[FONT="]1. برنامه ريزي[/FONT]
[FONT="]امام علي (ع) مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]هيچ عقل و درايتي چون عاقبت‌انديشي نيست.[/FONT]
[FONT="]برنامه‌ريزي به معناي پيش‌بيني عمليات با توجّه به منافع انساني وغيرانساني، براي رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده است؛ به همين سبب‌حضرت مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]دقت و ظرافت در برنامه‌ريزي، از وسيله و امكانات مهم‌تر است.[/FONT]
[FONT="]برنامه‌ريزي نياز به افق ديد دور، روشن و باز دارد كه مستلزم نگاهي‌جست‌وجوگر به گذشته، نگاهي عميق به اوضاع حال، تعمقي ژرف در اطراف،و نگاهي بس دورانديش به آينده است. وظيفه اصلي هر مدير در تمام سطوح،طراحي محيطي است كه اعضا بتوانند در آن به صورت گروهي فعاليت كنند تابه هدف مشخص برسند.[/FONT]
[FONT="]برنامه‌ريزي، آينده را به زمان حال مي‌آورد؛ از اين رو، مي‌توانيد كاري‌درباره آن انجام دهيد. براي دست يافتن به هر هدفي، بايد پيش از كوشش‌فيزيكي، تلاشي ذهني (برنامه‌ريزي) انجام شود؛ چرا كه برنامه‌ريزي، شالودهمديريت است. امام علي (ع) در اهميت برنامه‌ريزي پيش از انجام كارمي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]كسي كه بدون آگاهي به عمل مي‌پردازد، همچون كسي است كه ازبيراهه مي‌رود و چنين شخصي هر چه جلوتر مي‌رود، از سر منزل‌مقصود خويش بيش‌تر فاصله مي‌گيرد و كسي كه از روي آگاهي و]برنامه[ حركت كند، مانند رونده در راه‌ِ آشكار است.[/FONT]
[FONT="]گفتني است كه پس از گذشت چهارده قرن از سخن ماندگاراميرمؤمنان(ع)، در غرب نيز همين مطلب مطرح مي‌شود و مي‌گويند:[/FONT]
[FONT="]اگر مطمئن نيستيد به كجا مي‌رويد، خطر رسيدن به جاي ديگر را باخود همراه داريد.[/FONT]
[FONT="]بنابراين، آگاهي و تدوين اهداف و برنامه‌ريزي، اولويت خاصي دارند.پس براي انجام هر عملياتي در سازمان لازم است پيش از آن، برنامه‌ريزي‌به‌درستي انجام گيرد تا منابع آن تلف نشوند و سازمان بتواند با اثربخشي وكارآيي لازم، به اهداف خود دست يابد. يكي از متفكران علم مديريت درترسيم اهميت و نقش برنامه‌ريزي مي‌نويسد:[/FONT]
[FONT="]هر كاري كه مشكل‌تر است، برنامه‌ريزي آن واجب‌تر مي‌نمايد.[/FONT]
[FONT="]هر چيز كه به فكر آيد، قابل برنامه‌ريزي است.[/FONT]
[FONT="]اگر مسؤوليت برنامه‌ريزي را به بيش از يك نفر بسپاريم، احتمال‌شكست آن بيش‌تر است.[/FONT]
[FONT="]مزاياي برنامه‌ريزي[/FONT]
[FONT="]اي مالك، كارها را چنان بر روزها تقسيم كن كه روزانه مطابق برنامه،انجام وظيفه شود و امور بر اثر عدم انضباط و ترتيب، مختل و آشفته‌نماند.[/FONT]
[FONT="]همان گونه كه اشاره شد، از اصول اساسي در مديريت، برنامه‌ريزي است.افزون بر اين، اين اصل براي مسلمانان فريضه‌اي الاهي نيز به شمار مي‌رود.بدبختانه امروزه در برخي از نظام‌هاي موجود اداري، چنين اصلي مهجورمانده است؛ حال آن كه اميرمؤمنان علي(ع) درباره برنامه‌ريزي روزانه‌خطاب به مالك اشتر مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]كار هر روز را در همان روز انجام بده كه هر روز را كاري مخصوص‌بدان است.[/FONT]
[FONT="]امروزه در برنامه زماني مديران و امور سازماني آن‌ها چنين دقتي ديده‌نمي‌شود، زيرا به جاي اين كه مديران با برنامه‌ريزي زماني دقيق به سراغ‌مشكلات، طرح‌ها و حوادث بروند، مشكلات و حوادث، برنامه زماني وتكاليف مديران را مشخص مي‌كنند و اين مديريت‌ِ توأم با هرج و مرج،اسلامي نيست. اكنون به بيان مزاياي برنامه‌ريزي مي‌پردازيم:[/FONT]
[FONT="]1. احتمال رسيدن به هدف را بيش‌تر مي‌كند.[/FONT]
[FONT="]2. بر روي اهداف تمركز ايجاد مي‌كند.[/FONT]
[FONT="]3. عامل هماهنگي‌ِ افزون‌تر است.[/FONT]
[FONT="]4. از فشارهاي روحي در محيط‌ِ كار مي‌كاهد.[/FONT]
[FONT="]5. به كار، معنا و مفهوم مي‌بخشد.[/FONT]
[FONT="]6. اعتماد به نفس را در مديريت افزايش مي‌دهد.[/FONT]
[FONT="]نكته ديگر اين كه غفلت از برنامه‌ريزي، انجام كارها از روي شتاب وبي‌تدبيري را در پي داشته و نتيجه‌اش شكست است. امام علي(ع) در خصوص‌تفكر پيش از انجام دادن‌ِ كارها فرمود:[/FONT]
[FONT="]انديشه پيش از اجراي كار، تو را از پشيماني در امان مي‌دارد.[/FONT]
[FONT="]عوامل شكست برنامه‌ريزي‌ها[/FONT]
[FONT="]ـ به كارگيري افراد نامناسب:[/FONT]
[FONT="]تدبير پيران، بالاتر از شمشير جوانان است.[/FONT]
[FONT="]در اجراي هر عملياتي، افرادي بايد به كار گرفته شوند كه براي آن كارمناسب باشند. استفاده از افراد نالايق، هر برنامه‌اي را با شكست مواجه‌مي‌سازد.[/FONT]
[FONT="]ـ عدم آگاهي:[/FONT]
[FONT="]عدم شناخت درست از منابع، توانايي‌ها و تغييرهاي محيطي، هر برنامه‌اي‌را با شكست روبه‌رو مي‌كند. حضرت امير(ع) مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]هيچ حركتي نيست مگر آن كه به شناخت آن محتاجي.[/FONT]
[FONT="]هر كس كاري را بدون آگاهي انجام دهد، فساد آن از اصلاحش بيش‌تراست.[/FONT]
[FONT="]مديراني كه با تحوّلات محيط ارتباط مستمر ندارند، قادر به تطبيق نظام باوضع موجود نيستند كه نتيجه آن نابودي آن نظام خواهد بود.[/FONT]
[FONT="]امام علي(ع) در خصوص ضرورت آگاهي از تحوّلات مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]به خدا سوگند از اخبار و تحوّلات جاري مُلك بي‌خبر نيستم تا مراغافلگير كنند. من همچون كفتار نيستم كه با ضربات آرام و ملايم بر درلانه‌اش او را به خواب برند و سپس دستگيرش سازند.[/FONT]
[FONT="]بنابراين، ناآگاهي، به بي‌دقتي در پيش‌بيني برنامه منجر خواهد شد.[/FONT]
[FONT="]ـ تضاد و اختلاف نظر در برنامه:[/FONT]
[FONT="]قسمت‌هاي گوناگون برنامه بايد مكمل و تسهيل‌كننده هم باشند، و نبايد باهم تناقض داشته باشند. ناسازگاري بين افكار، سبب تحليل و خنثا كردن‌نيروها خواهد شد. حضرت مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]ناسازگاري، رأي و نظر را از بين مي‌برد.[/FONT]
[FONT="]ـ عدم مشاركت با دست اندركاران برنامه:[/FONT]
[FONT="]قرآن با صراحت مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]چگونه در برابر چيزي كه از آن آگاهي نداري، صبر خواهي كرد.[/FONT]
[FONT="]براي برنامه‌ريزي و اجراي آن يا اِعمال تغيير و يا اصلاح، بايد كاركنان راآگاه و توجيه كنيم و ضرورت تغيير را به آنان بگوييم و نيز افراد را ازمشكلاتي كه در صورت انجام نگرفتن تغييرات پديد خواهد آمد، آگاه كنيم وآن‌ها را با فرصت‌ها و تهديدهاي آينده ناشي از استقرارِ وضع موجود آشناسازيم. عدم مشاركت با كاركنان، هر برنامه‌اي را با شكست روبه‌رو خواهدكرد. امام درباره مشورت و مشاركت با افراد مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]من همه كارها را، جز اسرار جنگ، با شما مطرح ميكنم.[/FONT]
[FONT="]اشاره‌هاي حضرت امير(ع) به امر مشورت، از سخنان مشهور او است:[/FONT]
[FONT="]مشاركت، خوب پشتيباني است ]هيچ پشتيباني بهتر از مشاوره‌نيست[.[/FONT]
[FONT="]از امام علي(ع) حدود 58 حديث در غررالحكم و دررالكلم دربارهمشورت نقل شده كه از زواياي گوناگون مديريتي و سازماني به آن پرداخته‌است.[/FONT]
[FONT="]ـ اسارت مدير در چنگ افراد بانفوذ:[/FONT]
[FONT="]بسياري از مديران به علل گوناگون، چون عدم تخصص و...، آلت دست‌چند مشاور مي‌شوند كه آنان نيز با تحميل آراي خويش، منافع جمع را به خطرمي‌اندازند؛ در صورتي كه مدير بايد اطلاعات را از مشاوران بگيرد و خود باتجزيه و تحليل آن‌ها تصميم‌گيرنده نهايي باشد. امام علي (ع) به ابن عباس‌مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]تو حق داري نظر مشورتي خود را به من بگويي و من در آن بينديشم وتصميم نهايي را بگيرم؛ امّا اگر برخلاف نظر تو تصميم گرفتم، بايد ازمن اطاعت كني.[/FONT]
[FONT="]2. سازمان دهي[/FONT]
[FONT="]مقصود از سازمان دهي، نظم و ترتيب دادن به كار و فعاليت و تقسيم آن وتكليف آن به افراد براي انجام دادن كار و تحقق اهداف معين است، كه درنتيجه آن، روابطي منظم و منطقي كه لازمه عمليات جمعي است، پديد مي‌آيد.مقصود از فراگرد سازمان‌دهي، تشخيص فعاليت‌هاي لازم براي رسيدن به‌اهداف و اجراي برنامه‌ها و گروه‌بندي فعاليت‌ها با توجّه به منافع انساني و مادي‌موجود و تشخيص بهترين طريقه استفاده از آن‌ها و دادن حق اختيار عمل وحق دستوردهي و تصميم‌گيري براي انجام هر كار به مسؤول هر گروه، وسرانجام، ارتباط دادن واحدها به يكديگر به صورت عمودي و افقي از طريق‌روابط افراد و شبكه ارتباطي اطلاعاتي است.[/FONT]
[FONT="]سازمان دهي، فرآيندي است كه از طريق آن، تقسيم كار ميان افراد وگروه‌هاي كاري و هماهنگي بين آن‌ها به منظور كسب هدف صورت مي‌گيرد.ارگانيزم اجتماعي مانند نقش‌هاي تقسيم شده بين بازيكنان است كه ازهمكاري افراد براي برآوردن نيازهاي فردي و سازماني پديد مي‌آيد.حضرت علي(ع) درعهدنامه معروف خود به مالك اشتر، جامعه را داراي‌طبقات اجتماعي دانسته، هر يك از آن‌ها را بر اساس نوع كار و چگونگي‌مسؤوليتشان دسته‌بندي مي‌كند و مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]اي مالك، بدان كه جامعه تحت نظارت تو، به طبقات گوناگوني تقسيم‌شده‌اند، و كار هيچ گروهي بدون گروه ديگر به كمال نمي‌رسد، و هيچ‌دسته‌اي از دسته ديگر بي‌نياز نيست.[/FONT]
[FONT="]سازمان‌دهي مطرح در برنامه‌ريزي امروزي، از نخستين روزهاي‌شكل‌گيري اسلام به شكلي بارز وجود داشته است. در اسلام، صفوف منظم‌نماز جماعت، نشانگر بهترين نوع سازمان‌دهي در جمع است. رسول[/FONT][FONT="]خدا(ص)خطاب به گروهي فرمود:[/FONT]
[FONT="]اي مردم، صف‌هاي نماز جماعت را منظم و مساوي كنيد و دوش به‌دوش هم بايستيد تا بين شما جدايي نيفتد و نامرتب نباشيد كه[درصورت بي‌نظمي ] خدا دل‌هاي شما را از هم دور گرداند.[/FONT]
[FONT="]امام علي(ع) درباره تقسيم كار و مسؤوليت، به فرزندش امام حسن(ع)مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]براي هر يك از فرودستان و كاركنان خود، كاري را مشخص كن تا او رابراي همان كار مؤاخذه كني؛ چرا كه اين روش سزاوارتر است، تا انجام‌دادن كارهاي تو را به يكديگر وانگذارند.[/FONT]
[FONT="]امام علي (ع) مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]هيچ عقل و درايتي چون عاقبت‌انديشي نيست.[/FONT]
[FONT="]برنامه‌ريزي به معناي پيش‌بيني عمليات با توجّه به منافع انساني وغيرانساني، براي رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده است؛ به همين سبب‌حضرت مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]دقت و ظرافت در برنامه‌ريزي، از وسيله و امكانات مهم‌تر است.[/FONT]
[FONT="]برنامه‌ريزي نياز به افق ديد دور، روشن و باز دارد كه مستلزم نگاهي‌جست‌وجوگر به گذشته، نگاهي عميق به اوضاع حال، تعمقي ژرف در اطراف،و نگاهي بس دورانديش به آينده است. وظيفه اصلي هر مدير در تمام سطوح،طراحي محيطي است كه اعضا بتوانند در آن به صورت گروهي فعاليت كنند تابه هدف مشخص برسند.[/FONT]
[FONT="]برنامه‌ريزي، آينده را به زمان حال مي‌آورد؛ از اين رو، مي‌توانيد كاري‌درباره آن انجام دهيد. براي دست يافتن به هر هدفي، بايد پيش از كوشش‌فيزيكي، تلاشي ذهني (برنامه‌ريزي) انجام شود؛ چرا كه برنامه‌ريزي، شالودهمديريت است. امام علي (ع) در اهميت برنامه‌ريزي پيش از انجام كارمي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]كسي كه بدون آگاهي به عمل مي‌پردازد، همچون كسي است كه ازبيراهه مي‌رود و چنين شخصي هر چه جلوتر مي‌رود، از سر منزل‌مقصود خويش بيش‌تر فاصله مي‌گيرد و كسي كه از روي آگاهي و]برنامه[ حركت كند، مانند رونده در راه‌ِ آشكار است.[/FONT]
[FONT="]گفتني است كه پس از گذشت چهارده قرن از سخن ماندگاراميرمؤمنان(ع)، در غرب نيز همين مطلب مطرح مي‌شود و مي‌گويند:[/FONT]
[FONT="]اگر مطمئن نيستيد به كجا مي‌رويد، خطر رسيدن به جاي ديگر را باخود همراه داريد.[/FONT]
[FONT="]بنابراين، آگاهي و تدوين اهداف و برنامه‌ريزي، اولويت خاصي دارند.پس براي انجام هر عملياتي در سازمان لازم است پيش از آن، برنامه‌ريزي‌به‌درستي انجام گيرد تا منابع آن تلف نشوند و سازمان بتواند با اثربخشي وكارآيي لازم، به اهداف خود دست يابد. يكي از متفكران علم مديريت درترسيم اهميت و نقش برنامه‌ريزي مي‌نويسد:[/FONT]
[FONT="]هر كاري كه مشكل‌تر است، برنامه‌ريزي آن واجب‌تر مي‌نمايد.[/FONT]
[FONT="]هر چيز كه به فكر آيد، قابل برنامه‌ريزي است.[/FONT]
[FONT="]اگر مسؤوليت برنامه‌ريزي را به بيش از يك نفر بسپاريم، احتمال‌شكست آن بيش‌تر است.[/FONT]
[FONT="]مزاياي برنامه‌ريزي[/FONT]
[FONT="]اي مالك، كارها را چنان بر روزها تقسيم كن كه روزانه مطابق برنامه،انجام وظيفه شود و امور بر اثر عدم انضباط و ترتيب، مختل و آشفته‌نماند.[/FONT]
[FONT="]همان گونه كه اشاره شد، از اصول اساسي در مديريت، برنامه‌ريزي است.افزون بر اين، اين اصل براي مسلمانان فريضه‌اي الاهي نيز به شمار مي‌رود.بدبختانه امروزه در برخي از نظام‌هاي موجود اداري، چنين اصلي مهجورمانده است؛ حال آن كه اميرمؤمنان علي(ع) درباره برنامه‌ريزي روزانه‌خطاب به مالك اشتر مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]كار هر روز را در همان روز انجام بده كه هر روز را كاري مخصوص‌بدان است.[/FONT]
[FONT="]امروزه در برنامه زماني مديران و امور سازماني آن‌ها چنين دقتي ديده‌نمي‌شود، زيرا به جاي اين كه مديران با برنامه‌ريزي زماني دقيق به سراغ‌مشكلات، طرح‌ها و حوادث بروند، مشكلات و حوادث، برنامه زماني وتكاليف مديران را مشخص مي‌كنند و اين مديريت‌ِ توأم با هرج و مرج،اسلامي نيست. اكنون به بيان مزاياي برنامه‌ريزي مي‌پردازيم:[/FONT]
[FONT="]1. احتمال رسيدن به هدف را بيش‌تر مي‌كند.[/FONT]
[FONT="]2. بر روي اهداف تمركز ايجاد مي‌كند.[/FONT]
[FONT="]3. عامل هماهنگي‌ِ افزون‌تر است.[/FONT]
[FONT="]4. از فشارهاي روحي در محيط‌ِ كار مي‌كاهد.[/FONT]
[FONT="]5. به كار، معنا و مفهوم مي‌بخشد.[/FONT]
[FONT="]6. اعتماد به نفس را در مديريت افزايش مي‌دهد.[/FONT]
[FONT="]نكته ديگر اين كه غفلت از برنامه‌ريزي، انجام كارها از روي شتاب وبي‌تدبيري را در پي داشته و نتيجه‌اش شكست است. امام علي(ع) در خصوص‌تفكر پيش از انجام دادن‌ِ كارها فرمود:[/FONT]
[FONT="]انديشه پيش از اجراي كار، تو را از پشيماني در امان مي‌دارد.[/FONT]
[FONT="]عوامل شكست برنامه‌ريزي‌ها[/FONT]
[FONT="]ـ به كارگيري افراد نامناسب:[/FONT]
[FONT="]تدبير پيران، بالاتر از شمشير جوانان است.[/FONT]
[FONT="]در اجراي هر عملياتي، افرادي بايد به كار گرفته شوند كه براي آن كارمناسب باشند. استفاده از افراد نالايق، هر برنامه‌اي را با شكست مواجه‌مي‌سازد.[/FONT]
[FONT="]ـ عدم آگاهي:[/FONT]
[FONT="]عدم شناخت درست از منابع، توانايي‌ها و تغييرهاي محيطي، هر برنامه‌اي‌را با شكست روبه‌رو مي‌كند. حضرت امير(ع) مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]هيچ حركتي نيست مگر آن كه به شناخت آن محتاجي.[/FONT]
[FONT="]هر كس كاري را بدون آگاهي انجام دهد، فساد آن از اصلاحش بيش‌تراست.[/FONT]
[FONT="]مديراني كه با تحوّلات محيط ارتباط مستمر ندارند، قادر به تطبيق نظام باوضع موجود نيستند كه نتيجه آن نابودي آن نظام خواهد بود.[/FONT]
[FONT="]امام علي(ع) در خصوص ضرورت آگاهي از تحوّلات مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]به خدا سوگند از اخبار و تحوّلات جاري مُلك بي‌خبر نيستم تا مراغافلگير كنند. من همچون كفتار نيستم كه با ضربات آرام و ملايم بر درلانه‌اش او را به خواب برند و سپس دستگيرش سازند.[/FONT]
[FONT="]بنابراين، ناآگاهي، به بي‌دقتي در پيش‌بيني برنامه منجر خواهد شد.[/FONT]
[FONT="]ـ تضاد و اختلاف نظر در برنامه:[/FONT]
[FONT="]قسمت‌هاي گوناگون برنامه بايد مكمل و تسهيل‌كننده هم باشند، و نبايد باهم تناقض داشته باشند. ناسازگاري بين افكار، سبب تحليل و خنثا كردن‌نيروها خواهد شد. حضرت مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]ناسازگاري، رأي و نظر را از بين مي‌برد.[/FONT]
[FONT="]ـ عدم مشاركت با دست اندركاران برنامه:[/FONT]
[FONT="]قرآن با صراحت مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]چگونه در برابر چيزي كه از آن آگاهي نداري، صبر خواهي كرد.[/FONT]
[FONT="]براي برنامه‌ريزي و اجراي آن يا اِعمال تغيير و يا اصلاح، بايد كاركنان راآگاه و توجيه كنيم و ضرورت تغيير را به آنان بگوييم و نيز افراد را ازمشكلاتي كه در صورت انجام نگرفتن تغييرات پديد خواهد آمد، آگاه كنيم وآن‌ها را با فرصت‌ها و تهديدهاي آينده ناشي از استقرارِ وضع موجود آشناسازيم. عدم مشاركت با كاركنان، هر برنامه‌اي را با شكست روبه‌رو خواهدكرد. امام درباره مشورت و مشاركت با افراد مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]من همه كارها را، جز اسرار جنگ، با شما مطرح ميكنم.[/FONT]
[FONT="]اشاره‌هاي حضرت امير(ع) به امر مشورت، از سخنان مشهور او است:[/FONT]
[FONT="]مشاركت، خوب پشتيباني است ]هيچ پشتيباني بهتر از مشاوره‌نيست[.[/FONT]
[FONT="]از امام علي(ع) حدود 58 حديث در غررالحكم و دررالكلم دربارهمشورت نقل شده كه از زواياي گوناگون مديريتي و سازماني به آن پرداخته‌است.[/FONT]
[FONT="]ـ اسارت مدير در چنگ افراد بانفوذ:[/FONT]
[FONT="]بسياري از مديران به علل گوناگون، چون عدم تخصص و...، آلت دست‌چند مشاور مي‌شوند كه آنان نيز با تحميل آراي خويش، منافع جمع را به خطرمي‌اندازند؛ در صورتي كه مدير بايد اطلاعات را از مشاوران بگيرد و خود باتجزيه و تحليل آن‌ها تصميم‌گيرنده نهايي باشد. امام علي (ع) به ابن عباس‌مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]تو حق داري نظر مشورتي خود را به من بگويي و من در آن بينديشم وتصميم نهايي را بگيرم؛ امّا اگر برخلاف نظر تو تصميم گرفتم، بايد ازمن اطاعت كني.[/FONT]
[FONT="]2. سازمان دهي[/FONT]
[FONT="]مقصود از سازمان دهي، نظم و ترتيب دادن به كار و فعاليت و تقسيم آن وتكليف آن به افراد براي انجام دادن كار و تحقق اهداف معين است، كه درنتيجه آن، روابطي منظم و منطقي كه لازمه عمليات جمعي است، پديد مي‌آيد.مقصود از فراگرد سازمان‌دهي، تشخيص فعاليت‌هاي لازم براي رسيدن به‌اهداف و اجراي برنامه‌ها و گروه‌بندي فعاليت‌ها با توجّه به منافع انساني و مادي‌موجود و تشخيص بهترين طريقه استفاده از آن‌ها و دادن حق اختيار عمل وحق دستوردهي و تصميم‌گيري براي انجام هر كار به مسؤول هر گروه، وسرانجام، ارتباط دادن واحدها به يكديگر به صورت عمودي و افقي از طريق‌روابط افراد و شبكه ارتباطي اطلاعاتي است.[/FONT]
[FONT="]سازمان دهي، فرآيندي است كه از طريق آن، تقسيم كار ميان افراد وگروه‌هاي كاري و هماهنگي بين آن‌ها به منظور كسب هدف صورت مي‌گيرد.ارگانيزم اجتماعي مانند نقش‌هاي تقسيم شده بين بازيكنان است كه ازهمكاري افراد براي برآوردن نيازهاي فردي و سازماني پديد مي‌آيد.حضرت علي(ع) درعهدنامه معروف خود به مالك اشتر، جامعه را داراي‌طبقات اجتماعي دانسته، هر يك از آن‌ها را بر اساس نوع كار و چگونگي‌مسؤوليتشان دسته‌بندي مي‌كند و مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]اي مالك، بدان كه جامعه تحت نظارت تو، به طبقات گوناگوني تقسيم‌شده‌اند، و كار هيچ گروهي بدون گروه ديگر به كمال نمي‌رسد، و هيچ‌دسته‌اي از دسته ديگر بي‌نياز نيست.[/FONT]
[FONT="]سازمان‌دهي مطرح در برنامه‌ريزي امروزي، از نخستين روزهاي‌شكل‌گيري اسلام به شكلي بارز وجود داشته است. در اسلام، صفوف منظم‌نماز جماعت، نشانگر بهترين نوع سازمان‌دهي در جمع است. رسول[/FONT][FONT="]خدا(ص)خطاب به گروهي فرمود:[/FONT]
[FONT="]اي مردم، صف‌هاي نماز جماعت را منظم و مساوي كنيد و دوش به‌دوش هم بايستيد تا بين شما جدايي نيفتد و نامرتب نباشيد كه[درصورت بي‌نظمي ] خدا دل‌هاي شما را از هم دور گرداند.[/FONT]
[FONT="]امام علي(ع) درباره تقسيم كار و مسؤوليت، به فرزندش امام حسن(ع)مي‌فرمايد:[/FONT]
[FONT="]براي هر يك از فرودستان و كاركنان خود، كاري را مشخص كن تا او رابراي همان كار مؤاخذه كني؛ چرا كه اين روش سزاوارتر است، تا انجام‌دادن كارهاي تو را به يكديگر وانگذارند.[/FONT]
