اسطوخودوس
تهیه و تنظیم
حمیدرضا نباتی، فاطمه کارگر شریف
ارائه شده در جلسه عمومی انجمن شماره 314
Order
راسته
| Family
تیره،خانواده
| Genus
جنس،سرده
| Species
گونه
|
Lamiales
| Labiatae (Lamiaceae)
نعناعیان
| Lavandula
اسطوخودوس
| 1- L. angustifolia
(اسطوخودوس)
|
|
|
| 2- L. strica
3- L. Stoechas
4-L. coronopifolia (ایرانی)
5-L. officinalis
|
Lavandula Angustifolia
رده بندي علمي
معرفی و گیاهشناسی :
به فرانسهLavande Stoechas و Stoechas Arabique
به انگلیسیFrench Lavender و Topped Lavender
اسطوخدوس (لاواند)به طور کلی به فرانسه (Lavande) وبه انگلیسی Lavender)) گفته میشود،از خانواده نعناییان واز جنس Lavandula.
دارای گلهای به رنگ بنفش یا آبی به شکل خوشه خشبی و چند ساله با ارتفاع 40 تا 60 سانتیمتر،دارا ی ساقه هایی چهارگوش که در قسمت های پایین چوبی می شوند. برگ هایش نیزه ای شکل و به رنگ سبز تیره است که دارای کرک های فراوانی هستند و به همین دلیل به رنگ خاکستری تا نقره ای دیده می شوند. قسمت هوایی گیاه دارای بوی نافذی است. میوه اش از نوع فندقه می باشد که به رنگ قهوه ای تیره دیده می شوداين گياه بومي ايران نيست و در سالهاي اخير به ايران وارد شده است. گلهاي اين گياه جاذب زنبور عسل بوده و عسل مرغوبي از آن توليدمیشود.ودارای گونه های مختلفی می باشند که بومی مناطق مدیترانه ای هستند واز نظر زینتی وعطری نیز کاشته می شوند.
مخزن:
لغت یونانی است به معنی حافظ الارواح و به عربی آنس الارواح ممسک الارواح . اهل مکه معظمه گیاه آن را ضرم و گل آن را زهرالضرم و به سریانی سحاوس که نام جزیره ایست که در آنجا می روید و اهل تنکابن تروم و به هندي دهار و در بنگاله تنتنه نامند در اطراف عظیم آباد و بنگاله هم میشود ولیکن اندکی کم قوت
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش :
از گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک است در زمان رویش به تابش نور زیاد هوای گرم و رطوبت کم نیاز دارد. چنین شرایطی باعث افزایش عملکرد گل،کمیت و کیفیت اسانس میشود. به طور کلی اسطوخودوس بسیار کم توقع است.تحقیقات نشان داده است کمیت و کیفیت اسانس ارتباط مستقیمی با میزان نور دارد. بدیهی است که کاشت آن در مناطق کم نور باعث کاهش اسانس و ترکیبات استری(لینانیل استات) می شود . اگر چه اسطوخودوس می تواند در فصل سرما دمای حدود 20- تا15- را تحمل کند اما در فصل بهار به هنگام رویش گیاه و تولید شاخه و برگ به سرما بسیار حساس است. رطوبت زیاد برای آن مناسب نیست و آبیاری زیاد کمیت و کیفیت اسانس را کاهش می دهد. اسطوخودوس از مرحله ی تشکیل گل قادر است خشکی را به مدت طولانی تحمل کند تا حدی به شوری مقاوم است و آلودگی هوا را به خوبی تحمل می کند. در هر نوع خاکی قادر به رویش است اما خاک های سبک و غنی از مواد غذایی برای آن مناسب هستند. خاک های سنگین و خاک هایی که باعث آب ایستایی می شوند برای کشت آن مناسب نیستند.PHمناسب خاک 6.4-8.2 می باشد مصرف کود حیوانی پوسیده نقش عمده ای در افزایش عملکرد آن دارد. به بسیاری از آفات و بیماری ها و نماتد خاک مقاوم است .
کاشت:
تکثیر این گیاه به دو صورت انجام می شود:
الف) تکثیر به وسیله ی بذر به روش غیر مستقیم (کشت در خزانه و سپس انتقال نشاءها به زمین اصلی).
ب) تکثیر به روش غیرجنسی (قلمه) که قلمه ها را از ساقه های سبز و جوان گیاهان یک ساله و یا از ساقه های خشبی گیاهان 4 تا 5 ساله تهیه می کنیم
برداشت:
برداشت شامل جمع آوری ساقه های گل دهنده ی دارای گل می باشد که توسط داس یا ماشین های برداشت انجام می گیرد. برداشت گلها ، آنها را در کیسه های بزرگ ریخته و بلافاصله جهت استخراج اسانس ، گلها را به کارخانه های مربوط منتقل می کنند . مقدار عملکرد گل متفاوت است و به نوع گیاه و شرایط اقیلمی محل رویش گیاه بستگی دارد . معمولاً از هر 8 تا 10 کیلوگرم تازه یک کیلوگرم گل خشک به دست می آید . گل های باز شده ی اسطوخودوس از بیشترین اسانس بر خوردار هستند. عملکرد گل تازه از سال چهارم به بعد3.5 تن در هکتار است و عملکرد اسانس نیز بیش از 20کیلو گرم در هکتار است .
فرآوری وترکیبات شیمیایی:
اسانس اسطوخودوس از تقطیر سرشاخه های گل دار با بخار آب حاصل می گردد. اگر این عمل در محل برداشت محصول صورت بگیرد، بازده بیشتری خواهد داشت. از نظر ترکیبات شیمیایی برگ ها و گل های این گیاه دارای 5/0 تا 5/1 اسانس، کومارین، فلاونوئید، استرول و تانن هستند. اسانس اين گياه بیرنگ یا به رنگ زرد کمرنگ است و اجزای آن عبارتند از: لینالیل استات، لینالول، کامفور و ژرانیول. لینالیل استات مهمترین ترکیب اسانس می باشد که 35 تا 60 درصد اسانس را تشکیل می دهد.
مزاج :
در اول گرم و در دوم خشک
خواص :
-
مُحلِل است. ( اخلاط را از موضعی که چسبیده جدا کند و اجزای آن را از هم گسسته و به بخار دفع کند).
-
مُلَطِّف است. ( به حرارت معتدله خود، خلط غلیظ را رقیق می کند).
-
مُفتِّح سُدَداست). باز كردن انسدادهاي مجاري داخل احشاء شكم مخصوصاً كبد و كليه(
- جالی است. ( باعث تحریک رطوبات لزج و دفع آنها از سطح عضو و مسامات شود، هر دوای جالی ملیّن نیز هست
).
-
مُقویبدن، دِماغ (مغز)، قلب، احشا و مقوی همه قوا ست.
- در تقویت ارواح دِماغ ( مغز) بی نظیر است / جاروب دِماغ ( مغز) از اخلاط ناصالح سودا و بلغم است.
- جهت درمان صرع، مالیخولیا، نسیان ( فراموشی) و رفع غم و وسواس مفید است و مفرح و مقوی حافظه و ذهن است.
- خواب آور است. ( امروزه ثابت شده که قابلیت تحریک مغز و نخاع را کم کرده و قابلیت خواب آوری دارد)
- مانع عفونت اخلاط است. ( اثر ضد میکروبی آن امروزه، مخصوصاً در تیفوئید ، عفونتهای تنفسی و در التیام و ضدعفونی کردن زخم ها اثبات و ذکر شده است)
است
.
-
طبیخ آن (
جوشانده آن) جهت امراض سینه، سِعال(سرفه) ، نَزله( خلط پشت حلق)، آسم مفید است و از زوفا قوی تر است.
-
مسهل بلغم و سودا ست.
- ضماد آن و استعمال موضعی جوشانده آن جهت تسکین دردمفاصل و نقرس سودمند.
-
طبیخ آن ( جوشانده آن
) جهت امراض سینه، سِعال(سرفه) ، نَزله( خلط پشت حلق)، آسم مفید است و از زوفا قوی تر است.
-
مسهل بلغم و سودا ست.
- ضماد آن و استعمال موضعی جوشانده آن جهت تسکین دردمفاصل و نقرس سودمند
موارد تضرر :
مضر صفراوی مزاجان و عطش آور است و گویند به ریه آسیب می زند .
مصلح:
کتیرا و صمغ عربی است و چون با سکنجبین خورده شود احتیاج به مصلح دیگری ندارد.
مواردی از بازار :
لوسيون موضعي گاليکس Galix Topical Lotion
اجزاء فراورده:
اسانس باريجه (Ferula gummosa) واسانس اسطوخدوس (Lavandula stoechas)
موارد مصرف:
درمان آکنه
لوسيون مو ضعي ضد لک لاواند Lavand Antispot Topical Lotion
اجزاء فراورده:
اسانس اسطوخدوس (Lavandula stoechas) واسانس شمعداني عطري (Pelargonium roseum)
موارد مصرف: کک مک ، لک هاي حاملگي ، لک هاي آفتاب زدگي ، لک هاي پوستی دوران پيري
منابع:
1)
مخزن الدویه (جلد اول) ذیل کلمه اُسطوخودوس
2)
آبدست طبیب( تألیف استاد محمد عبادیانی)
3)
مجموعه آثار دکتر سیدجلال الدین مصطفوی ( جلد دوم)
4)
تولید و فرآوری گیاهان دارویی) دکتر رضا امیدبیگی(
5)
کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی (داراب یزدانی)
6)
معارف گیاهی (حسین میر حیدر جلدپنجم)
7)
شناخت گیاهان دارویی ومعطر جلد دوم(سید عباس میر جلیلی)
