مجموعه مقالات معماری منظر

منبع:manzaronline

نویسنده : مولود شهسوارگر، دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه تهران، نیمسال دوم 90-89
چكيده :
معماري منظر دانش نويايي كه در مدت كوتاهي كه از عمر خود سپري كرده است با رويكردها و انديشه هاي گوناگوني روبرو بوده است كه هر يك بنا به اهميت خود در رشد و شكل گيري آن نقش مهمي داشته است. از جمله رويكردهاي تاثير گذار درمعماري منظر، توجه به ويژگي هاي محيطي و بستر پروژه است، خواه ويژگي هاي كالبدي و بصري (فرم زمين، گياهان و عناصر طبيعي،...)وخواه ويژگي هاي ذهني (تاريخي، اجتماعي و...). هيدئوساساكيhideo sasaki)) از جمله معماران منظر معاصر است ،که توجه به خصوصيات بستر پروژه از قبيل خصوصيات تاريخي،اجتماعي، اقتصادي،طبيعي و محيطي را ضروري مي داند. با گسترش ساخت و سازهاي بي رويه در شهرهاي امروز، توجه به عناصر طبيعي شهرها مانند رودها، كوه ها، جنگل هاو... مي تواند در كم كردن آثار نامطلوب آنها تاثير پر اهميتي داشته باشد. از طرفي در ميان هياهو و پيچيدگي زندگي امروز نياز به وجود فضاهايي كه گذران اوقاتي را به دور از دغدغه هاي زندگي در بستر طبيعي پاسخگو باشد، بسيار احساس مي شود. توجه به عناصر طبيعي موجود در شهر از ديگر نكاتي است، كه در پروژه هاي ساساكي به خوبي مشاهده مي شود. او پروژه هاي قابل توجهي در طراحي حاشيه رودخانه هاي شهري دارد،لذا مطالعه آثار و انديشه هاي او به عنوان معمار منظر معاصر داراي اهميت مي باشد. كنار رودهاي دائمي فضاي شهري ممتدي است ،كه از دل شهر مي گذرد و در تصوير ذهني اكثر شهروندان سر زندگي و شادابي را مي سازد. اين سرزندگي معمولا متقارن با تنوع فضايي و رفتاري فضاي كناره است و همين امر شهروندان را به حضور در اين فضا دعوت مي كند(پاكزاد، 1384) در تمامي شهرهاي دنيا كه رودي در آن جريان دارد حاشيه رود از فضاي مهم شهري است كه مكان مناسبي براي تعاملات اجتماعي و حتي خلوت و تنهايي به وجود مي آورد. از جمله پروه هاي موفق طراحي شده در این زمینه ، توسط ساساكي طراحي منظر حاشيه رودخانه وايت است. اهميت اين پروژه تا حدی است كه طرح منظر آن در سال 1999 موفق به دريافت جايزه بهترين پروژه از جامعه معماران منظر بوستون و در همان سال جايزه مريت از جامعه معماران منظر آمريكا شد. این پروژه که بر حاشیه شرقی و غربی رودخانه امتداد یافته ، رویکرد اصلی در طراحی آن تجدید حیات شهری است. این مهم با بکار گیری راهبردهایی مانند ایجاد فضاهای باز برای ارتباط مردم با طبیعت و یکدیگر، و ارتباط رودخانه با بافت شهری اطراف تحقق یافته است.
مقدمه:
هيدئوساساكي استاد و معمار منظر از چهره هاي مهم و تاثيرگذار معاصر است. او در سال 1919 در ريدلي كاليفرنيا بدنيا آمد. در سال 1946 در رشته معماري منظر از دانشگاه ايلينويز فارغ التحصيل شد و به ادامه تحصيل در دانشگاه هاروارد پرداخت. از سال 1958 تا 1968 عضو دپارتمان معماري منظر دانشگاه هاروارد بود و در سال 1953 شركت خود را تاسيس كرد. پروژه هاي او جوايز زيادي را در مسابقات و انجن هاي مختلف به خود اختصاص داده است. هيدئوساساكي در زمينه طراحي فضاهاي شهري نشانه اي نيز به فعاليت پرداخته است ،كه در اين زمينه مي تواند به پروژه هاي موفقي همچون ميدان كاپلي بوستون (Boston`s coply square) و ميدان واشنگتن نيويورك (New your`k Washington) اشاره كرد. در پروژه هاي او طيفي از طبيعي ترين و ارگانيك ترين پروژه ها با مداخلات حداقلي در طبيعت و احيا و زنده سازي محيط زيست تا طراحي هاي مدرن سطوح ساده و يكدست (بيشتر در طراحي محوطه هاي دانشگاهي و اداري كه حالت رسمي تري دارند به كار برده شده است) قابل مشاهده است. پروفسور چارلز هريس كه به مدت 42 سال در دانشگاه هاروارد تدريس مي كرد در مورد رويكرد طراحي او مي گويد:" ساساكي زيباشناختي خاصي را در طراحي تصديق نمي كرد، او مي خواست كه نيازهاي بشر و نيروهاي طبيعي موثر در منظر سايت درك شود." هيدئوساساكي در جواني در مزرعه ي خانوادگي شان كار مي كرد و اين بستري بود، تا هيدئو به لمس گياهان وطبيعت از نزديك بپردازد و با طبيعي ترين حالات گياهان آشنا شود. مي توان گفت كه اين تجربه در رويكرد فلسفه طراحي اش بدون تاثير نبوده است. در اين جا بود كه فلسفه احترام به طبيعت را ،كه بعدها از مهم ترين رويكردهاي طراحي هايش شد ، را آموخت. او معتقد است كه راهبردهاي طراحي بايد در ارتباط با محيط و بستر شكل بگيرد. او توجه به خصوصيات بستر پروژه از قبيل خصوصيات تاريخي، اجتماعي، فرهنگي، محيطي، طبيعي و جغرافيايي را ضروري مي داند. با مطالعه آثار و انديشه هاي هیدئو ساساكي، از رويكردها و فلسفه هاي او مي توان به ميان رشته اي بودن روند طراحي منظر، توجه به جنبه هاي محيطي توجه به اصول منظر پايدار و توجه به جنبه هاي اجتماعي زندگي جمعي اشاره كرد. شركت ساساكي در چندين طراحي سبز شركت كرده است. ويژگي اصلي اين گونه طرح ها حفظ و ارتقاء سلامت محيط زيست مي باشد. از جمله معروفترين اين گونه پروژه ها مي توان به زيستگاه مرتعي والدن وودز)تصویر1) (Walden woods landfill wildlife habitat)و زيستگاه ويرجينيا(تصویر2) (the Virginia Biosphere) اشاره كرد. در اين دو پروژه او سعي در باززنده سازي و برگرداندن حيات در حال انقراض سايت دارد. او از گيااهان بومي براي احياي طبيعت اطراف و ايجاد بستر مناسبي براي زندگي حيوانات بومي، بهره مي برد.
در طراحي پروژه والدن وودز او از يكي از آخرين دستاوردها و تكنولوژي هاي دنياي معاصر بهره مي برد، تا حيات در حال انقراض آن را دوباره احيا كند و آن اينكه يك شبكه از لوله هاي خارج كننده گاز متان براي نفوذ در مناطق جنگلي شكل مي دهد ، تا به رشد گياهان و علف ها و درختان بومي سرعت بخشد. از ديگر اهداف ايجاد اين جنگل ها در اطراف علفزارها ايجاد پيوستگي در مناظر طبيعي اطراف مي باشد. بهره از گياهان بومي منطقه در غالب پروژه هايش ديده مي شود، چنان كه در پروژه پارك ساحلي چارلزستون )تصویر 3،4)(charlesto waternott park) ، احياي پوشش گياهي بومي راه حلي براي افزايش ارزش زيست محيطي بستر و افزايش محبوبيت نواحي كنار ساحل و جذب شهروندان به اين نواحي مي باشد. هيدئو ساساكي از جمله معماران منظر معاصر است، كه به اصول طراحي منظر پايدار توجه دارد. از جمله ويژگي هايي كه اين اصل را در كارهاي او قوت مي بخشد، استفاده از گياهان بومي منطقه مورد نظر 2- ايجاد زيستگاه حيات وحش 3- توجه به روش هاي ساخت و مصالح و همچنين توجه به حفاظت و سلامت آب و خاك و همساز شدن با محيط طبيعت اطراف مي باشد . اليزابت ميك يكي از همكاران شركت ساساكي مي گويد:" مثل تمام طراحان خوب، فضاهايي را گسترش مي دهيم ، كه مردم دوست دارند ، در آن ها زندگي كار و تفريح كنند، فضاهايي كه مدت زماني طولاني كاربرد خواهند داشت." او همچنين به نيازهاي اجتماعي زندگي جمعي و ثبت خاطرات مشترك جامعه بها مي دهد. به طور مثال در طرح هاي او براي حاشيه رودخانه ايندياناپلس (central indianapolis riverfront) لنگر گاه ملي (National harbor) و پارك ساحلي چارلز ستون مي توان شاهد چنين فضاهايي بود. ساساكي را مي توان از پيشگامان كار گروهي دانست. او طراحي منظر را روندي ميان رشته اي مي داند كه از تعامل متخصصين در رشته هاي عمران طراحي و برنامه ريزي شهري، معمار و منظرو... پديد مي آيد. او تئوري و عمل را در كنار هم مي ديد ، و اعتقاد داشت كه دانشجويان بايد مشكلات طراحي را در دنياي واقعي تجربه كنند. او دانشجويان خود را در كنار تئوري هاي آموزشي، درگير پروژه هاي عملي كرد. آن ها در كنار مهندسان عمران، طراحان شهري، و معماراني چون اروسارينن و مجسمه ساز و معمار منظر ايسامونوگوچي به تجربه مي پرداختند پیتر واکر(Peter walker) كه بعد از فارغ التحصيلي از هاروارد به همكاري با شركت ساساكي پرداخت، در اين مورد مي گويد: "بسياري از ما ساعت زيادي را در دفتر او همچون دانشكده اي كار كرديم." ساساكي در مفهوم و فلسفه طراحي اش همانقدر كه به برنامه ريزي دقيق و شناخت ميحطي اهميت مي دهد، همانقدر هم شاعرانه و خيال گونه برخوردمي كند. الن وارد همكارانش در اين ومرد مي گويد:" ما مي خواهيم سلسله فضاهايي به يادماندني را در مسير رسيدن شما به پارك خلق مي كنيم. ما مي خواهيم مردم فضا را بشنوند، ببينند و احساس كنند." در نهايت مي توان هيدئو ساساكي را معمار منظري دانست، كه طرح هاي او در هماهنگي و تناسب با بستر و محيط و نيازها و موضوع پروژه، خواه ارگانيك با مداخله حداقلي در طبيعت و خواه با رويكرد مدرن شكل مي گيرد.
معرفی پروژه :

موقعیت مکانی : پروژه مورد نظر بر حاشیه شرقی و غربی رودخانه وایت که در قلب شهر ایندیاناپلیس، ایالت ایندیانا در جریان است، بین سالهای 1992تا1997 ساخته شد. ساختار فیزیکی پروژه : پروژه حاشیه رودخانه ایندیاناپلیس ، حاشیه رودخانه وایت و کانال مرکزی را به سلسله فضاهای باز متحدی که بافت شهری مرکز شهر را به منبع غنی فرهنگی ، تاریخی و طبیعی حاشیه رودخانه متصل می کند ، تغییر داده است. ساساکی در ابتدا یک طرح اصلی برای کریدری 9 مایلی که رودخانه در مسیر جریانش در شهر بوجود آورده، آماده کرد. این طرح گویای ارتباط بافت مرکز شهر با رودخانه توسط فضاهای باز جدید است . این فضاهای باز عمومی، فرصت هایی برای توسعه های مسکونی ، ورزشی ،سازمانی و محلی در حاشیه رود و سایت کانال بوجود می آورد، فرصتی برای ساختمانهای موزه ایالت و تآتر آیمکس تا پارک بیس بال و الحاقات باغ وحش ایندیانا. فاز نخست تکمیل شده طرح ،فضای شهری لبه رودخانه است، پارک اتصال میان محله مرکز شهر و مرکز تجاری و رودخانه است .در طول قرن اخیر لایه هایی از کاربری های مختلف بر منظر سایت تاثیر گذاشته، جاده ها، پل ها، ساختمانهای صنعتی، تجاری، یادبود ها و ... از این قبیل اند. ساساکی به طور آگاهانه این عوامل را در فرم پارک تفسیر کرد، نه از طریق احیای تاریخی صریح یا تقلید صرف از کذشته ،بلکه از طریق کشف تفسیر های بر جای مانده بر بستر پروژه. عنصر اصلی سازمان دهنده طرح، توسعه کانال مرکزی (در دهه هشتاد مرمت شد.) در پارک و جاده ملی هستند، که هم سطح جاده اول از مرکز شهر به رودخانه است. بخش مرکزی پارک پلاتزای جشن است، که در طول سمت جنوبی تفرجگاه جاده ملی قرار گرفته و رو به سمت رودخانه دارد. پل قدیمی مرمت شده واشنگتن، پلاتزای جشن را به ورودی باغ وحش در سمت غربی رودخانه متصل می کند. تفرجگاه جاده ملی که بر مسیر قبلی خیابان ایندیاناپلیس شکل گرفته، مسیر پیاده اصلی به سمت رودخانه از مرکز شهر است. نقطه پایانی این تفرجگاه به صفه مک کرمیک می رسد، که پل عبوری اولیه لز رودخانه را به یاد می آورد. در ساحل غربی باغ وحش، باغ ها و ساختمانهای جدیدی ساخته شده بود که به تفرجگاه ساحلی وصل میشود. در ساحل شرقی ساختمانهای دانشگاهی جدیدی قرار داده شده اند تا دید و منظر رودخانه و دسترسی به تفرجگاه را افزایش دهد. تحلیل کلیت پروژه : تحلیل کلیت پروژه در سه جنبه حسی و بصری، زیست محیطی و اجتماعی انجام شده است.

جنبه حسی و بصری : در طرح اصلي براي حاشيه رود ايندياناپليس سيل بندهاي ديوارهاي براي حفاظت مركز شهر از سيلابهاي دوره اي رودخانه ساخته شدند. اين ديوارهاي سيل بند حصار تاثيرگذاري را ميان شهر و روددخانه پديد مي آورد كه براي كاهش اين فاصله و جدايي طرح اصلي دسترسي هاي به هم پيوسهت اي را در طول هر دو طرف حاشيه رودخانه پيشنهاد مي كند. با وجود چنين دسترسي هايي ارتباط ميان بافت شهري مركز شهر و تفرجگاه ساحلي را به آساني ممكن مي سازد. همچنين طرح اصلي فضاهاي باز اصلي را در موقعيت هاي كليدي براي ارتباط تفرجگاه ساحلي با بافت شهري پيشنهاد مي كند. در طول 175 سال اخير لايه از كاربري هاي مختلف بر منظر سايت تاثير گذاشته است. جاده ها و پل ها، ساختمان هاي
تجاري و صنعتي، بناهاي يادبود، نيروگاه ها، كانال ها و سل بندها، كه همه نشان از رشد و گسترش شهر در قرن اخير دارد. ساساكي اين عوامل را در فرم پارك تفسير كرد. نه از طريق احياي تاريخي صريح يا تقليد از گذشت بلكه با آزاد كردن معاني و تفسير جنبه هاي بر جامانده مربوط به بستر پروژه، شرايط توپوگرافيك و ارتباط زمين و آب. تفرجگاه جاده اصلي كه بر مسير قبلي خيابان ايندياناپليس شكل گرفت، مسير پياده اصلي به سمت رودخانه از طرف مركز شهر است. نقطه پاياني به صفه مک كرميك مي رسد، كه پل عبوري اوليه از رودخانه را به ياد مي آورد. نقطه برخورد پل فدیمی با حاشیه رودنفطه مهمی در طرح به شمار میرود، که فضای شاخص طرح ،پلاتزاي جشن در این نقطه قرار گرفته است. اين پلاتزا به صورت آمفي تئاتری از سنگ و چمن شكل گرفته است.(تصویر 7) خطوط سنگي منحني شکل بر بستر وسيع و سبز چمن شیبدار كه خطوط توپوگرافيك را به ذهن مي آورد،مكان و نقطه اي براي نشستن و استراحت و فعاليت هاي ديگر تعريف مي كند. اين خطوط سنگي بواسطه تضادي كه رنگ خاكستري روشن آن ها با بستر چنين به وجود مي آورد و هم به واسطه فرم پيوسته ي منحني شكل شان مردم را به خود جذب مي كنند. (تصویر 8) فرم هر منحني نسبت به منحني كناري خود تيغير يافته و به صورت يك شكل و موازي هم نيستند و اين پتانسيل مثبتي است جهت اينكه در هر نقطه از منحني ديدي متفاوت از منظر اطراف و رودخانه را پيش روي مخاطبان قرار مي دهد. ديگر پتانسيل كه اين خطوط نرم نشستن براي فرد به وجود مي آوردند تجربه اي متفاتي است كه در دفعات مختلف نشستن در نقاط مختلف پلاتزا در ذهن او خلق مي كند، و تجربه فضا را براي او تكراري و خسته كننده نمي كند. به لحاظ كالبدي حاشيه رودخانه وايت در سطحي پايين تر از بافت شهري و اطراف اش قرار گرفته است. اين ويژگي علاوه بر اين كه بافت شهري را از سيلابهاي دوره اي رودخانه حفاظت مي كند با ايجاد محوريت كاني و جدا كردن خود از هياهو و شلوغي شهر فضايي مناسب براي زندگي جمعي، جشن ها و حتي خلوت و تنهايي و گذران اوقات فراغت و لذت بردن از كناره رود فراهم مي آورد. ديد مستقيم به حاشيه رود هنگام عبور از پل قديمي واشنگتن، مي تواند عامل تشويق كننده اي براي حضور در فضاهاي باز عمومي حاشيه رودخانه باشد. پل واشنگتن علاوه برکارکرد عبور و گذر، می تواند نظرگاهی برای تماشای دید و منظر اطراف باشد. وجود عناصر سبز ر روی پل سبب پیوستگی بصری آن با سبزینگی حاشیه رود می شود.

جنبه زیست محیطی : توسعه پایدار شهری در میان تجربه ها و دستاوردهای خود به زیر ساخت های سبز شهری اشاره می کند که بر اساس احیای لبه های طبیعی شهر استوار است.دره ها، حاشیه رودها و ساحل دریا از جمله لبه های قابل برنامه ریزی شهر هستند که احیای آنها سهم مهمی در باز گرداندن کیفیت مطلوب زیست به محیط دارد. (منصوری ،1389) ایجاد سلسله فضاهای باز در حاشیه رودخانه وایت سبب دور شدن وسایل نقلیه و ساخت و سازها از لبه رود شده و در پاکیزگی هوا مؤثر می باشد. همچنین استفاده از گیاهان بومی علاوه بر حفظ شرایط اکولوژیکی آب باعث زیبایی و کیفیت محیطی شهر می شود.

جنبه های اجتماعی : پلاتزای جشن در حالی که رو به سمت رود خانه دارد، فضای مناسبی برای فعالیت های جمعی، جشن های ملی، ثبت خاطرات مشترک و در نتیجه تقویت حس مکان و احساس تعلق خاطر مردم دارد. ( تصاویر 9 و 10 و 11 ) رویکرد معمار منظر در طراحی : در پروژه مورد نظر، رویکرد معمار احیا و زنده سازی بوم و بستر به خوبی مشاهده می شود. مثلا توجه به بستر تاریخی پروژه، طراح با حفظ عناصر و ویژگی های تاریخی در سایت، علاوه بر تداوم وحفظ هویت آنها، نقش این عناصر را در زندگی جمعی مردم شهر احیا کرده و باعث تداوم و تقویت خاطرات آنها می شود. طرح از لحاظ کالبدی نیز به خوبی با فعالیت ها و کاربری های اطرافش ارتباط بر قرار کرده است. پل مرمت شده واشنگتن ارتباط میا کاربری های پر جمعیت وپر طرفداری چون باغ وحش ایندیانا و محوطه جمعی طرح را در دو طرف خود برقرار می کند و باعث رونق گرفتن فضاهای دو طرف رودخانه شده است. راهکار اصلی طرح، که ایجاد سلسه فضاهای باز بهم پیوسته ای در حاشیه رود است ،ارتباط میان زندگی مردم شهر ومنبع غنی رودخانه را احیا می کند.این طرح علاوه بر تقویت ارتباط مردم با عنصر طبیعی موجود در شهرشان و کاستن اثرات نامطلوب زندگی پر هیاهوی شهری، باعث تقویت تعاملات اجتماعی مردم و ثبت خاطرات مشترک جمعی شده است . در کلیت طرح رویکرد مدرن معمار به خوبی دیده می شود که فضا های باز و وسیعی، مناسب برای جمع شدن مردم و دیدار هم می باشد. فلسفه احترام به طبیعت معمار این گونه در طرح تجلی یافته است، که در نقطه مرکزی پارک ،پلاتزای جشن، با بکار گیری خطوط نرم و ارگانیک به جای خطوط مستقیم و خشک به احترام و تواضع در برابر رود پراخته و فضایی آرام و دلنشین برای حضور مردم فراهم آورده است.

نتیجه گیری : از تحلیل پروژه مورد نظر، درمی یابیم که طرح، هم به جنبه های عینی و هم به جنبه های ذهنی منظر توجه کرده است، و علاوه بر تأثیر خوشایند حسی و بصری که ایجاد می کند، پتانسیل هایی از جمله زنده کردن بستر تاریخی سایت، تقویت نقش رودخانه وایت به عنوان عنصر سازمان دهنده شهر، خلق فضاهای جمعی و تقویت احساس تعلق مردم به شهر و امکان بهره همه اقشار جامعه را از عنصر طبیعی درون شهر، رودخانه وایت، بوجود آورده است. طرح منظر حاشیه رود خانه وایت در شهر ایندیاناپلیس، با شکل گرفتن در کنار عنصری تاریخی همچون پل قدیمی واشنگتن باعث زنده شدن و حیات دوباره این عنصر تاریخی شده است و همچنین با تبدیل آن به پیاده راهی که عامل پیوند ورودی باغ وحش و بخش مرکزی پروژه است، بستری را برای رویدادهای خاطره انگیز و جمعی در قلب شهر ایندیانا به وجود آورده است، و باعث تعلق خاطر مردم و تقویت حس مکان می گردد. در اکثر شهر های دنیا که رودخانه ای در میان آن جریان دارد، رود به عنوان یکی از محور ها و عناصر سازمان دهنده شهر نقش مهمی ایفا می کند و معمولا هسته تاریخی شهر در کنار رود مشخص می گردد. این پروژه با تبدیل حاشیه رودخانه وایت به مجموعه فضاهای باز عمومی علاوه بر پیوند رودخانه با مرکز شهر، رودخانه را به یکی از عناصر سازمان دهنده کالبد شهر تبدیل کرده است. همچنین چون پروژه بستر مناسبی برای توسعه های مجاور خود فراهم آورده بر اهمیت رودخانه به عنوان عنصر سازمان دهنده شهر می افزاید . علاوه بر آثار تاریخی ،هویتی و اجتماعی که بر شمرده شد، زنده کردن حاشیه رود و تعریف آن به عنوان تفرجگاهی همگانی، امکان استفاده از عنصر طبیعی را برای همه مردم از پیر و جوان، غنی و فقیر فراهم آورده است، و از آن جایی که در مرکز شهر قرار گرفته است، مکان مناسبی برای تعامل اقشار مختلف جامعه پدید آورده است.

منبع:manzaronline

نویسنده : سارا عليمردانلو ( دانشجوي كارشناسي ارشد معماری منظر دانشگاه تربيت مدرس )


با تخريب زيستگاه هاي طبيعي و گسترش شهر، نياز به فضاهاي سبز براي ايجاد تعادل اكولوژيك، اهميت مي يابد. پارك جنگلي شهري به عنوان فضاي سبز کلان بر ويژگي هاي زيست محيطي و اکولوژي شهري تاثير مثبت مي گذارد و با پاسخگويي به نيازهاي تفريحي و تفرجي مي تواند بر ساختار و خدمت رساني شهري تاثير مهمي داشته باشد. اين تحقيق براي پاسخگويي به نياز طراحي پارک هاي جنگلي شهري تدوين شده و با بررسي و تحليل مدارک جمع آوري شده، تهيه پرسشنامه از ترجيحات مردمي، تعريف دقيقي از پارک جنگلي شهري و اصول طراحي، منظري پايدار و قابل تعميم در توسعه اين پارک ها را ارایه مي دهد. هدف اصلي اين تحقيق ارایه راهکاري براي طراحي اين پارک ها و امکان توسعه آنها در قالب گسترش کالبدي و توسعه عملکردي است. مطالعه موردي، پارک جنگلي چيتگر است که به عنوان فضاي سبز کلان و حياتي، در مجاورت شهر تهران و شهرك چيتگر واقع شده است. در فرآيند بررسي پايداري منظر پارک جنگلي چيتگر، نخست ويژگي هاي کالبدي، بيولوژيک و اقليمي پارک شناسايي مي شود و سپس با ارزيابي توان اکولوژيک، ويژگي هاي ديد و منظر، نيازها و ارتباط آنها با يکديگر تعيين مي شود و در گام آخر با انطباق يافته هاي تحقيق، پيشنهاداتي راهبردي، با توجه به ترجيحات مردمي، در ايجاد منظري پايدار براي پارک چيتگر با رعايت اصول پايدار و با هدف حفظ، توسعه و ارتقاي كيفي محيط ارائه مي گردد. هدف از مطالعه حاضر، آشنايي با اصول پايداري شهري مي باشد و در پي آن ارائه راهكارهايي به منظور ايجاد منظر پايدار شهري در راستاي حفظ و توسعه پارك هاي جنگلي مورد توجه قرار مي گيرد. اگرچه اطلاعات مدون ولي محدودي در رابطه با برخي از پارك هاي جنگلي در ايران صورت گرفته ولي متاسفانه از نظر اجرايي اين نوع پارك ها عموماً فاقد فضاهاي مورد نياز خدمات شهري اند و در حد پارك هاي جنگلي يا باند هاي سبز باقي مي مانند. بنابراين مطالعه حاضر براي ارتقاء محيط و منظر سايت مورد مطالعه بر اهميت منظر پايدار در الگوي مديريت پارك هاي جنگلي شهري تاكيد نموده و بر اهميت منظر پايدار در الگوي مديريت پارك هاي جنگلي تاكيد كرده و بر همين اساس تمام امكانات سايت را جهت ايجاد اين پايداري واجد اهميت مي داند. از اين رو در اين پژوهش مطالعاتي براي دستيابي به تعريف دقيقي از پارك جنگلي شهري، ويژگي هاي آن و مفهوم منظر پايدار و ارائه راهكارهايي در اين راستا در ارتباط با نمونه موردي پارك چيتگر مي باشد. بر اساس گفته هاي فوق اين مطالعه بر آن است تا نشان دهد كه مديريت مطلوب ايجاد و نگهداري پارك هاي جنگلي شهري در صورت اتخاذ يك رويكرد جامع مي تواند از توفيق بيشتري در تامين يك منظر پايدار براي پارك هاي جنگلي شهري با در نظرگرفتن سه اصل مهم محيط، اجتماع و اقتصاد برخوردار باشد. بنا بر تعاريف و مفاهيمي كه از اصول پايداري منظر در خصوص پارك هاي جنگلي بيان مي شود، اهداف عملياتي براي ايجاد منظري پايدار در پارك جنگلي مورد مطالعه، عبارتند از: - ارايه پيشنهادات راهبردي به منظور حفاظت اكولوژيك پارك - بررسي كمبود سرانه برخي از كاربري هاي خدمات عمومي شهري از جمله فضاهاي سبز، فضاي تفريحي - آموزشي و نمايشگاهي با حفظ ويژگي هاي اكولوژيكي پارگ جنگلي - ساماندهي خطوط پياده و سواره براي جابجايي استفاده كنندگان محوطه پارك و تمهيداتي رفاهي و خدماتي براي خوروهاي شخصي كه مانع ورود آنها به داخل پارك شود. - تامين نيازهاي رواني استفاده كنندگان با توجه به پتانسيل هاي بالقوه مناظر طبيعي پارك - نتيجه تحليل كاربردي پرسشنامه در ارائه راهكارهايي براي ايجاد منظري پايدار براي پارك جنگلي چيتگر بر اساس مطالعات انجام شده در زمينه ضروريات مردمي، توان اكولوژيك، ويژگي هاي اكولوژيك و زيبايي شناختي راهكارهايي براي ايجاد منظري پايدار در پارك جنگلي چيتگر به شرح زير ارائه گرديد: 1. با توجه به ترجيحات مردمي، منظر نامطلوب، غير قابل درك و به ميزان بالايي داراي اغتشاش است؛ كه بيشتر شامل مكان هايي مي شود كه فاقد تنوع و هماهنگي در پوشش گياهي با هم، مناظر تخريب يافته جنگل، سازه هاي درون پارك و منظره ساختمان هاي شهري در فاصله نزديك و در پيش زمينه است. از اين روي مكان يابي بخش هاي تفرجگاهي در بستر جنگل به صورت لكه اي، البته با در نظر گرفتن حائل دراطراف اين بخش ها، با توجه به امكان سنجي محيط بر اساس توان اكولوژيك و زيبايي شناختي محيط پيرامون پيشنهاد مي گردد و همچنين متمركز كردن بخش هاي تفرجگاهي به صورت طراحي لكه اي اين امكان را به وجود مي آورد كه توسعه در مراحل جداگانه اجرايي در هر يك از اين لكه هاي تفرجي صورت گيرد. 2. مصالح مصرفي انسان ساخت در مبلمان و مسير هاي دسترسي پارك به دور از هرگونه هماهنگي با محيط اطراف خود مي باشند، لذا به منظور هماهنگي بيشتر پيشنهاد مي گردد حتی الامكان از المان هاي طبيعي و مصالح بومي منطقه چون چوب و لاشه سنگ و ... استفاده شود و همچنين براي جدا سازي تردد سواره از فضاهاي مجاور آنها از جدول هاي سيماني و از يك عنصر مجزا و مشخص براي تعريف لبه استفاده نشود، بلكه از مصالح طبيعي استفاده شود. 3. در طراحي مسير اتوبوس هاي ويژه پارك و دوچرخه به توالي فضاها توجه شود؛ به ترتيبي كه قسمت طولاني از مسير از ميان يك منظر يكنواخت عبور داده نشود. قرار دادن فضاهاي باز و گسترده بلافاصله پس از فضاهاي متراكم و محصور، ايجاد گشودگي در فضاهاي پيچ ها و كشت گونه هاي درختچه اي و پوششي در هر دو طرف مسير از جمله توصيه بر اساس ترجيحات بصري استفاده كنندگان مي باشد.
4. با توجه به رعايت اصول پايداري منظر جنگلي، كاشت درختان بومي، مانند سرو خمره اي و نقره اي، اقاقيا، زبان گنجشك و ... و ايجاد توالي ثانويه به منظور حفظ اكوسيستم، در محدوده جنگلي پارك توصيه مي گردد. بنابراين استفاده از گياهان بومي در كشت جنگلي و رعايت اصول اكولوژيك طراحي در حفظ بقاي گونه هاي گياهي بومي و گياهان متناسب با منطقه مي تواند پارك را به ذخيره گاه ژنتيكي ويژه اي تبديل كند.
5. محدوده جنگلي مي تواند داراي فضاهاي باز و فضاهاي متراكم جنگلي باشد. اين عمل مي تواند به منظور ايجاد ساختار مشابه فضاي جنگلي طبيعي باشد و پرهيز از ايجاد پهنه هاي وسيع جنگلي تك كاشت، بخصوص سوزني برگ ها؛ زيرا اين گونه پوشش كاملاً يكنواخت و خسته كننده بوده و با سرزندگي فضاهاي تفرجي در تضاد مي باشد. همچنين كاشت به صورت مخلوطي از درختان خزان پذير و هميشه سبز به منظور تنوع در كاشت آنها مي تواند كمك شاياني به اين منظور بنمايد.
6. پیش بینی دریاچه مركزی در كنار مجموعه پارك جنگلی چیتگر، به لحاظ اكولوژيكي می تواند به عنوان يك خرد اقليم در محدوده پارك عمل نمايد. از اين رو از خشكي هواي پارك كاسته و در جهت تلطيف كردن فضاي پيراموني مثمر ثمر واقع گردد. 7. با توجه به اولويت زماني (عصر و شب) در استفاده از اين پارك،‌ نياز به نورپردازي ويژه شبانه در مسير سواره (اتومبيل و دوچرخه)، پياده، محل كمپينگ و قسمت هايي در لابه لاي درختان براي گردش در جنگل وجود دارد. از اين رو استفاده از المان هايي براي نور پردازي با مصالح طبيعي چون چوب و سنگ كه منافاتي با محيط طبيعي اطراف نداشته باشد، مناسب به نظر مي رسد. 8. اولويت استفاده از اتومبيل شخصي، ايجاد پاركينگ ها و يا جايگزيني سياست حمل و نقل عمومي جهت دسترسي به پارك را مي طلبد. از آنجا كه مراجعان به پارك می توانند اتومبیل شخصی خود را بدون محدودیتی در محوطه پارك متوقف و در پایان نیز با خودرو شخصی مجدداً آنجا را ترك كنند، در برخی ایام هفته فشردگی و گره ترافيكي ايجاد شده توسط خودروها در خیابان های داخل پارك به حدی است كه برای بسیاری از مراجعان مشكل آفرین می شود. ازدحام، سروصدا و آلودگی هوا منظره ای را به وجود می آورد كه كمترین نشانی از آرامش و سكوت در آن مشاهده نشده و بالعكس نمود یك توقفگاه عظیم خودرو را به خود می گیرد. بنابراین برای حل این تضاد عمیق كه در عمق یك پارك جنگلی چنین فاجعه زیست محیطی اتفاق می افتد، پیشنهاد می شود كه بر اساس یك مطالعه با تمهیدات مناسبی كه برای مراجعه كنندگان به پارك در نظر گرفته می شود، انتقال آنها به درون پارك از طریق مراجعه مستقیم با اتومبیل منتفی و در عوض وظیفه حمل و نقل مسافران از طریق اتوبوس های مخصوص حمل دوچرخه انجام شود. از اين رو مكان يابي سايت براي ايجاد یك یا چند پاركینگ سنتی و یا مكانیزه هوشمند برای نگهداری خودروهای شخصی مراجعان به پارك چیتگر مي تواند راه گشاي اين معضل باشد. در كنار اين مكان ها فعاليت هاي ديگري از جمله فروش و نمايشگاه هايي براي فروش لوازم يدكي و تعمير دوچرخه نيز صورت پذيرد. در نتيجه محیط پارك چیتگر و تمامی دسترسی های داخلی آن فقط برای عابران پیاده و دوچرخه سواران و اتوبوس های حمل كننده دوچرخه اختصاص مي یابد و قطع عبور و مرور خودرو در محوطه پارك هوای پاكیزه و آرامش در محیط پارك را به همراه خواهد داشت. 9. در نظر گرفتن يك مسير اختصاصي ويژه اتوبوس از مترو به پارك و همچنين افزايش خطوط اتوبوسراني از حومه به پارك و ساماندهي اين مسيرها در جهت بهبود امنيت آنها مي تواند در افزايش تعداد استفاده كنندگان زن از خدمات تفريحي – ورزشي پارك، مؤثر واقع شود. 10. ارائه خدمات گردشگري و تفريحي - آموزشي براي رده هاي سني مختلف و گروه هاي خانوادگي، گروه هاي دوستانه و يا فردي در قالب ايجاد فضاهاي متناسب با كاربري هاي مختلف الزامي است. مانند ايجاد آمفي تئاتر هاي روباز به منظور نمايش آداب و سنن و فرهنگ ملي. ايجاد نمايشگاه هاي دائمي و فصلي از گلها و گياهان بومي و غير بومي در چهار فصل، جهت آشنايي مراجعه كنندگان و همينطور آموزش و ارتقاء فرهنگ شهروندان در نگهداري و كاشت گياهان شهري. از اين رو توجه به جنبه هاي فرهنگي و تاريخي منطقه با ايجاد موزه و مسيرهاي تاريخي و نمايشگاه هاي محلي مي تواند تكميل كننده فضاهاي مورد نياز تفريحي و تفرجي بوده و از نظر اقتصادي در نگهداري پارك جنگلي مؤثر باشد. 11. به دليل اولويت انتخاب "منظر شهر" و با توجه به اينكه مسائل زيبايي شناختي در ترجيحات مردمي از اهميت ويژه اي در كاربرد اصول پايداري منظرداشته است؛ حفظ بهترين چشم انداز به شهر بايد در طرح توسعه آينده مد نظر قرار گيرد؛ از اين رو پيشنهاد مي گردد به منظور حفظ و ارتقاء كيفي ديد و منظر به سمت شهر، تراس هاي منظرگاهي به سمت منظر شهر متناسب با شيب و شكل زمين، با توجه به اصل رعايت ويژگي صورت پذيرد. اين بخش مي تواند با استفاده از اشكال هندسي و خطوط ارگانيك به طور تلفيقي جهت تاكيد بر فضاي انسان ساخت و گذر به سمت طبيعت جنگلي ايجاد شود. در نتيجه با حفظ و ارتقاء كيفي اين نوع پارك ها در جهت ايجاد منظري پايدار در شهر، به واسطه كاركرد زيست محيطي و تفريحي آنها مي توان گام مهمي در جهت پايداري و تعادل محيط طبيعي و محيط كالبدي- فرهنگي شهر آينده برداشت. به اين ترتيب رهيافت اصلي اين تحقيق، ارائه تعريف دقيق از پارك جنگلي شهري و اصول طراحي منظر پايدار بوده است.

منبع:manzaronline

[مقالات معماری منظر] بام سبز

[مقالات معماری منظر] بام سبز

طراحی معماری بام سبز

رویای زیبایی است.مخصوصا در این شهر پر از آلودگی و پر سر و صدا، داشتن چنین باغی و هر از چند گاهی پناه بردن به آن می تواند ثروتی بزرگ محسوب شود . اکنون تصور کنید می توانستیددر همین محل زندگیتان باغی را که وصفش کردیم در دسترستان داشته باشید و مالک آن باشید...
جالب است بدانید امروزه این کار براحتی امکان پذیر است .لابد می پرسید کجا و چگونه؟ به زودی خواهید دانست
با پیشرفت سریع تکنولوژی و بوجود آمدن مواد جدید میتوان بر روی بام هر خانه ، آپارتمان ، ویلا ، اداره، مدرسه، بیمارستان و هر ساختمان دیگری یک باغ زیبا با گیاهان کوچک وبزرگ ایجاد کرد.

به این ترتیب می توان ازفضای بلا استفاده روی بام که همیشه در معرض تابش آفتاب است ، با هزینه ای اندک برای ایجاد باغ استفاده کرد .این باغ ها در ساعات مختلف شبانه روز میتوانند مورد استفاده ساکنین قرار بگیرند.با توجه به اینکه ایجاد و احداث فضای سبز در شهرها به علت کمبود زمین و قیمت بالای آن ،بسیارهزینه بر و گران است و اکثر زمینها توسط ساختمانها و خیابان ها اشغال شده است،با تبدیل بام ساختمان به باغ، می توان طبیعت تسخیر شده توسط شهر را،به آن بازگرداند.در حدود 30 سال است که در کشورهای پیشرفته برای جلوگیری از اثرات مخرب آلودگی هوا،بطور بسیار جدی به مسئله ایجاد بامهای زندگی(بام های سبز)،توجه میشود.در 15 سال اخیر به علت کشف مواد ترکیبی جدید و ساده شدن مراحل ساخت باغ بر روی بام ،این کار به یک صنعت پر رونق بدل شده است . جالب است بدانید هر متر مربع فضای سبز، در سال حدود نیم کیلوگرم از آلودگی های معلق در هوا را گرفته و تصفیه می نماید .
مسکن یکی از مهمترین ساخته های بشر و برطرف کننده نیاز او به پناهگاه می باشد.اگر بتوان در شهرها علاوه بر رفع این نیاز ،به نیازهای دیگر او که نور خورشید - هوای پاکیزه و سلامت جسم و روان هستند ،توجه داشت،می توان بسیاری از مشکلات ناشی از زندگی شهری و دور بودن از طبیعت را از زندگی شهری زدود. گیاهان نقشی اساسی در تصفیه هوا و حفظ منابع و جلوگیری از سیلاب دارند .علاوه بر این آنها نقش انکار ناپذیری در آرامش بخشی به انسان و ارضای حس زیبایی شناسانه ایفا می کنند .آوردن گیاهان به بام یعنی ایجاد محیطی سبز، زیبا و نیمه عمومی (مشاع) برای ساکنین آن ساختمان .به این ترتیب کیفیت زندگی (یعنی احساس رضایت از محیط) بالا می رود.

تکنولوژی، راحتی و آسایش را با زندگی ماشینی به همراه آورده است . سوال اینجاست که چگونه میتوان نیازهای اصلی انسان، مثل پیوند با طبیعت را با استفاده از تکنولوژی برآورده کرد؟بامهای سبز یا (بامهای زندگی) راهی است که تکنولوژی به ما پیشنهاد می کند .اما چگونه می توان یک بام سبز داشت ؟این کار از نظر فنی بسیار ساده و صد در صد عملی است .

اکنون مشخصات بامهای سبز و شیوه احداث آن را بطور کلی و به اختصار برای شما توضیح خواهیم داد .یک بام سبز از گیاهان ،گلها و مسیرهای گردشی ایجاد شده است و به شما امکان گردش ،تماشا و نظاره باغ و پرورش گیاهان دلخواهتان را می دهد.

این باغ از 3 قسمت تشکیل شده است :


قسمت اول لایه های مورد نیاز برای حفظ آب در درون خود و جلوگیری از سرایت آن به عرشه بام است که شامل 3 لایه است.

قسمت دوم لایه محافظت کننده خاک است که از شسته شدن خاک در طول آبیاری جلوگیری می کند..

قسمت سوم خاک و گیاهان باغ است که بر روی لایه های قبلی قرار می گیرد .


روی بام سبز چه نوع گياهاني مي توان کاشت؟

اساساً دو نوع پوشش سبز بام وجود دارد:

• پوشش گسترده (يا پراکنده)
• پوشش متمرکز

پوشش گسترده (يا پراکنده):

کمترين نياز به نگهداري را دارند - نياز به آبياري ندارند- پوشيده از: خزه علف يا گیاهان خزنده.

پوشش خاک پراکنده- ارتفاع خاک mm150-50. اين نوع پوشش جايي کاربرد دارد که نياز به دسترسي نباشد. اين نوع پوشش حداقل وزن را اعمال مي کند و تقريباً روي هر بامي مي توانند نصب شوند. اين نوع پوشش همچنين در ساختارهاي صنعتي بسيار مناسب مي باشد. زيرا علاوه بر ايفاي نقش عايق رطوبت از جريان يافتن آب و تشکيل سيلاب جلوگيري مي کنند.

پوشش متمرکز:

ويژگيهاي آن:

آبياري منظم

نوع پوشش شامل: چمن با بوته هاي بلند و يا درختان مي باشد

پوشش خاک متمرکز ارتفاع خاک mm1500-150

در عمل هر نوع باغچه اي مي تواند با استفاده از پوشش متمرکز ساخته شود. از چمن گرفته تا آبنما، بوته هاي بلند، درختان جوان و ... نوع پوشش گياهي و اندازه نهايي آن عمق خاک موردنياز و روش آبياري را مشخص مي¬کند. روش نگهداري نيز وابسته به نوع گياه کاشته شده مي باشد.

انواع دیوار سبز(باغ عمودی)

دو گروه اصلی تقسیم دیوارهای سبز وجود دارد:1- نماهای سبز 2- دیوارهای اکسیژن ساز.

1- نماهای سبز:در این سیستم گیاه بر روی سطح نما حرکت می کند.در این سیستم گیاه رونده و یا پیچ در حالیکه ریشه در زمین دارد(در یک بستر خاکی) شروع به بالا رفتن از ساختمان می کند. اخیرا برای نمای سبز سازه ای حمایت کننده هم در نظر می گیرند.

2- دیوارهای اکسیژن ساز:خود به دو دسته سیستم های فعال و غیر فعال تقسیم می شوند:

الف.سیستم های فعال:
این سیستم ها جدید ترین نوع دیوارهای سبز می باشند.در این سیستم از هوای تولید شده توسط گیاهان در سیستم تهویه هوای ساختمان استفاده می شود.این دیوار ها بر مبنای علم تصفیه هوای بیولوژیکی با واسطه گیاهی بر مبنای تحقیقاتی که در بیمارستان واترلو انجام شده است،پایه ریزی شده است.دیوارهای سبز با فیلتر بیولوژیکی، ظرفیت تصفیه هوا را افزایش می دهند.پوششهای طبیعی موتورهای تصفیه کننده و پاک کننده هستند.و سیستم تهویه هوا با مکش از ریشه سیستم عمل می کند.

ب.دیوار سبز غیر فعال هیچ معنایی از حرکت هوا از ریشه ها به درون سیستم تهویه ساختمان ندارد.تاثیر سیستم غیر فعال بر روی کیفیت هوای ساختمان از نظر علمی جای سوالات زیادی دارد.بعضی از دیوار های سبز پشت شیشه محافظت می شوند تا نسبت به آنچه در دیوارهای غیر فعال رخ می دهد، جریان هوای قابل پیش بینی تری داشته باشند.در دیوار غیر فعال هیچ مکانیزمی برای گردش هوا وجود ندارد.در عوض آنها به صورت باز نگهداری می شوند تا بهبودی نسبی در گردش هوای آزاد تا آنجا که ممکن است، ایجاد کنند.

دیوارهای اکسیژن ساز، سازه ای مستقل دارند که جدا از نمای اصلی ساختمان و در فاصله ای نزدیک به آن قرار می گیرد و توسط ساختمان مهار می گردد.جزییات مختلفی برای طراحی این دیوار ها وجود دارد،که این جزییات بیشتر مربوط به چگونگی نگهداری گیاه بر روی دیوار و شکل قالب های نگهدارنده سیستم مربوط می گردد.در شکل زیر یک نمونه این دیوار ها واتصال آن به ساختمان را مشاهده می کنید.

دیوارهای سبز باعث کاهش دمای هوا می شوند،باعث ایزوله کردن دیوار می شوند و کاهش جذب انرژی خورشیدی و اشعات منعکسه از خیابان و ساختمانهای دیگر در شهر باعث می شود دمای مصالح تشکیل دهنده دیوار در این حالت از حالت طبیعی کمتر باشد و این تشعشع ثانویه در سطوح پوشیده شده با گیاه ذخیره می شوند.اگر چه این سطوح سبز در نتیجه فراتراوی،تنها در حدود 4-5 درجه یا کمی بیشتر دما را پایین می آورند.

دیوارهای سبز با سیستم گردش مجدد آب بکار روند.و به منظور کاهش آلودگی آب سنگین کاربرد داشته باشند که این کار را با جذب مواد مغذی غیر حلال در آب انجام می دهند.این مواد مغذی باکتریهای معدنی هستند که اجزای ارگانیک میکروسکوپی آنها را برای گیاهان آماده می کنند.


منبع : iranmemari.com

باغ عباس آباد بهشهر

باغ عباس آباد بهشهر

اين باغ در 9 كيلومتري جنوب شرقي شهر بهشهر واقع در استان مازندران در ميان جنگلهاي كوه جهان مورا، در پيرامون درياچه‌‌ طبيعي به دستور شاه عباس اول به صورت پلكاني و مطبق در 3 سطح احداث شد

مجموعه مذكور در قسمت جنوب به روستاي فرادست ييلاقي هزار جريب، در قسمت شرقي به جاده روستاهاي پاسند - هزار جريب، در غرب به اراضي كشاورزي و در قسمت شمال به روستاي علي تپه محدود مي‌گردد.

راه دسترسي به مجموعه مذكور از طريق جاده آسفالته‌اي است كه از جاده اصلي بهشهر - گرگان منشعب شده و بعد از عبور از روستاي التپه به محوطه مذكور منتهي مي‌گردد.

مجموعه مذكور شامل سد، بناي مركز مخزن سد، حمام، باغ، محوطه گلباغ (ايستگاه توزيع آب)، محور آبرساني به طول 600 متر، دو برج آجري به فاصله 186 متري از باغ و همچنين با فاصله 156 متري از يكديگر مي‎باشد كه احتمالاً به سال 1020 تا 1021 هـ . ق احداث گرديده است،

واحد صنعتي (آسياب آبي)، محل احتمالي كاخ پادشاهان صفوي و مراكز پخت سفال و آجر و همچنين واحدهاي مسكوني بخش خدمه، جاده‌هاي سنگ‌فرش ورودي به مجموعه و جاده‌هاي سنگفرش از محل باغ به كاخ و از محل باغ به محل آسياب مي‌باشد.

درياچه اين مجموعه با وسعتي بالغ بر 10 هكتار با عمارتي در مركز آن، كه در زمان آبگيري درياچه عمارت با ارتفاعي بالغ بر 18 متر به زير آب مي‎رود و فقط سقف آن همراه با درختچه‌هايي نمايان است.








منبع :ArturArch.com

باغ اشرف البلاد

باغ اشرف البلاد

شهر اشرف‎البلاد را شاه عباس اول در سال 1021 هـ . ق (1612 م)، در كنار سواحل درياي خزر در دامنه رشته كوه‎هاي البرز احداث كرد.


مجموعه باغهاي اشرف از 6 باغ متصل به يكديگر كه با ديواره‎هاي سنگي از هم جدا مي‌شدند، احداث شده است.


اين باغها شامل باغ و عمارت چهل‌ستون، باغ چشمه و باغ تپه در جنوب شرقي چهل ستون، باغهاي خلوت، باغ شمال و باغ صاحب‎الزمان در غرب چهلستون (كه در حال حاضر از آن باغها اثري ديده نمي‎شود) است.


هر يك از اين باغها محل اقامت زمستاني شاه عباس اول و هر كدام داراي عملكرد خاصي مانند: حرم‎سرا، تشريفات، تفريح، شكارگاه و... بود.

همچنين علاوه بر اين باغها 2 باغ ديگر در دوره صفويه ساخته شد:

باغ صفي‎آباد كه در آن رصدخانه وجود داشت و استخر عباس‎آباد كه براي شكار مورد استفاده قرار مي‎گرفت.








منبع :ArturArch.com

باغ ائل گلی تبریز (شاه گلي)

باغ ائل گلی تبریز (شاه گلي)

باغ ائل گلي (شاه گلي) درون بافت شهري و در فاصله 7 كيلومتري جنوب شرقي تبريز در استان آذربايجان شرقي با ابعاد 263 *40/355 متر مربع واقع شده است.

شاه گولي به معني «استخر شاه» ترجمه شده است.

گول در زبان تركي به معني استخر مي‎باشد. احداث بناي اوليه اين آبگير را به زمان پادشاهان آق قويونلو و توسعه آن را به زمان صفويه نسبت مي‎دهند.


شاهزاده قهرمان ميرزا، پسر هشتم نايب‎السلطنه عباس ميرزا، هنگام فرمانروايي در تبريز، به تعمير اين استخر همت گماشت، عمارت 2 طبقه زيبايي در وسط آن بنا كرد، از وسط ساحل شرقي استخر تا محل عمارت خياباني تعبيه نمود و كوه بلندي را كه در جانب شرقي استخر قرار داشت به صورت سكوها و پله‎هاي عريض مرتبي درآورد و در چند جاي آنها به فاصله معيّن جويها و آبشارهايي ايجاد كرد و در نظر داشت كه اين بنا را كاخ ييلاقي خود قرار دهد، اما هنوز كار تزيين بنا اتمام نيافته، درگذشت و فرزندانش اين حادثه را به فال بد گرفتند، عمارت متروك ماند و از آن تاريخ به بعد، فقط استخر شاه براي ذخيره كردن آب جهت آبياري مزارع و باغهاي شهر در تابستانها مورد استفاده قرار گرفت.


در بهار سال 1309 هـ . ش كه هنوز استخر و طبقه پايين عمارت آن باقي بود از طرف شهرداري تبريز تعمير گرديد و از اواخر ارديبهشت ماه به صورت گردشگاه عمومي شهر در آمد.

عمارت يك طبقه در فروردين ماه 1346 به علت كثرت رطوبت و فرسودگي بنا تخريب شد و در سال 1349 هـ . ش بناي عمارت دو طبقه با همان طرح قبلي آغاز گرديد.اندازه فعلي استخر در مرمت سالهاي 1367 بعلت احداث فضاي گلكاري در حاشيه آن قدري كوچكتر شده است.

كف استخر روي زمين طبيعي قرار داشته و از هيچ مصالحي براي پوشاندن آن استفاده نشده است، عمق استخر از سه متر در گوشة شرقي تا نه متر در كنار دهنه متفاوت است.مخزن آب، مثل باغ تخت شيراز از چشمه‌اي تامين مي‎گرددكه از سنگي بالاي مرتفع ترين سكو مي‎جوشد.

آب مخزن را پنج نهر تشكيل مي‎دهد كه در هر سكويي، يك آبشار ايجاد مي‎شود و هر سكو يا پلكان، داراي يك رديف درخت تبريزي در كنار ديوار عقب آن و يك رديف درخت بيد در كنار نهرهاي آن است.








منبع :ArturArch.com

باغ دولت آباد یزد

باغ دولت آباد یزد







































منبع :ArturArch.com

نویسنده:حمید ممانی
چکیده: مجموع مذکور شامل باغ، سردر ورودی و بنای اصلی است، باغ مجموعه که به صورت یک حیاط وسیع است، ظاهراً در گذشته به صورت بکر و طبیعی مورد استفاده قرار می گرفته و تنها برای دسترسی به بنای اصلی،مسیری از سر در ورودی مجموعه به سمت بنای اصلیف تعریف شده بود.

اکنون که از این بنا به عنوان موزه استفاده می شود، در محوطه باغ، فضا سازی هایی برای دسترسی و گل کاری انجام شده که این فضاسازی بیشتر با سنگ و مخلوط صورت گرفته است. سر در ورودی مجموعه به صورت بنایی مستقل ساخته شده که اینک در خیابان عارف قرار دارد.

دریافت فایل:مشاهده پیوست File_128_1.rar

ورودی در باغ های شیراز

ورودی در باغ های شیراز

ورودی به عنوان یکی از عناصر معماری ایرانی در طراحی باغ های ایرانی نیز بکار می رفته است.

در این مقاله ابتدا به جمع بندی و تعریف عناصر ورودی می پردازیم و سپس ورودی را در 5 باغ واقع در شهر شیراز بررسی می کنیم. باغ عفیف آباد یا گلشن، باغ جهان نما، باغ ارم، نارنجستان قوام و ارگ کریم خانی به عنوان نمونه هایی که اثری از ورودی آن ها باقی مانده است انتخاب شدند.

فضای ورودی نسبت به سایر فضاها و اجزای هر واحد معماری از ویژگی ها و امتیازات خاصی برخوردار است، زیرا علاوه برکارکرد اصلی آن به عنوان یک فضای ارتباطی ; از لحاظ بصری و ادراکی نیز فضایی رابط بین یک بنا با فضای شهری است و غالبا معیاری برای تشخیص ارزش و هویت معماری و اجتماعی هر بنا، بخصوص در شهرهای دارای بافت متراکم و پیوسته، به شمار می آمده است.

در طراحی فضای ورودی هر یک از انواع بناها، اهداف و اصولی متناسب با آن بنا، از جمله: حفظ محرمیت خانواده، ورود با خضوع، ورود به تدریج، آسانی دسترسی به فضای داخلی یا دشواری در آن، شاخص و خوانا بودن بنا در سیمای شهر، ایجاد پیوند بین بناهای بزرگ و عمومی با فضاهای شهری ، در نظرگرفته می شد.

درباغ هایی که دارای طراحی معمارانه و مناسب بودند، فضای ورودی باغ دارای جزء- فضاها و عناصری کمابیش همانند مدارس یعنی دارای جلوخان پیش طاق، درگاه، هشتی و دالان بود و مسیر حرکت در آنها در مواردی در امتداد غیر مستقیم بود.

اجزای تشکیل دهنده:
جلوخان / پیش طاق / درگاه / هشتی / دالان/ ایوان/ ساباط/ رواق
برخی عناصر: در / کوبه و حلقه / آستانه / سکو / سردر / منار / روزن / حوض (داخل هشتی)


اصول ترکیب کالبدی

1- اصل سلسله مراتب
2- اصل محور
3- اصل تقارن

موقعیت ورودی:

نزدیک یکی از گوشه ها / روی محور تقارن / روی دو محور تقارن / در گوشه / در نقاط مختلف
شکل مسیر دسترسی به فضای درونی

1- مستقیم
2- غیر مستقیم
3- مارپیچ

مقیاس نما

1- مقیاس انسانی
2- مقیاس فوق انسانی
شکل ترکیب نما
1- کشیده (پهن)
2- بلند( مرتفع)

3- متوسط

تزئینات نما:

آجرکاری، کاشیکاری، گچبری، حجاری
طرح: سنتی – نیمه سنتی – جدید
تعداد نما ها (بیرونی و درونی)

فضاهای ورودی بناهای درونگرا دارای دو نما هستند. نخست نمایی که از بیرون دیده می شود و دوم نمایی که از درون مشاهده می گردد. در ورودی باغ ها نیز به دلیل اهمیت وجه داخلی ورودی و تاثیری که در نمای عمومی باغ دارد معمولا وجه داخلی نیز طراحی می شده است.

یک نمای شاخص / دو نمای شاخص
کارکردهای اصلی ورودی
ارتباط و اتصال بین درون و بیرون
نظارت بر ارتباط
کارکردهای فرعی ورودی
تجمع – بدرقه و استقبال – محل کتیبه و وقفنامه و فرمان

اهداف جنبی ترکیب اجزای ورودی:

حفظ محرمیت و امنیت / ورود با خضوع و طمانینه / شکل مسیر غیر مستقیم / ورود به تدریج / جلب توجه / دعوت کنندگی و گشودگی

نارنجستان قَوام

سردر ورودی در ضلع جنوبی قرار داشته و به یک هشتی باز میگردد و از طریق دو راهرو قرینه به حیاط راه میابد. بنای ضلع جنوبی شامل دو ایوان ستوندار و اتاقهایی است که محل استقرار خدمه بودهاست.

سردر ورودی دارای تزئینات آجرکاری زیبایی است. بر پیشانی سردر ورودی کتیبه ای از سنگ مرمر سرخ فام شامل آیاتی از قرآن است. تاریخ بالای سردر سال 1305 هجری قمری را نشان می دهد که همزمان با پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار است. پشت دالان رو به حیاط مقداری کاشی کاری هفت رنگ دارد که شامل گل و بته و پرندگان است و عکس سه نفر با لباس های محلی نشان داده شده است.

بر روی سنگ ازاره درگاه، نقش دو سرباز دوره قاجاریه در حالی که تفنگی در دست دارند حجاری شده است. و در پیش طاق دو سکو وجود دارد. در ورودی از چوب ساج تهیه شده و برروی آن منبت کاری های زیبایی انجام گرفته است. سقف هشتی دارای آجر کاری و کاشی کاری و مقرنس سازی گچی است.

سمت راست ورودی اصلی ورودی کوچک دیگری نیز دیده می شود که احتمالا ورودی خدمه بوده است و دسترسی آن مستقیم به فضای جانبی خدمه است.

باغ ارم

دونالد ویلبر درباره باغ ارم شیراز چنین نگاشتهاست: « ناحیه ای که باغ ارم در آن قرار گرفته، ممکن است عینا شبیه به ناحیه ای باشد که لوبروین و اگیلبی آن را به عنوان باغ شاه توصیف کرده اند. این دو تن در اوایل قرن 11 میلادی / 5 هجری از این محل بازدید کرده اند. ناحیه مزبور در شمال شرقی شهر واقع شده بد. هنگامی که شخصی از در آهنی وارد باغ می گردید، خیابان بسیار عریضی به چشم می خورد که به مدخل باغ شاه منتهی می شد خود باغ در حدود سیصد متر درازا و 30 متر پهنا داشت و محور طویل آن خیابانی به پهنای شش متر و درازای حدود دویست متر بود . . .»

در حال حاضر یک ورودی در شمال باغ فعال است ولی به نظر می رسد ورودی که در قسمت جنوبی باغ واقع است همان ورودی باشد که در کتاب دونالد ویلبر توصیف شده است. هرجند دارای المان های معمول ورودی مانند هشتی و دالان نمی باشد. تزئینات جبهه خارجی آن توسط ترکیب آجر و کاشی به طرز ظریف و زیبایی انجام شده است و جبهه داخلی ورودی بدون تزئینات می باشد.

باغ جهان نما

اکنون این باغ باز سازی شده است و ورودی فعال کنونی یکی از ورودی های فرعی بوده است که بر روی پلان قدیمی مشخص هستند. به نظر می رسد ورودی اصلی بنای باقی مانده ای است در ضلع شمالی باغ.


باغ گلشن(عفیف آباد)

در ورودی اصلی باغ رو به شمال است. قوام الملک در ورودی یک مسیر بیضی اتومبیل رو ایجاد کرد که تا جلوی پله ورودی ساختمان می آمده است.

از روی پلای دونالد ویلبر احتمال وجود یک ورودی دیگر نیز در ضلع جنوبی وجود دارد که اکنون اثری از آن باقی نمانده است.

در شمالی شامل دالان مسقف و پهنی است که از دو طرف در محافظت اتاق هایی قرار دارد که به نظر می آید محل اسکان خدمه و یا نگهبان بوده است. حیاطی کوچک در جلوی ایو اتاق ها توسط دیواری منحنی شکل از محوطه اصلی باغ جدا شده است. این دیوار منحنی با باز کردن دید شخصی که در ورودی استاده است منظره دلانگیز باغ را کامل تر نشان می دهد و به عظمت باغ می افزاید.

ورودی این باغ دارای دو نمای داخلی و خارجی است. بر سر در خارجی که از جنس آجر و سنگ است سنتوری با نقش برجسته دو شیر وجود دارد و بر نمای داخلی نقشی از کاشی هفت رنگ بر گرفته از نقوش هخامنشی دیده می شود. ارتفاع ورودی مقیاس فوق انسانی دارد و نسبت به دیوار های اطراف مرتفع تر است.

ارگ کریم خان

بر سردر خارجی آن مجلس کشته شدن دیو سپید به دست رستم با کاشی هفت رنگ زیبایی مجسم شده است و در داخل آن هم کاشی کاری های مفصلی شامل گل و بته و اشکال خدمتگزاران و سربازان دوره زندیه برروی کاشی های زیبایی نقش بوده است که متاسفانه اکنون آن کاشی ها موجود نیست.
منبع : iranmemar.com

چکیده:

مجموعه باغ های شمالی شیراز به همراه محوری که به تنگ الله اکبر منتهی می شود،بخش مهمی از هویت تاریخی و منظرین شهر را در طول تاریخ شکل داده اند. با وجود اطلاعاتی که در این زمینه توسط سیاحان خارجی و نویسندگان داخلی تهیه شده است،خلاهایی در دانسته های موجود وجود دارد که بیشتر ره زمان صفوی و آغاز قاجار باز می گردد.ویلیام اوزلی،ایرانشناس انگلیسی است که در اوایل سلطنت فتحعلی شاه قاجار به شیراز سفر کرده و نتایج آن را در سفرنامه ای منتشر نموده است.در این نوشتار توصیفات و تصاویر ترسیمی توسظ او مستقیما از منبع اصلی به فارسی برگردانده و با استفاده از راهبرد تفسیری - تاریخی با رویکردی انتقادی مورد تحلیل قرار گرفته است.اوزلی به توصی باغ جهان نما،حافظیه،سعدیه،مصلی،باغ دلگشا،باغ قصر قاجار و باغ مزارهای هفت تنان و چهل تنان پرداخته و در مجموع 5 تصویر از این بخش تهیه نموده است.بررسی ماهیت توصیفات و تحلیل تصاویر نشان می دهند که سیر تخریب و نابودی مجموع باغ های شمالی شیراز که قبل از روی کار آمدن زندیه آغاز و در زمان آنها متوقف شده بود،مجددا در اوایل دوره قاجاریه به شدت آغاز شده است.توصیفات او مختصر و بیشتر متوجه موقعیت مکانی و رویدادها است که ناشی از علایق ادبی و پیشینه نسخه شناسی او است.تصاویر ترسیمی نیز تحت تاثیر رسالت سیاسی اوزلی به موقعیت مکانی و توپولوژیک عناصر معطوف بوده و در مقایسه با سایر جهانگردان کلی تر و محدودتر است.


مشخصات مقاله:مقاله در هشت صفحه به قلم علی اسدپور (پژوهشگر دکتری معماری منظر دانشگاه علم و صنعت ایران)

دریافت فایل:http://uploadtak.com/images/c3368______________2.pdf

چکیده
هنرمند می آفریند زیرا که آفرینندگی جزیی از وجود انسان است، چون انسان خود آفریده خداست و از هر جهت صفات او را داراست البته در سطحی پایین تر.

انسان عاشق آفرینندگی است، از این جهت که او خود را از این عالم جدا می بیند. او در هنر خویش نیازهایی را جستجو می کند که در عالم نمی یابد. باغ ایرانی که هنر ناب ایران زمین است مستثنی از این قاعده نیست. تفکرات عرفانی عصر صفوی، در این دوره در رشد و تعالی باغ ایرانی و تداوم معنای آن نقش موثری داشته است.



مقدمه

در مقالات و کتاب ها پيرامون باغ ايرانی و پرديس های ايرانی همواره بيان شده که ايده سازنده اين باغ ها از دوران باستان ايجاد بهشت زمينی بوده و هدف باغساز ايرانی از بنای اين پرديس ها اين بوده که آرزوی ديرينه بهشت برين را در اين عالم خاکی تجسم بخشد. در ميان اين مباحث هميشه اين مسئله حس می شد که جای برخی مباحث مقدماتی خالی است. سؤالی که همواره در ذهن من مطرح می شد اين بود که: اساساً چرا باغ ايرانی سر سودای بهشت را دارد؟

با توجه به اينکه باغ ايرانی از نظر معنايی و مفهوم در مکتب اصفهان و عصر صفويه به دليل تفکرات خاص عرفانی آن دوره به جايگاه متعالی می رسد و ملاصدرا يکی از مطرح ترين فلاسفه اين مکتب می باشد، تصميم بر اين شد که اين تحقيق به شناخت معنای باغ ايرانی با توجه به مکتب اصفهان و نظريات ملاصدرا درباره هنر بپردازد.
يکی از مباحثی که در مکتب اصفهان مطرح می شود و از مباحث مهم اين مکتب و نظريات ملاصدرا به حساب می آيد مبحث عالم مثال است که در واقع ايده باغ ايرانی می باشد.





باغ ايرانی و هنر مند ايرانی

با توجه به بحث هايی که مطرح شد و طرز فکری که از ابتدا بر اين تحقيق حاکم بود اکنون در پايان اين گفتار می توان به نتايجی پيرامون باغ ايرانی در مکتب اصفهان يا عصر صفويه رسيد که خود می تواند شروعی باشد برای ادامه راهی که ما را به پاسخ پرسش بنيادی اين تحقيق رهنمون نمايد.
بيان شد که انسان هنرمند است و از اين جهت مثال خداست پس می تواند اثر هنری بيافريند. باغ ايرانی، هنر انسان هنرمند ايرانی است. هنر، آرزو، عشق و شوق است. پس انسان ايرانی آرزوی خود را در باغ ايرانی به تجلی در می آورد.

انسان هنرمند ايرانی در عصر صفويه انديشه های عرفانی دارد، پس در باغ می بايست تفکرات عرفانی ديده شود.

عالم مثال در مکتب اصفهان و نظریات ملاصدرا

عالم مثال از مباحث مهم مکتب اصفهان است. قبل از مکتب اصفهان هم سهروردی و ابن عربی به عالم مثال پرداخته بودند، امّا اولين کسی که توضيحی تکامل يافته و فلسفی از اين عالم می دهد ملاصدرا است. او می گويد که عالم مثال يک واقعيت عينی و عالم کبير مستقل و مجزا از انسان دارد. او تأکيد می کند که اين جهان، واقعيت بيشتری از جهان مادی دارد. هانری کربن می گويد عالم مثال عالمی است واقع در بين عالم محسوسات و ماديات و عالم عقول محض.

جهان اول عالم کواکب و دنيای خاکی را شامل می شود که اصطلاحاً ملک خوانده می شود. جهان سوم، فرشتگان مقرب را در بر می گيرد که جبروت خواهد بود و اين عالم متوسط، جهان نفوس ملکی (ملکوت) و از سطح محدب فلک نهم آغاز می شود. عضو ادراکی عالم جسم اگر حس باشد و عالم عقل، عقل عضو ادراکی عالم نفس يا عالم مثال، خيال است.
اين جهان مکانيت خاص خود را دارد. امّا مکان آن، خارج از فضای حسی است. مکانی است در درون. يعنی اين جهان برزخی که جهان کشف باطن است. در اشعار و نوشته های شيخ بهايی مضمون عرفانی بيگانگی انسان در اين جهان و اينکه بايد به موطن اصلی خود بازگردد مطرح می شود. اين موطن اصلی همان ناکجا آباد يا عالم مثال است. وجود در عالم مادی به وجودی مادی تنزل يافته و از اينرو وجود همواره در آرزوی شکل وجودی برتر خود و بازگشت به وطنی که از آن نزول کرده است.

مهرنوش غفارزاده وجدانی ( دانشجوی کارشناسی ارشد معماری منظر دانشگاه شهید بهشتی )


منابع:
- سید مهدی امامی جمعه، فلسفه هنر در عشق شناسی ملاصدرا
- زهرا اهری، شهرسازی مکتب اصفهان
- نسرین فقیه، مجموعه مقالات همایش باغ ایرانی



آفرينش هنری انسان و پيوند هنر با ماوراءالطبيعه از دیدگاه ملاصدرا:

در مورد آفرينش هنری انسان دو پرسش اساسی مطرح می شود که پاسخ ملاصدرا به اين پرسش ها می تواند ما را به سوی پاسخ موردنظر خود در مورد هنرها به طور عام و باغ سازی ايرانی به طور خاص رهنمون شود:

الف: اساساً چرا انسان خلاق است و می تواند به خلق اثر هنری بپردازد؟

ب: انسان وقتی به دنبال پاسخی می گردد که با سؤالی مواجه شده باشد. هنر پاسخ به کدام پرسش است و انسان در جستجوی چه نيازی است که به خلق آثار هنری می پردازد؟

از بحث های ملاصدرا در مورد اين دو سؤال می توان به پاسخ های زير دست پيدا کرد:

هنر نحوه وجود آدمی است و انسان از آن جهت هنرمند است که مظهر اسم خالق، مبدع، مصور، جميل، يحب الجمال، مريد، قادر، عالم و ... است و اين مظاهر در وجود انسان نه به خواست و اختيار و انتخاب او، که به تقدير و تکوين الهی محقق شده است. بنابراين اين مظاهر نسبت به خود هنرمند، آن هنگام که استعدادهای هنری او به فعليت رسيده است، تقدم وجودی و اعلی دارد.
ملاصدرا خلقت را فعل هنری خداوند و عالم و انسان را اثر هنری او می داند. در واقع او با اين بيان هنر را فراتر از انسان برده، در عين حال که آن را نحوه وجودی انسان می داند. ملاصدرا حقيقت هنر را در ساحت انساني، جلوه اي، مثالی و مجازی از اصل حقيقت هنر در ساحت ربوبی دانسته است.

ملاصدرا می گويد که انسان از هر حيث مثال خداوند است و عوالمی که خدا و انسان دارند نشان دهنده اين موضوع است. همانگونه که خداوند دارای عالم غيب و شهادت، خلق و امر و ملک و ملکوت است، انسان را نيز به گونه ای خلق کرده که دارای اين دو نشئه وجودی باشد؛ يعنی او نيز دو عالم خلق و امر را داشته باشد: عالم امر، عالم «کن فيکون» است؛ عالمی که صور در آن بدون نياز به مواد و مصالح و بدون آلات و ابزار و ادوات و به نحو ابداعی و دفعی و نه تدريجی و زمانی، محقق می شوند.

در چنين عالمی، اراده همان ايجاد است. از نظر ملاصدرا عالم خيال هويت امری دارد. برای مثال، می توانيم در عالم ذهن خود، هر چيزی را با هر شکلی و خصوصيتی خلق کنيم. پس عالم ذهن نيز عالم «کن فيکون» است. يعنی هويت امری دارد.

در مورد سؤال دوم نيز ملاصدرا به پيوند هنر با ماوراءالطبيعه اشاره می کند. فلسفه هنر چيزی جز اين نيست که انسان نيازهايی دارد که طبيعت از برآوردنش عاجز است. انسان از آنچه هست راضی نيست. در طبيعت تنها و تنها با طبيعت بودن، باعث احساس کمبود می شود و از اينرو او در صدد جبران بر می آيد.

«بيگانگی يعنی انسان (چه دارای اعتقادات مذهبی باشد و چه غير مذهبي) ذات خودش را از عالم جدا و ناهماهنگ می بيند و احساس می کند که يک جوهر ديگر است و احساس کمبود می کند از آنچه هست و مکانی که در آن قرار گرفته است. نسبت به طبيعت احساس بيگانگی می کند و نتيجه آن اضطراب و دغدغه است. اين احساس و اين زمينه روحي، دو احساس لاينفک از هم را به وجود می آورند: گريز و نفرت از يک طرف و عشق، شوق و آرزو طرف ديگر؛ يعنی گريز از اين دنيايی که هست به دنيايی که بايد باشد.» پس انسان آرزويش را در هنرها جلوه گر می سازد. آرزو را می سرايد، می بافد، بنا می کند، می نگارد و ... .
منبع:نقش ونگار

نویسنده:بهرام رضایی
چکیده:اشرف نام قدیم بهشهر کنونی است. این شهر در طول حیات خود نام های متعددی به خود گرفته است، از جمله آنها، کبودخانه، پنجاه هزار، هزار جریب، کلمباد، قره طغان و خرگوران یا خورکوران که این نام در زبان پهلوی ساسانی به معنایی سرزمین بزرگان یا سرزمینی با دشتهای وسیع و سرزمین کارنها و قارنها که در این ناحیه حکومت می کردند اطلاق می شده است. در سال 1006 هجری قمری که نظام ملوک الطوایفی در طبرستان برچیده شد. این منطقه مورد توجه شاه عباس قرار گرفت و مکرر به این منطقه جهت شکار و تفرج سفر می نمود، تا اینکه در سال 1021 هجری باغ شهر اشرف را که تا آن زمان روستای کم جمعیتی بیش نبود. با شکوه جلال وصف ناپذیر طرح ریزی کرد. شاه عباس برای بنای این شهر چندین خانوار گرجی به منطقه کوچاند و شروع به ساخت مجموعه کاخ های حکومتی، تاسیساتی و رفاهی، تفریحی نمود و بدین سان پایتخت دوم شاه صفوی به اشرف البلد شهرت یافت.

دریافت فایل:مشاهده پیوست File_190_1.rar

چکیده: شیراز از دوره باستان به داشتن باغ های بزرگ و مصفایی مشهور بوده است که متاسفانه در تحولات و تهاجمات قرون گذشته از بین رفته و از بسیاری از آنها جز نامی در تاریخ و سفرنامه ها اثر دیگری باقی نیست. وضع طبیعی و آب و هوای معتدل شیراز سبب پدید آمدن چنین باغ هایی شده است. نوشته های سیاحان نیز موید آن است.
فعلا از بین باغ های متعدد شیراز چند باغ از قرن 12 و13 هجری باقی مانده است که نسبت به سایر باغ ها قدیمی تر و بزرگ تر است: باغ دلگشا، باغ ارم، باغ عفیف آباد، باغ جهان نما و باغ خلیلی، باغ خلیلی در غرب شیراز و در ضلع شمالی خیابانی که به همین نام خوانده می شود و منشعب از خیابان قصرالدشت می باشدواقع شده است. با این که این باغ زیاد قدیمی نیست، داری تعدادی درخت مربوط به پیش از احداث باغ است.در مدخل جنوبی این باغ در حدود نیم سده پیش ساختمانی به شیوه های بناهای دوره قاجاریه احداث شد. این عمارت از نظر داشتن ایوان های ستون دار و تزئینات گچ بری بالا پنجره ها و بادگیرها جالب توجه است. شهرت باغ خلیلی در شیراز و ایران بیش تر به سبب داشتن انواع درختان کمیاب و نادر و گل های زیبا و کم نظیر آن است باغ خلیلی نیز باغ نو بنیادی است که به سبب تلاش صاحبش شادروان محمد خلیل خلیلی ( از بازرگانان معروف ایران) و فرزندش ابراهیم خلیلی از لحاظ تنوع گل ها از بهترین و زیباترین باغ ها است. انواع و اقسام گل هایی که می توانند در آب و هوای شیراز نشو و نما کند از کشورهای جهان و آسیا و اروپا وارد شده است. در آن باغ غرس و تربیت کند. اگر چه فضای باغ نسبت به فراوانی گل و درخت های میوه کم وسعت است و از آن نظرانداز باغ ارم و باغ عفیف عفیف آباد را ندارد ولی توجه زیاد و وجود گل های گوناگون و میوه های عالی این نقص را جبران و باغ نامبرده را در سهم خود منحصر به فرد نموده است.


دریافت فایل:مشاهده پیوست File_123_1.rar

باغ، مفرح فضایی است كه ایرانیان از دیرباز بر ساخت و آبادانی اش همت گماشتند و برای سرسبزی و زیبایی اش تلاش ها كرده اند و زمان های دراز بر طرحش اندیشیده اند.

تاریخ نگاران بسیاری ایرانیان را اولین خالقان باغ می دانند. فارسنامه ابن بلخی 5100-500 هـ .ق) منوچهر پسر میشخوریار را كه هفتمین پادشاه پیشدادی است، نخستین كسی می داند كه در جهان به احداث باغ و بوستان پرداخته و می نویسد:
<آثار او آن است كی اول كسی كی باغ ساخت او بود و ریاحین گوناگون كی بر كوهسارها و دشت ها رسته بود، جمع كرد و بكشت و فرمود تا چهار دیوار گرد آن در كشیدند و آن را بوستان نام كرده، یعنی معدن بوی ها.( >آریانپور، 29 :1365)

حال اگر نه اولین، ولی بی شك باید ایرانیان را جزو نخستین ملل باغساز دنیا به حساب آورد كه سبك خاص خود را نه تنها در باغسازیشان به كار گرفته اند، كه به بسیاری دیگر از تمدن ها نیز آموخته اند. شاید هوای گرم و خشك حاكم براین سرزمین طمع زیستن در بهشت را بیشتر در دلشان برافروخته و لاجرم خلاقیتشان را بدین سمت رانده است طوری كه حتی نام این فضاهای سرسبز ایرانیان بلندآوازه گشته و زبان به زبان رفته و گشته و مانده است.

باغ، واژه ای فارسی است كه در پهلوی و سغدی نیز به همین شكل ( BAGH) به كار برده می شد. برخی باغ را مشترك در فارسی و تازی می دانند و بعضی نیز برآنند كه این واژه در اصل تازی بوده است.

واژه باغ معادل <پردیس> است كه این خود لغتی است ماخوذ از زبان مادی (پارادئزا) به معنی باغ و بوستان. پارادئزا در اوستا نیز دو بار به كار برده شده است. این واژه در پهلوی پالیز شده و در فارسی دری هم به كار رفته است، هر چند كه امروز پالیز را كشتزار خیار و هندوانه و گاه سبزی كاری گویند. در دوران هخامنشیان و بعد از آن سرتاسر ایران پر بود از باغهای بزرگ و باشكوه، به گونه ای كه گزنفون نیز چندین بار از آنها یاد می كند.
این باغها كه در روزگار خود بی نظیر بود در دیگر تمدن های بزرگ سابقه اینچنانی نداشت و مردم بسیاری از نقاط جهان را جالب نظر آمد. لذا به اقتباس از ایرانیان باغهایی در بسیاری از نقاط جهان ساخته شد و همان واژه فارسی برای نامگذاری آنها به كار برده شد. امروزه این واژه در زبان یونانی به صورت Paradeisos به معنی باغ و در زبان های فرانسه و انگلیسی به ترتیب Paradis و Paradise به معنای بهشت به كار می رود.

ویل دورانت در تاریخ تمدن (عصر ایمان) می نویسد: <باغ به سبك ایرانی مورد تقلید سایر ملل نیز قرار گرفته، در بین مسلمین و اعراب و در هندوستان هم رواج یافته است و در قرون وسطی موجب الهام اروپاییان گردیده است.> كاخ الحمرا در اسپانیا، ورسای در فرانسه، تاج محل در هندوستان و نیز آثار به جای مانده از باغهای معلق بابل در عراق كنونی را شاید بتوان از مهم ترین نمونه های شاهد بر این مدعا دانست.

مهم ترین مشخصه باغ ایرانی كه آن را در یك نگاه از باغهای دیگر ملل جهان متمایز می سازد هندسه حاكم بر آن است، چرا كه طرح كالبدی آن براساس ساختار هندسی بسیار دقیق، حساب شده و منحصر به فرد شكل یافته است، كه در آن عمدتا از اشكال مربع و مستطیل استفاده می شود.

نقشه باغ ایرانی از تعدادی خطوط و محورهای قوی تشكیل شده است كه باغ را به چهار قسمت اصلی تقسیم می كنند. محورهای اصلی باغ همیشه بر مهم ترین مسیرهای عبوری آن منطبق هستند. محل تلاقی محورهای اصلی نیز از مهم ترین نقاط باغ است كه محل احداث كوشك (عمارت ویلایی تابستانی) و یا استخر خواهد بود كه این دو نیز از مهم ترین اجزای باغ ایرانی اند. استخر مستطیل شكل همیشه در مقابل مهم ترین جبهه كوشك اصلی باغ ساخته می شود و این هر دو نیز معمولابر اصلی ترین و كشیده ترین محور باغ قرار می گیرند. به گونه ای كه همیشه می توان تصویری لرزان از عمارت باغ را در آب آرام و گسترده در مقابلش به تماشا نشست و آنقدر باورش كرد كه بیست ستونش را چلستون نام داد و به خاطر سپرد.

طرح و ساختار باغ ایرانی قدمتی چندهزار ساله دارد كه شاید بتوان اولین نمونه از آن را در اكتشافات باستانشناسی باغ سلطنتی كورش در پاسارگاد كه سال ها پیش توسط دیوید استروناخ تهیه شده است، مشاهده كرد. ویكتوریا سكویل وست در مقاله مفصلی كه درباره باغهای ایرانی نگاشته، به كاسه ای سفالین كه توسط پروفسور هرتسفلد در سامره كشف شده اشاره می كند و می نویسد: < در اینجا كاسه ای سفالی به دست آمده كه تصور می رود مربوط به 2000 سال پیش از میلاد باشد و روی آن جوی های متقاطعی است كه چهار قطعه باغ را نشان می دهد و در هر قطعه یك درخت و یك پرنده است.

ولی به هرحال این طرح همان طرح رسمی و عمومی ایرانیان است كه از زمان كورش تا به امروز به كار برده اند... و در حقیقت تمام باغهای ایران براساس این تقسیم هندسی طرح ریزی شده اند، تا جایی كه این كار به صورت یك كیفیت عرفانی درمی آید كه از افكار بسیار قدیمی آسیا در تصور عالم وجود و تقسیم آن به چهار منطقه است، كه معمولاچهار رودخانه بزرگ آنها را از هم جدا می كند.> در مورد ریشه ساختار هندسی باغ ایرانی نظرات متعددی مطرح است، كه از مهم ترین آنها می توان از تئوری هایی نام برد كه چهار عنصر مقدس آب، باد، آتش و خاك را ریشه فلسفی این طرح برشمرده اند. طرح هندسی باغ ایرانی را در نقوش فرش های اصیل ایرانی، ظروف سفالین و دیگر هنر های تصویری نیز می توان مشاهده كرد.

محصوریت، دیگر شاخصه مهم باغ ایرانی است كه برگرفته از روحیه درونگرای مردم سرزمینمان است و در دیگر بناهای ایرانیان نیز به صورت عاملی مهم و تاثیرگذار تبلور یافته است. دیوارهای ضخیم و بلند خشتی و چینه ای كه دور تا دور باغ مستطیل شكل ایرانی را احاطه كرده اند ساكنان آن را امنیت خاطر می بخشند و از شرارت تراران و مهاجمان در امان می دارند. در دوران صفوی كه امنیت ناشی از حكومت مقتدر بر كشور سایه افكنده است، دیوار باغها با ارتفاع و ضخامت كمتری به اجرا درمی آید و در بعضی موارد نیز مشبك می شود.


دیگر مشخصات مهم باغهای ایران را به اختصار می توان چنین برشمرد:


1- احداث باغ غالبا در زمین های شیبدار

2-استفاده از خطوط راست و زوایای قائمه در طرح پلان باغ

3- وجود حوض یا استخر برای تامین آب و زیبایی چشم انداز در مقابل عمارت

4-استفاده همزمان از درختان خزان پذیر و همیشه سبز

5- اختصاص بیشترین قسمت باغ به درختان میوه

6- استفاده از انواع گل های تزئینی و دارویی به ویژه گل سرخ


باغ ایرانی ظرافت های بسیاری را چه از بعد معماری و هنری و چه فنی در خود جای داده است كه حاصل قرن ها تجربه باغسازی مردمان این سرزمین در شرایط سخت آب وهوایی است كه با خلاقیت و ابداعات فراوان همراه بوده است. بسیاری از این تجارب و ظرافت ها را قاسم ابن یوسف ابونصر هروی در كتاب ارشاد الزراعه 9211 هـ .ق) توصیف نموده كه خود سندی معتبر در شیوه باغسازی ایرانی و طرح باغهای ایرانی در دوران گذشته است.

شاكله اصلی باغ ایرانی مانند دیگر بخش های معماری ایران، تا اواسط دوران حكومت قاجار مورد احترام بود و از این زمان اند ك اندك در طوفان تجدد و غرب گرایی، شاخ و برگش در هم می شكند و دستخوش تغییرات و بدعت های جدی می شود و زمانی نیز در آستانه فراموشی قرار می گیرد.

باغهای ایران در طول تاریخ محل وقوع بسیاری از رویدادهای مهم تاریخی بوده اند و نظاره گر بسیاری از اتفاقات سرنوشت ساز. حتی برخی از آنان چون باغ فین كاشان، با واقعه ای تلخ یا شیرین شهرت یافته اند و نامشان با همان حادثه اجین شده است. اینان گاه محل تاج گذاری پادشاهی بوده اند و گاه محل اعدام مشروطه خواهی. گاه پایگاه انجنبی بوده اند و گاه حرمسرای دربار شاهی، گاه مدفن عارفی گشته اند و گاه پیش كش پادشاهی، گاهی هم سفارتخانه ای كهن بوده اند و بر سر مالكیتشان روابط دو كشور متزلزل گشته است.

هر چند همیشه مهم ترین باغها در مالكیت پادشاهان و پادشاه زادگان و خوانین بوده و كمتر در اختیار مردم عادی قرار گرفته است، ولی خاطره آنها در ذهن ایرانیان جاودانه مانده است و اصولشان حتی در حیاط كوچك خانه ها خودنمایی می كند.
منبع: iran-stu.com

باغ نگارستان

باغ نگارستان

نویسنده:حسن علی پورمند
چکیده: باغ نگارستان در سال 1187 هجری شمسی آغاز قرن نوزدهم میلادی،در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، خارج از خندق محدوده مرکزی ارگ برای رهایی از گرمای تابستان تهران ساخته شد. جیمز موریه در سفرنامه خود نوشته است: دو عملیات ییلاقی در تهران است، یکی قصر قاجار و دیگری نگارستان، که تازه بنا می کنند. حد شمالی آن به زمین های بایر، حد شرقی آن با توجه به موقعیت اصطبل جناب اعتمادالسلطنه و چند قطعه اراضی بی نام به خیابان دروازه شمیران، حد جنوبی آن به جلو خان باغ نگارستان و حد غربی آن نیز به یک خیابان بی نام منتهی می گردد.


چنین به نظر می رسدکه بخشی از اراضی ابتیاعی در حد غربی نیز با استناد به فضای سرسره جزء باغ باشند که احتمالاً در زمان تهیه نقشه معمور نبوده اند. دیولافوا پس ازدیدار از این باغ می نویسد:«این بنا سر در بزگی دارد که در جنبین آن دو قراولخانه واقع شده و سربازان مستحفظ در آن منزل کرده اند.» در پشت سر در اصلی باغ، در قسمت جنوبی آن قرار داشت که دو طبقه بود. در طبقه بالا سه اتاق و در طبقه پایین دو اطاق ساخته بودند. در مقابل این سر در روزهای عید قربان، شتر قربانی می کردند.« چون از این سر در می گذشتیم و به داخل باغ به طرف شمال می رفتیم خیابان شمالی و جنوبی آن سردر را به داخل باغ می پیوست و در حاشیه این خیابان و در طول آن اطاقهای متعدد ساخته شده بود که گچبری های بسیار چشمگیر داشت. چون به مرکز باغ می رسیدیم ابنیه اصلی این قصر در آنجا بود و مشهورترین این ابنیه عمارت حوضخانه است که نام دلگشا داشت و آن را درست در وسط این باغ ساخته بودند. در همین ساختمان تالار سلام پادشاهیست که در دو طرف آن پرده نقاشی مجلس سلام مذکور در فوق جلوه گری می کرد.» تالار مهم دیگر این مجموعه قلمدان نام داشت که گفته شده است به همراه تالار دلگشا به آینه کاری های ظریف، نقوشی مطلا، درهای ارسی، تزئینات و اشیاء گرانبهامزین شده بود. بر دیوارهای هر تالار، تابلوهای نفیس استادان مشهوری چون میرزا بابا نقاش، عبدا... خان نقاش باشی، استاد میرزا جانی، و مهرعلی آقا نقاش نصب شده بود که گویا به خاطر وجود همین آثار گرانبها بود که به این مجموعه نام نگارستان نهادند. از دیگر بناهای آن مجموعه می توان به حمام در ضلع شمال غربی و گلخانه بزرگ در ضلع شمال غربی که به نارنجستان معروف بود، اشاره کرد.

دریافت فایل:مشاهده پیوست File_129_1.rar

نویسنده:محمد امین میر فندر اسکی
چکیده: در گفتار خود، به طور خلاصه، به رابطه ساختار میان باغ و شهر، بویژه در شهرهای طرح اندازی شده ایرانی، می پردازم و اهمیت عنصر باغ بویژه در طرح اندازی شهری و سهم حیاتی آن عنصر در رشد درونی شهر، بدون مختل شدن ساختار شهر را نمایش می دهم. یکی از عمده ترین نمونه ها را که در این راستا می توان انتخاب کرد، شهر بمانند نیمه ای از جهان، اصفهان است.اصفهان دوران قبل از صفوی بارزترین شهر برای برای نمایش نظام فضایی شکل گیرنده از درون به بیرون در بافت مویرگی پیچیده و بهم تابیده ایست که اصطلاحاً بافت شهری بدون قاعده و ارگانیک نامیده می شود، و به خاطر تغییرات پی در پی و اضافات طی روندی بهرحال استدلالی رشد می کنند.


ویژگی مورفولوژیک این نوع شهرها، بر عکس شهرهای قرون وسطی ای اروپایی که تابع شکل یابی از بیرون به درون بوده و نتیجتاً قاعدگی بافت را اکثراً تا فضاهای درونی همراه دارند، در این است که شکل یابی منظم هندسی فضاهای درونی از مرکز، عمدتاً از فضای باز، آغاز و به سمت بیرون رشد می یابد و در فضای بسته، یعنی غیر قابل رویت از بیرون، با بی قاعدگی بافت اطراف با تدابیر مختلفی جور در »می آیند . و هماهنگ می شوند. بدین ترتیب، ریخت شناسی شهرهای تاریخی بدون طرح نخستین ما عمدتاً نمایشگر گذرهای پرپیچ و تاب بیرونی هستند که در جریان نزدیک شدن به فضای درونی نهایت نظم هندسی می رسند.
در اینجا اگر به موضوع رابطه ساختاری میان باغ و شهر بازگردیم، در مورد شهرهای تاریخی بدون طرح اولیه مشاهده می کنیم که ریخت شهر به نوعی تابع شکل زمین جهت خرده کشاورزی غیر دیم و احداث جالیزها و کرتها جوار شهر به ویژه شیوه آبیاری می بوده و شهر به بهای آنها رشد می کرده است.
دریافت فایل: مشاهده پیوست File_188_1.rar

باغ ظهیرالدوله، تهران

باغ ظهیرالدوله، تهران

اين‌ بــاغ‌ در بخشي‌ از اراضي‌ امـامـزاده‌ قاســم‌ قـرار گـرفتـه‌ كه‌ روزگـاري‌ از زمره‌ ييـلاقات‌ دل‌انگيـز شميـران‌ به‌ شـمار مي‌رفت. بـاغ‌ در انتهـاي‌ يكي‌ از خـيابـان‌هـاي‌ فرعي‌ منشعب‌ از خيـابان‌ دربنـد با درختان‌ تنومند و قدكشــيده‌ قرار دارد كه‌ تا حدودي‌ سيـماي‌ ســنتي‌ و طبيــعي‌ خود را حـفظ‌ كــرده‌ است. ‌ باغ‌ ظهيرالدوله‌ با مساحتي‌ قريب‌ به‌ 4300 مترمربع‌ از دوسوي‌ شمال‌ و شرق‌ به‌ خيابان‌ ظهيرالدوله‌ و شهيد الفت‌ محدود است. ‌


نـام‌ بـاغ‌ بـرگـرفـتـه‌ از نام‌ عليخان‌ ظهيرالدوله‌ رجل‌ بانفوذ، مشروطه‌خواه‌ و عارف‌مسلك‌ قرن‌ 13 ه.ق‌ است‌ كه‌ اصل‌ و نسب‌ وي‌ بـه‌ طايفه‌ دولو از طوايف‌ بزرگ‌ قاجار تعلق‌ داشته‌ است. ظهيرالدوله‌ چندي‌ با حفظ‌ سمت‌ وزارت‌ تشريفات‌ ناصرالدين‌ شاه‌ به‌ حكومت‌ مازندران‌ منصوب‌ شد. ولي‌ پس‌ از مدت‌ كوتاهي‌ حكومت‌ همدان‌ به‌ وي‌ اعطا شد، پس‌ از آن‌ به‌ تناوب، چندي‌ حاكم‌ گيلان، مازندران، كرمانشاهان‌ و شميران‌ بود. وي‌ در گيرودار انقلاب‌ مشروطيت‌ در صف‌ مشروطه‌خواهان‌ قرار گرفت.


بارزترين‌ خصيصه‌ي‌ ظهيرالدوله‌ كه‌ تا حدودي‌ او را از ديگر رجال‌ قاجار متمايز مي‌سازد، گرايش‌هاي‌ صوفيانه‌ او است. وي‌ از مريدان‌ صفي‌ عليشاه‌ از اقطاب‌ بانفوذ سلسله‌ نعمت‌ اللهي‌ بود و هنگامي‌ كه‌ در سال‌ 1316 ه.ق. صفي‌ عليشاه‌ درگذشت‌ وي ‌بر مسند استاد نشست.


در گســتره‌ بــاغ‌ ظهيــرالدوله‌ چهره‌هاي‌ شـاخص‌ فرهنــگي، سياسي‌ و اجتماعي‌ كثيري‌ مدفون‌ شده‌اند كه‌ حضــورشان‌ اهـميت‌ ويــژه‌اي‌ به‌ اين‌ باغ‌ تاريخي‌ داده‌ است.

چنــد تن‌ از مشهورترين‌ چهـــره‌هاي نــام‌آور عبــارتنــد از: ‌

ملك‌الشعراي‌ بهار شاعر و سخنور معاصر، رشيد ياسمي‌ اديب‌ و استاد تاريخ، ايرج‌ ميرزا شاعر بزرگ‌ معاصر، رهي‌ معيري‌ غزلسراي‌ متأخر، فروغ‌ فرخزاد شاعر معاصر، دكتر محمدحسين لقمان ادهم‌ پايه‌گذار دانشكده‌ي‌ طب، حسين‌ مسرور چكامه‌سراي‌ شهير، منوچهر مهران‌ موسس‌ و مدير ورزشگاه‌ و مجله‌ نيرو و راستي، توفيق‌ جهانبخت‌ قهرمان‌ جهاني‌ كشتي‌ و نيز سياستمداران‌ و روزنامه‌نگاران‌ برجسته‌اي‌ همچون‌ دكتر حسين‌ فاطمي، محمد مسعود، امير حشمت‌ نـيساري، سرتيپ‌ حيدرقلي‌ پسيان، كلنل‌ كاظم‌ سياح، سرتيپ‌ سيف‌الله‌ شهاب، سرلشگر محمود انصاري‌ و...‌ و نيز استادان موسيقي‌ نظير ابوالحسن‌ صبا، روح‌اله‌ خالقي، درويش‌خان، حسين‌ تهراني، حبيب سماعي، حسين‌ صبا، داريوش‌ رفيعي، قمرالملوك‌ وزيري‌ و مرتضي‌ محجوبي. ‌


به‌ استناد سنگ‌نبشته‌هاي‌ موجود مي‌توان‌ عمري‌ حدود 90 سال‌ براي‌ باغ‌ ظهيرالدوله‌ متصور شد. اما به‌ اعتبار ارزشها و يادگارهاي‌ فرهنگي‌ و تاريخي‌ نهفته‌ در آن، يكي‌ از مهمترين‌ گورستان‌هاي‌ تاريخي‌ ايران‌ محسوب‌ مي‌شود.
منبع :irandeserts.com

باغ عین الدوله، تهران

باغ عین الدوله، تهران

عین الدوله صدراعظم مستبد مظفرالدین شاه بود که در دوره مبارزات آزادی خواهان آنان را سخت آزرد و سرکوب کرد.وی فردی مستبد بود و از مخالفین سر سخت مشروطیت به شمار می رفت. عین الدوله باغ و عمارتی در مبارک آباد بنا نهاد. در آن عصردر این منطقه وسیع که بیرون از حصار ناصری تهران بود، جز آبادی هایی بسیار خرد جایی مسکون و آباد نبود. شاهزاده عبدالمجید میرزا عین الدوله اراضی دیگری نیز در این حدود داشت .از آن جمله است باغ شازده(شاهزاده) در جنوب مبارک آباد که بعد ها آبجو سازی در قسمتی از آن اراضی ساخته شد و اکنون بخشی از آن اراضی با نام باغ شازده به صورت بوستان در آن جا دایر است. مجیدیه برگرفته از نام ایشان است.



در حوالی باغ عین الدوله باغ های مشهوری به فواصلی در جهات مختلف آن قرار داشت از آن جمله است؛ باغ سلطنت آباد ناصرالدین شاه ، باغ حاج امین الضرب (ضرابخانه بعد) باغ مهران (محل ساواک) و البته باغ های دیگر که مالکین مشهوری نداشتند.زمانی اطراف این باغ در مبارک آباد و حسین آباد و لویزان و ...باغ های سرسبز فراوانی وجود داشت،که با گذشت زمان کاربری آن ها تغییر کرد و اراضی آن ها به خانه سازی اختصاص یافتند. باغات اطراف كه تمام منطقه را پوشش می‌دادند، به مرور تفكيك شدند و از میان رفتند.


عین الدوله تا سال 1306خورشیدی در قید حیات بود.وی در سال های پایانی عمر با ورشکستگی بزرگی مواجه شد. طلبکاران بسیاری از اموال او را به یغما بردند و از طرفی تنها پسرش هم مردی لایق و با کفایت نشد که بتواند اموال پدر را جمع و جور نماید. به هر روی با شرایط پیش آمده، این باغ و عمارت از مالکیت عین الدوله بیرون آمد و مالک جدیدی با نام بصیرالدوله(هروی) پیدا کرد.بصیرالدوله دستی سر و گوش عمارت کشید و آن را به اسکان خانواده اش اختصاص داد.گو اینکه بعد ها نیز تغییراتی در بنا پدید آورد.بعد از مرگ مالک جدید عمارت و باغ مزبور به فرزندش دکتر نصرت الله هروی رسید،و از ایشان هم به دخترش شیرین انتقال یافت.تا این که در سال 1376خورشیدی با توافق آخرین مالک باغ ،شهرداری آن را در اختیار گرفت و با تصمیم درستی این باغ به فضایی عمومی تبدیل یافت که قابلیت موزه و مکان های دیگری با کاربری عمومی پیدا کرد.

كنفرانس تهران

از حوادث تاریخی و خطیری که در این باغ رخ داده کنفرانس تهران است. در خلال جنگ جهانی دوم سران سه کشور روس و انگلیس و آمریکا که پیشتر قوایشان در تهران مستقر شده بودند در پایتخت حضور یافتند.ایشان به جهت امنیتی و دیگر ملاحظات از مرکز شهر و تمرکز منطقه مسکونی دور شده و در عمارت عین الدوله استقرار پیدا کردند،و کنفرانس مشهور تهران را نیز در همین عمارت برگزار نمودند.

کنفرانس تهرا ن که در روزهای 6 تا 9 آذرماه سال 1322 خورشیدی برابر با دسامبر 1943 ميلادی در تهران انجام گردید، چهارمين كنفرانس سران كشورهای انگليس، امريكا و شوروی بود،که به منظور توافق درباره حواشی جنگ با متحدین و ترسیم جهان پس از پایان جنگ جهانی دوم به صورت سری برگزار شد.
عكس تاريخی چرچيل، روزولت و استالين در ايوان شمالی بنای عين‌الدوله، يادگاری از اين رويداد است.


باغ و ساختمان عمارت

عرصه باغ11900 مترمربع است که به شكل مستطيلی شمالی جنوبی تعیین شده است .باغ دارای چهار در است؛ دو ورودی اصلی درسمت شمال و جنوب و دو ورودی فرعی در دو جهت شرق و غرب.
درشمالی در اصلی و تشريفاتی مجموعه به شمار می رود.

مساحت ساختمان 800متر است که در دو طبقه بنا گردیده. ساختمان اوليه بنایی اعيانی ولی ساده‌ ييلاقی در دو طبقه بود.از زمان احداث بنا خبر دقیقی در دست نیست اما با قراین و امارات باید عمارت بين سال‌هاي 1330-1310 قمری ساخته شده باشد.

در طبقه همكف شاه‌نشين با سقف آيينه‌كاری شده و تزئينات قرار داشت ،که دوطرف آن راهرو ایجاد شده بود .دسترسی به طبقه دوم از طریق راه ‌پله ای بود که سمت شمال شرقی ساخته اند .


بصيرالدوله در دوران اسکان دراین باغ چند مرتبه دست به تعمیرات و ساختمان زد.بار نخست در سمت شمال شاه نشين با ایجاد سالنی فضای ورودی ساختمان تقویت بخشید.که این خود سبب پیدایی بالكنی در طبقه دوم گردید

بار دیگر راه پله ساختمان را از شمال شرقی به ميان ضلع غربی انتقال داد و با توسعه سالن ضلع شمالی، در طبقه همكف ، چند اتاق به صورت دو گوشواره‌ قرينه در دو سمت بنا ساخت .افزون بر آن مالک در قسمت ميانی طبقه همكف مبادرت به ایجاد سرويس بهداشتی و حمام درون عمارت نمود .با از میان رفتن مالک اولیه رفته رفته باغ به حال خود رها شد .وقتی در اختیار شهرداری قرار گرفت كه از سال‌ها پيش ويران و متروك شده بود. در دوران آبادی ،در وسط باغ،استخر بزرگی با جزایر کوچک ساخته بودند. این جزایر با پل های فلزی کوچکی به خشکی و به یکدیگر مرتبط بودند. در این بنا در جهت شمال به جنوب ورودی،یک کرسی به ارتفاع 1/5 متر قرار دارد و توسط ده پله به ایوانی وارد می شود که دور تا دور ساختمان را می چرخد. بنا با نقاشی دیواری،گچ بری،آیینه کاری و قاب بندی تزئیین شده است.

وضعيت بنایی که در سال 1376 در اختیار شهرداری قرار گرفت طبق گزارش ثبت شده ؛ عمارت درون ملك كاملاً ويران و مخروب و تمام درختان سمت جنوب آن سوخته و زمينی كه از قسمت جنوبی بنا منفك و 10 متر گود برداری شده بود، بخشي از عرصه همين منزل بود كه استخر سابق باغ در آنجا قرار داشت .
بعد ها ساختمان رها شد و به همین سبب خرابی قابل توجهی به عمارت و درختان باغ وارد گردید. تعدادی از درخت های جنوب باغ به علت تغییر مسیر آب قنات از بین رفت.

مرمت و باز‌سازی

وضعيت بنایی که در سال 1376 در اختیار شهرداری قرار گرفت طبق گزارش ثبت شده ؛ عمارت درون ملك كاملاً ويران و مخروب و تمام درختان سمت جنوب آن سوخته و زمينی كه از قسمت جنوبی بنا منفك و 10 متر گود برداری شده بود، بخشي از عرصه همين منزل بود كه استخر سابق باغ در آنجا قرار داشت که با شكايت‌‌ ميراث فرهنگی و اهالی محل در سال 1378 متوقف شد.
تعميرات بنا از مهرماه سال 1381 آغاز گرديد و طی چند مرحله تغييرات به شكل فعلی در آمده است تا در بهار سال 1386 و به مناسبت صدمين سالگرد بلديه تهران افتتاح شد .
در سال 1387، سازمان زيباسازی شهر تهران، ضمن تجهيز فضاهای داخلی و خارجی عمارت جهت تعريف كاربری نگارخانه، فعاليت خود را در زمينه حمايت و گسترش هنرهای شهری پيگيری نمود. در حال حاضر نگارخانه‌ برگ كه يكی از معتبرترين و پرسابقه‌ترين نگارخانه‌های ايران است باگشايش دوباره خود درتاريخ 18 مهرماه 1387 در مكان جديد آن مجموعۀ عمارت عين‌الدوله، دور تازه‌ای از فعاليتشن را آغاز كرد.

توافق با شهرداری

آخرین مالک خصوصی باغ و عمارت عین الدوله دختر دكتر هروی خانم شيرين بود كه حاضر شد تا این ملک را برای استفاده عمومی به شهراداری بفروشد.

ثبت آثار ملی

این بنا و باغ در تاريخ 4 /4 / 1377 با شمارة‌ 2042 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد.

نگارخانه

در حال حاضرنگارخانه برگ در عمارت عین الدوله دایر است

عمارت عين الدوله در پاسداران، ميدان هروی خيابان وفا منش، خيابان افتخاريان ، کوچه جلالی قرار دارد.
منبع :irandeserts.com

باغ نگارستان، تهران

باغ نگارستان، تهران

باغ نگارستان عمارت باغ نگارستان يكي از كاخ‌هاي ييلاقي خاندان قاجار بوده است كه تاريخ احداث آن به دوره سلطنت فتحعلي شاه باز مي‌گردد. اين باغ سرسبز و عمارت با شكوه آن در سال 1322 ه-ق بنا به دستور وي در خارج از حصار شهر تهران ساخته مي‌شود. باغ نگارستان در ابتدا بسيار بزرگتر از ابعاد و مساحت كنوني آن بوده است ولي به مرور زمان بخش وسيعي از اراضي آن جدا گرديده و در اختيار سازمانها و وزارتخانه‌هاي ديگر مانند وزارت ارشاد و برنامه و بودجه قرار گرفته است.


در اين باغ ساختمان‌ها و تالارهاي بسيار ديدني و مجللي وجود داشته است كه متأسفانه در گذشته بسيار دور محو و نابود گرديده‌اند. از جمله مكان‌هاي بسيار جالب اين باغ، حوضخانه‌اي با نام “دلگشا“ و تالاري به نام “ قلمدان” بوده است. اين بناها داراي تزئينات و نقاشي‌هاي نفيسي بوده‌اند كه پس از سقوط قاجاريه همه آنها از بين رفته است. از جمله آنها تصوير بزرگي از فتحعلي شاه در وسط و سي پسر او در اطرافش كه بر روي ديوار تالار قلمدان توسط نگارگران مشهور آن دوره نقاشي شده بود. در واقع وجه تسميه باغ نگارستان به دليل نگارگري‌هاي موجود در اتاق‌ها و تالارهاي آن بوده است. باغ نگارستان همچنين شاهد رويدادهاي تاريخي فراواني بوده است.


بسياري از مراسم و ديدارهاي پادشاهان قاجار و بعضاً حوادث تلخ آن دوره مانند قتل بزرگ مرد تاريخ ايران قائم مقام فراهاني در اين عمارت رخ داده است. باغ نگارستان پس از سپري كردن فراز و نشيب‌هايي چند، سرانجام به دست وزارت معارف سپرده مي‌شود، گويي تاريخ ايران سرنوشتي زيبا و پسنديده براي اين باغ پيش بيني كرده بود. آنگونه كه اسناد تاريخي گواهي مي‌دهند نخستين بار در سال 318 ه. ق مدرسه عالي فلاحت در آن تأسيس مي‌گردد، در دوره وزارت حكيم الملك مدرسه صنايع مستظرفه به رياست محمد غفاري ( كمال الملك ) در عمارت جنوبي و مدرسه علميه در عمارت شمالي آن گشايش مي‌يابد.
در سال 1307 خورشيدي تغييرات و احداثات وسيعي به منظور تأسيس دارالمعلمين عالي ايران در عمارت باغ نگارستان توسط معمار روسي، مهندس ماركوف صورت مي‌گيرد و پس از آماده شدن بنا، هشت نفر از استادان ايراني بنام‌هاي مرحوم دكتر سحابي، فروزانفر، عباس اقبال، رضا زاده شفق، احمد دهقان، بهمنيار، عبدالحسين شيباني، سيد كاظم عصار و هشت نفر استاد فرانسوي براي تربيت دبيران و معلمان مورد نياز مدارسي از قبيل دارالفنون در آن مستقر و مشغول به تعليم و تربيت جوانان ايران مي‌شوند. پس از توسعه بناهاي باغ نگارستان دارالمعلمين عالي نيز گسترش پيدا نموده و به دانشسراي عالي تغيير نام مي‌يابد.


سرانجام پس از تصويب قانون تأسيس دانشگاه تهران در مجلس شوراي ملي در سال 313 شمسي، دانشسراي عالي و باغ نگارستان جمعاً به دانشگاه واگذار و از آن تاريخ تا كنون يكسره در خدمت اهداف آموزشي و پژوهشي دانشگاه تهران قرار مي‌گيرد. بنابراين بحق مي‌توان گفت كه باغ نگارستان مهد آموزش عالي در ايران و موطن و محل تولد دانشگاه تهران بوده است. در طول هفتاد سال عمر دانشگاه هزاران استاد و دانشجوي برجسته در اين باغ به تدريس و تحصيل اشتغال داشته‌اند. شمار بسيار اندكي از اساتيد اوّليه اين باغ، يعني دانشگاه تهران همچنان در قيد حيات بوده و تعداد قابل توجهي از دانش آموختگان دوران‌هاي متوالي آن در سراسر ايران در دانشگاه‌ها و مراكز علمي، پژوهشي، فني و پزشكي كشور مشغول به خدمت هستند.


هيئت رئيسه دانشگاه تهران با عنايت به گذشته پربار و فضاي معنوي و مقدس اين باغ كه مهد و مركز علم و ادب و فرهنگ ايران در سده معاصر بوده است تصميم بر آن گرفت كه باغ نگارستان را با بهترين كيفيت مرمت و نوسازي نموده و از آن به عنوان پايگاه تاريخي و موزه علم و فرهنگ و هنر دانشگاه تهران بهره برداري نمايد. در همين راستا در سال 1375 طرح مرمت و نوسازي آن با مديريت مستقيم دانشگاه به اجراء گذاشته شد. خوشبختانه در طول سال‌هاي گذشته قسمت اعظم باغ نگارستان بگونه‌اي بسيار شايسته و در خور مكاني با چنين سابقه درخشان علمي و فرهنگي به سرانجام رسيد. تنها بخش باقيمانده آن، ساختمان كتابخانه و تالار اجتماعات قديمي باغ نگارستان است كه مطابق برنامه تنظيمي طرح مقاوم سازي و مرمت آن در دو سال آينده به اتمام خواهد رسيد و بزودي ايران عزيز همانند بسياري از كشورهاي پيشرفته صاحب يك موزه جامع تاريخ علم خواهد گرديد.



منبع: irandeserts.com

باغ نیاوران، تهران

باغ نیاوران، تهران

تهران در کوهپایه های جنوب کوه های البرز مرکزی قرار گرفته و شمالی ترین فرو نشست ایران مرکزی به حساب می آید. تهران در موقعیت جغرافیایی 33-51 الی 04-51 طول شرقی و 35-35 عرض شمالی واقع گردیده است. دشت تهران دشتی است با شیب تند از شمال به جنوب که به وسیله بلندی ها و فرونشست های شرقی – غربی به بخش های گوناگونی از شمال به جنوب تقسیم می شود.مجموعه فرهنگی – تاریخی نیاوران عرصه ای مشجر و محصور به شکل چند وجهی غیر منتظمی به وسعت 122350 متر مربع حدوداً 2/12 هکتار می باشد که سه کاخ (صاحبقرانیه)، (احمدشاهی) و (نیاوران) همراه با تعداد معتنابهی از بناها و فضاهای خدماتی، رفاهی را در میان دارد.


از حیث موقعیت مکانی و سابقه استقرار، مجموعه را باید محدوده ای از توابع روستای قدیمی نیاوران محسوب نمود. روستای مذکور اگرچه همزمان با شکل گیری کاخ ییلاقی صاحبقرانیه در مقیاسی محدود رو به آبادانی گذاشت اما همچنان حتی در دوره حکومت پهلوی اول، واجد ساختارهای روستایی بود.


مجموعه کاخ – باغ های نیاوران، برفراز تپه ای احداث گردیده که نسبت به محدوده های جنوبی، شرقی و غربی خود از موقعیت ممتازی برخوردار بوده و به پیرامون خویش اشراف مناسبی دارد. اختلاف ارتفاع مرتفع ترین نقطه واقع در شمال، با پست ترین مکان مجموعه واقع در جنوب آن برابر با 6/36 متر است که بدین ترتیب شیب حداکثری معادل 5/10 درصد را نشان می دهد، اما بر پایه محاسبات انجام شده شیب متوسط این محدوده را با توجه به اطلاعات به دست آمده معادل 7 درصد از جانب شمال به سمت جنوب باید تلقی نمود. اختلاف ارتفاع مجموعه ورودی اصلی واقع در شمال غرب محوطه تا منتهی الیه شرقی آن معادل 5 متر است که شیب متوسطی برابر5/1 در صد از سمت غرب به سمت شرق سایت را شامل می گردد.


هم اینک منطقه نیاوران که هنوز بخش هایی از چهره اولیه خود را حفظ نموده است همراه با محدوده پیرامونی و مشخصاً مجموعه فرهنگی – تاریخی نیاوران، در محدوده ناحیه 4 از منطقه 1 شهرداری قرار دارد.


هم اکنون در شبکه دسترسی های شهری، محوطه یاد شده در جناح غربی میدان شهید باهنر (میدان نیاوران) قرار دارد، تمامی ضلع جنوبی آن با پارک نیاوران همجوار است و خیابان پاسداران در منتهی الیه شمالی خود به حد ورودی جنوب غربی سایت ختم می گردد. ضلع شمالی باغ را ادامه خیابان شهید باهنر موسوم به خیابان کاشانک با گردشی پیرامون شمال غربی مجموعه به سمت روستاهای جمال آباد، کاشانک و دارآباد در می نورود.


جناح شمالی شرقی مجموعه با یک دسترسی فرعی منشعب از خیابان فوق الذکر موسوم به خیابان نصیر آبادی و ضلع شرقی آن با خیابانی به نام حیدری راد یا خیابان مهمانسرا همجوار می گردد. مجموعه یاد شده تنها در بخش جنوب شرقی خود در نواری محدود با صاحبقرانیه همسایه بوده و به عبارتی دیگر تنها در این محدوده با بافت مسکونی شهری بلافصل همجواری دارد.
باغ (مجموعه فرهنگی- تاریخی) نیاوران در شمالی‌ترین نقاط شهر تهران و در دامنه رشته كوههای البرز واقع شده، ارتفاع این منطقه نزدیك به 1800 متر از سطح دریاست. محوطه محصور این مجموعه حدود 12 هكتار است و در مجموع از پوشش گیاهی و فضای سبز مناسبی برخوردار است. وجود اشجار و درختان كهنسال در این مجموعه نشان از قدمت و تاریخ چندین ده ساله آن است.
شرایط طبیعی حاكم بر دامنه رشته كوههای البرز، هوای مناسب كوهپایه‌ای، خاكهای آبرفتی و حاصلخیز و فراوانی آب در این محوطه، محیط كاملاً مناسبی را برای رشد و نمو گونه‌های مختلف گیاهی فراهم نموده‌است.


این مجموعه از لحاظ شیب دارای شیبی تند و از شمال به جنوب است. عدم یكنواختی در توپوگرافی، سبب گوناگونی موقعیت استقرار بناها در این مجموعه شده كه در پی آن گوناگونی‌های متعدد در آرایش و انتظام فضای سبز به وجودآمده ‌است.


آب روان كه از جمله اجزاء اصلی باغهای ایرانی است، در این مجموعه در مسیری غیر مستقیم در حركت است. جریان آب موجود كه از قناتی موسوم به نیاوران نشأت می‌گیرد، به طور سطحی در جویبارهایی با شیب های متفاوت تقسیم می‌گردد و شدت و حجم جریان آن در طول سال با توجه به فصل متفاوت است.


تنوع گونه‌های مختلف گیاهی از ویژگی‌های بارز باغ نیاوران محسوب می ‌شود كه عموماً شامل جمعیتی از گیاهان است كه با شرایط محیطی منطقه از سالها قبل سازگار بوده‌اند. تعدادی گونه‌های غیر بومی نیز در مجموعه موجود است كه به تدریج با شرایط محیطی منطقه سازگاری یافته‌اند و زیبایی خاصی به مجموعه بخشیده‌اند.


از منابع و شواهد موجود این گونه برمی‌آید كه احداث فضای سبز و باغ مشجر نیاوران، با بهره‌گیری از ایده‌ها و سبك‌های آرایش باغ‌های اشرافی در قرون گذشته ایران صورت گرفته‌ است. احتمالاً شیوه غرس درختان و انتخاب گونه‌های اولیه با اصول یادشده هماهنگی موزونی داشته‌است. نظم و تقارن در بناهای موجود فی‌النفسه آرایش فضای سبز، طراحی آبنماها و ردیف‌ كاری اشجار با اشكال هندسی منتظم در این فضا را دنبال می‌نموده‌است و چنان كه در قدیمی ترین عكس های هوایی باغ دیده می‌شود از اصول و سبك باغ سازی ایرانی را دنبال می‌كرده ‌است. بی‌تردید در تاریخ حداقل یكصد و پنجاه ساله احداث باغ، نظام كاشت گیاهی و به طور كلی گونه‌های گیاهی مجموعه دچار تغییراتی شده‌اند.


مهمترین گونه گیاهی مجموعه چنار (Platanus Orientalis) است كه سازگاری خوبی از خود در منطقه نشان داده‌است و تقریباً معادل هشتاد درصد از پوشش سبز محوطه را به خود اختصاص داده‌است.


همانگونه كه ذكر شد كیفیت خاك و آب محوطه، در شكل ‌گیری، مقاومت در برابر ناملایمات و بقایای جمعیت گیاهی و پوشش فضای سبز آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌است. از دیرباز وجود خاك های حاصلخیز دامنه كوه های البرز و آبرفت های كوهپایه‌ای، محیط رشد و تغذیه مناسبی را فراهم می‌آورده ‌است. بر اثر گذشت زمان، افزایش سن درختان، ریشه‌ دهی بیشتر و توسعه سیستم ریشه‌ها به تدریج مواد آلی و مغذی موجود در خاك رو به كاهش نهاد. این امر در كیفیت فیزیكی گونه‌های مختلف درختان تأثیر محسوسی را در بر داشته ‌است. جدا از آنچه ذكر گردید باید توجه داشت كه شیب تند زمین و توپوگرافی خاص آن، جاری بودن جریان آب از منتهی‌الیه شمالی به سمت جنوب سایت و حركت مداوم آب در جهات مختلف و همچنین استفاده از سیستم آبیاری غرقابی و بارانی در مجموعه زمینه را برای رشد و توسعه انواع آفات و بیماری های مناسب ساخته‌است. خصوصاً آفات و بیماری های خاكزی كه مبارزه با آنها و كنترلشان بسیار دشوار است، به مرور در مجموعه توسعه یافته ‌است.


با وجود این مشكلات كه كم و بیش طی چند دهه گذشته باغ را تحت‌الشعاع خود قرار داده باید اذعان كرد كه عمده آسیب‌های جدی طی تغییراتی كه منجر به ساخت كاخ جدید نیاوران و نیز پارك نیاوران در دهه چهل خورشیدی گردید به باغ وارد گردیده ‌است. طی این مدت بسیاری از درختان عرصه شمالی و جنوبی باغ در شمال و جنوب كاخ صاحبقرانیه برای ساخت كاخ جدید و پارك قطع گردید و چهره باغ به طور كلی تغییر كرد. بعد از آن در بسیاری از نقاط باغ، منظر سازی بدون توجه به اصول باغسازی ایرانی ادامه یافت و باغ به شكل امروزی خود درآمد.


تاریخچه


حكومت پادشاهان قاجار كه تا سال 1925م. به طول انجامید سبب رونق یافتن تهران كه تا آن زمان دهكده ای در دامنه كوههای البرز بود، گردید. تا آن زمان در تهران جز باغ‌ های بزرگ با انواع مختلف و متعدد درختان به خصوص درختان چنار، چیزی یافت نمی‌شد.


با آغاز حكومت قاجارها، آقا محمد خان قاجار بنیانگذار حكومت قاجار و فتحعلی شاه كه بعداً جانشین او شد، باعث دگرگونی شهر تهران شدند. تهران زیر نظر فتحعلی شاه (1834-1797) دوباره احیاء شد. او اقامتگاه سلطنتی را تزیین كرد و دستور ساخت محل سكونتی به نام بادگیر و اندرونیش را در آنجا داد.
گستردگی شهر تهران از قرن نوزدهم آغاز شد. فتحعلی شاه و جانشینانش تعدادی باغ در شمال تهران بر دامنه‌های رشته كوه البرز بنا كردند كه بعدها منطقه ییلاقی شمال تهران را تشكیل داد. یكی از این كاخ‌های سلطنتی كوهپایه‌ای «كاخ نیاوران» است كه گذار زمانی طولانی به درازای یكصد و شصت سال در دوران پرفراز و نشیب تاریخ معاصر ایران، وقوع حوادث گوناگون و برگزاری مجالس، مراسم و مناسبت‌های بسیار در عرصه كاخ باشكوه «صاحبقرانیه»، این عمارت عظیم ییلاقی پادشاهان قاجاری را به مثابه فضایی شاخص در صحنه وقایع سیاسی دو قرن اخیر در ایران مطرح می‌نماید.
قصر نیاوران در باغی در دهكده نیاوران ساخته‌شد، فتحعلی شاه و محمدشاه هر یك منزلگاه ییلاقی در این مكان ساخته ‌بودند و ناصرالدین شاه با تخریب آن، خود قصر نیاوران را ساخت. در سی‌امین سال حكومت ناصرالدین شاه، قصر نیاوران به قصر صاحبقرانیه تغییر نام داد.


اولین بنای قصر نیاوران در سال 1267 هـ . ق آغاز شد. این قصر در سال‌های بعد، بار دیگر ساخته ‌شد و یا در شكل ظاهری آن تغییرات عمده‌ای لحاظ گردید. همانگونه كه ذكر شد، در سال 1267 هـ . ق ناصرالدین شاه دستور داد عمارت جدید سلطانی را در قصبه نیاوران بنا كنند و بازاری مشتمل بر یكصد باب دكان در نیاوران بسازند.


در سال 1268 هـ . ق ناصرالدین شاه دستور عزل میرزا تقی خان امیركبیر از صدارت را داد و به جای وی میرزا آقاخان اعتمادالدوله به صدارت نشست. در همین سال در قصر نیاوران مراسم سلام عید فطر به طور رسمی صورت گرفت و تشریفات رسمی نظام انجام شد و برای اولین بار در این قصر هیئت‌های خارجی به حضور ناصرالدین شاه رسیدند. با برگزاری این مراسم با شكوه، قصر نیاوران در كنار قصرهای دیگر ناصری قرار گرفت. بدین ترتیب این قصر درست در سالی كه مدرسه دارالفنون افتتاح گردید، مورد استفاده ناصرالدین شاه قرار گرفت. هرچند قبل از اتمام كارهای ساختمانی آن، ناصرالدین شاه بارها در آن بیتوته كرده بود.
بنا بر گفته‌ها، در سال 1276 هـ . ق اعتمادالسلطنه از قصری كه باشكوهش می‌نامیدند و از آن به عنوان یكی از «قصور رفیع‌البنا و با روح و صفا» یاد می‌كردند، ایراد گرفت و در پس آن، بعد از گذشت چندی قصر سلطنت آباد ساخته شد. به احتمال فراوان در این دوره زمانی تا سال 1297 هـ . ق كه تحولی كلی در عمارت نیاوران صورت گرفت، شاه و نزدیكانش برای تجدید بنا در شكل ساختمانی قصر نیاوران، رایزنی‌های فراوان داشتند.


در زمان مظفرالدین شاه، دیواری از شرق به غرب در قسمت شمالی صاحبقرانیه كشیدند. در زمان احمد شاه هم دیواری در شمال قصر جهان نما كشیدند و قصر و دیوانخانه را از محل حرم جدا كردند. در زمان پهلوی اول مقداری از دیوار میان دیوانخانه و حرم‌سرا را كه به دستور مظفرالدین شاه كشیده ‌شده ‌بود، خراب كردند تا ساختمان جهان‌نما با خوابگاه اندرون و سایر ساختمان‌ها ارتباط پیدا كند.
متأسفانه از معمار قصر نیاوران اطلاعی در دست نیست. در متون به نام برخی از معمارباشی‌های سلطنتی كه همزمان با آغاز ساخت و ساز نیاوران مشغول به كار بودند برمی ‌خوریم. یكی از آنان محمد تقی خان معمار باشی است. محمد تقی خان معمار باشی، معمار مدرسه دارالفنون هم بوده ‌است و به احتمال فراوان، معمار قصر نیاوران در سال 1268 هـ . ق نیز هم او بوده ‌است.
شاعرانه ‌ترین كاخ دوران قاجار با خصوصیات منحصر به فرد و جاذبه و آراستگی، كاخ احمد شاهی است كه متأسفانه فاقد تاریخچه‌ای در زمینه ساخت و ساز و دوران بهره ‌برداری است و شاید تنها اشاره به لفظ احمد شاهی آن را نسبت به آخرین پادشاه قاجاریه و تاریخ ساخت آن به دوران اقتدار كوتاه مدت این شاه جوان مرتبط می‌سازد.


بنابر برخی نقل قول ها، كاخ مذكور را احمد شاه برای همسر گرجی خود بنا نموده ‌بود. چنانكه از تاریخ دوران پهلوی برمی‌آید، عمارت مذكور در دوران پهلوی اول جهت اقامت ولیعهد و همسر نخستین وی( فوزیه) سامان یافته و از آن هنگام در مقاطعی از زمان توسط این خاندان مورد استفاده قرار گرفته است.


در دوره كوتاهی كاخ احمد شاهی به صورت دفتر كار محمدرضا پهلوی عملكردی اداری یافت و سپس با اعمال آخرین تغییرات معماری داخلی در دوران حكومت پهلوی دوم در آن، به عنوان اقامتگاه اصلی ولیعهد وی مجدداً به بهره‌برداری رسید و تا سال 1357 خورشیدی، محل اقامت و دفتر وی محسوب می‌گردیده‌است.


آخرین كاخی كه تاریخچه آن مطرح می‌شود كاخ نیاوران در ضلع شمال شرقی مجموعه است. این كاخ توسط مهندس محسن فروغی طراحی گردیده و مهندسین مشاور ناظر بر اجرا، شركت مهندسین مشاور عبدالعزیز فرمانفرماییان و همكاران و سازنده بنا شركت ساختمانی ماپ بوده‌اند. در ابتدا این كاخ را به عنوان محلی برای پذیرایی و اقامت رؤسای كشورها و میهمانان عالیرتبه دربار طراحی و منظور نموده ‌بودند، اما در حین عملیات اجرایی با اعمال تغییرات در كاربری، به محل سكونت پهلوی دوم و خانواده وی برای ایام مختلف سال به غیر از فصل تابستان اختصاص یافت.

این كاخ نهایتاً از سال 1346 خورشیدی مورد بهره ‌برداری پهلوی دوم و خانواده او در ایران قرار گرفت و تا سال 1357 نیز محل سكونت آنها محسوب گردیده ‌است.
منبع:irandeserts.com



.............

باغ سفارت انگلستان (باغ قلهک)، تهران

باغ سفارت انگلستان (باغ قلهک)، تهران

باغ قلهک به وسعت بیست هکتار در خیابان شریعتی تهران در حد فاصل خیابان دولت و پل صدر قرار دارد. قلهک یکی از قدیمی‌ترین قریه‌های اطراف تهران است که با گسترش شهر، تبدیل به محله‌ای شد که سرگذشتی پر فراز و نشیب را پشت سر گذاشته و در حال حاضر نیز به‌دلیل قرار گرفتن باغ قلهک در این منطقه، همچنان مورد توجه است. باغ قلهک با وسعت 20 هکتاری بازمانده‌ای سرسبز از منطقه قدیمی قلهک است که روزگاری از سوی محمد‌ شاه قاجار به دولت انگلستان اجاره داده شد. آن زمان که سرجان کمپبل به‌عنوان وزیرمختار انگلستان در تهران حضور داشت شاید فکر نمی‌کرد که باغ اجاره‌ای همایونی، روزگاری محل مناقشه شود. باغ قلهک در حاشیه خیابان دکتر شریعتی قرار دارد. دیوار طولانی این باغ با آجرهای قرمز رنگ بعد از خیابان شهید کلاهدوز(دولت) آغاز می‌شود و تا نزدیکی‌های بزرگراه صدر ادامه دارد. دیوار آجری حاشیه خیابان نیز نشانه خوبی برای یافتن این باغ است.


باغ قلهک از قدیم به‌عنوان اقامتگاه تابستانی سفارت انگلیس در نظر گرفته شد؛ اقامتگاهی که بعدها شاهد برگزاری محفل‌ها و جلسات بسیاری شد تا تأثیر فراوانی بر تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران داشته باشد. طبق منابع وزارت امور خارجه، سندی درخصوص تملک انگلیسی‌ها بر این باغ وجود ندارد. قدیمی‌ترین سند مکتوب که به این موضوع مربوط می‌شود به تاریخ 1278 قمری می‌رسد که نامه تشکر سفیر انگلیس به خاطر واگذاری باغ قلهک است.


در گذشته آب قلهک به‌عنوان یکی از آبادی‌های توابع شمیران، از 7رشته قنات تأمین می‌شد که مهم‌ترین آنها قنات‌های موجود در باغ سفارت انگلستان بود. این قنات‌ها همچنان در باغ جاری هستند. این اقامتگاه تابستانی با عمارت‌هایی زیبا و امکانات ورزشی و فرهنگی که در تمام سال‌های گذشته ساخته شده‌اند، به‌صورت یک باشگاه محلی برای انگلیسی‌ها در آمده است. در ضلع شمالی این باغ، مؤسسه‌ ایران‌شناسی و مرکز فرهنگی و آموزشی بریتانیا واقع است. این مرکز به مناسبت‌های مختلف نیز جلسات گوناگونی برای انتشار مطالب مختلف درباره ایرانشناسی برگزار می‌کند که البته با توجه به سابقه فعالیت انگلیسی‌ها در گوشه و کنار دنیا نمی‌توان خیلی امیدوار بود که این کار با نیت معرفی ایران انجام می‌شود.



باغ قلهک خاطرات فراوانی از 170 سال گذشته این محله را به‌خود دیده است. آب‌و‌هوای خنک و دل‌انگیز این باغ به دلیل واقع شدن در یکی از شمالی‌ترین و زیباترین قریه‌های تهران از قدیم زبانزد بوده است. محمد شاه این باغ را به بهای ماهانه 30 تومان یا 15 لیره انگلیس به دولت انگلیس اجاره داد و این امر موجب شد تا بعد‌ها انگلیسی‌ها خیال کنند تمام قریه قلهک متعلق به آنهاست. انگلیسی‌ها با فراموشی مرحمت شاهانه، پا از حد خود فراتر گذاشتند و به ایجاد هرگونه دخل و تصرف در این محل روی ‌آوردند. در این ایام، با استفاده از شرایط خاص آن دوران و نا آرامی‌های ملی، دست‌درازی انگلیسی‌ها به حدی رسید که عملا حاکمیت خود را بر سراسر قریه قلهک گسترش دادند و خود را حاکم بلامنازع قلهک برشمردند. این خیال آنها حتی موجب شد برای این قریه کدخدا نیز انتخاب کنند.


در جنوب این باغ و ضلع شمالی خیابان شهید کلاهدوز (دولت)، گورستان باغ قلهک با دری چوبی و قدیمی و وسعتی چند هزار متری قرار گرفته است. اگر شما نیز از خیابان شریعتی وارد خیابان شهید کلاهدوز شوید، می‌توانید گنبد فیروزه‌ای رنگی را که بنای یادبود تعدادی از کشته‌شدگان است، ببینید. از سردر گورستان و از روی صلیب‌های نصب شده روی قبور و نیز تاریخ‌هایی که روی سنگ‌ها وجود دارد چنین به‌نظر می‌رسد که این گورستان صرفا به اجساد سربازان متفقین که در ایران مرده‌اند، در جریان سال‌های 1293 تا 1297 هـ.ش (1914 تا 1918 میلادی) که جنگ جهانی اول در جریان بوده و همچنین سال‌های 1318 تا 1324 هـ.ش (1939 تا 1945 میلادی) که جنگ‌جهانی دوم در جریان بوده است، اختصاص دارد. علاوه بر نظامیان، بعضی از دیپلمات‌های انگلیسی و اعضای خانواده‌های آنان هم که در تهران فوت شده‌اند در این گورستان دفن هستند.

منبع: irandeserts.com

نویسنده:مهوش عالمی
چکیده: اصفهان سومین پایتخت سلسله صفوی، بارزترین نمونه برای مطالعه روابط بین باغهای شاهی و شهر است. توجه فزاینده کشورهای اروپایی به ایران به مثابه متحدی علیه امپراتوری عثمانی باعث شد که این شهر به محل مراوده سفیران تبدیل شود، و در نتیجه اطلاعات و مدارک بصری فراوانی توسط این سیاحان در مورد ایران آن زمان، بخصوص اصفهان تهیه گردد.

از جمله ، کمپفر از سیاحان ، در طول سفرهایش در ایران نقشه های پیمایش شده و طرح هایی از باغ های اصفهان و دیگر شهرهای ایران تهیه کرد.پس از بازگشت به اروپا وی خاطرات خود را چاپ کرد. در این کتاب دورنمای مشهوری به عنوان دولتخانه اصفهان را به تصویر درآورده است. این دورنما توسط پژوهشگران مورد بررسی قرار گرفته است و ثابت شده است که تا حد زیادی به واقعیت نزدیک است، از جمله گالدیری که آن را به دقت مطالعه کرده است به این نتیجه می رسد که کمپفر برای تهیه این دور نما باید به یک نقشه رسمی دسترسی می داشته است. بر پایه بررسی ها، این دورنما براساس نقشه ای است که کمپفر آنرا شخصاً پیمایش کرده و می کشیده است و جزو نسخه های خطی وی در کتابخانه بریتانیا محفوظ است.
این پیمایش تا به امروز قدیمی ترین ترین نقشه ای است که از دولتخانه اصفهان به دست آمده است. مطالعه این پیمایش به سوال های مختلفی پاسخ می دهد و بر ما روشن می کند که کمپفر کدام قسمتهای دولتخانه را دیده و اندازه گیری کرده است و این امکان را می دهد که نقشه قابل استفاده از بخش شهری الحاقی توسط شاه عباس و جانشینان را به اصفهان بازسازی کنیم.

دریافت فایل:مشاهده پیوست File_131_1.rar

باغ موستوفی الممالک، تهران

باغ موستوفی الممالک، تهران

باغ و عمارت میرزا حسن خان مستوفی الممالک 60 هزار مترمربع وسعت داشته است و از آنجاست که محله حسن آباد به نام او نامگذاری شده است اما از آن عمارت اشرافی امروزه تنها عمارتی باقی مانده که به احتمال زیاد محل رسمی دیدارها و قرارهای کاری او بوده است.عمارتی باشکوه که پس از گذشت بیش از یک قرن هنوز ابهت دیرین خود را از دست نداده اما با وجود اینکه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و حریم مشخص دارد اما بین آپارتمان های قد و نیم قد بدقواره محصور شده است. عمارت باقی مانده که در اختیار وزارت فناوری اطلاعات است در محله چال حصار قرار دارد.


عمارت مستوفی الممالک اولین خانه فرنگی ساز در ایران است و به همین دلیل تزئینات آن نیز فرنگی است و از کاشیکاری، ارسی و شیشه های رنگی در آن خبری نیست و به جای آن انواع گچبری فرنگی و همین طور درهای چوبی نقاشی شده را می توان دید.داخل عمارت کاملا دست نخورده باقی مانده و شاید بتوان آن را تنها خانه تاریخی تهران نامید که هیچ دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته است.عمارت یک سرسرا با تزئینات زیبا دارد، سمت چپ آن بزرگترین اتاق عمارت که بهتر است اتاق پروانه نامیده شود و در سمت راست آن دو اتاق کوچکتر قرار دارد که تزئینات هرکدام با دیگری تفاوت دارد.


اتاق پروانه


اتاق پروانه به احتمال زیاد محل دیدارهای رسمی و خصوصی میرزا حسن خان مستوفی الممالک بوده است.این اتاق را از آنجا می توان اتاق پروانه نامید که همه تزئینات آن را تصاویر پروانه ها تشکیل می دهند.سقف پر است از مربع های کوچک که در آن پروانه هایی به حالت برجسته و با رنگ های مختلف چسبیده اند.درهای چوبی هم با تصاویر نقاشی شده پروانه ها تزئین شده اند.نقاش زبردست با رنگ های روغنی آن زمان هر پروانه را متفاوت از پروانه دیگری کشیده است.روی دیوارها هم نوارهایی وجود دارد که گچبری فرشتگان است.دو اتاق دیگر ساده تر هستند و تزئینات کمتری دارند.


مجموعه و باغ مستوفی الممالک در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۵۸۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع: irandeserts.com

باغ فرمانیه (سفارت ایتالیا)، تهران

باغ فرمانیه (سفارت ایتالیا)، تهران

اثر تاريخي باغ فرمانيه نمونه اي از معماري اصيل ايراني مربوط به اوايل دوره قاجار با كاشي هاي طرح دار دوره ناصري است.ملك فرمانيه شامل باغ، زمين بايرو چندين رشته قنات ،در سال 1326 ه.ق به كامران ميرزا نايب السلطنه قاجار تعلق گرفتو پس از فوت او به دخترش رسيد.بعد از آن ميرزا فرمانفرما از شاهزاده هاي قاجار ،شمال باغ،سهم قنات ها و ساير متعلقات را خريداري كرد.در سال 1319 باغ و تمام متعلقات آن به سفارت ايتاليا فروخته شد.بنا هاي اين باغ داراي جزييات معماري اصيل ايراني اوايل دوره قاجار است.

مجموعه بناي بيروني شامل يك شاه نشين و دو اتاق سر دري در طرفين حوض خانه،دو اتاق پنج دري در دو طرف شاه نشين مشرف به باغ است.در مركز اين بنا ،حوض خانه هشت ضلعي كه با الگوي معماري چهار صفه و طاق گنبدي طراحي شده ،قرار دارد.گچ بري حوض خانه ،چشم را به فراز گنبد ،جايي كه نور گير گنبد نور خورشيد را به درون مي كشد و بر حوض مدور زيرين و پنجره هاياروسي سه طرف حوض خانه مي پراكند.،راهنمايي مي كند. مهمترين عامل تزييني به كار رفته در بناي بيروني و اندروني كاشي كاري هاي طرح دار دوره ناصري است.

نماي شمالي بسار سادهو با ستون هاي آجري مسطح با تلفيقي از گچ مشاهده مي شود.نماي جنوبي و اصلي ساختمان بيروني با ايوان سراسري به فضاي باغ گشوده مي شود.ستون هاي موجود بخشي از تزيينات الحاقي است.
منبع:irandeserts.com

باغ ارم، شیراز

باغ ارم، شیراز

باغ ارم در شمال غربی شیراز در خیابان ارم قرار دارد. به طوری كه از اسناد تاریخی بر می‌آید، این باغ تا سال 1325 ه.ش. در خارج شهر شیراز و در سمت شمال غربی آن واقع بوده و اطراف آن بیابان و رودخانه و سنگلاخ بوده است. با گسترش شهر شیراز، به تدریج این باغ در داخل شهر و در شمال غرب آن قرار گرفت و هم‌ اكنون با گسترش بیشتر شهر شیراز به سمت غرب، این باغ در شمال شهر شیراز قرار گرفته است. اغ ارم از ضلع شمال غربی به بلوار دانشجو (خیابان آسیاب سه‌ تایی)، از شمال شرقی به بلوار ارم و در رأس شمالی به میدان ارم محدود می ‌گردد. این باغ در دامنه كوه آسیاب سه ‌تایی قرار داشته و در حدود 3-2 كیلومتر تا كوه معروف بابا كوهی، در شهر شیراز فاصله دارد .


باغ ارم شیراز به عنوان مكانی دیدنی و تفریحی مورد بازدید مردم و سیاحان قرار می‌گیرد. شیوه معماری عمارت باغ ارم كه در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار بنا گردیده با ویژگیهایی كه دارد همچون سایر بناهای همانند آن دوره پیروی از اسلوب معماری زندیه و صفویه است.


عمارت اصلی باغ ارم كه فعلاً موجود و از ساخته‌های دو نصیرالملك به شمار می‌آید در سمت مغرب باغ قرار دارد. این عمارت رو به مشرق و دارای سه طبقه است، و از لحاظ معماری، نقاشی، حجاری، كاشی کاری و گچ‌ بری شاهكار صنعت و هنر دوره قاجاریه است. طبقه زیرین كه هم ‌سطح زمین است در وسط دارای یك تالار اصلی به نام حوضخانه است. دو طرف این حوضخانه دو راهرو است و در انتهای هر دو راهرو پله‌هایی برای رفتن به طبقه بالا ساخته شده است. در دو طرف راهروها نیز دو سالن بزرگ قرار دارد. مجاور سالن ضلع جنوبی آشپزخانه خیلی وسیعی است. طبقه دوم عمارت چنان كه گفته شد در وسط ایوانی بزرگ با دو ستون بلند دارد. در پشت ایوان یك سالن بزرگ واقع است و دو جانب آن دو راهرو می‌باشد كه بالای آن دو گوشوار است و چهار اتاق نیز در طرفین راهروها است.


در دو طرف ایوان بزرگ دو ایوان كوچك رو به مشرق قرار دارد كه پشت آنها ارسی‌ها و درك‌هایی است. این ایوان ها هركدام دارای دو ستون سنگی یكپارچه كوچك هستند. انتهای شمالی و جنوبی عمارت نیز دو راهرو است. در ضلع جنوبی این طبقه هم در بالای آشپزخانه طبقه زیرین یك آشپزخانه وسیع و به همان اندازه وجود دارد. طبقه سوم در وسط دارای یك سالن بزرگ مشابه سالن طبقه دوم است كه پنجره‌های آن به ایوان اصلی باز می‌شود و در دو طرف این سالن دو راهرو واقع است. در جنب راهرو ضلع شمالی عمارت دو اتاق در جنب راهرو ضلع جنوبی یك اتاق و یك سالن بزرگ است. دو ایوان نیز در دو طرف همانند ایوانی‌های طبقه دوم و درست بالای آنها قرار دارد. بالای آشپزخانه طبقه دوم در طبقه سوم به صورت تراس ساخته شده.


هشت باب اتاق هم در جنوب ضلع شمالی عمارت اصلی و چسبیده به آن قرار دارد. این مجموعه هشت اتاقی همان باربندی است كه فرصت‌الدوله شیرازی در آثار عجم به آن اشاره نموده است. این اتاق ها در سال های اخیر مرمت شده و در حال حاضر به واحد سرپرستی و امور اداری باغ اختصاص یافته است. در كنار ورودی شرقی باغ نیز دو اتاق قرار گرفته كه برای سكونت نگهبانان و خدمه ایجاد شده است. در پشت ساختمان اصلی یعنی در طرف مغرب باغ عمارت و محوطه اندرون قرار دارد. عمارت اندرون دارای دو سالن و پنج اتاق است.


ایوان ساختمان اصلی رو به مشرق است و در طبقه دوم و سوم قرار دارد. در جلو این ایوان زیبا دو ستون سنگی یكپارچه بلند واقع شده و سرستون ها به طرز ماهرانه‌ای حجاری شده است. نقش سر ستونها را تصویر مردانی با لباس های دوره قاجاریه و گل و بوته‌هایی به طور قرینه تشكیل می‌دهد. درمیان ساختمان های دوره قاجاریه در شیراز ایوان دو ستونی باغ ارم از نظر دارا بودن تزئینات گچ‌ بری زیبا بر دیوارهای سه جانب آن نسبت به بناهای مشابه دارای امتیاز خاصی است.


كف سالن‌های طبقه پایین عمارت، هم‌سطح زمین است. تالار مركزی واقع در طبقه پایین را كه به حوضخانه معروف است برای استراحت در روزهای گرم تابستان ایجاد نموده‌اند. این تالار دارای آب نمایی است و نهر آب از وسط آن می‌گذرد و سپس به استخر بزرگی در جلو عمارت مربوط می‌شود. در وسط تالار حوضخانه یك ستون سنگی حجاری شده قرار گرفته و دیوارها و كف تالار با كاشی‌های هفت رنگ كه به طرزی زیبا و ماهرانه به كار رفته، مزین است. سقف حوضخانه با كاشی‌های معرق و هفت رنگ پوشیده شده كه تصاویر زیبایی از شكارگاه ها و مناظر طبیعت و داستان خسرو و شیرین و نقوش دیگر را در بردارد. كاشی‌های سقف حوضخانه را باید از بهترین نمونه‌های این هنر در دوره قاجاریه دانست.


كاشی‌های نمای عمارت نیز دارای زیبایی‌ها و ویژگی های خیره‌ كننده و دلپذیری است. كاشیكاری ها عموماً به سبك كارهای دوره زندیه و قاجاریه است و طرحها و مناظر بدیعی در آنها به نظر می‌رسد. كاشی‌های نمای عمارت اصلی و عمارت اندرون باغ در اصطلاح اهل فن مشهور به كاشی هفت رنگ است.


از نظر هنر عالی نقاشی نیز این عمارت بی نصیب نمانده است. سقف دو سالن طبقه سوم ساختمان كه با تیرهای چوبی و تخته‌های منظم پوشیده شده دارای نقاشی‌های زیبا و بسیار نفیسی است. در این نقاشی‌ها گل و بوته و طرح های اسلیمی و تابلوهای متعدد از شكارگاه ها و چهره زنان و تصاویری از قصرهایی به سبك اروپایی نشان داده شده است. هنر ظریف نقاشی روی سقف كه اهل این فن آن را مرجوك (بر وزن مردمك) نامند در دوره قاجاریه در شهر شیراز كاملاً رواج داشته و حتی در بیشتر خانه‌های معمولی و كوچك نیز به كار می‌رفته و نخستین بار هم به وسیله استادان شیرازی در ساختمان های مهم تهران متداول شده است. قسمت عمده درهای چوبی عمارت از چوب ساج تهیه شده و به همین جهت با گذشت سال های زیاد هیئت اصلی خود را همچنان حفظ نموده است.


در بالای عمارات باغ ارم هلالی‌های زیبایی ساخته‌اند كه در اصطلاح معماران محلی فارس به آن "سنتوری" می ‌گویند. این هلالی‌ها با كاشی های رنگین و نقش ‌‌‌‌دار ساخته شده و به شیوه كاشیكاری های دوره زندیه و قاجاریه است. به روی این هلالی ها تصاویری از ناصرالدین شاه قاجار، داستان هایی از فردوسی و نظامی و ادبیات كهن فارسی و قصه‌های مذهبی كاشیكاری شده است.


در پشت عمارت اصلی و در طرف مغرب باغ، اندرون و عمارت آن وجود دارد. نمای پشت عمارت اصلی باغ ارم به جانب شرقی اندرون است و در این ضلع درهایی برای رفت و آمد به ساختمان وجود دارد در ضلع غربی آن عمارتی یك طبقه است كه از سطح محوطه اندرون بلندتر است. در ورودی اصلی اندرون نیز رو به مغرب و از داخل همین عمارت است. امروزه با توجه به توسعه باغ و اضافه شدن زمین های زیادی در قسمت غربی به باغ ارم عمارت اصلی و اتاق های باربند قدیم و ساختمان اندرون و محوطه محصور آن كلا به صورت یك مجموعه در وسط قرار گرفته است، و اكنون در اندرون به طرف گلستان گل رز كه در این قسمت ایجاد شده باز می‌شود. در قسمت جلو در ورودی اندرون یك چهار ضلعی كه در اطراف آن طاقچه‌هایی ایجاد نموده‌اند و اصطلاحاً به آن غلام نشین می‌گویند واقع شده است.


بالای پیشانی عمارت اندرون دارای هلالی كاشیكاری نقش ‌دار و زیبایی است. كاشیكاری این هلالی همزمان با كاشیكاری های هلالی‌های عمارت اصلی باغ انجام گرفته و متعلق به دوره قاجاریه است. جلو دو ستون آجری طرفین اتاق وسط كه این هلالی بالای آن واقع شده دارای كاشیكاری های معرق است.


محوطه اندرون نیز تماماً درختكاری و گلكاری شده است. در وسط محوطه خیابانی با سمت شرقی_غربی از جلو نمای عمارت اندرون تا عمارت اصلی باغ ایجاد شده است كه درمیان آن یك حوض آب نما وجود دارد. در سالهای 1350- 1345ه.ش در ساختمان اندرون و محوطه آن نیز تعمیراتی به عمل آمده است.


فضای باغ ارم از لحاظ اسلوب خیابان‌كشی و درختكاری نه تنها در بین باغ های شیراز بلكه در تمام مناطق كشور ما كم نظیر است. پاره‌ای از هنرشناسان را عقیده بر این است كه از نظر باغ‌ سازی طرح باغ ارم یاد‌آور باغ های عهد ساسانی است.


زمین باغ به شكل مربع مستطیل بسیار وسیعی است كه یك ضلع بزرگتر آن به جانب شمال و بلوار موسوم به "ارم" و یك ضلع كوچكتر به جانب مغرب و بلوار موسوم به "بلوار دانشجو" (آسیاب سه تایی) است. دو جانب دیگر باغ محدود به باغ ها و خانه‌های مسكونی است. مساحت باغ ارم در دوران گذشته افزایش و كاهش بسیار یافته است.
در سه دهه پیش قسمت هایی در سمت غربی باغ ازجمله اراضی دهی موسوم به "كوشك" به مساحت باغ افزوده شده است. در این زمان مساحت كل باغ ارم نزدیك 110380 متر مربع است. سمت شیب زمین از غرب به سوی شرق است و مجموعه عمارت اصلی و اندرون در قسمت مغرب و در بلندی چشم‌گیری قراردارد. به سبب شیب زیاد زمین در قسمت هایی از خیابان های اصلی و دیگر خیابان های باغ ،پله‌هایی ایجاد نموده‌اند و این پستی و بلندی زمین بر زیبایی فضای باغ بسی افزوده است.


در جلوی نمای عمارت اصلی باغ ارم كه مشرف بر باغ است استخر آب‌نمای بزرگی ساخته شده كه تصویر عمارت در آن نمایان می‌شود. مساحت این استخر سیصد و سی و پنج متر مربع است و محیط آن را هجده قطعه سنگ بزرگ و یكپارچه تشكیل می‌دهد و احتمالاً مربوط به دوره جانی خان ایلخانی است. استخر باغ ارم سابقاً گودتر بوده، ولی در تعمیرات اخیر پر شده و اكنون عمق آن نیم متر است. كف و اطراف این استخر هنگام تعمیرات چند سال پیش با كاشی سفید پوشیده شده است. آب روان و زلالی كه از نهر اعظم می آید پس از گردش در حوضچه حوضخانه وارد جوی های اطراف استخر می‌شود و سپس در جوی عریض خیابان اصلی و جویبارهای دیگر در خیابان های باغ و اطراف باغچه‌ها روان می‌گردد.


هنگام تعمیر و بازسازی باغ سه حوض آب‌نما در اراضی قسمت جدید ضلع شمال غربی ساخته شده و یك میدان ورزشی هم در همین قسمت و در شمال دیوار اندرون احداث گردیده است.
درهای ورودی باغ ارم در ضلع شمالی قرارداد و به طرف بلوار "ارم" باز می‌شود. سر در ورودی اصلی كه به عمارت نزدیك تر است در سال های اخیر بر جای سر در قبلی آن به طرز زیبایی از آجر ساخته شده است. درگاه دیگری هم در همین سمت و در انتهای باغ قراردارد كه در سال 1344 هجری قمری ایجاد شده است. بر بالای جبهه خارجی این سر در كتیبه‌ای از سنگ مرمر نصب شده و دو كتیبه كاشی نیز در طرفین آن به چشم می ‌خورد.


چنان كه از بیان مؤلف فارسنامه ناصری برمی‌آید در دوره قاجاریه این باغ حصار و دیواری از "چینه گل" داشته است. در سال های بعد همزمان با توسعه فضای باغ این دیوار خراب شده و دو ضلع آن را كه مجاور بلوارهای "ارم" و "آسیاب سه ‌تایی" است با نرده‌های آهنی محصور كرده‌اند، تا بینندگانی كه از حاشیه این خیابان ها می‌گذرند از دیدن منظره زیبای باغ محظوظ گردند. قسمت هایی از این نرده‌ها با گیاهان رونده زیبایی مثل پیچ برفی و پیچ اناری و پیچ امین‌الدوله پوشیده شده است.


در وسط باغ ارم، خیابان اصلی آن با سمت غربی_شرقی احداث شده كه از مقابل ساختمان و استخر بزرگ آغاز شده و تا انتهای باغ ادامه دارد. در دو طرف این خیابان شمشادهای كوتاه حصاری پرورش داده‌اند و در وسط آن چنان كه گفته شد از جلو استخر بزرگ تا وسط باغ، جوی آبی است كه در وسط باغ به جدول ها و جوی های متعدد تقسیم شده و آب روان از آنجا در قسمت های دیگر باغ جاری می‌گردد. گلكاری های اطراف این جوی بر زیبایی آن می افزاید. در وسط خیابان اصلی آنجا كه جوی آب به شبكه‌های طرفین تقسیم می‌شود پله‌هایی ایجاد شده و ادامه خیابان از پایین پله‌ها تا انتهای باغ مسطح و شن‌ریزی است. دو طرف این خیابان را سرونازها و درختان تنومند دیگر فراگرفته است. در پایه یكی از سرونازهای خیابان اصلی كه حدود سی متر بلندی آنست، تاكی تنومند و كهن وجود دارد كه شاخه‌های آن همچون ساقه پیچك، چنان بر گِرد سرو تابیده و از پای تا سر آن را در آغوش گرفته است كه در هیچ باغ دیگری نظیر آن را نمی‌توان دید و مخصوصاً در فصل تابستان كه تاك ثمر می‌آورد زیبایی آن موجب شگفتی هر بیننده‌ای است.


خیابان وسیع دیگری با جهت شمالی_جنوبی در وسط باغ، خیابان اصلی را قطع می‌كند. علاوه بر این دو خیابان عریض، خیابان های دیگری هم به موازات این دو در تمام قسمت های باغ احداث شده است.


در این باغ وسیع سرونازهای بلند و زیبایی وجود دارد كه سال های زیادی بر آنها گذشته و موجب شهرت باغ شده است. درمیان سروهای باغ های شیراز نیز سروهای باغ ارم زیباتر و جلوه آن خیره كننده ‌تر است. بلندترین سروناز این باغ كه قریب سی و پنج متر بلندی دارد، بلندترین سروناز شیراز است. سروی است كشیده و گویی دست هنرمندی آن را بدین استواری و موزونی تراشیده است. این درخت شهرت بین المللی یافته است و نویسندگان و جهانگردان خارجی عكس ها و مقالات بسیاری درباره آن منتشر نموده‌اند.


انواع درختان باغ ارم را می‌توان به دو دسته درختان غیر مثمر و درختان مثمر تقسیم كرد:


1- درختان غیر مثمر باغ عبارتند از: سرو ناز، كاج، افرا، ارغوان، بید مجنون، سیاه بید، زبان گنجشك، بید مشك، سپیدار، و اكالیپتوس.


2- درختان مثمر باغ عبارتند از: انار، ازگیل، نارنج، خرمالو، گردو، زردآلو، بادام، سیب، به و گلابی.


محصول اصلی درختان میوه‌ دار باغ در درجه اول انار است و در درجه دوم می‌توان مركبات را به حساب آورد. درختان مركبات باغ ارم در ردیف سایر نارنجستان ها و باغ های مركبات شیراز است ولی دیگر درختان و سرونازهای باغ در مدت سالیان دراز موزون و شكوهمند گردیده و مرتباً هم بر زیبایی آنها افزوده شده است.


این باغ امروزه علاوه بر سروهای زیبا به داشتن انواع گل نیز اشتهار دارد. در دو دهه اخیر گل های بسیاری از هر نوع در آن پرورش داده شده و مخصوصاً گل های رز گوناگون آن دیدنی است. در موقع توسعه باغ، گلستانی از انواع گل رز در ضلع غرب و شمال غربی احداث گردیده كه در آن قریب دویست و پنجاه واریته گل رز پرورش داده شده است. این گلستان از نظر تنوع و بسیاری از انواع گل رز در كشور ما بی‌نظیر و در كشورهای همجوار و آسیا كم نظیر است و به طوری كه شهرت دارد در بین كشورهای مشرق زمین ، فقط در دو سه كشور دیگر گلستان های رز با این تنوع پرورش داده شده است.


به جز گل های رز گوناگون و زیبای باغ كه جای صحبت فراوان دارد انواع دیگر گل های موجود در باغ ارم را می ‌توان به ده عنوان كلی دسته بندی نمود:


1- درختچه‌های زینتی دارای گل های زیبا
2- درختچه‌های زینتی دارای برگ های زیبا
3- گل های یك ساله مقاوم به سرما
4- گل های یك ساله حساس به سرما
5- گل های پیازدار
6- بوته‌های دائمی گلدار
7- گیاهان دائمی پوششی و رونده
8- گیاهان یكساله رونده
9- گیاهان حصاری
10- گل های گلخانه‌ای


قسمت عمده آبی كه این باغ را مشروب می‌سازد مانند بیشتر باغهای شیراز از نهر اعظم است. این نهر به جدول‌های متعدد تقسیم می‌گردد كه هر كدام را بنا می ‌خوانند و از آن جمله جدول میری می باشد كه یك پنجم از نهر اعظم است. باغ ارم از جدول میری مشروب می‌گردد. علاوه براین، دو حلقه چاه عمیق در باغ حفر گردیده كه آب مورد نیاز به وسیله پمپ تأمین شده و با استفاده از لوله كشی به مصرف آبیاری گل های باغ می‌رسد. از آب لوله كشی شهر نیز برای آشامیدن و مصارف عمارات استفاده می‌گردد.

تاریخچه


باغ ارم شیراز به طور مسلم از دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو و آل مظفر و گوركانیان وجود داشته و با توجه به اینكه سیستم فئودالی به طور كامل بر جامعه آن دوره حاكم بوده بدون تردید بانیان و صاحبان باغ ارم كه باغی ارزشمند بوده، در آن زمان حكام وقت بوده‌اند. ‌احتمال می‌رود اتابك قراچه كه از طرف سنجر سلجوقی به حكومت فارس منصوب بوده دستور احداث این باغ را داده باشد.


بعد از وی تا جلوس شاه شیخ ابواسحاق اینجو كه احتمالاً باغ ارم را در تصدی داشت، اطلاعی از نحوه مالكیت این باغ در دست نیست. شاه شیخ ابواسحاق اینجو در سال 742 ه.ق جلوس نموده و در سال 757 ه.ق كشته شد. پس از انقراض سلسله آل اینجو به وسیله آل مظفر، احتمالاً باغ ارم به مالكیت سلاطین آل مظفر در آمده و در عهد شاه منصور آخرین پادشاه این خاندان كه به دست گوركانیان كشته شد، باغ در نهایت آبادانی و شكوه بوده است. از عصر صفویه به بعد، باغ ارم در نوشته‌های جهانگردان، آباد و باشكوه توصیف شده است. در عهد كریم خان زند احتمالاً باغ ارم در مالكیت سران سلسله زندیه بوده و مانند سایر ابنیه و باغ های شیراز مرمت گردیده است.


از اواخر دوره زندیه تقریباً بیش از هفتاد و پنج سال باغ ارم در تصاحب سران ایل قشقایی بود. خاندان جانی خان قشقایی كه از دوره فتحعلی شاه قاجار با سمت ایلخانی و ایل بیگی بر ایل قشقایی فرمانروایی می‌كردند، مدت مدیدی این باغ را در اختیار داشته و از آنجا به عنوان مقر فرمانفرمایی خود در شهر شیراز استفاده می‌كرده‌اند. نخستین ایلخان این خاندان یعنی جانی خان و پسرش محمد قلی خان عمارتی باشكوه در این باغ بنا نهادند. در اوایل دوره قاجاریه بعضی از سران ایل قشقایی كه مالكین سابق باغ ارم بوده‌اند در گوشه‌ای از این باغ به خاك سپرده شده‌اند كه در حال حاضر نشانی از این قبور در دست نیست. ساختمان عمارت این باغ در دوره ناصرالدین شاه قاجار هنوز مرغوب و قابل توجه بوده است. در دوره سلطنت ناصرالدین شاه، حاج نصیرالملك شیرازی باغ را از خاندان ایلخانی خریداری نموده و ساختمان فعلی موجود در باغ را به جای عمارت ایلخانی بنا نمود ولی احتمالاً اساس ساختمان قبلی را حفظ كرده است. پس از درگذشت حاج نصیرالملك در سال 1311 ه.ق تزئینات بنا و بعضی قسمت های ناتمام به وسیله ابوالقاسم خان نصیرالملك، مالك این باغ اتمام یافته است.


در آن زمان توصیفی توسط فرصت‌الدوله شیرازی راجع به این باغ داده شده كه به شرح زیر می‌باشد:

"... بستانی است بی مثال و گلشنی است بهشت تمثال ...، سروهایش سر به افلاك كشیده، عماراتی دارد شاهانه مشتمل بر تالاری كه به واسطه دو ستون قوی پیكر برپاست و ارسی‌ها، گوشواره‌ها و اتاق ها و رواق های دیگر را از فوقانی و تحتانی داراست. آبشارهای متعدده از هر جانب آن روان است و سبزه‌های اطراف جویش چون خط بر گرد عارض نوش لبان. بنای اول آن را محمد قلی خان ایلخانی نهاده سپس مرحوم حاجی نصیرالملك خریده و حكم به بنیاد عمارات مذكور داده. حاجی محمد حسن معمار... آن بنا را برآورده باغی دیگر برآن افزوده‌اند. آن نیز هوایش معطر است...، خلوتی دیگر دارد كه نارنجستانش نام نهاده‌اند. باربند و كوشكی هم برای آن قرار داده‌اند."


دونالد ویلبر درباره باغ ارم شیراز چنین نگاشته است:

"... برای مدت لااقل 75 سال این عمارت در تصاحب خان‌ها و یا سران قبیله قشقایی بود. همین ساختمان هسته مركزی باغ به شمار می‌رود. در این موقع دیواری در وسط باغ احداث كردند و بدین ترتیب باغ به دو قسمت تقسیم گردید. باغ ارم محبوبیت فراوان خود را مدیون درختان مركبات و خیابان طویلی است كه در دو طرف آن سروهای باشكوه غرس گردیده و ساختمان جالب توجهی كه شاهد مهمان ‌نوازی بی دریغ ایل قشقایی بوده است. هرچند سال یك بار مقداری از درختان مركبات بر اثر سرمای سخت از بین می‌روند درحالی كه سروها در عرض پنجاه سال اخیر همچنان جذابیت خود را حفظ كرده‌اند ... ."

در تهیه طرح باغ، محور طولانی آن مشخص گردیده است. امروز كوشك اصلی، هسته مركزی این باغ و جالب‌توجه ‌ترین جنبه آن را تشكیل می‌دهد. اطاق های طبقه زیرین تقریباً زیرزمین است و تالار مركزی آن را برای استراحت در روزهای گرم تابستان در نظر گرفته‌اند. نهر آب مستقیماً از این تالار می ‌گذرد و در سر راه خود قبل از اینكه به حوض بزرگی فرو ریزد استخر را پر می‌كند. دیوارها و كف این تالار از كاشی‌های رنگین پوشیده شده است. پلكانی این طبقه را به طبقه بالاتر و به راهروهایی كه به تالار بزرگ منتهی می‌گردد متصل می‌سازد.

منظره جنوبی آن همان ادامه محور اصلی است و از طرف شمال چشم انداز آن را تپه‌هایی تشكیل می‌دهد كه در حاشیه رودخانه قرار گرفته است. در این محل نیز مانند بسیاری دیگر از ساختمان های شیراز كاشی های براق و سنگ های تراش میراث قدیم را از نو رواج می‌دهد. این قسمت سه گوش (سنتوری) منظره‌ای را متعلق به دوره ساسانیان كه با كاشی های رنگی زینت ‌شده نشان می ‌دهد درحالی كه در طبقه‌ای كه هم‌سطح زمین ساخته شده تخته سنگ های آهكی نسخه‌های تحریف شده‌ای است از نقوش برجسته دوره هخامنشیان كه در تخت جمشید دیده می‌شود. در سراسر این ناحیه وسیع بوته گل سرخ كمتر دیده می‌شود و به جای آن در گلخانه كه داخل آن را با چوب به طرز پلكانی ترتیب داده‌اند انواع گلها را در گلدان نگاهداری می‌كنند تا آنها را در نقاط اصلی در داخل كوشك و خارج آن قرار دهند."


باغ ارم پس از فوت ابوالقاسم خان نصیرالملك به فرزندش رسید و پس از چندی به یكی از سران ایل قشقایی فروخته شد. سپس به تصرف دولت درآمد و به دانشگاه شیراز واگذار شد. دانشگاه شیراز مدتها به عنوان كاخ پذیرایی از آنجا استفاده می ‌نمود. در سال های 1350_1345ه.ش این باغ با اعتبار واگذاری از طرف سازمان برنامه و بودجه و زیر نظر مسئولین وقت دانشگاه، تعمیر اساسی شده و زمین وسیعی نیز در حاشیه بلوار ارم و بلوار آسیاب سه‌ تایی به آن افزوده شده است. امروزه باغ ارم همچنان در اختیار دانشگاه شیراز می‌باشد و در حقیقت به تمام مردم تعلق دارد.
منبع: irandeserts.com

باغ جهان نما، شیراز

باغ جهان نما، شیراز

باغ جهان‌نما در ضلع شرقی خیابان حافظ (دروازه قرآن) بالاتر از میدان حافظیه در شهر شیراز واقع شده است. عمارت باغ جهان‌نما تا به حال سالم برجای مانده و به شكل هشت ضلعی است. در محوطه داخل عمارت، در وسط، یك حوض از سنگ مرمر یك پارچه ساخته شده و چهار شاه‌نشین در چهار گوشه آن ایجاد گردیده است. اتاقهای بین شاه ‌نشینها دو طبقه است. نمای عمارت كلاه فرنگی باغ جهان‌نما از آجر است. در سالهای پیش به وسیله مالك خصوصی پنجره‌های چوبی قدیمی عمارت برداشته شده و پنجره‌‌های آهنی و ناهماهنگ با ساختمان نصب گردیده است. بدنه و لبه‌های حوض‌ها با قطعات سنگ‌های سرخ فام ساخته شده است. دو خیابان طویل در دو سمت شمال و جنوب و شرق و غرب باغ وجود دارد. دیوارهای آجری و قدیمی باغ از بیرون به همان صورت اصلی ِ خود نمایان است. پس این دیوارها با قطعات سنگ نیمه تراش ساخته شده است. نمای دو سوی دیوارها دارای طاق نما است. لچكی‌های طاق نماهای داخلی در دوره زندیه كاشیكاری شده ولی بر اثر بی توجهی كاشی ها فرو ریخته و فقط قطعات كوچكی در بعضی جاها باقی مانده است. دیوار غربی كمی نشست كرده و انحنایی به طرف داخل دارد .


صحن باغ جهان ‌نما مشحون از درختان سرو و كاج كهنسال و مركبات و انواع میوه‌هاست. این باغ سابقاً از آب ركن‌آباد مشروب می‌شده ولی در این زمان كه مقدار آب كاریز ركن آباد كاهش یافته ،به جز لوله كشی در قسمتی از باغ ، چاه حفر گردیده كه مقداری از آب مورد نیاز این باغ معتبر و تاریخی را تأمین می‌كند. در حال حاضر این باغ در اختیار صدا و سیمای شهر شیراز است.


تاریخچه


باغ جهان‌نما یكی از كهن‌ترین باغهای شیراز است و در نزدیكی آرامگاه حافظ كه در دوران گذشته جزء صحرای جعفرآباد و مصلی بوده واقع شده است. در دوره سلسله آل مظفر و آل اینجو این باغ و دشت زیردست حوالی آن سرسبز و بسیار آباد بوده است. به دو دشت جعفرآباد و مصلی كه همواره پوشیده از باغهای جان‌ نواز و روح‌افزا بوده در اشعار حافظ شیرازی اشاره شده است و از صفا و سرسبزی آن سخن به میان آمده است. باغ جهان‌نما همانند سه باغ مشهور دیگر یعنی باغ ارم و باغ دلگشا و باغ تخت قراچه در دوره آل مظفر و آل اینجو یعنی پیش از یورش تیمور گوركانی به شیراز، در نهایت آبادانی بوده است. «ابن عربشاه» مورخ دوره تیمور در عجایب المقدور این باغ را "زینت الدنیا" نامیده است.


باغ جهان‌نما در هنگام اقامت تیمور گوركانی در شیراز، همچون سایر باغ های نامدار آن دوره مورد توجه واقع شده به طوری كه همانند آن باغ را در اطراف سمرقند -كه موطن اصلی وی بوده است احداث نموده و آن را جهان ‌نما نامیده بود. باغ جهان‌نمای شیراز در دوره صفویه نیز آباد و با اهمیت بوده است.


«شاردن» كه در دوره صفویه شیراز را دیده است می‌نویسد: "دروازه شهر (دروازه قرآن) به خیابان بسیار زیبایی منتهی می‌شود كه دراز و باریك است. در دو سوی این خیابان باغ هایی است كه جبهه آنها در سمت خیابان دویست پا و هریك دارای سر در و مدخل باشكوهی است با طاق نیم گنبدی و بر فراز هر سر در یك كلاه فرنگی ساخته‌اند. درهای باغ از دو سو مقابل هم قرار گرفته و قرینه بودن آنها وضع جالبی به وجود آورده است. در وسط این خیابان حوض مربع شكلی است كه پهنای این حوض به اندازه خیابان است و برای این كه بتوان از دو طرف آن گذشت، سر در باغ های دو سو به اندازه سی پا عقب نشسته است." از نوشته‌های شاردن و تاورنیه به دست می‌آید كه باغ های طرفین این خیابان یعنی باغ جهان ‌نما و باغ نو كه در دوره زندیه و قاجاریه تجدید عمارت شده ،همان باغ های دوره صفویه می‌باشد و در آن عهد رونقی تمام داشته است.


پس از سلسله صفوی، در دوره ناامنی كشور، این باغ تقریباً ویران گردیده است. به روایت میرزا محمد كلانتر فارس در دوره كشمكش بین مدعیان سلطنت، بعد از نادر شاه افشار تا استقرار حكومت كریم خان زند این باغ هم بازسازی شده است. عمارتی كه در وسط باغ قرار گرفته مربوط به كریم خان زند است . كریم خان زند این باغ را در سال 1185 ه. ق حصار كشی كرد و عمارت مزبور را در وسط آن ساخت و در اطراف عمارت، خیابان كشی‌های زیبا و درختکاری مفصلی ایجاد كرد. طرح این باغ را كریم خان همانند باغ نظر، در داخل باغ، دارای چهار خیابان و در اطراف، دو حوض بزرگ و دو حوض كوچك داده است.


محمد هاشم آصف رستم‌الحكما كه در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه می‌زیسته، باغ جهان‌نما را بدین نحو وصف كرده است: " در خارج شهر... یك باب سرا بوستان مربع بسیار وسیعی است كه در میانش عمارت چهاردهنه‌ای است و از چهار طرفش حوض های موزون و جدول های پرآب و روان و همه آن باغ پر از سرو موزون و گ لهای رنگارنگ و ریاحین گوناگون و قصر بسیار عالی منقش زرنگاری بر سر درش ساخته و آن سرا بوستان مشرف به باغ دلگشای دیگر... ."


پس از دوره زندیه، در دوره قاجاریه نیز باغ جهان ‌‌نما یكی از باغ های آباد و باشكوه به شمار می‌رفته است. حاج حسن میرزا حسن فسائی كه در اواسط دوره قاجاریه می‌زیسته، درباره آن می‌نویسد: " باغ جهان‌نما در جانب صبوی شهر شیراز به مسافت میلی كمتر، حضرت كریم خان زند در سال هزار صد و هشتاد و اند، حصاری از آجر و گچ در مقابل بهای سیصد من بذر گندم كشیده، عمارتی معروف به كلاه فرنگی در میان آن از آجر و گچ در نهایت استحكام ساخته كه از صدمه چندین زلزله آسیبی به حصار گچ و عمارت آن نرسیده است، و در داخل باغ چهار خیابان از سروهای آزاد ساخته و تاكنون كه نزدیك به صد و بیست سال از كاشتن آنها گذشته به خرمی و تنومندی باقی است."


فرصت‌الدوله شیرازی نیز این باغ را چنین وصف نموده است: " باغ جهان ‌نما در برابر باغ نو واقع شده، بنایش از كریم خان زند است. در وسط حقیقی آن گلگشت عمارتی است هشت گوش، كه درمیانش حوضی است از سنگ مرمر؛ در فضای باغ نیز دو حوض و آبشارهای بیمر، چهار خیابان دارد كه در آنها سروهای سهی به قطار است و در سایر اراضی آن درختان نارنج و انار، این باغ هم دیوانی بوده." در دوره قاجاریه عمارت باغ محل پذیرایی مهمانان حكومت هم بوده است.


لرد كرزن سیاستمدار انگلیسی كه در دوره قاجاریه شهر شیراز را دیده ، در كتاب «ایران و قضیه ایران» باغ جهان‌نما را این گونه توصیف كرده است:" در سمت دیگر جاده اصفهان به شیراز قدری بالاتر از حافظیه باغ جهان‌نما است كه درزمان كریم خان باغ وكیل نام داشت و در عهد فتحعلی شاه هنگامی كه او والی فارس بود اسمش را تغییر دادند و عمارتی تابستانی در آنجا ساختند، شامل محوطه محصور در حدود 200 یارد كه حالا چند درخت دارد و رو به خرابی است. در اوایل این قرن عمارت مركزی آن یا كلاه فرنگی وضع مرتبی داشت و مختص اقامتگاه افراد عالی رتبه انگلیس بود از جمله و.سی.جی.ریچ مأمور مقیم بریتانیا در بغداد كه در كردستان اكتشافاتی كرده بود و در5 اكتبر 1821م از مرض وبا درگذشت و در باغ همان جا مدفون شد."
مهدی قلی هدایت مخبر السلطنه در سال 1333 ه.ق برابر 1915 م. چند روزی را در باغ جهان‌نمای شیراز به سر برده است و می‌نویسد." باغ جهان‌نما در آن زمان به میرزا محمد باقر خان پیشكار قوام تعلق داشته و غالب درختان اطراف باغ انار بوده است."
منبع:irandeserts.com

باغ کلات نادری، کلات

باغ کلات نادری، کلات

باغ کلات نادری در شهر کلات، شمال شرقی مشهد، در بستری کوهستانی، در میان دو رشته کوه در استان خراسان رضوی قرار گرفته است. یکی همان است که با نزدیک شدن به شهر کلات چشم‎اندازی حصار گونه دارد و شهر در این حصار قرار دارد و دیگری در سمت شمال است.


مهم‌ترین یادگار نادر شاه افشار دركلات، كاخی است به نام قصر خورشید. این قصر در میان باغی بزرگ به شیوه باغ‌های ایرانی بنا شده، اما ساختمانش تلفیقی است از معماری ایران و هندوستان ؛ چرا كه نادر علاوه بر سیم و زر و جواهر، هنرمندان زیادی را از هند به ایران آورد و زبده‌ترینشان را به آرایش قصر خورشید واداشت. پس اگر حالا بر سنگ‌های نمای بیرونی قصر، نقش میوه‌هایی چون موز و آناناس را می‌بینیم، نباید گمان كنیم كه 300 سال پیش اجدادمان چنین میوه‌هایی را می‌شناخته اند و می‌خورده اند. اینها هنر دست هندوانی است كه به اقلیم و سرزمینی دیگر تعلق داشتند.
مجموعه باغ و عمارت خورشید برای آرامگاه نادر شاه افشار به سال 1160 هـ . ق به دستور وی ساخته شده است. این بنا بعدها در دورانی که آل جلایر (سده سیزدهم هـ . ق ) در این منطقه حکمرانی داشته با تغییرهای اندکی به صورت کاخ مورد استفاده قرار گرفت. عمارت خورشید با معماری ویژه ایرانی، با بخشی استوانه‎ای شکل ( 94/20 متر از کف زیر زمین و 30/11متر بلندتر از پوشش طبقه هم کف) ساخته شد.


قصر خورشید، ساختمانی است سه طبقه ؛ طبقه زیرین كه همان زیرزمین باشد جایی است مخوف و تاریك كه گفته‌اند یا جای نگاهداری بخشی از خزاین نادر بوده یا زندانی برای مغضوبین درگاه.
طبقه دوم یا هم كف، تالاری بزرگ در میان دارد و اتاق‌هایی در پیرامون. تالار با تزییناتی به شیوه بناهای صفوی آراسته و طلا كاری شده است و چون دورادور دیوار آن كتیبه‌ای حاوی سوره نبأ با تاریخ مرگ نادر ( 1160 ه.ق ) به چشم می‌آید، برخی چنین نتیجه گرفته‌اند كه نادر قصر خورشید را به ‌عنوان آرامگاه خویش بنا كرده بود. آرامگاه وی در شهر مشهد (باغ نادری) به همراه تندیسی از نادر که سوار بر اسب است قرار دارد.


طبقه سوم نیز گنبد استوانه‌ای بزرگی است كه از 66 نیم ستون سنگی تشكیل یافته بدین سبب در تمام بناهای تاریخی ایران یكتا و بی‌همتا ست. از كنار این گنبد مدور می‌توان باغ زیبای پیرامون قصر و نمای عمومی شهر كلات را تماشا كرد


سنگهای پر حجم و سنگین بنا، که موضوع آن‎ها انواع میوه‎های گرمسیری و پرندگانی چون طوطی است. گفته می‎شود احتمال دارد سنگ تراش‎های این بنا را نادر شاه از هند آورده باشد زیرا میوه‎هایی چون موز، آناناس و ... در آن زمان در ایران وجود نداشته است تا سنگ تراشان ایرانی توانسته باشند شبیه آنها را حجاری کنند.


از نظام کاشت باغ بجز یک ردیف چنار کهنسال در باغچه غربی باغ و در کوچة غربی باغ که جزو عرصه باغ بوده، چیز دیگری بر جای نمانده است و همین ردیف درختان چنار کهن بعدها مبنای درختکاری‎های بقیه قسمت‎های باغ قرار گرفت و 220 عدد درخت چنار کاشته شد که اکنون باغ با این درختان شکل گرفته است.


در حال حاضر منبع آبرسانی اولیه باغ از بین رفته است و آب باغ بوسیله موتور پمپ از آب ذخیره شده در آب انباری که در زیر پیاده‎رو انتهای شرقی باغ ایجاد شده تامین می‎شود.
منبع:irandeserts.com

باغ چشمه بلقیس، چرام

باغ چشمه بلقیس، چرام

باغ چشمه بلقیس و برج تاریخی مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در استان کهگیلویه و بویراحمد در فاصله 9 کیلومتری شهرستان چرام و در نزدیکی چشمه بلقیس واقع شده. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۲۸۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

باغ چشمه بلقیس ، در دشتی هموار معروف به شهرک قلعه کره شهبازی در میان تپه ماهورها و کوهها واقع شده است . این باغ از شمال به جاده چرام ـ گچساران، از جنوب به اراضی کشاورزی، از غرب به باغ جهاد کشاورزی(باغ عمران) و از شرق به اراضی کشاورزی و کوههای همجوار محدود می‎شود. چندین نهر فصلی و دایمی در این دشت جریان دارد و محصولات غلات چون گندم، جو و برنج در این منطقه کشت می‎شود.

این بنا به گفته اهل منطقه توسط زنی به نام بلقیس حدود اواخر دوره ساسانی و اوایل دوره اسلامی احداث گردید. در سال 1327 مردم محل در اطراف آن به احداث چند باغ کوچک اقدام نمودند و در سال 1338 شخصی به نام اسکندر خان چرامی آن را خریداری شد و به گسترش آن اقدام نمود. چشمه بلقیس نام جدید روزگار ما برای باغی است که مرحوم اسکندر خان چرامی در اطراف این چشمه بر جای باغی که از ازمنه پیش از او، در این محل وجود داشت توسیع و تجدید رونق نموده است.

مدتی هم این باغ و یک آبادی کوچک نزدیک آن در مکاتبات و اسناد و بعضی از سفرنامه ها به نام اسکندریه شهرت گرفته است... به نظر می‎رسد این باغ مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی می‎باشد. این باغ با مساحتی در حدود 38960 متر مربع و شامل فضاهایی چون 4 برج به ابعاد 70 *150 متر در ضلع غربی باغ، چشمه، استخر و در قسمت شرقی آن صخره‎ای بزرگ به ارتفاع 20 متر تشکیل شده است. این باغ در حال حاضر در تملک شهرداری می‎باشد.

پوشش گیاهی این باغ بدلیل گرمسیری بودن این منطقه شامل اکالیپتوس، سدر، بلوط، سرو و دارای درختان متنوع میوه‎ای چون گردو، گلابی، سیب، لیمو ترش، خرمالو، پرتقال، نارنگی، انجیر، انگور، توت، نارنج، نخل و ... می‎باشد. همچنین بوته‎های گیاهی گوناگون و گلهای مختلف در آن به چشم می‎خورد.

نظام آبیاری این باغ بر اساس فوران آب چشمه‌های اصلی و چندین چشمة فرعی می‎باشد که بوسیله نهرهای کوچک و بزرگ متعددی در باغ جریان می‎یابد و آب مازاد آنها بوسیله جویی بزرگ به طرف استخر باغ که در ضلع جنوب غربی باغ واقع شده هدایت می‎شود. این استخر زیبا به شعاع 10 متر و عمق 1/5 متر بصورت دایره و دارای سه ورودی و یک خروجی می‎باشد که آب چشمه از مسیر خروجی به رودخانه فشیان می‎ریزد. این استخر، باغچه‎ای به قطر 4 متر که پوشیده از درختان نخل، نارنج، پرتقال و گلهای زیبا و متنوع است را در آغوش گرفته است.

چشمه بلقيس يکي از جاذبه هاي مهم گردشگري اين استان و از مناطق هدف گردشگري سازمان ميراث فرهنگي است.
منبع:irandeserts.com