تاریخچه مهندسی شیمی

تاریخچه مهندسی شیمی
http://www.chemicalhistory.blogfa.com/post-1.aspx
تاریخچه مهندسی شیمی در ایران به تأسیس مدرسه صنعتی ایران و آلمان برمی‌گردد که پس از جنگ
جهانی یکم به عنوان غرامت جنگی به ایران واگذار گردید. در این مدرسه عالی در هر رشته
مهندسیشیمی، برق و ماشین حدود بیست نفر دانشجو پذیرفته می‌شد. گرچه پس از گذراندن دوره‌ای
دو ساله دانش آموختگان آن مهندس شیمی نامیده می‌شدند اما برنامه درسی آنها بیشتر دروس مربوط
به رشته شیمی با تأکید بر شیمی تجزیه و آزمایشگاه بود. شش سال بعد یعنی در سال ۱۳۱۳ که
دانشگاه تهران بنیاد شد و رشته مهندسی شیمی بخشی از دانشکده فنی را به خود اختصاص داد.
رقابت‌های ناسالم میان دانش آموختگان این دو واحد آموزشی سرانجام منجر به منحل شدن مدرسه
عالی صنعتی که در آن زمان «هنرسرای عالی» نامیده می‌شد گردید. مدتی بعد دانشگاه صنعتی پلی
تکنیک تأسیس شد (سال ۱۳۳۶) و برای دوره چهار ساله مهندسی شیمی نیز دانشجو پذیرفت. نگاهی
به برنامه درسی دانشکده فنی دانشگاه تهران و پلی تکنیک در سالهای دهه چهل خورشیدی نشان
می‌دهد که برنامه درسی مهندسی شیمی در این زمان هنوز با برنامه واقعی مهندسی شیمی تفاوت
چشمگیری داشت. از درس‌هایی مانند انتقال حرارت، انتقال جرم و طرح راکتور خبری نبود و تنها تعداد
کمی از درس‌هایی که می‌توان آنها را ویژه مهندس شیمی دانست مانند: تقطیر، جذب و ترمودینامیک
تدریس می‌شد. پس از این دو دانشگاه، دانشگاه شیراز و سپس در سال ۱۳۴۴ دانشگاه صنعتی آریامهر
سابق (صنعتی شریف فعلی) با برنامه‌ای که تفاوت محسوسی با برنامه درسی امروز مهندسی شیمی
نداشت پا به عرصه وجود گذاشتند. در سال‌های بعد ضمن گسترش دوره‌های کارشناسی، دوره‌های
کارشناسی ارشد و در بعضی دانشگاه‌ها دوره دکتری نیز گشایش یافتند. لازم به یادآوری است که در
طی این سالیان دانشکده نفت آبادان نیز با افت و خیزهای زیاد فعالیت کرده و در برخی از سال‌های
فعالیت خود، در رشته‌ مهندسی شیمی نیز دانشجو پذیرفت. تعداد دانش آموختگان مهندسی شیمی در
ایران تا سال ۱۳۷۰ حدود هشت هزار نفر برآورد می‌شود. تعداد پذیرفته‌شدگان در رشته مهندسی شیمی
در سال ۱۳۷۲-۱۳۷۱ در حدود هزار نفر و از آن به بعد نیز تقریباً در هر سال همین حدود بوده است. در
سالهای اخیر آموزش مهندس شیمی در ایران متأسفانه تحول چندانی نداشته است و اگر در این زمینه
تحولی صورت نگیرد آینده آن، بویژه با توجه به تعداد دانشجویانی که در سال پذیرفته می‌شوند و کمبود
پروژه‌های پژوهشی برای دوره دکتری و کارشناسی ارشد، مبهم خواهد بود.
منبع:ویکیپدیا

تاريخچه مهندسي شيمي

تاريخچه مهندسي شيمي

در سال 1881 اولين درس در زمينه مهندسي شيمي در انيستيتو تکنولوژي ماساچوست امريکا (mit) توسط پروفسور نورتون در دانشکده مکانيک تدريس شد.وي استاد درس شيمي صتعتي بود. علت ارائه چنين درسي افزايش روزافزون صنايع شيميايي بود و بايد تعيين فرايند ساخت و چگونگي بهره برداري به نحوي رضايت بخش صورت مي‌گرفت. ساخت چنين صنايعي بايد به دست مهندساني که اطلاعات کافي درباره فرايندهاي شيميايي داشتند صورت مي گرفت. درآن زمان طراحي و نظارت بر ساخت اين قبيل صنايع به دو صورت انجام پذير بود: 1_ به کمک شيمي دان ها که از تئوريهاي آزمايشگاهي مطلع بوده ولي اطلاعات مهندسي وتجارب آنها کافي نبود. 2_ توسط مهندسان مکانيک که تجربه طراحي داشتند ولي از کم وکيف تئوري فرايند مطلع نبودند. در نتيجه هر حوزه به تنهايي درک و برداشت کاملي از طراحي و فرايند صنايع شيميايي نداشتند و به ناچار از هر دو حوزه استفاده مي شد تا با تبادل اطلاعات وهمکاري بين آنها طراحي و ساخت واحد شيميايي صورت پذيرد. چنين وضعي يعني استفاده از شيمي دان ها ومهندسان مکانيک در طراحي و ساخت واحد توليدي در آلمان مورد توجه بوده است. يعني اين که براي ساخت و يا طراحي يک فرايند شيميايي بخشهاي مهندسي مکانيک و علوم شيمي در کنار يکديگر قرار مي گرفتند. از شواهد چنين بر مي آيد که براي هماهنگ و يکنواخت کردن طراحي و ساخت لازم بود که از اين دو حرفه(شيمي و مهندسي مکانيک)در يک مجموعه ترکيب شود. فارغ التحصيلان چنين رشته اي که اطلاعات مربوط به فرآيندهاي شيميايي و طراحي را با هم دارند قادر به طراحي ساخت و نظارت بر يک فرايند شيميايي خواهند بود. بر اساس اين ايده بود که درس شيمي صنعتي و بعضي از تجربه هاي آزمايشگاهي ارائه گرديد. در اين مقطع متخصصاني در دانشگاه آموزش مي ديدند که تحت عنوان شيمي صنعتي يا صنايع شيميايي فعاليت ميکردند. به تدريج که صنايع شيميايي پيشرفت کردنياز به متخصصاني که به هر دو حوزه تسلط داشته باشند بيشتر شده و مطالعه دروسي که بتواند نياز صنايع شيميايي را برآورده کند در دستور کار استادان دانشگاه ها قرار گرفت و دوره ها يي با نام "مهندسي شيمي مدرن" تاسيس شد. توسعه روز به روز صنايع شيميايي و احساس نياز مبرم به مهندسان شيمي دانشگاهها را بر آن داشت تا اقدام به تاسيس دانشکده هاي مهندسي شيمي مستقل از دانشکده هاي مکانيک کنند. براي مثال پيشرفت صنايع شيميايي در امريکا به حدي بودکه در سال 1910 توليد مواد شيميايي در اين کشور بيشتر از مجموع توليدات مواد شيميايي در آلمان و انگليس شد که اين پيشرفت سريع را مديون توجه حاضر محافل علمي امريکا به حرفه مهندسي شيمي مي دانند. در اين ميان در ايران اولين بخش مهندسي شيمي در سال 1325 در دانشکده فني دانشگاه تهران شروع به کار کرد. امروزه دامنه رشته مهندسي شيمي بسيار وسعت يافته است. شاخه هايي در بيو تکنولوژي که هم اکنون در دنيا به عنوان يک"" فناوري برتر""مطرح شده است مثل کاربرد آنزيمها در بهبود فرايندو.... مهندسي پزشکي در مهندسي شيمي، تصفيه پسابها، کنترل فرايندها و..... از زير شاخه هاي مهندسي شيمي محسوب مي شوند.گسترش و پيشرفت اين قبيل شاخه ها نشان دهنده آن است که مهندسي شيمي ديگر نه تنها تخصصي در شيمي و مکانيک نيست بلکه دامنه اش بسيار فراتر از اين رشته ها مي باشد.

تاریخچه مهندسی شیمی

از عمر آموزش مستقل مهندسی شیمی در جهان صد و ده سال و در ایران حدود هفتاد سال می‌گذرد. در این مدت در مهندسی شیمی تحولات فراوانی پدید آمده و از یک رشته وابسته به مهندسی مکانیک و یا شیمی به یک رشته مستقل و پویا تبدیل شده است. ریشه‌های مهندسی شیمی به سده شانزدهم میلادی برمی‌گردد. اما پس از گذشت چند سده، در سال 1887 میلادی جورج ای. دیویس (George E. Davis) تصمیم گرفت، اطلاعات فراوانی را که طی سالها بازرسی از واحدهای شیمی در منطقه منچستر انگلستان گرد‌آورده بود، به کلاس درس منتقل کند. تا آن زمان عملیات ستون‌های تقطیر، جداسازی و غیره تنها در هنرستان های صنعتی تدریس می‌شد، نه در دانشگاه‌ها. تنها دانشگاه صنعتی براونشویگ (Braunschweig) در آلمان این دوره‌های صنعتی را مورد توجه قرار می داد. دیویس دوازده سخنرانی ایراد کرد که بعداً متن آنها را در گاهنامه‌ای بنام Chemical Trade Journal (روزنامه بازرگانی شیمی) به چاپ رساند.

در پایان سده نوزدهم رقابت کشورهای انگلستان، آلمان و آمریکا برای تولید مواد شیمیایی شدت گرفت. درست یک سال پس از دیویس، پرفسور ام. نورتون (M. Norton) در بخش شیمی دانشگاه ام.آی.تی (M.I.T) آموزش دوره‌ای دیگر را در مهندسی شیمی آغاز کرد. وی مواد آموزشی این دوره را از یادداشت‌های خود در شیمی صنعتی آلمان تهیه کرده بود، که در آن زمان صاحب قویترین صنایع مربوط به فرآیندهای شیمیایی بود.

در این کشور واحدهای صنایع شیمیایی توسط مهندسان مکانیک ساخته و با کمک شیمیدان‌های صنعتی اداره می‌شدند. اما در ایالات متحد آمریکا تعداد شیمیدان‌ها آنقدر زیاد نبود که علاوه بر کار در آزمایشگاه، در واحدهای صنعتی نیز از آنها استفاده شود. از سوی دیگر مهندسان مکانیک نیز زمینه درسی لازم در صنایع شیمیایی را که در آن زمان در مدارس اروپا تدریس می‌شد، نداشتند. اما، دروس اصلی گرایشی که کمی بعد در دانشگاه میشیگان و ام.آی.تی «مهندسی شیمی» نام گرفت، تدریس می‌شد.

در سال 1893 پروفسور فرانک اچ. ثروپ (Frank H. Thrope)، جانشین پروفسور نورتون، نخستین کتاب مهندسی شیمی را به نام “Outlines of Industrial Chemistry” (طرح شیمی صنعتی) منتشر کرد. گرچه نورتون و ثروپ پیشگامان مهندسی شیمی هستند اما Arthur A. Noyesو William H. Walker بودند که برنامه درسی مهندسی شیمی را تدارک دیدند.

تاریخچه مهندسی شیمی

در آمریکا دانشگاه ام.آی.تی نخستین دوره چهارساله مهندسی شیمی را در سال 1888 بنا نهاد و در سال 1920 این رشته بعنوان یک بخش مستقل، از رشته شیمی جدا شد. در اوایل، برنامه درسی متداول در دانشکد‌ه‌های مهندسی شیمی، مخلوطی از شیمی صنعتی و مهندسی مکانیک بود. افرادی چون W.K.Lewis , A.D.Little و A.H.White این اندیشه را گسترش دادند که در صنایع شیمیایی هر فرآیند از دو جزء تشکیل شده است:

1-عملیات واحد مانند انتقال حرارت، تقطیر،‌ تبخیر و …

2-فرآیندهای واحد مثل اکسید کردن، گوگرددهی، نیتراته کردن و …

هر کدام از این دو جزء را می‌توان جداگانه مورد مطالعه قرار داد و نتیجه آنها را با هم درآمیخت.

پیش از جنگ جهانی اول تفاوت برنامه درسی مهندسی شیمی با شیمی در دروسی مانند رسم فنی، ترمودینامیک مهندسی، مکانیک و هیدرولیک بود. بلافاصله بعد از جنگ جهانی اول نخستین کتاب درسی و عملیات واحد بنام «اصول مهندسی شیمی» منتشر شد. در اواسط سالهای 1930 در برنامه مهندسی شیمی درس‌هایی مانند: استوکیومتری، عملیات واحد، طراحی کارخانه‌های شیمیایی و آزمایشگاههای مهندسی شیمی ارائه می‌شد؛ اما همچنان درسهای شیمی عمومی، شیمی آلی، شیمی-فیزیک، رسم فنی، مکانیک مهندسی، مدارهای الکتریکی، متالورژی و مانند آن استخوان‌بندی اصلی را تشکیل می‌دادند.

در طول جنگ جهانی دوم مهندسی شیمی گسترش چشمگیری یافت و از این پس درس‌هایی مانند ترمودینامیک مهندسی شیمی، سینتیک شیمیایی، طراحی راکتورهای شیمیایی، کنترل فرآیندها، انتقال حرارت، مکانیک سیالات و سرانجام در سال 1960 درس پدیده‌های انتقال به برنامه آموزشی آن راه یافتند. گرچه امروزه مهندسی شیمی بصورت یک رشته مستقل دروس اساسی مخصوص به خود را دارد اما تحولات سریع و روزافزون دانش و صنعت در جهان، مهندسان شیمی را وادار می‌کند که همگام با این تحولات برنامه درسی خود را دگرگون سازند؛ درغیر اینصورت بالندگی و پویایی خود را از دست خواهند داد. بعنوان مثال در گزارشی که توسط آموندسن (Amundsen) درسال 1987 به شورای تحقیق ملی ایالات متحد آمریکا داده شد، زمینه های کار برای حفظ موقعیت برتر این کشور در مهندسی شیمی بصورت زیر خلاصه و طبقه‌بندی شده است:

*کار در زمینه روش‌های صنعتی جدید ـ همکاری و کار در زمینه‌های فناوری زیستی، وسایل زیست-دارویی، بسپارها (پلیمرها)، سرامیکها و ترکیبات.

*حفظ رهبری در روش‌های صنعتی موجود ـ روش‌های صنعتی استفاده از منابع کانی و انرژی و بررسی مسائل مهندسی در مقیاس ریز.

*حفاظت محیط زیست ـ مهندس شیمی باید نقش محافظت محیط در برابر مواد شیمیایی را همچنان حفظ کند و مطمئن شود که روش‌های تولید، استفاده و تخلیه مواد شیمیایی بر محیط زیست اثر نامطلوب ندارد.

*توسعه و گسترش معلومات دستگاهی و وسایل عمومی ـ کاربرد روش‌های رایانه ای و استفاده از وسایل پیشرفته برای حل مسائل مهندسی شیمی.

همانطور که می بینیم، آنچه تغییرناپذیر است این فلسفه است که یک مهندس شیمی باید آنطور آموزش ببیند که ضمن تأکید بر اصول اساسی، بتواند خود را با تغییرات روزمره در زمینه کار خود هماهنگ سازد. وی باید قادر باشد، پژوهش بر روی مسائل در مقیاس بزرگ را، با بررسی‌های دقیق روی پدیده‌ها در مقیاس ریز درهم آمیزد، و به این ترتیب [[سامانه]] های بسیار بغرنج در مقیاس بزرگ طراحی کند.



==جستارهای وابسته==

*[[تاریخچه مهندسی شیمی در ایران]]



==برگرفته از==

چکیده ای از «تاریخچه آموزش مهندسی شیمی»: یک کار پژوهشی در دانشگاه صنعتی شریف تهران در سال 1381 با همکاری مژده اشرفی. منتشر شده در [http://www.vii.at/TAWAN/F102_TAWAN_Herbst2004.htm#_Toc94118606 گاهنامه «توان»] شماره پاییز 1383 - بخش فارسی

در وبگاه [http://www.vii.at/F04_Tawan_Hauptseite.htm آن گاهنامه] آمده: