم، زبان و گویش و لباسهای اصیل و زیبای آنها که متعلق به دوران صفویه متمایز ساخته و به آن موقعیت ویژه ای داده است.
منطقه ای که دره ابیانه در مرکز آن قرار دارد حوضه آبریز برزرود را دربرمیگیرد و بین 30 درجه و 27 دقیقه الی 30 درجه و 37 دقیقه عرض شمالی و 51 درجه و 30 دقیقه الی 51 درجه و 37 دقیقه طول شرقی واقع شده است. مهمترین ارتفاعات این منطقه را کوه زیر پل با 3398 متر تشکیل میدهد. در حد واسط قلل مرتفع و کوههای کشیده، دره ابیانه مشاهده میگردد.
دره ابیانه از ظر شکل و ساختمان، منطقه ای چین خورده با رشته کوههای متعدد است، که عموما از جنوب غرب به شمال غرب کشیده شده اند.
خانه های روستا، بر روی ارتفاعات دامنه شمالی دره واقع شده اند. ارتفاع دره از سطح دریا حدود 2100 متر است و میتوان موقعیت طبیعی روستا را به شکل بشقاب تو گرد بیضی به نظر آورد که اطراف آنذا رشته کوههای دیواره مانندی محصور ساخته است.
آب و هوا
اقلیم دره ابیانه ترکیبی از آب و هوای مدیترانه ای است. آمار زیر که از برداشت 10 ساله اخیر بدست آمده معرف چنین اقلیمی است:
میانگین درجه حرارت سالیانه = 6/11 درجه سانتیگراد
میانگین سالیانه نزولات آسمانی = 1/182 میلی متر
میانگین رطوبت نسبی = 46 درصد
درجه خشک دمارتن = 43/9 خشک
بیشترین متوسط دما در تیر ماه و کمترین درجه دما در دیماه میباشد. بارندگی که اغلب بصورت برف می باشد اساساً در فصل زمستان انجام می گیرد. متوسط رطوبت نسبی در منطقه 46% می باشد که حداکثر آن در دی ماه 67% و حداقل آن در تیر ماه 30% بر آورده شده است.
زمین شناسی
اشتوکلین عمده ترین ساختمان در رشته کوههای کرکس نطنز( که دره ابیانه را شامل می شود ) را طاقدیس بزرگ بالا آمده می داند که هسته مربوطه به پالئوزوئیک – تریاس آن در منطقه ابیانه و چیمه رخنمون دارد . روند محور این طاقدیس شمال غرب – جنوب شرق بوده که بر روند عمومی منطقه منطبق است . قدیمیترین تشکیلات زمین شناسی در منطقه مربوط به تشکیلات پرکامین است که بر روی آن به ترتیب تشکیلات پالئوزوئیک قرار دارد . تشکیلات دوران چهارم شامل تشکیلات پلیوستوسن و آبرفتهای قدیمی می باشد .جنس سنگهای دره ابیانه متفاوت بوده ، به طوری که تشکیلات پالئوزوئیک از قبیل د.ل.میتهای سبز رنگ ماسه سنگهای قرمز رنگ ، آهکهای تربلویت دار بر روی ماسه سنگها ( ماسه سنگ کنگلومرای ابیانه با ضخامت 50 متر و دانه های ریز قرمز رنگ که دارای میان لایه های مارن ماسه ای و شیل می باشد ، به طور هم شیب ولی با وقفه ای در رسوب گذاری و بر روی نهشته های پرمین قرار گرفته است ) دیده مس شود . لذا در اثر فعالیتهای تکنونیکی و گسلی کاملا خرد شده و ایجاد پرتگاههایی را نموده است .
مخروط افکنه : حدود 400 متر بعد از دو راهی نطنز – کاشان به طرف دره ابیانه اولین واحد ژئومورفولوژی که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند واحد مخروط افکنه است . این مخروط افکنه ، بزرگترین مخروط افکنه در منطقه کرکس نطنز در مصب رودخانه برزورد و چیمه رود ( رود هنجن ) قرار دارد که ارتفاع آن از 1500 متر شروع و در 1100 متری خاتمه می یابد .
سنگهای موجود در دره ابیانه بسته به نوع و جنس ، مقاومت متفاوتی را در برابر فرسایش از خود نشان داده اند و این امر موجب ایجاد فرمها و اشکال مختلفی در منطقه مورد مطالعه گردیده است . بدلیل شرایط آب و هوایی خشک – نیمه خشک دره ابیانه ، فرایندهای فرسایش مکانیکی بیش از شیمیایی موثر هستند . در قسمتهای مرتفع و شیبهای تند این منطقه ، تخریب مکانیکی بسیار شدید است . زیرا پوشش گیاهی و پوشش خاک که موجب محفوظ نگهداشتن زمین در مقابل تغییرات حرارتی می شود وجود ندارد . یکی از نمونه های قابل توجه ریزش سنگ در اطاف روستای ابیانه دیده می شود . این روستا در دره نسبت عمیق و در دامنه دیواره های مرتفع و تقریبا قائم کوه قرار گرفته است . و جنس سنگهای قسمتهای بالائی دره ، اهکی و ماسه سنگی است و دارای شکستگیهای زیاد است . چنین شرایطی باعث شده است که آهکها به صورت قطعات ک.چک و بزرگ سقوط کنند و به روستا به حرکت درآیند . چنین وضعی می تواند تهدیدی دائم برای مردم روستای ابیانه باشد . با توجه به کیفیت ساختمانی منطقه و آب و هوا ، باد نقش فرسایشی مهمی در این دره انجام نمی دهد و فرسایش بادی در مقایسه با سایر پدیده ها اهمیت چندانی ندارد .
پوشش گیاهی
به طور کلی گیاهان در این منطقه به دو دسته تقسیم میشوند :
الف-دسته ای که جنبه علوفه دارند و آذوقه حیوانات به حساب می آیند.
ب- دسته ای که جنبه خوراکی انسان را تشکیل می دهند و از ریشه و گل و میوه آن مصارف مختلفی به عمل می آید، مانند:
گون- زعفران- قارچ خورو- گل محمدی- گل لاله وحشی- گیاه ملازنبر- درختان میوه مثل سیب- آلو- گردو- بادام- انگور- گیلاس و ...
وگیاهان خودرو مثل شبدر- مرغ- علف مارلیخه- شوجا (خاکشیر)- علف شیراکوپا- علف شودرا- علف مچا .
بوته گون کتیرا نیز در مراتع ابیانه به وفور روئیده میشود که در گذشته مصارف صنعتی داخلی داشته و یکی از اقلام صادراتی کشور نیز بوده است.
درختان بید، چنار، سرو و... نیز در این منطقه به وفور وجود دارند.
در فاصله 50کیلومتری جاده کاشان-نطنز در نزدیکی پل هنجن جاده ای فرعی به سمت غرب جدا شده و پس از گذشتن از چهار روستای پارند- کمجان- برز وطره به دره ابیانه وارد میشود. فاصله این راه روستایی آسفالته، از روستای هنجن تا دروازه بالای ابیانه 22 کیلومتر میباشد.
وضعیت اقتصادی روستا
اقتصاد روستا خود مصرفی، کشاورزی و دامپروری مهم ترین کار و اصلی ترین منبع درآمد روستائیان است. محصول عمده ابیانه، سیب وآلوست که مقداری از آن نیز صادر می شود. از دیگر محصولات گردو، بادام، زردآلو، گلابی و... را می توان نام برد. در این روستای تاریخی کشاورزی و آبیاری به روش سنتی1500 سال گذشته اداره میشود.
خصوصیات اجتماعی روستا
الف-مذهب: از نوشته های روی درها چنین استنباط میشود که احتمالا مردم این روستا دوران حکومت حاکمان سنی مذهب قرون اولیه هجری را- به دلیل دور بودن از مسیر اصلی- درک نکرده و یک راست از دین زرتشت به مذهب تشیع گرویده اند. از این رویداد بیش از هزار سال میگذرد و محراب هزار ساله مسجد ابیانه نشانگر این مدعاست. اوج اعتلای مذهب تشیع و ساختمان سازی رو ستا در عصر صفویه بوده و بعدا به طور ناگهانی متوقف میشود. علت یا علل اینن توقف را برخی به هجوم افاغنه سنی مذهب نسبت داده اند. با وجود آتشکده هارپارک در روستا اینطور به نظر میرسد که سابقا" دین مردم زرتشتی بوده و از هزار سال پیش به این طرف به اسلام گرویده اند.
زرتشتیان آیین خود را "به دین" می نامند، بدین معنا که خویش را قوم برگزیده می نامند و تنها خون خود را پاک میشمرند. تبعات این اعتقاد بسیار است از جمله آنکه زرتشتیان برای گسترش مذهب خود تبلیغ را جایز نمیشمارند زیرا زرتشتی شدن دیگران که خون زرتشتی در رگهایشان جریان ندارد- امری بی معنا است. دیگر آنکه ازدواج با غیر از خود را پسندیده نمی دانند، زیرا که فرزندان حاصل از این گونه ازدواج ها، خون غیر زتشتی نیز در وجودشان جریان میابد و دیگر نمیتوان این فرزندان را به عنوانن پیروان زرتشت –حتی با تمایل خودشان- پذیرفت. مهم ترین اصلی که در امر ازدواج مورد توجه اهالی ابیانه میباشد ازدواج برپایه خویشاوندی و آشنایی است.
از نمادهای دیگر دین زرتشت، ختم اول و منقل آتشی است که –حتی در تابستان- به هنگام عزاداری مقابل هر خانه ای که در آن سال متوفایی داشته اند می گذراند و در کنار آن می ایستند و فاتحه می خوانند همچنین روشن گذاشتن یک یا دو چراغ در شب درون مسجد نماد دیگری از بقایای دین زرتشت می باشد، اسپند نیز نشانه ای از اعتقادات مردم ابیانه است که بر سردر اغلب خانه ها برای بی اثر کردن چشم زخم آویزان میباشد و امروزه یکی از کارهای دستی ظریفی است که بازدیدکنندگان از آن استقبال می کنند.
ب-پوشش: لباس ابیانه ای ها متعلق به دوران ساسانیان است. جامه مردانش پیراهن معمولی و شلوار سیاه، بلند و گشاد است، آنقدر گشاد که بیشتر به دامن شباهت دارد وآنرا "تمونه" می گویند و لباس زنانش هنوز چارقد گلدار و خوش نقش و پیراهن و تنبان پرچین است که هنگام قدم زدن چرخشی دورانی دارد. (نمونه آن را در طراحیهای مینیاتوری دوره شاه عباس میتوان دید.)
پ-زبان و گویش: قدمت زبان مردم ابیانه به دوران هخامنشی و ساسانیان بازمیگردد. مردم این روستا به زبان فارسی قدیم (پهلوی اشکانی) تکلم دارند.
