"Pejman"
دستیار مدیر مهندسی کشاورزی گیاهان دارویی
بررسي توسعه كاشت گياه كرفس وحشي و نحوه بهره‌برداري از آن در استان كهگيلويه و بويراحمد
اردشير شفيعي، علي ملايي، ابراهيم کاظمي،سياه پور
1-اعضاءهيئت علمي
2-کارشنلاسان مرکز تحقيقات کشاورزي ومنابع طبيعي
ياسوج - جاده سي‌سخت - ميدان جهاد. صندوق پستي 351 كد پستي 75914 تلفن 3334311 دورنگار 3334011
خلاصه
كرفس وحشي گياهي است دو ساله يا پايا از خانواده چتريان Umbeliferea. از آنجائيكه قسمتهاي مختلف گياه مورد استفاده قرار گرفته (برگ، ريشه، بذر، شيرابه) و اين گياه بشدت مورد بهره‌برداري قرار ميگيرد،و همه ساله از وسعت تحت پوشش آن كاهش مييابد. با استناد به اطلاعات بدست آمده از اداره كل منابع طبيعي استان در سال 1372 وسعت منطقه رويشي گياه كرفس حدود 12000 هكتار بوده و بعد از يكدهه، وسعت منطقه رويشي گياه مورد مطالعه به يكدهم رسيده است. از بذر بدست آمده از گياه كرفس وحشي، در مناطق مشابه در استان كشت گرديده كه موفقيت چشمگيري نيز در پي داشته است. روشهاي بهره‌برداري گياه در منطقه مورد مطالعه مورد بررسي قرار گرفته، كه متأسفانه هيچگونه اصول علمي در آن رعايت نگرديده و بهره‌برداران به صورت بي‌رويه و سودجويانه بشدت قسمتهاي مختلف گياه را مورد بهره‌برداري قرار داده و بخش اعظم وسعت آن را نابود كرده‌اند.
واژه هاي کليدي : کرفس ، بهره برداري ، کهگيلويه و بويراحمد .
مقدمه
استان كهيگلويه و بويراحمد با وسعتي حدود يك درصد وسعت كشور در بين استانهاي فارس در شرق و جنوب شرق، اصفهان و چهارمحال و بختياري در شمال و خوزستان در غرب و استان بوشهر در جنوب واقع گرديده است. كثرت ارتفاعات و تغييرات شديد ارتفاعي و بالطبع نوسانات وسيع حرارت، رطوبت و بارش ساليانه و غيره موجب شده تا اين ناحيه به منزله پلي در چهار راه بين رويشگاههاي چهار منطقه رويشي جهان (ايران و توران، صحرا و عربي، سند و سودان و مديترانه‌اي) قرار گيرد.
مجموعه موارد فوق سبب رويش گونه‌هاي گياه بسيار متنوع با نيازها و خواهش اكولوژيكي بسيار متفاوت در منطقه شده است. بنابراين يكي از استعدادها و قابليت‌هاي استان وسعت منابع طبيعي تجديد شونده ميباشد كه در اين بين گياهان دارويي، صنعتي و خوراكي داراي جايگاه خاص و سهم عظيمي ميباشد.
كرفس وحشي از جمله اين گياهان است كه فقط در يك نقطه از استان با رويشگاهي حدود 1500 هكتار مورد توجه قرار گرفته است، كه با توجه به برداشت بي‌رويه و غيراصولي از آن در صورتي كه تمهيدات لازم جهت حفظ، احياء و اصلاح آن صورت نگيرد، ديري نخواهد پائيد كه نسل اين گونه باارزش نيز منقرض خواهد شد.
مواد و روشها
پس از تبادل نظر و مشورت با كارشناسان اداره كل منابع طبيعي استان و آگاهي از مناطق رويشي در سطح استان با استفاده از دستگاه GPS و نقشه‌هاي توپوگرافي 50000/1 به منطقه مورد نظر عزيمت و سپس محدوده رويشگاهي گياه كرفس را دقيقاً بر روي نقشه تعيين و با استفاده از پلانيمتر و كاغذهاي شطرنجي مساحت محدوده مشخص شد. با مشاهده تك بوته‌هاي گياه كرفس در مناطق ديگر و همچنين مصاحبت با افراد كهنسال محلي معلوم گرديد كه محدوده رويشي اين گياه خيلي بيشتر از محدوده حاضر بوده و قريب دوازده هزار هكتار ميباشد. مساحت رويشگاه انبوه گياه كرفس حدود 1200 هكتار ميباشد.
خصوصيات گياهشناسي : كرفس در منابع فارسي بنامهاي كرفس، كرفس الماء و كرسب آمده و در گويش لري كلوس تلفظ ميشود. در فرانسه Celeri sauvage و به انگليسي Wild celery گفته ميشود.
گياهي است از خانواده چتريان Umbelliferea نام علمي آن Apium graveolens و مترادفهاي آن Sium apium Roth و Seseli groveolen seop و Apium celleri Gaerth ميباشد.
گياهي است دو ساله يا پايا ريشه آن كوتاه، عمودي و كمي ضخيم، ساقه آن علفي، توخالي به بلندي 95-25 سانتيمتر و برگهاي آن از نظر ظاهر شبيه جعفري و داراي بريدگيهاي عميق و مركب از چند برگچه است.شروع جوانه‌زدن گياه كرفس از هفته آخر اسفندماه شروع و تا نيمه اول خردادماه ادامه دارد.گياه كرفس در محدوده ارتفاعي 2300 تا 3000 متر از سطح دريا رويش دارد. گياه كرفس وحشي برخلاف ساير گونه‌هاي خانواده چتريان داراي دو دوره رويشي و زايشي جدا از هم ميباشد. ساقه زايشي گياه تا ارتفاع 2/2 متر ديده شده است.
اندامهاي مورد استفاده :
از ساقه زايشي گياه شيرابه‌اي تهيه مي‌گردد كه تقريباً از هر گياه حدود 10 گرم تأمين0 ميشود و به گفته افراد منطقه‌اي هر كيلوگرم به قيمت يكصد هزار تومان بفروش ميرسد. از برگ گياه جهت خوشبو يا طعم دهنده مواد لبني مورد استفاده قرار ميگيرد. از ساقه و برگها و ساير اندامهاي رويشي گياه كرفس وحشي ترشي و خورشت تهيه ميشود. كه ترشي آن بصورت انبوه تهيه و به ساير استانهاي همجوار صادر مي‌گردد. با توجه به برداشتهاي صورت گرفته از بوته‌هاي كرفس چنين استنباط ميشود كه اگر گياه را از 15-10 سانتيمتري از سطح زمين برداشت نمايند امكان رشد مجدد براي گياه وجود دارد. البته زمان برداشت نيز مهم است و آنهم بايد زماني باشد كه امكان ريزش باران ميسر باشد.
از بذر بدست آمده گياه كرفس در سه منطقه از استان كه از لحاظ ساير شرايط اكولوژيكي و ادافيكي مشابه رويشگاه اصلي گياه كرفس بود كشت گرديد (به روش كپه‌كاري) كه از 85-50 درصد موفقيت داشته است.
نتايج و بحث
با بررسيهاي بعمل آمده چنين نتيجه‌گيري ميشود كه رويشگاه اصلي گياه كرفس فقط در يك نقطه از استان ميباشد. با توجه به موارد متعدد، استفاده از ساير اندامهاي گياه مذكور، شدت بهره‌برداري به نحوي است كه طي يكدهه وسعت منطقه رويشي به يكدهم كاهش پيدا كرده است. از گياه كرفس وحشي شيرابه‌اي بدست مي‌آيد كه جهت صادرات بهره‌برداري مي‌گردد و به قيمت هر كيلو تا يكصد هزار تومان بفروش ميرسد. از ساير اندامهاي رويشي گياه نيز بمنظور تهيه ترشي و چاشني لبنيات و طعم‌دهنده در كارخانجات تهيه پنير و دوغ مورد استفاده قرار ميگيرد. كرفس را با توجه به شرايط اكولوژيكي، اقليمي، خاك و - ميتوان در مناطق مشابه كشت كرد، و امكان موفقيت تا حدود 80 درصد ميسر ميباشد. ولي نكته قابل توجه اين است كه زمان كاشت و نحوه كاشت گياه هنوز معلوم نيست كه لازم است مورد مطالعه و تحقيق مفصل قرار گيرد. گياه كرفس بومي منطقه سردسيري استان بوده و در صورت امكان ميتوان از بذر آن در ساير نقاط مشابه استانهاي همجوار كشت و توسعه داده شود.
سپاسگزاري
لازم است از همكاران طرح در اداره كل منابع طبيعي استان بخصوص آقاي مهندس امراله سياهپور كه در ساير برداشتهاي صحرايي همكاري صميمانه داشته‌اند تشكر و قدرداني بعمل آيد. همچنين از همكار ارجمند آقاي علي‌مونا پويه، تكنسين بخش تحقيقات آبخيزداري كه در برداشتهاي صحرايي همكاري داشته‌اند، تشكر مي‌گردد.
منابع
1-قهرمان، احمد. فلور گياهي. جلد 8. انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
2- ميرحيدر، حسين. معارف. جلد پنجم، چاپ اول. انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي
3-پارسا، احمد. فلور ايران. جلد دوم
Saymunb J.Y, A,F. Cadvical. F.Cryct. 1984
Mones, J.Ar, J.M.Marcel, C.G Campten , 1971.U.S.A
nvestigation of growing development and revenue of the samllage plant in K.B. province
Abstract :
The Smallage is a binnial plant of the umbelif a species. Since, different parts of this plant (leaf stem, root , seed and mana) can be used, therefore , this plant have been revenue too much and caused to decrease the area which is covered by this plant every year.
One the basis of the information collected by office of natural resources , the extent of growing area was about 12000 hectar in 1372, but after 10 years this area has been reduced to one tenth. The sead of smallage has been planted in the kohgiloye and BoyerAhmad province. The result was very successful. Revenue methods of this plant have been investigated in the study area. The result shows that, ufortunately irregular utilization and profiteering motive of people caused hard revenue of different parts of this plant and the most of growing area have been destroyed.
Key word : Smallage, Mana, Leaf , Root , Stem, Seed, Revenue
اردشير شفيعي، علي ملايي، ابراهيم کاظمي،سياه پور
1-اعضاءهيئت علمي
2-کارشنلاسان مرکز تحقيقات کشاورزي ومنابع طبيعي
ياسوج - جاده سي‌سخت - ميدان جهاد. صندوق پستي 351 كد پستي 75914 تلفن 3334311 دورنگار 3334011
خلاصه
كرفس وحشي گياهي است دو ساله يا پايا از خانواده چتريان Umbeliferea. از آنجائيكه قسمتهاي مختلف گياه مورد استفاده قرار گرفته (برگ، ريشه، بذر، شيرابه) و اين گياه بشدت مورد بهره‌برداري قرار ميگيرد،و همه ساله از وسعت تحت پوشش آن كاهش مييابد. با استناد به اطلاعات بدست آمده از اداره كل منابع طبيعي استان در سال 1372 وسعت منطقه رويشي گياه كرفس حدود 12000 هكتار بوده و بعد از يكدهه، وسعت منطقه رويشي گياه مورد مطالعه به يكدهم رسيده است. از بذر بدست آمده از گياه كرفس وحشي، در مناطق مشابه در استان كشت گرديده كه موفقيت چشمگيري نيز در پي داشته است. روشهاي بهره‌برداري گياه در منطقه مورد مطالعه مورد بررسي قرار گرفته، كه متأسفانه هيچگونه اصول علمي در آن رعايت نگرديده و بهره‌برداران به صورت بي‌رويه و سودجويانه بشدت قسمتهاي مختلف گياه را مورد بهره‌برداري قرار داده و بخش اعظم وسعت آن را نابود كرده‌اند.
واژه هاي کليدي : کرفس ، بهره برداري ، کهگيلويه و بويراحمد .
مقدمه
استان كهيگلويه و بويراحمد با وسعتي حدود يك درصد وسعت كشور در بين استانهاي فارس در شرق و جنوب شرق، اصفهان و چهارمحال و بختياري در شمال و خوزستان در غرب و استان بوشهر در جنوب واقع گرديده است. كثرت ارتفاعات و تغييرات شديد ارتفاعي و بالطبع نوسانات وسيع حرارت، رطوبت و بارش ساليانه و غيره موجب شده تا اين ناحيه به منزله پلي در چهار راه بين رويشگاههاي چهار منطقه رويشي جهان (ايران و توران، صحرا و عربي، سند و سودان و مديترانه‌اي) قرار گيرد.
مجموعه موارد فوق سبب رويش گونه‌هاي گياه بسيار متنوع با نيازها و خواهش اكولوژيكي بسيار متفاوت در منطقه شده است. بنابراين يكي از استعدادها و قابليت‌هاي استان وسعت منابع طبيعي تجديد شونده ميباشد كه در اين بين گياهان دارويي، صنعتي و خوراكي داراي جايگاه خاص و سهم عظيمي ميباشد.
كرفس وحشي از جمله اين گياهان است كه فقط در يك نقطه از استان با رويشگاهي حدود 1500 هكتار مورد توجه قرار گرفته است، كه با توجه به برداشت بي‌رويه و غيراصولي از آن در صورتي كه تمهيدات لازم جهت حفظ، احياء و اصلاح آن صورت نگيرد، ديري نخواهد پائيد كه نسل اين گونه باارزش نيز منقرض خواهد شد.
مواد و روشها
پس از تبادل نظر و مشورت با كارشناسان اداره كل منابع طبيعي استان و آگاهي از مناطق رويشي در سطح استان با استفاده از دستگاه GPS و نقشه‌هاي توپوگرافي 50000/1 به منطقه مورد نظر عزيمت و سپس محدوده رويشگاهي گياه كرفس را دقيقاً بر روي نقشه تعيين و با استفاده از پلانيمتر و كاغذهاي شطرنجي مساحت محدوده مشخص شد. با مشاهده تك بوته‌هاي گياه كرفس در مناطق ديگر و همچنين مصاحبت با افراد كهنسال محلي معلوم گرديد كه محدوده رويشي اين گياه خيلي بيشتر از محدوده حاضر بوده و قريب دوازده هزار هكتار ميباشد. مساحت رويشگاه انبوه گياه كرفس حدود 1200 هكتار ميباشد.
خصوصيات گياهشناسي : كرفس در منابع فارسي بنامهاي كرفس، كرفس الماء و كرسب آمده و در گويش لري كلوس تلفظ ميشود. در فرانسه Celeri sauvage و به انگليسي Wild celery گفته ميشود.
گياهي است از خانواده چتريان Umbelliferea نام علمي آن Apium graveolens و مترادفهاي آن Sium apium Roth و Seseli groveolen seop و Apium celleri Gaerth ميباشد.
گياهي است دو ساله يا پايا ريشه آن كوتاه، عمودي و كمي ضخيم، ساقه آن علفي، توخالي به بلندي 95-25 سانتيمتر و برگهاي آن از نظر ظاهر شبيه جعفري و داراي بريدگيهاي عميق و مركب از چند برگچه است.شروع جوانه‌زدن گياه كرفس از هفته آخر اسفندماه شروع و تا نيمه اول خردادماه ادامه دارد.گياه كرفس در محدوده ارتفاعي 2300 تا 3000 متر از سطح دريا رويش دارد. گياه كرفس وحشي برخلاف ساير گونه‌هاي خانواده چتريان داراي دو دوره رويشي و زايشي جدا از هم ميباشد. ساقه زايشي گياه تا ارتفاع 2/2 متر ديده شده است.
اندامهاي مورد استفاده :
از ساقه زايشي گياه شيرابه‌اي تهيه مي‌گردد كه تقريباً از هر گياه حدود 10 گرم تأمين0 ميشود و به گفته افراد منطقه‌اي هر كيلوگرم به قيمت يكصد هزار تومان بفروش ميرسد. از برگ گياه جهت خوشبو يا طعم دهنده مواد لبني مورد استفاده قرار ميگيرد. از ساقه و برگها و ساير اندامهاي رويشي گياه كرفس وحشي ترشي و خورشت تهيه ميشود. كه ترشي آن بصورت انبوه تهيه و به ساير استانهاي همجوار صادر مي‌گردد. با توجه به برداشتهاي صورت گرفته از بوته‌هاي كرفس چنين استنباط ميشود كه اگر گياه را از 15-10 سانتيمتري از سطح زمين برداشت نمايند امكان رشد مجدد براي گياه وجود دارد. البته زمان برداشت نيز مهم است و آنهم بايد زماني باشد كه امكان ريزش باران ميسر باشد.
از بذر بدست آمده گياه كرفس در سه منطقه از استان كه از لحاظ ساير شرايط اكولوژيكي و ادافيكي مشابه رويشگاه اصلي گياه كرفس بود كشت گرديد (به روش كپه‌كاري) كه از 85-50 درصد موفقيت داشته است.
نتايج و بحث
با بررسيهاي بعمل آمده چنين نتيجه‌گيري ميشود كه رويشگاه اصلي گياه كرفس فقط در يك نقطه از استان ميباشد. با توجه به موارد متعدد، استفاده از ساير اندامهاي گياه مذكور، شدت بهره‌برداري به نحوي است كه طي يكدهه وسعت منطقه رويشي به يكدهم كاهش پيدا كرده است. از گياه كرفس وحشي شيرابه‌اي بدست مي‌آيد كه جهت صادرات بهره‌برداري مي‌گردد و به قيمت هر كيلو تا يكصد هزار تومان بفروش ميرسد. از ساير اندامهاي رويشي گياه نيز بمنظور تهيه ترشي و چاشني لبنيات و طعم‌دهنده در كارخانجات تهيه پنير و دوغ مورد استفاده قرار ميگيرد. كرفس را با توجه به شرايط اكولوژيكي، اقليمي، خاك و - ميتوان در مناطق مشابه كشت كرد، و امكان موفقيت تا حدود 80 درصد ميسر ميباشد. ولي نكته قابل توجه اين است كه زمان كاشت و نحوه كاشت گياه هنوز معلوم نيست كه لازم است مورد مطالعه و تحقيق مفصل قرار گيرد. گياه كرفس بومي منطقه سردسيري استان بوده و در صورت امكان ميتوان از بذر آن در ساير نقاط مشابه استانهاي همجوار كشت و توسعه داده شود.
سپاسگزاري
لازم است از همكاران طرح در اداره كل منابع طبيعي استان بخصوص آقاي مهندس امراله سياهپور كه در ساير برداشتهاي صحرايي همكاري صميمانه داشته‌اند تشكر و قدرداني بعمل آيد. همچنين از همكار ارجمند آقاي علي‌مونا پويه، تكنسين بخش تحقيقات آبخيزداري كه در برداشتهاي صحرايي همكاري داشته‌اند، تشكر مي‌گردد.
منابع
1-قهرمان، احمد. فلور گياهي. جلد 8. انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع
2- ميرحيدر، حسين. معارف. جلد پنجم، چاپ اول. انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامي
3-پارسا، احمد. فلور ايران. جلد دوم
Saymunb J.Y, A,F. Cadvical. F.Cryct. 1984
Mones, J.Ar, J.M.Marcel, C.G Campten , 1971.U.S.A
nvestigation of growing development and revenue of the samllage plant in K.B. province
Abstract :
The Smallage is a binnial plant of the umbelif a species. Since, different parts of this plant (leaf stem, root , seed and mana) can be used, therefore , this plant have been revenue too much and caused to decrease the area which is covered by this plant every year.
One the basis of the information collected by office of natural resources , the extent of growing area was about 12000 hectar in 1372, but after 10 years this area has been reduced to one tenth. The sead of smallage has been planted in the kohgiloye and BoyerAhmad province. The result was very successful. Revenue methods of this plant have been investigated in the study area. The result shows that, ufortunately irregular utilization and profiteering motive of people caused hard revenue of different parts of this plant and the most of growing area have been destroyed.
Key word : Smallage, Mana, Leaf , Root , Stem, Seed, Revenue