دختر ایرانی - زن ایرانی

tazkie

عضو جدید
تذکّر مهم: مطلب زیر تعلقی به نگارندۀ این سطور ندارد، سازندۀ حقیقی آن کسانی هستند که در این مطلب از آنها نام برده می شود. پس همه حق دارند بدون ذکر منبع، این مطلب را در وبلاگ، سایت یا مجله های خود مطرح نمایند.​

وقتی نام «دختر ایرانی» یا «زن ایرانی» را می شنوید، چه مفهومی در ذهن شما متبادر می شود؟ تحت این عنوان چه چهره ای را در تلویزیون و سینمای ایران به یاد می آورید؟ اگر این عنوان را در اینترنت جستجو کنید، چه می بینید؟ تا جایی که من دیده ام، معمولاً این عنوان، یادآور یک دختر مذهبی یا یک زن مذهبی نیست. معمولاً زنان بدحجاب یا بی حجاب را به یاد می آورد. در واقع یک تحریف خواسته یا ناخواسته، در ایران رخ داده است، که باعث می شود، که چهرۀ دختر یا زن ایرانی، در اینترنت، سینما و تلویزیون، چهره ای مذهبی نباشد و در واقع هیچ سهمی از مفهوم «دختر ایرانی» یا «زن ایرانی» برای دختران و زنان مذهبی ما قائل نشوند. می خواهم به خوانندگان این مقاله نشان بدهم، که شاید بزرگترین و بااخلاقترین شخصیتهای زن ما، را باید از بین مذهبیها جستجو کرد:


زن ایرانی یعنی طیبه واعظی دهنوی. او متولّد سال 1336، بود. از کودکی قالیبافی می کرد و برای جهیزیه اش پول جمع می نمود، ولی وقتی بزرگ شد، با آن پولها یا برای افراد فقیر جهیزیه ، یا برای شاگردان بی بضاعت دفتر و قلم می خرید. مادرش نقل می کند که طیبه می گفت من می خواهم مثل آسیه با فرعون زمانم بجنگم، دوست دارم مثل سمیّه(نخستین شهید اسلام)، شهید بشوم. صاحبخانه اش می گوید: «این دختر به خانه ما آمد، سرمان برهنه بود، بی حجاب بودیم، اینقدر پند و نصیحت کرد و از قرآن و دعا گفت که ما دیگر یک تار مویمان را نمیگذاشتیم بیرون بماند.» به خاطر مبارزه با شاه و تحت تعقیب بودن شوهرش از سال 1354 به زندگی مخفی روی آورد، ولی در نهایت در 30 فرودین 1356 پس از دستگیری شوهرش، دستگیر شد و خواهر شوهرش، فاطمه جعفریان که او هم مبارز بود در این روز کشته شد. ساواک که او را گرفته بود، چادرش را برداشته بود، او گفته بود: «بکشیدم ولی حجابم را برندارید.» در نهایت چنانکه آرزو داشت مانند سمیه شهید شود، روز 3 خرداد 1356، در سنّ 20 سالگی زیر شکنجه ساواک جان داد.


دختر ایرانی یعنی محبوبه دانش آشتیانی. او در بهمن سال 40 به دنیا آمد. بسیار اهل مطالعه و جدی بود و کودکی و نوجوانی دیگران را نداشت. اهل ورزش و جنب و جوش بود، اما یک جور استعداد مدیریت و رهبری بقیه را داشت. همه چیز را خیلی عمیق می فهمید. به خاطر مبارزات سیاسی باید دقّت بیشتری می کرد، پس یک چادر رنگی داشت که هر وقت می دید شرایط مشکوک است، چادر سیاهش را در می آورد و در کیفش می گذاشت و چادر رنگی سر می کرد. در بحثها عصبانی که نمی شد، ولی نهایت سعی خودش را می کرد که طرف مقابل را متقاعد کند. آراستگی، نظم و مهربانی اش فوق العاده بود. در اوج مبارزات، لباس هایش مرتب و آراسته بودند. چادرش را که در می آورد، حتما به شکل بسیار منظمی تا می کرد. لباس هایش همیشه بسیار ساده بودند، اما در نهایت تمیزی و آراستگی. شعارش تزکیه قبل از تعلیم بود و همیشه به این آیه قرآن اشاره می کرد که: «یزکیهم و یعلمهم الکتاب». برای بچه های محروم جنوب شهر کتاب می برد. سعی می کرد همه را به میدان بکشد، با بچه هایی که مذهبی به نظر نمی رسیدند، به شکل هدفدار ارتباط برقرار می کرد. حتی با خودش به دبیرستان راکت تنیس می آورد. در نهایت در تظاهرات 17 شهریور 1357، در حالی که هنوز به هفده سالگی نرسیده بود، در اثر تیری که به قلبش اصابت کرده بود، شهید شد.


زن ایرانی یعنی زهره بنیانیان. او متولّد دیماه 1336 بود. خیلی قرآن می خواند، از هر فرصتی برای دعا و نیایش استفاده می کرد. در دبیرستان به خاطر حفظ حجاب، دو هفته از رفتن به مدرسه محروم شد. پس از یک ازدواج ناموفق و زندگی موقت در آلمان، ابتدا در لبنان یک دورۀ آموزش نظامی می بیند و در سال 1356 به ایران باز می گردد و فعالیتهای فرهنگی انقلابی خود را به اوج می رساند و حتی توسط ساواک هم دستگیر می شود. در همین دوران با یکی از همرزمانش ازدواج می کند؛ زندگی جدید او شامل مهر السنه حضرت زهرا بود و یک اتاق کوچک برای زندگی و یک چمدان کوچک لباس با یک فرش و چند پتو. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، زهره در ادامه راه خویش به عضویت در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درآمد و به فعالیت خود ادامه داد. سرانجام روز بیست و نهم اردیبهشت ماه سال 58 در حین انجام مأموریت به عنوان سرپرست گروه ضربت که برای خنثی کردن توطئه ضدانقلاب راهی شده بودند، هدف اصابت گلوله ضد انقلاب قرار گرفت و در سن 22 سالگی روحش به سوی ملکوت اعلی پرواز نمود.


دختر ایرانی یعنی فوزیه شیردل. او در سال 1338 متولّد شد. سال اول دبیرستان مجبور به ترک تحصیل شد و آرزویش را که همان کمک به درمان بیماران و رنج دیدگان بود در لباس بهیاری اعضای هلال احمر جامه عمل پوشاند. درآمدش را نصف کرده بود بخشی را در خانه و بخشی را برای مستمندان خرج می کرد. برای اقامه نماز اول وقت همیشه داد سخن داشت و روزه های مستحبی اش ترک نمی شد. به خاطر حمایت از انقلاب، بارها با رئیس بیمارستان درگیر شد. سرانجام وی در روز بیست و پنجم مرداد 1358 در جریان حمله گروهک ضد انقلاب دموکرات به بهداری پاوه و محاصره آن محل و در حالی که گروه دکتر شهید چمران در صحنه حاضر بود ، مورد اصابت گلوله دموکراتها قرار گرفت و پهلویش به شدت مجروح شد و در آن محل بعد از 16 ساعت جان به جان آفرین تسلیم کرد.


دختر ایرانی، یعنی صدیقه رودباری. او در در هجدهم اسفند ماه سال 1340 به دنیا آمد. هم زمان با آغاز انقلاب، صدیقه به خیل خروشان انقلابیون پیوست و تمام سخنان امام را به صورت نوار و اعلامیه تکثیر و پخش می کرد. جمعه خونین 17 شهریور 1357 نقطه عطفی در زندگی او بود. او آن روز، دوشادوش سایر خواهرانش در ابتدای صف، در جلوی گلوله دژخیمان ایستاد و تا شامگاه همان روز به مداوا و جمع آوری زخمیان پرداخت. در شرایط انقلابی نیز، به فعالیتهای خیریه و امدادی اجتماعی توجه داشت. آخر هفته صدیقه را در آسایشگاه سالمندان و معلولین یا در بیمارستان معلولین ذهنی پیدا می کردند. صدیقه می رفت آن ها را شست و شو می داد و به امورشان می رسید. هر شب پس از اقامه نماز شب، ساعت ها با خدا راز و نیاز می کرد. دستی هم در شعر داشت. زندگی ساده ای داشت، در عوض، با استفاده از حقوقش به خانواده های مستحق کمک می کرد. پس از پیروزی انقلاب، با صدور فرمان امام وتشویق جوانان جهت شرکت در جهاد سازندگی به رغم آنکه بیش از 18 سال نداشت به همکاری با جهاد سازندگی پرداخت و در شهرهای مختلف کشور همچون خرمشهر، اهواز، بهشهر، سنندج، سقز و بانه به فعالیت پرداخت. می گفت: "نباید در خانه بنشینیم بگوییم که انقلاب کردیم. باید بین مردم باشیم و پیام انقلاب را به همه برسانیم." در تابستان 59 به کردستان رفت و آنجا را مرکز فعالیتهای گوناگون خود از قبیل تشکیل کلاس های عقیدتی، آموزش قرآن، آموزش نظامی، زندانبانی زندان زنان ضد انقلاب و فعالیت در مرکز مخابرات سنندج قرار داد. یکی ـ دو بار منافقین برایش پیغام فرستادند که اگر دستمان به تو برسد، پوستت را پر از کاه می کنیم. 28 مردادماه 59، صدیقه، خسته از مداوای مجروحین و پابه پای پاسداران دویدن، پس از برگزاری کلاس آموزش قرآن و تعلیم سلاح به خواهران، با دوستانش نشسته بود. بعد از سحری مختصری که خورده بود تا موقع افطار سخت مشغول به کار بود. دختر دیگری(از نفوذیهای ضدانقلاب) وارد شد؛ چند دقیقه بیشتر نشد که به بهانه ای، اسلحۀ صدیقه را برداشت و مستقیم گلوله ای به سینه اش شلیک کرد. صدیقه سه ساعت بیشتر زنده نماند و در این روز، در سن 18 سالگی، از دنیا رفت.


دختر ایرانی، یعنی شهناز حاجی شاه. او متولد 1338 بود. شهناز کاری را شروع نمی کرد، مگر آنکه آن را به بهترین نحو ممکن تمام کند. با آن سن کم، خیاطی، گلسازی، گلدوزی و تمام این هنرها را به شکل بسیار کاملی بلد بود. نسبت به زمان خودش، همیشه خیلی جلوتر بود. دیپلمش را که گرفت درس حوزه را شروع کرد. وقتی هنوز نهضت سوادآموزی تشکیل نشده بود، به همراه چند تن دیگر، به شکلی کاملا خودجوش، گروهی را تشکیل داده بودند و به روستاها می رفتند و به بچه ها درس می دادند. در کتابخانه فعالیت می کرد و در عین حال دوره های مختلف آموزشی، مذهبی و رزمی را دیده بود و یک سال قبل از شروع جنگ برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر، مسلح شده بود. او فوق العاده دلسوز و فوق العاده هنرمند بود. سرانجام، در خرمشهر، در حال مقاومت در برابر دشمن بعثی، در 8 مهر 1359، در اثر اصابت ترکش، به همراه همرزمش شهناز محمّدی زاده، در سنّ 21 سالگی به شهادت رسید.


دختر ایرانی، یعنی فهیمه سیّاری. در 1339 زاده شد. فهیمه سراپا نظم، آراستگی، قناعت، وقت شناسی و احساس مسئولیت بود. وقتش را تلف نمی کرد. تمام کارهایش با برنامه بود و در هیچ کاری سهل انگاری نمی کرد و در کارهای اجتماعی و انجام امور خیریه و رسیدگی به دیگران هم در صف مقدم بود. با وجود آنکه نهایت ساده پوشی و قناعت در طرز لباس پوشیدنش معلوم بود، اما حتی یک بار نشد که رنگ های نامتناسب را با هم بپوشد و یا لباسش بدون اتو و چروک باشد. بسیار صبور و آرام بود و هیچ وقت نشد که عصبانی بشود و صدایش را بالا ببرد. هیچ وقت خنده از روی لب هایش محو نمی شد. تابستان 1357، اولین تظاهرات زنان زنجان از مسجد «خانم» در بازار شروع شد که فهیمه پرچم آن را به دست گرفت. هر جا می رفت خدا را یاد می کرد. امر به معروف را به شکلی انجام می داد که احدی از او دلگیر نمی شد و حرفش تأثیر داشت. وقتی می خواستند غذایی چیزی بخورند از مادرش می پرسید که «آیا از این غذا سهمی به فقیری یا مستمندی داده اید؟» و تا نمی برد و آن سهم را نمی داد، غذا نمی خورد. فهیمه، وقتی از سوی حوزه علمیه که در آن مشغول تحصیل بود، برای تبلیغ به کردستان رفت، در ساعت 16 روز 12 آذرماه 1359 در پی به رگبار بسته شدن ماشین حامل ایشان از سوی ضدّانقلاب، با اصابت گلوله به سرش به شهادت رسید.


دختر ایرانی، یعنی نوشین امیدی. او در اول آذر سال 1341، چشم به جهان گشود. در فعالیتهایش، بیشتر به سرکشی و کمک رسانی به خانواده های بی بضاعت می پرداخت. هم چنین به امور زندگی خانواده های شهدا و رزمندگان رسیدگی می کرد؛ حتی به درس و مشق فرزندان آنها. رسیدگی به محرومان برای نوشین زمستان و تابستان نداشت. در بحثها اختلاف سنی برایش مهم نبود؛ با رعایت کمال احترام و ادب حرف خودش را می زد. در عین رعایت حجاب و حفظ حریم، در فعالیتهای اجتماعی شرکت می کرد. تقوا را در حدی رعایت می کرد که وقت خواب از رختخواب مناسب استفاده نمی کرد؛ می گفت: خانواده هایی که به آن ها سر می زنم، به جز چادرشب چیزی ندارند؛ چیزی که حتی زیر پاهایشان پهن کنند؛ شما توقع دارید من چه طور الآن راحت در رختخواب بخوابم؟ اول در خودش مسائل مذهبی را پیاده می کرد: در گفتارش، رفتارش، عملش و حتی در روابطش. زیاد مطالعه می کرد و خیلی از نظر علمی پر بود. جنگ که شروع شد، چند بار به جبهه رفت. در نهایت در یک مانور آموزشی، هم زمان با اذان ظهر هفتم تیر سال 1360 در حالی که روزه بود، تیری به سرش اصابت کرد، و دعوت حق را لبیک گفت.


زن ایرانی، یعنی نسرین افضل. او که در 1338 به دنیا آمده بود، از پیش از انقلاب، فعّالیتهای دینی و سیاسی خود را آغاز کرد. پس از انقلاب به جهاد سازندگی پیوست و برای کمک به مستمندان، به روستاهای مناطق محروم اعزام شد. با آغاز جنگ او به شهر خود بازگشت و به یاری آوارگان پرداخت و پس از مدّتی در دبیرستان عشایری مشغول گردید. او سپس به عنوان معلّم به مهاباد اعزام شد. در سال 1361، در کمال سادگی، با یکی از پاسداران ازدواج کرد. همیشه آرزو داشت مانند شهید مطهری به شهادت برسد، پس از یک سال حضور در مهاباد، در شامگاه 10 تیر 61، به آرزوی دیرین خود ‌رسید و در پی به رگبار بسته شدن ماشین حامل ایشان از سوی ضدّانقلاب، تیری به سرش اصابت کرد.


دختر ایرانی، یعنی ناهید فاتحی کرجو. ناهید در 4 تیرماه 1344 متولّد شد. درسش خوب بود و به کتاب علاقه داشت. دو سه روز بعد از پایان امتحانات کتاب غیردرسی دستش می گرفت تا بخواند. خیلی تودار بود، اما اگر کسی را می دید که در فکر فرو رفته و ناراحت است، جلو می رفت تا ناراحتی او را برطرف کند. از وقتی کوچک بود، با چادر و روسری به مجالس مختلف می رفت و بر حجاب خود تاکید خاصی داشت. در واقع آن چه در او ممتاز بود، شور و نشاط نوجوانی اش نبود، بلکه وقار و متانت و حجاب او بود. در راهپیمایی های انقلاب شرکت می کرد و با دیدن عکس و پوستر شهدا غمگین و ناراحت می شد. خیلی زیبا دعا و قرآن را می‌خواند. دعاهای ائمه را با حزن خاصی می‌خواند. می گفت: « اگر در مورد چیزی ناراحت یا دلتنگ باشم و زیاد گریه کنم، چشم هایم سرخ می شود و سردرد می گیرم. ولی هروقت با خدا راز و نیاز می کنم و به درگاه او گریه می کنم، بعد از آن اصلاً احساس خستگی، سردرد و ناراحتی جسمی ندارم.» کومله ها به خاطر گرایش او به امام خمینی در دیماه 1360 او را دزدیدند و تحت شکنجه قرار دادند، و در روستاهای تحت سیطرۀ خود او را در حالی که سرش را تراشیده بودند، می چرخاندند. شرط آزادی او را توهین به امام خمینی قرار داده بودند، که او هرگز قبول نکرد، چنین کاری بکند. در نهایت بعد از ماهها شکنجه، کومله ها در آذرماه 1361، او را در حالی که تنها 14 سال سن داشت، زنده به گور نمودند. برادرش می گوید: «او را به شدت شکنجه کرده بودند. موهای سرش را تراشیده بودند. هیچ ناخنی در دست و پا نداشت. جای جای سرش کبود و شکسته بود.»


دختر ایرانی، یعنی مریم فرهانیان. مریم در 24 دیماه 1342، در آبادان به دنیا آمد. خانواده اش به دلیل جنگ مجبور به ترک آبادان شدند، ولی مریم با اصرار زیاد به آبادان بازگشت و همراه با خواهرانش، در بیمارستان مشغول کمک شد، و پس اینکه بیمارستان نیروهای کافی یافت، به بنیاد شهید پیوست تا در آنجا خدمت رسانی کند. ذره ای بخل و حسادت در وجود او نبود. هر چیز خوبی که داشت، دلش می خواست با بقیه قسمت کند. همیشه قانع بود. فطرتاً هم خواسته هایش بلند و والا بودند. خودش را سرگرم خواسته های پیش پا افتاده نمی کرد. هر کاری را که به عهده اش می گذاشتی، خیالت راحت بود که کامل و دقیق انجام می دهد. مریم، هم دنیایش را داشت هم آخرتش را. همیشه تمیز و آراسته بود. در آن اوضاعی که سر و کار با زخمی ها بود و آب هم یافت نمی شد، یک بار هم نشد که لباس کثیف یا چروک به تن داشته باشد. همیشه اسپورت و شیک بود و تناسب رنگ را رعایت می کرد. در عروسی خواهرش، ساده ترین لباسش را پوشیده بود. اصلاً اهل ظاهرسازی نبود. مریم همیشه در کارهای خیر پیشقدم بود. تقید بسیار زیادی به نماز اول وقت داشت و غالباً روزه می گرفت. موقع نماز حتماً عطر می زد و بسیار مقید بود. همین طور نسبت به حجابش. همیشه یک مثلث کوچک از صورتش پیدا بود. شب ها غالباً هیچ جا نمی ماند، چون اهل نماز شب بود و در عین حال نمی خواست کسی از این مسئله خبردار شود. ادای کلمات نمازش و تمرکزش روی نماز با دیگران فرق داشت. مریم مدت ها سر سجاده می نشست و فکر می کرد. همیشه احساس می کرد نسبت به انجام وظایفش کوتاهی کرده است، در حالی که نسبت به همه چیز تقید عجیبی داشت. خیلی احساس مسئولیت می کرد. خیلی تقید داشت که پدر و مادرش از او راضی باشند. از غیبت متنفّر بود و اگر کسی غیبت می کرد، یا فوراً آن محل را ترک می کرد یا به او تذکّر می داد که جلوی خودش بگوید. مریم هیچ وقت تابع شرایط نمی شد، بلکه شرایط را خودش برای خودش مهیا می کرد. بسیار اهل مدارا بود. ابداً مثل دیگران به صورت واکنشی عمل نمی کرد. از لحاظ اخلاقی بسیار خوشرو و آستانه صبرش بسیار بالا بود. امکان نداشت کسی دست یاری به طرفش دراز کند و از هر لحاظ، چه روحی و چه مادی از او کمکی بخواهد و او کمک نکند. اگر در حد توانش بود، حتماً دریغ نمی کرد. مریم، در 13 مردادماه 1363، وقتی برای بزرگداشت یکی از شهدا به گلزار شهدای آبادان رفته بود، قلبش مورد اصابت ترکش قرار گرفت و در سن 20 سالگی شهید شد.


دختر ایرانی، یعنی رقیه محمودی اصل. در سال 1359 به دنیا آمد. پدرش می گوید: «کم حرف، کم خرج، زحمتکش و قانع بود. نه اهل لباس خریدن زینت آلات بود و نه اهل مهمانی رفتن. ندیده بودم کسی مثل او به مادّیات بی اعتنا باشد» هرگز اجازه نمی داد عمرش به بیهودگی و بطالت بگذرد. رقیه به کلاسهای بسیج پیوست، ابتدا ناصح و سپس ضابط قوه قضائیه شد. وقتی مراقبت متهمی به او سپرده می شد، آنقدر با اخلاق خوب و محبت با او برخورد می کرد که گویی آنها به مهمانی آمده اند؛ می گفت: «اینها مهمان ما هستند. همانطور که با مهمان خانه خودمان ترشرویی نمی کنیم، به اینها هم نباید بدخلقی نشان بدهیم. شاید با دیدن رفتار ما به فکر اصلاح خودشان بیفتند.» بارها دیده می شد که به متهمین چای می داد، مراقب بود بی غذا نمانند و اتاقشان را رفت و روب می کرد. هیچوقت در برخورد با متهم، متوسّل به خشونت نمی شد و همیشه توصیه به عطوفت با آنها می کرد. در کنار خدمت و محبّتی که به متّهمان می کرد، به آنها کتابهای مفید برای مطالعه می داد و رسم و راه عبادت کردن را به آنها می آموخت. روز قبل از شهادتش، به مناسبت ولادت امام زمان(عج) شیرینی خرید و بین همان متهمانی که جانش را گرفتند، پخش کرد. قاتلش، در مورد او می گوید: «از روزی که محافظت ما به عهدۀ آن خدابیامرز افتاد، از در که وارد شد و من چشمم به چادر سیاه و رو گرفتنش افتاد، فکر نمی کردم آنقدر مهربان و بااخلاق باشد. به آب و غذایمان می رسید. اتاقمان را با دست خودش جارو می زد. هیچوقت بد و بیراه و کنایه بارمان نکرد. درباره خدا و بخشایش و توبه برایمان می گفت.» چندین بار موقع تذکّر دادن به بدحجابها، توسط آنها زخمی شد. صورتش را با ناخن می خراشیدند، ولی او هرگز عصبانی نمی شد. تلافی نمی کرد و باز هم با روی خوش، نصیحت می کرد. هیچ چیز را مهمتر از نماز اوّل وقت نمی دانست، تا می توانست در نماز جماعت شرکت می کرد. همیشه در نمازها و دعاهایش از خداوند طلب توفیق شهادت را می کرد. در نیمه شب 24 مهر 1376، که او مسئول مراقب متهمین بود، متهمین که دو نگهبان دیگر را بیهوش کرده بودند، تصمیم به فرار می گیرند، ولی هر چه منتظر می مانند که او بخوابد، این اتفاق نمی افتد و مدام او را در حال نماز می بینند، در نهایت به طرف او می روند و بر سرش می ریزند و در حین درگیری او را که فقط هفده سال سن داشت، خفه می کنند.

***

در کنار این نامهای پاک، لیست بلند بالایی از هفت هزار زن و دختر شهیده، و دختران و زنان زنده و گمنامی که مثل اسمهای فوق نمی شناسیمشان، وجود دارند. به راستی چرا رسانه ها، تلویزیون، سینما و مطبوعات ما، این چهره ما را نشان نمی دهند؟ من نمی گویم تمام مردم حزب الله هستند، ولی چرا مذهبیهایی که حتی در تهران، به عنوان غیرمذهبی ترین شهر کشور، می بینیم، از مذهبیهایی که در تلویزیون و سینما می بینیم، به مراتب بیشتر هستند؟ چرا در سینما و تلویزیون ما دخترهای چادری وجود ندارند و اگر فیلمی اقتضا کند که چادر بر سر دختری بکنند، این چادر را بر سر دختری می کنند که در اصل چادری نیست، بلکه بدحجاب است؟ به راستی چرا در اکثر فیلمها، زنان فقیر و بدبخت را چادری نشان می دهند یا سعی می کنند چادر و حجاب را وسیله ای برای تظاهر و دورویی نشان بدهند؟ به راستی، آیا تمام اینها غیرعمدی و سهوی است؟



چرا باید به خودمان و تمام دنیا، از «دختر ایرانی» و «زن ایرانی» چهره ای بدحجاب را نشان بدهیم در حالی که حتی در تهران هم تعداد دخترها و زنهای چادری و حتی مانتوییهایی که حجابشان کامل است، بسیار زیاد است؟ آیا این ستم به مذهبیها نیست که هیچ سهمی از نام دختر یا زن ایرانی، به آنها نمی دهند؟



منبع: http://zahradust.blogfa.com/post-87.aspx
 

tazkie

عضو جدید
شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر(1)

شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر(1)


شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر(1)






گفتگو با سميره فرهانيان
درآمد
رابطه بسيار صميمي مريم با خواهر بزرگش، حتي فراتر از رابطه مادر و فرزندي است، از همين رو سميره، هنگامي كه از او و برادر شهيدش سخن مي‌گويد، آشكارا سوز دل يك مادر را در كلامش مي‌توان احساس كرد، مادري قوي و از شيرزنان خطه جنوب.
از مريم و مهدي بگوييد.
فاطمه و عقيله و مريم توي سپاه آبادان بودند و كارهاي خير زياد مي ‌كردند و حرفي هم در اين باره به كسي نمي‌گفتند. مريم كه شهيد شد، تازه عده‌اي آمدند و اين چيزها را گفتند. ما از كساني كه سراغ مريم را مي‌گرفتند، اين چيزها را فهميديم. مهدي و مريم هم خيلي با هم مأنوس بودند. موقعي كه مهدي شهيد شد، مريم خيلي ناراحت بود و بي‌قراري مي‌كرد و مي‌گفت، «من بايد دنبال مهدي بروم.» پدرمان، مريم و بقيه خواهرها را از آبادان بيرون برده بود. مريم در آنجا آرام و قرار نداشت و همه را كلافه كرده بود و مي‌گفت بايد برگردم آبادان. او را برگردانديم. توي آبادان هم در بيمارستان كار مي‌‌كرد و همراه خواهرهايم فاطمه و عقيله به مجروحين مي‌رسيد. بعد كه فشار جنگ كمتر شد و مجروحين را بيشتر به شهرهاي ديگر مي‌بردند، كارش در بيمارستان كم شد. ديگر اين كار او را ارضا نمي‌كرد و به بنياد شهيد رفت تا به خانواده‌هاي شهدا، جانبازان و مجروحان رسيدگي كند. قبل از شهادتش هم خواب مهدي را ديده بود.
شهادت مهدي به چه شكلي بود؟
مهدي در مهرماه،‌يعني يك ماه بعد از شروع جنگ شهيد شد. در مارد در آبادان عمليات داشتند كه در آنجا تير مي‌خورد و دوستانش عقب‌نشيني مي‌كنند و نمي‌توانند فوري جنازه او را بياورند.
نحوه شهادت مريم چگونه بود؟
يك مادر شهيد از او درخواست كرده بود كه سر خاك فرزندش برود و سال پسرش را بگيرد و از طرف او برود سر قبرش فاتحه بدهد. مريم و دوستانش براي اينكه وصيت او را انجام بدهند، راه مي‌افتند كه به گلزار شهدا بروند كه دشمن منطقه را مي‌زند. دوستانش مي‌گويند هر چه به او گفتيم كه مريم! شرايط خطرناك است، گفت بايد بروم. به هر حال اول هر سه آنها زخمي مي‌شوند و مريم شهيد مي‌شود. آن روزها جنگ بود و وسيله هم گير نمي‌آمد. نمي دانم با چه وسيله‌اي رفته بودند. خمپاره كه مي‌خورد، مريم توي گودالي كه پر از علف بوده، مي‌افتد. خانم سامري خيلي سعي مي‌كند وسيله‌اي گير بياورد كه او را برساند بيمارستان، ولي او در وسط راه شهيد مي‌شود. تركشي كه مريم را شهيد كرد، خيلي كوچك بود و مستقيماً به قلبش خورد.
از ويژگي‌هاي اخلاقي خواهرتان بگوييد.
مريم از همان كوچكي با همه ما فرق مي‌كرد. هميشه به پدرم مي‌گفت كه خواب امام زمان(عج) يا ساير ائمه را ديده است. نماز خواندنش با فكر و عميق بود. از غيبت نفرت عجيبي داشت و هر جا مي‌ديد دارند درباره كسي حرف مي‌زنند، بلافاصله بلند مي‌شد و مي‌رفت. هم خودش و هم مهدي خيلي منظم بودند. وقتي دفتر و كتاب‌هايشان را مي‌ديدم، كيف مي‌كرد. يك بار نديدم كه روي آنها خط خوردگي وجود داشته باشد. هيچ وقت نديدم از درسي بنالد و گلايه كند. از همان دبستان تا دبيرستان، درسش را مرتب خواند و مزاحمتي درست نكرد. براي درست خواندنش برنامه خاصي داشت. روزها مي‌خوابيد و شب‌ها كه خلوت بود و همه خواب بودند، بيدار مي‌نشست و درس مي‌خواند. بالاي پشت بام يك اتاقك بود كه آن را با مهدي تبديل به كتابخانه كرده بودند. مي‌رفت و توي گرماي سخت آبادان، آنجا مي‌نشست و درس مي‌خواند. مثل بچه‌هاي لوس امروز هم نبود كه بگويد درس مي‌خوانم، تقويتم كنيد و براي غذا خوردن، ادا در بياورد. به قدري قانع بود كه حد نداشت. يك بار آمد خانه ما. من تازه زايمان كرده بودم. بر حسب تصادف من آن روز نان نداشتم. مستأجر هم بودم. مانده بودم چه كار كنم و چه غذايي به او بدهم. مريم پرسيد، «چته، ‌چرا داري تاب مي‌خوري؟ » گفتم،‌ «نون نداريم، مي‌خواهم برايت برنج بگذارم.» گفت، «حوصله داري؟» يادم نمي‌رود كه يك مشت نان خشك داشتيم، نشست و همان‌ها را با چنان اشتهايي خورد، انگار كه بهترين نان را توي سفره گذاشته‌ام. يك ذره قيد و بندهاي اين جوري را نداشت. وقتي يادم مي‌آيد، بغضم مي‌گيرد. هميشه همين طور بود. مهدي هم عجيب دل مهرباني داشت. هر وقت مادرمان مي‌رفت نان بپزد، بالاي سرش چتر مي‌گرفت كه باران اذيتش نكند. مادرم براي نان پختن براي ما دخترها نوبت گذاشته بود. مهدي مي‌گفت، «براي من هم نوبت بگذاريد. من هم از اين نان مي‌خورم» انصافاً از ما هم بهتر خمير مي‌گرفت. خيلي مراقب مادرمان بود، براي همين مادرم بعد از شهادت مهدي خيلي صدمه خورد و بعد هم كه شهادت مريم پيش آمد، كمرش شكست. نه كه مادرم از عراق آمده بود و در اينجا كسي و كاري نداشت، ما بچه‌ها همه كس او بوديم و رفتن مهدي و مريم بيمارش كرد.
پدر شما زود فوت كردند؟
خوشبختانه نه، همه ما ازدواج كرده بوديم كه حاج لطيف فوت كرد.
از روحيات ايشان بگوييد؟
بعد از شهادت مريم، پدرم دست كم دو هفته يك بار مي‌آمد آبادان و مي‌رفت سر خاك آنها. من هر وقت مي‌رفتم قبرستان، مي‌ديدم سنگ قبر آنها برق مي‌زند. پدرم خيلي آدم مقيدي بود. هميشه روزه بود و هر وقت از كار فراغت پيدا مي‌كرد، قرآن و دعا مي‌خواند. بسيار مقيد به نان حلال بود. مريم هم خيلي روزه مي‌گرفت. شنيدم كه يك سال تمام روزه گرفته بود. وقتي پرسيدند، «چرا اين كار را مي‌كني؟» گفته بود، «مي‌خواهم خودم پيشاپيش براي خودم خيرات بفرستم»
از خاطرات شيريني كه از خواهرتان داريد چيزي به يادتان مانده؟
مريم و فاطمه و عقيله در آبادان بودند. جواهر هم بود، ولي بعد كه ازدواج كرد، رفت. فاطمه مي‌گفت هر وقت ما را جايي دعوت مي‌كردند، مريم پيشاپيش مي‌رفت و به آنها مي‌گفت كه آبگوشت درست كنيد. يك روز من صدايم درآمد و پرسيدم، «خسته شدم از بس آبگوشت خوردم. چرا ما هر جا مي‌رويم به ما آبگوشت مي‌دهند؟» مريم گفت، «من به آنها مي‌گويم. هم من دوست دارم، هم راحت است و صاحبخانه به درد سر نمي‌افتد.» بسيار بخشنده و سخاوتمند بود. يك وقت‌هايي چيزهايي را برايش مي‌دوختم و او همه را مي‌بخشيد به هر كسي كه كمترين علاقه‌اي به آنها نشان مي‌داد. كوچك‌ترين توجهي به دنيا نداشت. جنگ كه شروع شد، ما ده دوازده‌ نفري توي يك اتاق زندگي مي‌كرديم. من چرخ دستي‌ام را برده بودم و براي خواهرها و كساني كه مي‌توانستم با چه زحمتي لباس مي‌دوختم و او اين طور مي‌بخشيد و مي‌گفت آنها بيشتر احتياج دارند.
خودش خياطي بلد بود؟
آره، با سليقه بود و با عرضه. از پس كارهايش بر مي‌آمد. خيلي علاقه داشت. توي كارهاي خانه خيلي خوب بود؛ اما بيرون خانه هم حسابي فعال بود.
بيشتر تحت تأثير چه كسي بود؟
برادر شهيدمان مهدي، بعد هم با من چون دختر بزرگ خانواده بودم و بچه‌هايم نوه بزرگ خانواده بودند و او خيلي با آنها انس و الفت داشت. هميشه مي‌گفت اگر من شهيد بشوم، سميره بيشتر از مادرم اذيت مي‌شود.
از نظر قيافه و اخلاقه به چه كسي شبيه‌تر بود.؟
از نظر قيافه شبيه من بود، اما حالا دختر فاطمه خيلي به او شبيه است. از نظر اخلاق هم فاطمه از همه بيشتر به او شباهت دارد.
آيا با دخترهايتان در مورد خاله‌شان صحبت مي‌كنيد؟ تأثير مريم بر آنها چيست؟
دخترم خيلي كوچك بود كه مريم شهيد شد. حالا هم خيلي يادش مي‌كند.
فرق برادر و خواهر شهيدتان با جوان‌هاي حالا چيست؟
والله همان موقع هم آنها با جوان‌هاي هم سن و سالشان فرق داشتند. اين طور نبود كه همه جوان‌هاي آن دوره سرشان تو اين حساب و كتاب‌ها باشد. آنها هم اتلاف وقت‌هاي مخصوص خودشان را داشتند. مهدي از آن پسرهايي نبود كه موهايشان را بلند مي‌كردند و دائماً دنبال خريدن اين بلوز و آن بلوز بودند. يك بار هم من برايش پيراهن دوختم، برد و آن را بخشيد! خيلي ساده مي‌پوشيد. تميز و مرتب و آراسته بود. هر دوتايشان هميشه مرتب بودند، اما دنبال مد و اين برنامه‌ها نبودند. كلاً با بقيه بچه‌ها فرق داشتند. هميشه كتاب‌هاي مذهبي و مبارزاتي را مطالعه مي‌كردند، يك بار هم نزديك بود گرفتار شويم.
چطور؟
مريم و مهدي توي كتابخانه روي پشت بام چند تا كتاب ممنوع هم داشتند. اعلاميه‌هاي امام هم بود. مهدي گفته بود كه اگر وضعيت خاصي پيش آمد، همه آنها را به دست احمد برسانيم. يك شب مهدي از شدت دل درد كبود شده بود. مريم دويد سر كوچه و تلفن زد به اورژانس. ماشين كه آمد، جواهر به آنهايي كه روپوش سفيد داشتند، مشكوك مي‌شود و به مريم مي‌گويد گمان نكنم اينها دكتر باشند. از وقتي آمده‌اند، دائماً‌ به گوش و كنار خانه سرك مي‌كشند و اگر علي جلويشان را نمي‌گرفت، مي‌خواستند روي پشت بام هم بروند. مهدي با ايما و اشاره به مريم حالي مي‌كند كه چه بايد بكند و او مي‌رود و كتاب‌ها و اعلاميه‌ها را بر مي‌دارد و از خانه مي‌زند بيرون و با هزار زحمت، آنها را به دست احمد مي‌رساند. بچه‌ها هم حواسشان را جمع مي‌كنند كه يك وقت آن دكتر قلابي‌ها به مهدي آمپولي نزنند و يا به او دارو ندهند. متأسفانه مشكلات زندگي خيلي از خاطره‌ها را از ياد آدم مي‌برد.
شما تقريباً حكم مادر را براي خواهر و برادر شهيدتان داشتيد...
همه كارهايشان به عهده من بود. بردن به بيمارستان، خريد لباس، مدرسه و همه چيز. بقيه خواهر و برادرها فعاليت سياسي مي‌كردند، اما بعد از شهادت مهدي و مريم،‌ من همچنانن در كنار مادرم بودم.
حضور اين دو شهيد را چگونه احساس مي‌كنيد؟
هر وقت به مشكلي بر مي‌خورم. سر خاك مريم مي‌روم و كمك مي‌گيرم. گاهي كمكم مي‌كند. با او حرف مي‌زنم و مي‌گويم، «از خدا بخواه كمكم كند» دوستانش هم مي‌گويند هر وقت سر خاكش مي‌رويم، حاجتمان را مي‌گيريم. خيلي پاك بود. خيلي شجاع بود. دل و جرئت عجيبي داشت. از همان بچگي نترس و زرنگ بود. ديوار راست را بالا مي‌رفت. مهدي هم خيلي نترس بود، ولي آرام بود.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده مريم فرهانيان در قامت يك خواهر(2)

شهيده مريم فرهانيان در قامت يك خواهر(2)


شهيده مريم فرهانيان در قامت يك خواهر(2)






گفتگو با رساله فرهانيان
درآمد
خاطرات خواهر كوچك‌تر، به ويژه هنگامي كه با ياد مهرباني‌ها و گذشت‌هاي بي حد و حصر او در هم مي‌آميزد، سخن گفتن از او را براي خواهران و برادرانش دشوار مي‌سازد. فقط اداي دين نسبت به آن شهيد بزرگوار بود كه رساله فرهانیان را به رغم كسالت ناشي از بيماري، به این گفت‌وگو برانگيخت كه از ايشان سپاسگزاريم.
خاطراتي را كه از خواهر و برادر شهيدتان داريد، بيان كنيد.
اول از مهدي مي‌گويم كه كمتر درباره‌اش صحبت كرده‌اند. مادرم مي‌گفت مهدي از همان بچگي خيلي دلسوز بود. از همان بچگي وقتي غذايي را سر سفره مي‌آوردند، بين همه به تساوي تقسيم مي‌كرد و آخرش اگر چيزي مي‌ماند، براي خودش بر مي‌داشت. مثلاً هندوانه و خربزه را طوري تقسيم مي‌كرد كه انگار خط كش‌ گذاشته بودند. يا مثلاً وقتي مادرم نان محلي مي‌پخت، مي‌رفت بالاي سر او چتر مي‌گرفت. هميشه با مادرمان و خواهرها صحبت مي‌كرد كه آيا چيزي احتياج داريم يا نه. زياد توقع هم نداشت و هيچ چيز از كسي نمي‌گرفت. پدرم به همه ما مختصر پول توجيبي مي‌داد. مهدي تا وقتي كه خود پدرمان پول را نمي‌داد، يك كلمه هم حرف نمي‌زد. خيلي اهل مطالعه بود حدود كلاس اول دبستان بود كه يك شب خواب مي‌بيند كه يك آقاي سيدي از اسب سفيدي پايين آمده و گفته بود، «كف دستت را باز كن.» و يك، يك ريالي كف دست مهدي مي‌گذارد. مهدي وقتي اين را براي پدرمان تعريف مي‌كند،‌ پدر خيلي تعجب مي‌كند و او را در آغوش مي‌گيرد و مي‌بوسد و مي‌گويد، «اين آقا امام زمان(عج) بوده‌اند.» از آن موقع به بعد، پدرمان توجه خاصي به مهدي داشتند و به او گفته بودند، «هر وقت از اين خواب‌ها ديدي به من بگو تا من يك چيزي به تو بدهم» كلاس دوم و سوم دبستان بود كه معلم ديكته‌هاي بچه‌ها را مي‌داد او تصحيح كند. خيلي سالم و فعال بود و هميشه ورزش مي‌كرد. خيلي كوچك بود كه خواندن كتاب‌هاي دكتر شريعتي و شهيد مطهري را شروع كرد و به ماها هم مي‌گفت كه مطالعه كنيم. با مريم روي پشت بام يك كتابخانه درست كرده و كتاب‌ها را آنجا گذاشته بودند. مهدي به ما گفته بود كه اگر شك كرديد كه مامور ساواك در اطراف خانه هست، كتاب‌ها را ببريد خانه همسايه‌مان، مادر احمد، بگذاريد. يك شب مهدي رفته بود بيرون و من و خواهرم، جواهر، تا شك كرديم، دو تا كارتن كتاب‌هاي مهدي را برديم خانه احمد. جواهر گفت، «هنوز كه كسي نيامده»، گفتم، «تا شب است و كسي نمي‌بيند، بيا اينها را ببريم.» بعد از نيم ساعت مهدي كه برگشت، ما خواستيم مثلاً‌ به او نشان بدهيم كه سرمان توي حساب است و اهل فعاليت و اين حرف‌ها هستيم. مهدي ناراحت شد كه، «چرا هنوز چيزي نشده، خودتان را لو داديد و كتاب‌ها را برديد؟ من گفتم هر وقت اوضاع خيلي خطرناك شد، اين كار را بكنيد.» او نمي‌خواست كه حتي مادر احمد هم بفهمد كه او اين كتاب‌ها را دارد. خلاصه فرداي آن روز رفت و كتاب‌ها را آورد. مريم از نظر درسي مثل مهدي نبود، ولي درسش بد نبود. او دنباله فكر مهدي را گرفته بود و خواندن كتاب‌هاي غيردرسي را بيشتر دوست داشت. خيلي با گذشت بود و هيچ وقت يادم نمي‌آيد كه چيزي را براي خودش خواسته باشد. سميره براي همه ما لباس مي‌دوخت و مريم هيچ وقت اصرار نمي‌كرد كه اول لباس مرا بدوز. خيلي موقر و متين بود. دختر يكي از همسايه‌هاي ما بود كه زياد مي‌خنديد و مريم از اينكه او توي كوچه و خيابان رعايت نمي‌كرد، ناراحت بود. من به او گفتم، «دو سه بار كه آمد دنبالت، كاري را بهانه كن، خودش مي‌رود.» مريم هم همين كار را كرد و نتيجه داد. خيلي مراقب حجابش بود.
در دوره جنگ چه فعاليت‌ هايي داشت؟
فاطمه و حسين و علي بيشتر مي‌دانند، چون اينها هميشه در كنار هم بودند. من حدود يك سال و تا وقتي كه دخترم زينب به دنيا آمد، در اهواز منزل خواهر شوهرم بودم و بعد رفتيم ماهشهر.
مريم در آنجا به ديدن شما مي‌آمد؟
يكي دو بار آمد. توي بيمارستان كار مي‌‌كرد. دوره نظري بود و پدر و مادرم اصرار داشتند كه درسش را ادامه بدهد. در آن دوره خواستگار هم زياد داشت و به خصوص مادرم خيلي نگران بود كه آينده او چه مي‌شود. مريم مي‌گفت مي‌خواهم همسر يك جانباز نابينا بشوم.
خبر شهادت مريم را چگونه شنيديد؟
شب قبل از شهادت مريم خواب ديدم مهدي آمده و با اصرار مي‌خواهد دختر مرا با خودش ببرد. دخترم هفت ماهه بود. مهدي مي‌خواست برود مسجد محله خودمان. من گفتم، «بگذار كهنه و لباس بچه را تميز كنم، بعد او را ببر.» مهدي گفت، «نه! همين‌ جوري مي‌برم.» خلاصه او را به زور برد. از خواب بيدار شدم، در حالي كه دلشوره عجيبي داشتم و نمي‌دانستم چه اتفاقي پيش‌آمده. خود را مشغول كار خانه كردم بلكه اضطرابم كمي فروكش كند. ساعت ده و نيم بود كه ديدم در مي‌زنند و شوهر خواهرم را مي‌خواهند. بعد به او گفته بودند كه خواهرشان شهيد شده و آمده‌ايم بگوييم كه خودشان را براي تشييع جنازه برسانند. به هر حال شوهر خواهرم گفت كه بايد برويم آبادان كه همه افراد خانواده جمع شده‌اند. من گفتم، «چطور شده كه اينها جمع شده‌اند؟» آن روزها آبادان در محاصره بود و رفتن به آبادان آسان نبود. من راستش گمان نمي‌كردم مريم شهيد شده باشد. هميشه هم وقتي با خودش شوخي مي‌كردم و مي‌گفت مي‌خواهم شهيد بشوم، مي‌گفتم، «خيالت تخت، زن‌ها شهيد نمي‌شوند.» من بيشتر فكرم متوجه علي بود و نگران اين بودم كه پدر و مادرم اين حادثه را چگونه تحمل خواهند كرد. بالاخره به گلستان شهدا رسيديم. مراسم تدفين انجام شده بود و من مريم را اصلاً نديدم. شوهر جواهر قسم مي‌خورد موقعي كه شما رسيديد، مريم چشم‌هايش را بست. وقتي خواب شب قبل را براي مادرم تعريف كردم،‌حيرت كرد.
شهادت مريم بر همسن و سال‌هاي او چه تأثيري داشت؟
ما كه همه پراكنده شديم، ولي قطعاً روي همه ما و دوستانش تأثير داشت.
آيا حضور او و برادرتان را در زندگي‌تان حس ‌مي‌كنيد؟
بله، بچه‌هايم به من مي‌گويند، «مادر! جنگ تمام شد و رفت و تو هنوز توي آن حال و هوايي؟» خوشبختانه بچه‌ها و همسرم هم با من همفكر هستند. همسرم مي‌گويد، «يك وقت كه مي‌خواهم صدايم را براي تو بلند كنم، احساس مي‌كنم تو امانت اينها هستي و نمي‌توانم. من مطمئنم اگر تو از من ناراحت شوي، آنها ناراحت مي‌شوند.» خوشبختانه بچه‌ها هم آنها را خوب مي‌شناسند، مخصوصاً سالگردشان كه مي‌شود از من مي‌خواهند برايشان از آنها تعريف كنم.
كدام يك از بچه‌هايتان به آنها شبيه‌ترند؟
پسرم محسن در تمام بچه‌هاي فاميل از همه به مهدي شبيه‌تر است. شوهر خود من دوست مهدي بود. يك وقت‌ها با پسرم جايي مي‌روند، همه مي‌گويند كه چقدر شبيه دايي‌اش است. دختر فاطمه خانم كه اسمش مريم است، مي‌گويند شبيه اوست.
كدام يك از ويژگي‌هاي اخلاقي او يادتان مانده؟
گذشت و مهربان‌اش. من وقتي ازدواج كردم، دائماً دور من مي‌پلكيد و راهنمايي‌ام مي‌كرد. خيلي از من مواظب مي‌كرد. توي عروسي ما، هر چه اصرار كردم با ما عكس بگيرد، قبول نكرد تا موقعي كه مهدي آمد و مريم كنارش نشست و عكس گرفت. ساده‌ترين لباسش را پوشيده بود. اصلاً اهل ظاهرسازي نبود. سميره يك مانتوي چهارخانه برايش دوخته بود، من گفتم چقدر قشنگ است. بلافاصله، هر جوري كه بود مانتو را داد به من. خيلي با گذشت و مهربان بود.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده مريم فرهانيان در قامت يك خواهر(3)

شهيده مريم فرهانيان در قامت يك خواهر(3)


شهيده مريم فرهانيان در قامت يك خواهر(3)






گفتگو با فرهاد فرهانيان
درآمد
با وجود اندوهي كه هنوز پس از سالها از فراق خواهر و برادر بر دل دارد، معتقد است كه نشناختن ارزش‌هائي كه شهدا در راه آنها جان باختند، ده‌ها بار جانگدازتر از فقدان آنهاست. شهدا اجر خود را گرفته‌اند و اين مائيم كه با بهره نبردن از سيره آنان ضرر مي‌كنيم.
به عنوان بزرگ‌ ترين برادر شهیده مريم فرهانیان، از رفتار و اخلاق او نكاتي را بيان كنيد.
خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد گمان مبريد كه شهدا مرده‌اند، بلكه آنها زنده‌اند و نزد خدا روزي دارند. در دوران كودكي بسيار مؤدب و خوب بود. بسيار پايبند عقايدش بود. خيلي هم خدمت كرد. زمان جنگ هم كه از آبادان رفتيم ميانكوه، ذوق داشت كه برگردد آبادان و اصلاً نمي‌توانست بايستد. بالاخره هم رفت آبادان و خيلي هم زحمت كشيد و خدمت كرد. مثل يك دكتر كامل شده بود. حتي مي‌خواستند او را استخدام كنند، ولي از آنجا بيرون آمد و به بنياد شهيد رفت و بيشتر وقتش را با خانواده‌هاي شهدا و خانواده‌هاي فقير مي‌گذراند. بسيار مؤمن و پايبند دين بود و با برادر شهيدمان، مهدي، خيلي انس داشت. كاملاً معلوم بود كه مال اين دنيا نيستند. ما نبايد مقطعي به شهدا نگاه كنيم. نبايد منتظر سالگردشان باشيم. مريم به نظر من پاك و منزه بود؛ يعني داراي صفات و عاداتي كه مورد رضايت خداوند است. ما يك خانواده مذهبي بوديم و زندگي ساده‌اي داشتيم. الان بعد از نزديك به ربع قرن وقتي بخواهيم خاطرات و زندگي خانوادگي و كودكي آنها را رقم بزنيم، كار دشوار مي‌شود. به قول امام جمعه محترم آبادان، آقاي سيد علي دهدشتي، نبايد به اين نحو با شهدا برخورد و فقط در زمان‌هاي خاصي از آنها ياد كرد. شهيد نور است. هر قطره خون پاك شهيد كه روي زمين مي‌ريزد، خداوند همه گناهان او را محو مي‌كند. شهيد مي‌تواند براي هر كه خدا بخواهد، شفاعت كند. شهيد مي‌تواند پدر و مادرش را زودتر از خودش وارد بهشت كند. اين قدر پيش خدا مقام و منزلت دارد. راه شهيد را بايد حفظ كرد و ارزش‌هاي معنوي شهيد را بايد دائماً به صورت كتاب، فيلم يا هر رسانه مؤثر ديگري به جامعه گوشزد كرد.
اين ارزش‌هاي معنوي كدامند؟
اگر در زندگي شهدا تحقيق كنيد، متوجه مي‌شويد كه آنها از همان ابتدا راه خود را انتخاب كرده‌اند و هدفشان بهتر كردن زندگي همه مردم است. آنها مي‌خواهند كه مردم از آزادي كامل و زندگي آبرومندانه‌اي برخوردار باشند. اينها كساني هستند كه از عزيزترين سرمايه‌شان گذشتند تا مردم، معنوي‌تر زندگي كنند.
از ويژگي‌هاي مريم مي‌گفتيد؟
مريم هميشه در كارهاي خير پيشقدم بود. تقيد بسيار زيادي به نماز اول وقت داشت و غالباً روزه مي‌گرفت. زندگي مريم سراسر خاطره است. زندگي‌اش، درس خواندنش، عبادتش، خدماتش، حرف‌هايش همه شيرين و دوست‌داشتني بودند. مرده كسي است كه اسمش را نياورند. ما از وقتي كه از خواب بيدار مي‌شويم تا وقتي كه به خواب مي‌رويم، اسمشان را صدا مي‌زنيم، با ياد آنها زندگي مي‌كنيم.
موقعي كه خواهرتان شهيد شد، شما چند سال داشتيد و كجا بوديد؟
من شيراز بودم، آن موقع سي‌سال داشتم. دو روز هم جنازه را نگه داشتند تا من رسيدم و بعد تشييع جنازه بسيار مفصلي كردند. او اولين زني بود كه جنازه‌اش را در آبادان تشييع كردند. دوره جنگ بود و افراد در آبادان كم بودند، اما كاسب‌ها همه مغازه‌هاي مسير را تعطيل كردند و همان‌هايي كه در شهر بودند، آمدند و تشييع با عظمتي شد.
از رابطه صميمي مريم و مهدي چه به ياد داريد؟
يك رابطه عجيب و غريبي بود. دلبستگي عجيبي به هم داشتند. عرض كردم انگار اينها مال اين دنيا نبودند. از همه چيز گذشتند. حتي از لذت‌هايي كه خداوند براي بندگانش حلال كرده، گذشتند. چيزي براي خودشان نمي‌خواستند. يادم نمي‌رود كه ما در ماهشهر در 100 كيلومتري آبادان زندگي مي‌كرديم و حتي وسيله پخت و پز هم همراه نبرده‌ بوديم. مريم وسايل ما را در يك ماشين كمپرسي مي‌گذارد و به دست خانواده‌اي كه وسايل خود را به شيراز مي‌بردند، مي‌سپارد و به آنها مي‌گويد كه اينها را به برادرم برسانيد، چون تازه زندگي خود را شروع كرده و دو تا بچه كوچك دارد، مبادا به آنها سخت بگذرد. اين قدر به فكر همه ما بود.
از شهادت خواهرتان چه چيزهايي براي شما نقل مي‌كنند؟
در دوره‌اي كه در بنياد شهيد و در واحد فرهنگي خدمت مي‌كرد، دائماً همراه با دوستانش خواهر سنيه سامري و فرشته اويسي به روستاهاي دور دست مي‌رفت تا نياز خانواده‌هاي شهدا را رفع كند. در روز سيزده مرداد سال 63، بر اساس قولي كه به مادر يك شهيد داده بود، به رغم آنكه شهر زير آتش دشمن بود، تصميم مي‌گيرد همراه دو دوستش به قطعه شهدا برود و سر خاك آن شهيد فاتحه‌اي بخواند، اما با شليك خمپاره، هر سه نفر زخمي مي‌شوند. مريم قبل از آنكه به بيمارستان برسد، شهيد مي‌شود و دو دوستش هم جانباز هستند.
از شجاعت خواهرتان بسيار تعريف مي‌كنند. شما چه خاطره‌اي داريد.
بچه كه بود مي‌ترسيد تنها از خانه بيرون برود، اما توي آن اوضاع جنگ آبادان، معالجه مي‌كرد، مي‌ايستاد و كمك مي‌كرد. دل شير پيدا كرده بود. من واقعاً از شجاعتش تعجب مي‌كردم. هر كس جاي او بود با ديدن آن منظره‌ها غش مي‌كرد. موقع محاصره آبادان، او و دوستانش با آيت‌الله جمي ارتباط داشتند و از ايشان كمك مي‌گرفتند و در امور خير شركت مي‌كردند. خدا مي‌داند امكان و اسباب زندگي چند نفر را فراهم كردند كه ازدواج كنند و سر خانه زندگي‌شان بروند. از اين جور كارها خيلي مي‌كردند. مي‌گوييد خاطره؟ اينها نفسشان خاطره است. برادرم مهدي 27 سال است كه شهيد شده، شبي نيست كه اين بزرگوار به خواب من نيايد. مهدي دو سال از من كوچك‌تر بود، ولي تا ششم دبستان با هم درس خوانديم. از وقتي كه آنها شهيد شدند، روزي نيست كه يادشان نباشم و برايشان نماز نخوانم.
از دوره پس از شهادت خواهرتان چه خاطره‌اي داريد؟
سال 66 بود كه رفتم مشهد زيارت آقا امام رضا(علیه السلام). سالگرد خواهرم بود و من رفتم به گلستان شهداي مشهد كه از جمعيت پر بود. ناگهان حس غريبي پيدا كردم و تصميم گرفتم همه قبرها را بگردم و هر جا نام مريم را ديدم، بنشينم و فاتحه‌اي قرائت كنم. احساس مي‌كردم در آبادان و سر قبر خواهرم هستم. آن حس و حال عجيبي را كه داشتم، هرگز از يادم نمي‌رود.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​

 

tazkie

عضو جدید
شهيده مريم فرهانيان در قامت يك خواهر(4)

شهيده مريم فرهانيان در قامت يك خواهر(4)


شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (4)






گفتگو با جواهر فرهانیان
درآمد
شهدا در عين حال كه به مسئوليت‌هاي اجتماعي توجه خاصي دارند، در امور شخصي و ارتباطات خانوادگي نيز بسيار دقيق و منظم هستند و فرصت‌ها را از دست نمي‌دهند، از همين رو به عنوان الگوهاي ملموس و والا براي جامعه از ارزش‌هاي عملي بسياري برخوردارند. در اين گفت‌وگو سعي شده اين شيوه‌ها در زندگي شهيد بيان شوند.
تصوري كه شما پس از سال‌ها از خواهرتان داريد، چيست؟
ظاهراً تفاوت چنداني با بقيه ما نداشت، ولي قطعاً در درونش قابليت‌هايي بوده كه به آن مقام رسيده كه ما نرسيديم. يادم هست كه ذره‌اي بخل و حسادت در وجود اين دختر نبود. هر چيز خوبي كه داشت، دلش مي‌خواست با بقيه قسمت كند. خواهرم رساله به او درس مي‌داد و او دو سه تا از رفقايش را آورده بود كه آنها هم ياد بگيرند. هر كمكي كه از دستش بر مي‌آمد به ديگران مي‌كرد و دريغي نداشت. بچه آرامي بود. يك گوشه‌اي مي‌نشست و ساعت‌ها فكر مي‌كرد. خيلي توي خودش بود. بچه سال بود و دور بازي نمي‌رفت. دائماً به دنبال يك جور آرامش دروني بود.
در ميان خواهرها به كدام يك از همه نزديك‌تر بود؟
احساس مي‌كنم به حاج خانم فاطمه. گر چه خانه من هم خيلي مي‌آمد. زمان جنگ كه ازدواج كرده بودم، اكثراً خانه من بود، ولي حسم اين است كه با حاج خانم فاطمه صميمي‌تر بود و حرف‌هايش را بيشتر به او مي‌زد. ما خواهرها و برادرها در آن شرايط جنگي خيلي مراقب هم بوديم و با هم مراوده داشتيم. مادر و پدرمان در ماهشهر و اميديه و اهواز بودند. يادم هست كه يك بار مريم خيلي به سختي رفته بود اهواز و بعد برگشته بود آبادان، يك كيف قهوه‌اي با خودش آورده بود. من خيلي تعجب كردم كه چطور شده او براي خودش چيزي خريده. من پسر اولم محمد را داشتم كه مريم خيلي هم او را دوست داشت. من با تعجب گفتم، «چه عجب كه براي خودت چيزي خريد. مبارك است» همين كه من اين حرف را زدم، وسايل داخل كيف را شروع كرد به خالي كردن كه آن را به من بدهد. اصلاً چيزي را براي خودش نمي‌خواست. من باشم يك تعارف مي‌كنم و خلاص، ولي او اصرار اصرار كه بايد كيف را برداري. هر وقت هم برايش غذا مي‌پختي، حتي اگر يك دم پخت ساده بود، چنان تعريف مي‌كرد كه حس مي‌كردي بهترين غذا را پخته‌اي. هميشه هم به فكر آخرت بود و انگار قيامت را به عينه مي‌ديد. شهادت برايش ملموس بود. هميشه به ما مي‌گفت، «بيهوده به چيزي دل نبنديد. فايده ندارد.» در ميان برادرها هم با آقا مهدي خيلي مأنوس بود. آن زماني كه زنده بود كه همه فعاليت‌هايشان با هم بود، بعد از شهادتش هم كه مريم خيلي از او ياد مي‌كرد و آرزو داشت پيش از برود. ما خواهر و برادرها با هم انس عجيبي داريم. هر قدر هم كه دور از هم باشيم، انگار همين ديروز همديگر را ديده‌ايم. اين هم از الطاف خداست. گاهي همسايه‌ها مي‌آمدند پيش مادرم و مي‌گفتند، «ننه هادي! ما سه تا بچه‌ داريم با هم نمي‌سازند، شما ماشاالله اين همه بچه داري با هم مهربان و صميمي‌اند» خدا را شكر كه اين طور بوديم و هنوز هم هستيم.
بعد از شهادت آقا مهدي چه كرديد؟
خيلي از جنگ نگذشته بود. مهدي در مهرماه سال 59 شهيد شد. وقتي خرمشهر سقوط كرد و آبادان محاصره شد، پدرم به هر زحمتي بود خانواده را راضي كرد كه از آبادان بروند. مادرم اول قبول نمي‌كرد و مي‌گفت، «قبر مهدي اينجاست. كجا بروم؟ طاقت ندارم.» عقيله و فاطمه و مريم هم هنوز ازدواج نكرده بودند و شروع كردند با پدرم مخالفت كه، «كجا برويم؟ مگر خون ما از بقيه رنگين‌تر است؟ اگر امثال ما نمانند، پس چه كسي براي رزمنده‌ها غذا بپزد و از مجروحين مراقبت كند؟» علي و حسين هم در آبادان بودند و دخترها مي‌گفتند كه پيش آنها مي‌مانند، اما پدرم به شدت مخالف بود و مي‌گفت، «آنها پسر هستند و مي‌توانند از خودشان مراقبت كنند، اما دخترها در يك شهر جنگ زده، معلوم نيست چه سرنوشتي پيدا مي‌كنند.» به هر حال پدرم خانواده‌ را به روستاي نمره يك روستاي ميانكوه برد و در خانه‌هايي كه از بلوك‌هاي سيماني درست شده بودند، اسكان داد. در آنجا بود كه بي‌قراري‌هاي مريم شروع شد. دائماً به تپه‌هاي سرسبز مجاور روستا مي‌رفت و در فراغ مهدي گريه مي‌كرد. خود من كه جگرم خون بود و بعد از شهادت مهدي، خيلي بي‌تابي مي‌كردم. گاهي اوقات كه يادداشت‌هاي مريم را مي‌خواندم، دلم خون مي‌شد. او دائماً با مهدي حرف مي‌زد و روز به روز ضعيف‌تر و لاغرتر مي‌شد. يك روز بالاخره من توانستم حرف دلش را از زبانش بيرون بكشم. به او گفتم، «خواهرم! آخر تو كه اين جوري خودت را از بين مي‌بري. مي‌خواهي چه كار كني؟»‌ مريم گفت، «دلم توي آبادان است. من نمي‌توانم اينجا بمانم و شهر و خانه‌مان بمباران شود. همه دارند از شهرهاي ديگر به كمك مردم آبادان و خرمشهر مي‌آيند، آن وقت من اينجا مانده‌ام و هيچ كاري از دستم بر نمي‌آيد.تو را به خدا با آقاجان صحبت كن و از او بخواه اجازه بدهد من به آبادان برگردم. آقاجان به حرف تو گوش مي‌دهد.» من قول دادم كه سعي خودم را بكنم. رفتم و با پدرم صحبت كردم و گفتم، «آقا جان! مريم! اين طور پيش برود از پا در مي‌آيد.» حاج لطيف آهي كشيد و گفت، «خب تو مي‌گويي چه كار كنم؟ اجازه بدهم مريم تك و تنها به آبادان برود؟» گفتم، «تك و تنها نيست. اولاً دوستانش در بيمارستان شركت نفت هستند و خوابگاه هم دارند و جايشان امن است. بعد هم علي و حسين هم كه آبادان هستند و دائماً به او سر مي‌زنند.» پدرم گفت، «به خدا داغ مهدي برايم بس است. دلم نمي‌خواهد بلايي سر شماها بيايد.» به هر حال بالاخره پدرم را راضي كردم اجازه بدهد من و مريم به آبادان برويم. آبادان در محاصره بود. من و مريم به پايگاه هوايي ماهشهر و از آنجا با هليكوپتر به آبادان رفتيم، آن هم در شرايطي كه عراقي‌ها به هليكوپترهايي كه علامت هلال‌احمر داشتند، شليك مي‌كردند.
پس بالاخره مريم حرفش را پيش برد.
بله، اراده عجيبي داشت. به آبادان كه رسيديم، همين كه از هليكوپتر پياده شديم، با خمپاره‌اي از ما استقبال شد. من مريم را هل دادم و گفتم كه روي زمين دراز بكشد. بعد صداي چند انفجار شديد آمد. هليكوپتر به سرعت بلند شد و رفت و من و مريم شروع به دويدن كرديم. همين كه به نخلستان رسيديم، مريم روي خاك سجده كرد و زمين را بوسيد. و با شادماني گفت، «ببين خواهر! داره بوي مهدي مي‌ياد. من چطور طاقت آوردم اين همه مدت از آبادان و مهدي دور باشم؟» با هم راهي بيمارستان شركت نفت شديم. به مريم گفتم، «ببين خواهرجان! تو امانت حاج لطيفي. مي‌داني كه به چه سختي او را راضي كردم. اگر مي‌خواهي از دستت ناراحت نشوم، قول بده هر وقت صداي سوت خمپاره و توپ شنيدي، جايي پناه بگيري يا روي زمين دراز بكشي.» بعد هم به خوابگاه بيمارستان شركت نفت رفتيم و در آنجا خانم جوشي و خانم كريم از ما استقبال كردند. مريم از خوشحالي در پوست خود نمي‌گنجيد. در اولين فرصتي هم كه پيش آمد سر مزار مهدي رفتيم. مريم صورتش را روي خاك مزار گذاشت و ساعتي با مهدي در دل كرد، گريست و غم دلش را سبك كرد. چند روز بعد فاطمه هم آمد و به مريم گفت، «فكر كردي فقط خودت مي‌تواني حاج لطيف را راضي كني؟ آن قدر گريه كردم تا آقاجان گذاشت من و عقيله و ننه هم به آبادان برگرديم.»
خبر شهادت خواهرتان را چگونه شنيديد؟
يادم هست كه پدرم داشت با راديوي يادگار مهدي به اخبار گوش مي‌داد كه در زدند. سميره مي‌خواست برود كه من زودتر بلند شدم و رفتم دم در و ديدم آقاي شعبان‌عليزاده كه در بنياد شهيد خدمت مي‌كرد، همراه با خانمش پشت در ايستاده‌اند. تعارف كردم كه وارد شوند. حاج لطيف با آقاي عليزاده سلام و احوالپرسي كرد. مادر من از صبح دلشوره داشت و من و سميره سعي كرده بوديم يك جوري او را آرام كنيم. او از آقاي عليزاده پرسيد، «مريم طوري شده؟» رنگ از صورت آقاي عليزاده پريد و با دستپاچگي گفت، «نه، اين حرف‌ها چيست؟ ما آمده‌ايم ديدن شما.» مادرم گفت،«به دلم بد افتاده، به من دروغ نگوييد.» خانم آقاي عليزاده گفت، «مادرها هيچ وقت اشتباه نمي‌كنند، راستش را بخواهيد ننه هادي! مريم مجروح شده و ما آمده‌ايم كه به اتفاق به عيادتش برويم.» اين خبر را كه به ما دادند، از ماهشهر به آبادان راه افتاديم. در طول راه من فقط كارم گريه بود و احساس كردم مريم رفته پيش مهدي. به سميره گفتم، «توي عالم رويا ديدم كه مريم توي سردخانه است و علي دارد بالاي سرش پوستر مي‌چسباند و روي پوستر نوشته، «خواهرم! شهادتت مبارك!» هنوز به آبادان نرسيده بوديم كه آقاي عليزاده و خانمش كم‌كم خبر شهادت مريم را به حاج لطيف و مادرم دادند. حاج لطيف به تلخي گريه مي‌كرد، اما مادرم بهت زده شده بود. مادرم خودش مريم را غسل داد و كفن كرد. فاطمه هنگام زايمانش بود و در بيمارستان بود. من و سميره و علي و حسين به همراه دامادهاي خانواده حضور داشتيم. قرار بود خانم جوشي از مشهيد برايش كفني بياورد، اما هنوز به آبادان نرسيده بود. كفني را كه او آورد، در سال 57 نصيب حاج لطيف شد.
سال‌ها از شهادت خواهرتان گذشته، آيا هنوز در زندگي شما حضور دارد. چگونه؟
هميشه با بچه‌هايم در مورد او و مهدي صحبت مي‌كنم. سعي دارم از آن دو براي بچه‌هايم الگو بسازم و خيلي وقت‌ها هم نتيجه مي‌گيرم، مخصوصاً موقعي كه براي دخترم تعريف مي‌كنم. دخترم خيلي به خاله‌اش علاقه دارد و او را خوب مي‌شناسد.
جوانان زمان جنگ را با حالا مقايسه كنيد.
احساسم اين است كه با آنكه زير آتش خمپاره و دائماً مورد تهديد بوديم، اما همه يكدل و يكرنگ بوديم. خيلي خوش مي‌گذشت. اين تكلف‌ها و خودنمايي‌ها را نداشتيم. حالا ديگر آن صميمت‌ها را فقط در محافل خيلي خاصي مي‌شود پيدا كرد. ديگر آدم آن جور راحت و سر حال نيست. جوان‌ها هم تابع همين شرايط هستند و گناهي ندارند. نمي‌شود آنها را مقصر دانست. به مرور زمان شايد خيال كرديم همين كه انقلاب كرديم و يا جنگ را با آبرومندي به پايان برديم، كار تمام شده، به نظر من بايد ده پانزده سالي طول مي‌كشيد تا اين نعمت‌ها را به دستمال مي‌دادند. انگار آمادگي پذيرش آنها را نداشتيم و به همين خاطر برگشتيم به اخلاق‌‌هاي غلط قبلي مثل حرص زدن، مصرف، دنياپرستي و عجله براي به دست آوردن چيزهايي كه خيال مي‌كرديم از دست داده‌ايم.، به همين دليل نسلي مثل خواهر و برادر من، يك شبه بزرگ مي‌شوند و شجاعت و از خودگذشتگي عجيبي پيدا مي‌كنند و درست يك نسل بعد گرفتار ماديات مي‌شود و چنان براي تصاحب هر چيزي حرص مي‌زند كه انسان باور نمي‌كند تفاوت اين دو نسل، ده سال و بيست سال و باشد. خيلي شرايط دشواري است. احساس مي‌كنم مهدي و مريم خيلي سعادتمند بودند كه نماندند و اين چيزها را نديدند.
ويژگي‌هاي بارز مريم چه بود؟
خيلي پاكيزه و مرتب بود. خيلي به آراستگي و لباسش اهميت مي‌داد. در آن بحبوحه جنگ و مجروحين و مشكلات كمبود آب و برق، هميشه از تميزي برق مي‌زد. خيلي هم عرضه داشت و وقتي تصميم مي‌گرفت كاري را ياد بگيرد، ابداً چيزي مانعش نمي‌شد. خواهرم سميره خياطي مي‌كرد و مريم فقط با نگاه كردن به دست او ياد گرفته بود و مثل ماه خياطي مي‌كرد. هر كاري را كه به عهده مي‌گرفت همين طور درست و دقيق انجام مي‌داد. براي خودش خانمي بود.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​

/
 

tazkie

عضو جدید
شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (5)

شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (5)


شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (5)






گفتگو با عقيله فرهانیان
درآمد
نظم و گذشت بي‌ نظير شهیده مريم فرهانیان و نيز ارتباط بسيار صميمانه او با برادر شهيدش از جمله خاطراتي است كه عقيله با اندوهي آميخته با شادي از آن ياد مي‌كند و با صداقتي دلنشين از غبطه كودكانه‌اي كه به اين رابطه مي‌خورد، سخن مي‌گويد.
از كودكي مريم و تفاوت‌ هاي او با ديگران بگوييد.
در دوران دبستان و راهنمايي و دبيرستان پا به پاي هم بوديم، ولي مريم با اينكه در خانواده با همه ما بود، در عين حال از نظر تفكر و شيوه زندگي با همه‌مان فرق مي‌كرد. هرگز توقعي از مادرم نداشت. هميشه قانع بود نسبت به بچه‌هاي همسن و سال خود بسيار با گذشت بود. ما خانواده پر جمعيتي بوديم. مادرم يك كمد به ما داده بود كه وسايلمان را در طبقات مختلف آن بچينيم. گاهي مي‌شد كه من وسايلم را در قسمتي كه مال او بود، مي‌گذاشتم. او ابداً ناراحت نمي‌شد و ايراد نمي‌گرفت. در حاي كه اگر او اشتباهاً وسايلش را در قسمت من مي‌گذاشت، سر و صدا راه مي‌انداختم و با او دعوا مي‌كردم. او با گذشت و صميميت عذرخواهي مي‌كرد و وسايلش را برمي‌داشت. ابداً اهل تندي و پرخاشگري نبود. نسبت به همه مهربان بود و تا مي‌توانست گذشت مي‌كرد. حتي در دوره ابتدايي و راهنمايي كه دوران كودكي و نوجواني است، متانت خاصي در رفتارهايش داشت.
فكر مي‌كنيد چه عواملي موجب شده بود كه مريم اين گونه باشد؟
تصور من اين است كه سواي محيط خانوادگي و تأثيرپذيري از بعضي از افراد، از جمله برادر شهيدمان مهدي فطرتاً هم خواسته‌هايش بلند و والا بودند. خودش را سرگرم خواسته‌هاي پيش پا افتاده نمي‌كرد. از همان بچگي، هر حرفي مي‌زد، همه قبولش داشتند و روي حرفش حساب مي‌كردند. همه به او اعتماد داشتند. رابطه‌اش با مهدي خيلي صميمي بود و من در عالم بچگي، خيلي به او حسادت مي‌‌كردم. آنها با هم حرف‌هايي مي‌زدند كه من نمي‌توانستم درك كنم و حوصله‌ام سر مي‌رفت، چون برايم سنگين بود.
مثلا‌ً چه حرف‌هايي؟
مثلاً كتاب‌هاي شهيد مطهري را مي‌خواندند و درباره‌اش بحث مي‌كردند و من نمي‌فهميدم چه مي‌گويند و در عين حال به اينكه مريم خيلي خوب حرف‌هاي مهدي را مي‌فهميد، حسودي مي‌كردم. آن قدر مهربان هم بود كه وقتي مي‌ديد من گيج شده‌ام، مي‌گفت، «عقيله! برو توي قرآن، فلان سوره، فلان آيه را پيدا كن و معني‌اش را بياور.» اين كار را مي‌كرد كه به من برنخورد. اين دو تا خيلي به هم نزديك بودند و من هر چه سعي مي‌كردم خودم را به آنها وصل كنم، باز هم عقب مي‌ماندم. مهدي در هفتگل سربازي مي‌رفت. مريم دقيقاً مي‌دانست او چه ساعتي بر مي‌گردد. من براي اينكه از مريم عقب نمانم، سعي مي‌كردم بيدار بمانم. او مي‌گفت بخواب، موقعي كه آمد، بيدارت مي‌كنم. آبادان، شب‌ها توي حياط مي‌خوابيديم. من براي اينكه بدانم مهدي چه موقعي مي‌آيد، رختخوابم را مي‌بردم درست جلوي حياط مي‌انداختم كه به محض اينكه آمد و در را باز كرد من بفهمم. به شدت خوابم مي‌گرفت و سعي مي‌كردم خودم را بيدار نگه دارم، اما نمي‌توانستم. مريم انگار كه ده‌ها ساعت خوابيده، راحت بيدار مي‌نشست. طبيعتش اين طور بود كه وقتي تصميم مي‌گرفت نخوابد، نمي‌خوابيد. من اغلب خوابم مي‌برد و مهدي هم آن قدر آرام از بالاي سرم رد مي‌شد كه من بيدار نمي‌شدم. من به خاطر حسادتي كه به رابطه آن دو داشتم، اين كار را مي‌كردم و آنها رعايتم را مي‌كردند. بعد كه بلند مي‌شدم، مي‌ديدم مهدي آمده. مي‌گفتم، «تو كي آمدي كه من نفهيدم؟» مي‌گفت، «آرام آمدم كه تو بيدار نشوي.» من كه نمي‌توانستم بيدار بمانم، به مريم و مهدي مي‌گفتم، «شما دو تا هم خسته‌ايد. بگيريد مثل بقيه بخوابيد!»
از نقش برادر شهيدتان در زمينه تربيت خواهران بگوييد.
خانواده پرجمعيتي بوديم و نمي‌توانست همه را با هم ببرد و دو تا دوتا مي‌برد كه آموزش اسلحه بدهد. يك بار من و مريم را با هم برد. يك بار فاطمه را با جواهر برد. خيلي هم به شخصيت زن اهميت مي‌داد و مي‌گفت بايد در صحنه باشيد. پدرم خيلي روي دخترهايشان تعصب داشتند و مي‌گفتند بايد همه جوري طوري بايد رفتار كنيد كه حرف پشت سرتان نباشد، ولي مهدي مي‌گفت اينها بايد در صحنه باشند، چون حضورشان تأثيرگذار است. يك بار هم برنامه كوهنوردي برايمان گذاشتند كه با هزار زحمت و آن هم با گفتن اين حرف كه مهدي با ما هست، توانستيم پدر و مادرمان را راضي كنيم.
بيشتر پدر ممانعت مي‌كرد يا مادر؟
پدرم. اساساً در خوزستان،‌ زن‌ها خيلي با قدرت هستند. دست كم مادر من اين طور بود. بالاخره هم هميشه پدرمان او را راضي مي‌كرد. يادم هست مهدي هميشه مي‌رفت بالاي سر مادر چتر نگه مي‌داشت كه باران نخورد. مي‌گفت، «تقسيم كار كنيد كه ننه خسته نشود.»
مريم بيشتر تحت تأثير پدر بود يا مادر؟
مريم مستقل بود. خيلي به پدر و مادرم احترام مي‌گذاشت، اما اين طور نبود كه اگر به مسئله‌اي اعتقاد عميق داشت، به خاطر اين احترام، دست بردارد. گمانم در آزاد فكري و شجاعت، بيشتر تحت تأثير مادرم بود. بعد از مادرم هم از مهدي حرف شنوي داشت. در زمان جنگ، پدرم ابداً اجازه نمي‌دادند ما در آبادان بمانيم. خدا رحمت كند مريم را، اعتصاب غذا كرد تا پدرمان اجازه دادند به آبادان برگرديم. ما خودمان هم دلمان مي‌خواست به آبادان برگرديم، ولي مريم بود كه پدرمان را تحت فشار قرار داد و راه را براي من و فاطمه هم باز كرد. ابداً آرام و قرار نداشت. شب‌ها نماز شبش ترك نمي‌شد. قبل از شهادت مهدي در اين حال و هوا بود، بعد از او، بدتر هم شد و مي‌گفت حتماً بايد برگرديم آبادان. مريم رفت بسيج، ولي من به صورت پراكنده كار مي‌كردم. يك مدت بيمارستان شركت نفت بودم، يك مدت آيت الله طالقاني، يك مدت شهيد بهشتي، مي‌گفتند، «بيا ثابت كار كن»، مي‌گفتم، «آمده‌ام آبادان كه خدمت كنم و هر جا حضورم لازم باشد مي‌روم» مثلاً مي‌شنيدم كه بيمارستان طالقاني زخمي‌ آورده‌اند، خودم به مسئوليت خودم مي‌رفتم. جنگ بود و اين كار من خيلي خطرناك بود.
اين دوره‌ها را كجا ديده بوديد؟
همان موقع كه عضو ذخيره سپاه بوديم، اين دوره‌هارا ديديم. علاوه بر سپاه، در هلال احمر هم دوره بود. موقعي كه وضعيت خيلي وخيم نبود، من در قسمتي در انبار دارو كار مي‌كردم و درآنجا اطلاع‌رساني به بيمارستان‌ها مي‌كردم كه چه داروهايي داريم و كمبودهايمان چيست. يك روز در انبار نشسته بودم كه مريم آمد. واقعاً هنوز كه يادم مي‌آيد، تعجب مي‌كنم. آمد و با خوشحالي گفت، «عقيله! عقيله! تبريك!» من واقعاً خوشحال شدم، پرسيدم، «تبريك براي چه؟» گفت، «مهدي شهيد شد!» گمان مي‌كردم من خيلي آمادگي روحي دارم نه اينكه همراهشان مي‌رفتم و در فعاليت‌هايشان شركت مي‌كردم، تصور كرده بود خيلي قوي هستم. يادم هست كه نفسم توي قفسه‌ سينه‌ام حبس شد و همان جا بي‌هوش شدم و افتادم. كمي كه حالم به جا آمد، پرسيدم، «پدر مادرمان خبر دارند؟» گفت، «يك نفر رفته به آنها خبر بدهد.» اگر روحيه مريم نبود، من قطعاً سكته مي‌كردم. ديدم او اين قدر قوي است، يك كمي خودم را جمع و جور كردم. نه اينكه مريم كوچك‌تر از من بود، سعي كردم جلوي او كم‌ نياورم. خيلي برايم سخت بود. هنوز يك ماه از جنگ نگذشته بود و ماها به مصيبت عادت نكرده بوديم. با هم رفتيم سردخانه. اجازه هم نمي‌داد آدم گريه كند. رفتم و دست مهدي را بوسيدم و انگشتري را كه به انگشت كوچكش بود و خودم به او داده بودم، به هزار زحمت درآوردم و نگه داشتم.
از ويژگي‌هاي اخلاقي خواهرتان، كدام يك يادتان مانده و دلتان برايش تنگ مي‌شود.؟
خيلي با گذشت و صبور بود. من هيچ وقت عصبانيتش را نديدم، هرگز نديدم كه بخواهد مقابله به مثل كند. زود هم تصميم نمي‌گرفت. درباره هر كاري كه مي‌خواست انجام بدهد، مدت‌ها فكر مي‌كرد، اگر عكس‌هايش را ببينيد، حالت متفكرش كاملاً معلوم است.
شما عكسي از او داريد؟
نه والله، دارو ندارمان را داديم به مادرمان، از او گرفتند كه ببرند نمايشگاه بزنند و يا نمي‌دانم چه كار كنند، يك دانه‌اش را هم پس ندادند. از اخلاقش مي‌گفتم، در آن بحبوحه جنگ و مجروح و دود هميشه مانتو و چادر مقنعه‌اش را مي‌شست و براي نمازش لباس مخصوص داشت. خيلي آراسته و منظم بود. موقع نماز حتماً عطر مي‌زد و بسيار مقيد بود. همين طور نسبت به حجابش. هميشه يك مثلث كوچك از صورتش پيدا بود. خيلي آراسته و مرتب و منظم بود.
درسش چطور بود؟
معمولي بود، ممتاز نبود، ولي بد هم نبود، اما در مدرسه و انجمن‌ها خيلي فعاليت مي‌كرد.
چطور شد كه ازدواج نكرد.
اتفاقاً خواستگار زياد داشت و مادرم هم خيلي اصرار داشت كه زودتر ازدواج كند. مريم مي‌گفت، «فعلاً كه قصد ازدواج ندارم، روزي هم اگر خواستم ازدواج كنم با يك جانباز نابينا ازدواج مي‌كنم.» مادرم مي‌گفت چرا اين حرف را مي‌زني؟ فكر و منش مريم اين طور بود. خواهرهايش و دوستانش را به ازدواج تشويق مي‌كرد، ولي در مورد خودش مي‌گفت كه بايد حتماً همسر يك جانباز شود. بعد از شهادت مهدي، به كلي از دنيا بريد. ما همگي سعي كرديم موقعيت خودمان را نگه داريم، ولي هدف مريم فقط شهادت بود. در آن روزها گرفتن سالگرد براي شهدا خيلي دشوار بود، ولي او مي‌گفت حتي اگر شده يك پلاكارد هم تهيه كنيم، بايد اين كار را بكنيم. با مقوا پلاكارد درست مي‌كرديم و عكس مهدي را رويش مي‌زد و مي‌گفت بايد يادگاري از شهيد پيش رويمان باشد.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​


 

tazkie

عضو جدید
حجاب زن ایرانی هنگام دریافت مدال (تصاویر)

حجاب زن ایرانی هنگام دریافت مدال (تصاویر)

فرارو- ورزشکار زن ایرانی براي دريافت مدال نقره خود با پوشش چادر روي سکو حاضر شد.


به گزارش ايرنا، سميه حيدري ورزشكار زن كوراش كشورمان در ديدار فينال وزن منهاي ۵۷ كيلوگرم با شكست برابر حريفي از ازبكستان به مدال نقره بسنده كرد.



سميه حيدري براي دريافت مدال نقره در وزن منهاي 57 کيلوگرم رقابت هاي کوراش بازي هاي داخل سالن آسيا در شهر اينچئون کره جنوبي با پوشش چادر روي سکو حاضر شد.















































منبع:
http://fararu.com/fa/news/155217/تصاویر-حجاب-زن-ایرانی-هنگام-دریافت-مدال
 

tazkie

عضو جدید
شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (6)

شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (6)


شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (6)






گفتگو با فاطمه فرهانیان
درآمد
بيش از همه خواهرها و برادرها با مريم مانوس بوده و پس از شهادت وي، نهايت تلاش را براي شناساندن شخصيت او و ديگر شهدا، به ويژه به نسلي جوان انجام داده است. او معتقد است كه ارج نهادن به شهدا جز در پيروي از انديشه و عمل آنان معنا ندارد و اگر در شرايط اجتماعي خود دچار نقصان‌هائي شده‌ايم به اين سبب است كه معناي حقيقي ايثار و شهادت را از ياد برده‌ايم و به انجام تشريفاتي بي محتوا به عنوان بزرگداشت شهدا اكتفا كرده‌ايم.
ترجيح مي‌دهيد در مورد خواهر شهيدتان از كدام مقطع شروع كنيم؟
ابتدا ترجيح مي‌دهم درباره شهادت و شهيد صحبت كنم. احساس من اين است كه يكي از مهم‌ترين اهداف ما براي يادآوري ياد و نام شهيدان اين است كه آنها را به خصوص به نسل جوان بشناسانيم. ما اگر بخواهيم حتي خيلي سطحي هم به مسئله شهادت نگاه كنيم، مي‌گويم شهادت گواهي دادن به حقيقتي است كه غيب شده و شهداي ما، آن را چه در انقلاب و چه در زمان جنگ،‌نه با زبان كه با خون خود اثبات كرده‌اند. هر چند اين انتقادي كه مي‌خواهم مطرح كنم ممكن است ظاهراً و از نظر كميت كم باشد، ولي از لحاظ كيفيت، آثار بسيار زيادي دارد و آن هم اين است كه مسئله شهيد و شهادت را به گونه‌اي طرح كنيم كه براي جوانان، قابل درك نباشد و داراي ويژگي‌هاي بارزي بوده‌اند، ولي در حال حاضر، براي ما قابل دسترسي و الگوبرداري نيستند. اين شيوه، بسيار خطرناك است، دليلش هم اين است كه وقتي جنگ تمام شد. خيلي‌ها تصور كردند كه شهادت هم تمام شده است. من خودم 8 سال در دوران جنگ به فعاليت‌هايي اشتغال داشته‌ام و مي‌دانم كه اين تصور، درست نيست. شهدا كساني بودند كه در كنار من و شما زندگي مي‌كردند و اگر چه اوج گرفتند و به جايگاهي كه دلخواهشان بود رسيدند، اما از كجا اوج گرفتند؟ از همين جا. آنها بين ما بوند. يكي از شيوه‌هاي اشتباهي كه وجود دارد اين است كه به محض اينكه بخواهيم درباره شهيدي صحبت كنيم، بنشينيم و گريه زاري راه بيندازيم، در حالي كه چنين شيوه‌اي به هنگام معرفي شهدا به جوانان، نتيجه عكس مي‌دهد. ما بايد به دنبال راه شهيد، فكر شهيد و رفتار شهيد در مقطعي كه زندگي مي‌كرده، باشيم و ببينيم در آن چند سالي كه از خدا عمر گرفته، دنبال چه بوده؟ راهش چه بوده؟ منش و اخلاقش چه بوده؟ با چه كساني مراوده مي‌كرده؟ سبك و سياق او چگونه بوده؟ ظاهرش چه طور بوده؟ رفتارش چه بوده؟ وقتي اينها را خوب فهميديم و توضيح داديم و فهمانديم، بعد مي‌توانيم بگوييم كه شهيد با اتخاذ شيوه‌هاي خاصي به آن مقام و مرتبت رسيده است.
در همين راستا، از خواهر شهيدتان بگوييد.
مريم داراي نفس مطمئنه بود. او اولاً بسيار اهل مطالعه و تفكر بود. مريم از قبل از جنگ با برادر شهيدمان، مهدي، يك ارتباط عاطفي و فرهنگي خاصي داشت. در خانواده ما اولين كساني كه در مسير مبارزه افتاد، برادرمان مهدي بود. ارتباط مريم چه قبل از شهادت مهدي و چه بعد از آن، با او بسيار قوي بود و پس از شهادت مهدي، حتي اين ارتباط قوي‌تر هم شد، به طوري كه مريم نامه‌هاي متعددي را خطاب به مهدي نوشته است. نكته‌اي كه مي‌خواهم متذكر شوم اين است كه اگر ما مي‌خواهيم با شهدا ارتباط برقرار كنيم، بايد ببينيم فكر و منش و رفتارشان چگونه بوده و آنها را سرمشق قرار بدهيم. ارتباط مريم با مهدي بسيار قوي بود و در آن نامه‌ها، لحن مريم طوري است، انگار كه مهدي در مقابل او نشسته است. بسيار راحت و صميمي حرف را مي‌زند. در يكي از نامه‌هايش مي‌نويسد، «مهدي! يادم هست برايم تعريف كردي كه اولين بار با خواندن مطلبي از دكتر شريعتي، تلنگري به ذهن تو زده شد و پس از آن شروع كردي به جستجو براي پيدا كردن راه‌هاي مبارزه. در جلسات و سخنراني‌هاي شركت كردي و بعد به انقلاب وصل شدي.» در اين نامه انگار كه مسير تحول مهدي را براي خودش يادآوري مي‌كند. از همين جا پيداست كه اين ارتباط چقدر قوي است. سپس از صحبت‌هايي كه با هم داشتند، صحبت مي‌كند و مي‌گويد كه مهدي به او گفته بود كتاب معاد شهيد مطهري را بخواند. يكي از شاخصه‌هاي بسيار مهمي كه مريم داشت اين بود كه هيچ وقت ارتباطش را با انديشه مهدي قطع نكرد، يعني از لحاظ فكري ارتباطش را با او حفظ كرد و تاجايي كه توانست اوج بگيرد. در بسياري از نامه‌هايش به مهدي مي‌نويسد كه، «لياقت شهادت را ندارم. دلم مي‌خواهد توي خواب بيايي و از آنجا برايم بگويي. مهدي جان! از خدا مي‌خواهم صداقتي مانند شهيدان به من عطا كند.» مريم از روح مهدي كمك مي‌گيرد، چون يقين دارد كه او به مقام اعلايي رسيده و در واقع درخواست‌هايي را هم كه از خدا دارد، با مهدي مطرح مي‌كند. مريم چنين مسيري را براي خودش انتخاب كرده بود. گاهي كه براي بچه‌ها سخنراني مي‌كنم، مي‌گويم، «من در كنار مريم بودم، اما خواب بودم. اين مريم بود كه بيدار و هوشيار بود. ما با هم زندگي مي‌كرديم، مي‌خورديم، مي‌خوابيديم، ولي ما خواب بوديم. در آن شرايط دشوار جنگ كه درباره‌اش صدها كتاب مي‌شود نوشت، مريم توانست چنان وجود خود را غربال كند و هر چه آنچه ناخالصي است، دور بريزد كه رسيدن به نفس مطمئنه برايش ميسر شد.» به نظر من اين ارتباط بود كه مريم را ساخت.
گفتيد كه مريم در عين خودسازي براي رسيدن به شأن شهادت، يك زندگي عادي را مي‌گذراند. اين زندگي عادي چگونه بود؟
اولاً مريم از نظر ظاهر بسيار آراسته و مرتب بود. بسيار مقيد بود كه لباسش ذره‌اي لك يا چروك نداشته باشد. ما در مقطعي در بيمارستان‌هاي آبادان كار مي‌كرديم كه نه آب داشتيم و نه برق. بيمارستان پر از مجروح بود و خمپاره و بمب بر سرمان مي‌باريد و شب‌ها با فانوس اين طرف و آن طرف مي‌رفتيم. وضعيتي بود كه حتي بيان آن هم سخت است چه رسد به زندگي و كار كردن در آن شرايط. درچنين وضعيتي مقنعه‌اش را كه مي‌شست، به قدري آن مي‌تكاند و روي بند مي‌كشيد كه حالت اتو كرده پيدا مي‌كرد. اين قدر مقيد بود كه مبادا مقنعه چروك سرش كند. من حالا كه براي ديگران تعريف مي‌كنم،‌ بعضي‌ها مي‌گويند، «اي بابا! در آن اوضاع و احوال چه حوصله‌اي داشته» او از هر وسيله‌اي استفاده مي‌كرد كه ظاهرش آراسته باشد و به شدت از شلختگي و كثيفي بدش مي‌آمد. اين جزو خصوصيات هميشگي‌اش بود كه آراسته و مرتب و پاگيزه باشد. هميشه هم لباس زاپاس داشت كه اگر نرسيديم لباسمانرا بشوييم، او لباسش را عوض كند و مرتب و تميز باشد. حمله كه مي‌شد، روز و شب را نمي‌فهميديم و اگر ضرورت ايجاد مي‌كرد، 24 ساعته هم كار مي‌كرديم. از لحاظ اخلاقي بسيار خوشرو و آستانه صبرش بسيار بالا بود. يك وقت‌هايي كه بعضي‌ها انسان را عصباني مي‌كردند و كار خطايي انجام مي‌دادند، اگر به او گلايه مي‌کرديم، بلافاصله موضع‌گيري مي‌كرد و مي‌گفت، «چرا عيبش را گفتي؟ حالا ‌گيريم كه برخورد نامناسبي كرده. تو چرا بر ملا مي‌كني؟» اگر هم چيزي مي‌گفتيم، در برخورد با آن فرد چنان رفتار آرام و موقري داشت كه انگار نه انگار چنين چيزي را درباره‌اش شنيده است. ملاك و معيارهايش چنان محكم و اصيل بودند كه حرف ديگران به راحتي در او تأثير نمي‌كرد. موقعي كه درباره خداترسي حرف مي‌زد، تعبير خيلي قشنگي داشت. من از او نكات بسياري را ياد گرفته‌ام. ما به شكلي عاميانه مي‌گوييم خدا ترسي. او مي‌گفت، «از خدا ترسيدن يعني اينكه ما خودمان را نگه داريم كه به گناه نيفتيم. از خدا ترسيدن يعني اينكه مرتكب خطا و گناه نشويم، و گر نه خدا كه ترس ندارد» و اينها را از مطالعات عميق و مراودات صحيحي كه داشت، به دست آورده بود. وقتي به رفتار و گفتار مريم فكر مي‌كردم و همه چيز مثل يك نوار فيلم جلوي چشم مي‌آمد، مي‌گفتم، «مريم! من مطمئنم كه تو شهيد مي‌شوي.» اين جور مواقع مي‌خنديد و مي‌گفت، «تو خودت را بگويي يك چيزي.» هميشه احساس مي‌كرد نسبت به انجام وظايفش كوتاهي كرده است،‌در حالي كه نسبت به هم چيز تقيد عجيبي داشت. نوع نماز خواندنش و تقيد به انجام مستحبات و نماز شبش چيزي بود كه من در كسي نديده بودم. ارادت و علاقه عجيبي به حضرت زينب(س) داشت و موقعي كه روضه حضرت خوانده مي‌شد، حالش دگرگون مي‌شد. هميشه به ائمه اطهار(ع) متوسل مي‌شد و از آنها كمك مي‌خواست و همه اينها را در كمال پنهانكاري و بدون ذره‌اي تظاهر انجام مي‌داد.
با شور و هيجانات جواني چگونه كنار مي‌آمد؟
مريم در عين حال كه هميشه در حال خودسازي بود، مثل همه ما زندگي عادي و روزمره‌اش را داشت. يادم هست يك بار به كسي گفتم كه مريم فيلم ديدن را خيلي دوست داشت و او واقعاً تعجب كرد. به او گفتم، «يكي دو سال از جنگ گذشته بود و گاهي آرامشي نسبي برقرار شد. يك روز در بيمارستان گفتند كه مي‌خواهند فيلم توبه نصوح را نشان بدهند. ما در زيرزميني كه آقاي جمي در آنجا نماز جمعه را برگزار مي‌كردند، ‌جمع شديم و اين فيلم را براي ما به نمايش گذاشتند و مريم بسيار از اين قضيه استقبال كرد.» او در عين حال كه به خودشناسي و خدمت به مردم و رسيدگي به مجروحين اهتمام زيادي داشت و واقعاً زحمت مي‌كشيد، از اين چيزها هم استقبال مي‌كرد و مي‌گفت، «انسان نياز به روحيه دارد.» گاهي به من مي‌گفت، «بيا يكي دو روز بريم مرخصي. نياز به روحيه داريم. خيلي خسته شده‌ايم.» حواسش به همه چيز بود. يك وقت‌هايي به برادرم مي‌گفت، «به رزمنده‌ها بگو بيايند خانه‌مان و حمام كنند،‌برايشان غذا درست مي‌كنيم و از آنها پذيرايي مي‌كنيم كه روحيه‌شان بهتر شود.» يعني شما مريم را در عرصه‌هاي امدادگري مي‌ديديد، در هنگام شستن لباس رزمنده‌ها را مي‌ديديد، در غذا درست كردن براي رزمنده‌ها مي‌ديديد، در امدادگري به خانواده شهدا مي‌ديديد و خلاصه همه جا بود. يك وقت مي‌ديدي دزفول را بمباران كرده‌اند. مريم از بيمارستان مرخصي مي‌گرفت و مي‌رفت آنجا كه به آواره‌ها و يا در بيرون آوردن و دفن جنازه‌هاي زناني كه زير آوار بودند، كمك كند. دو سه روز در دزفول مي‌ماند و دوباره بر مي‌گشت آبادان. روحيه‌اي داشت كه به قول امروزي‌ها داده‌هايش كاملاً پردازش شده بودند. در عين حال كه در مقام اداي تكليف، ذره‌اي حد و مرز براي خودش قائل نبود و هيچ وقت نمي‌گفت در همين حدي كه انجام داده كافي است. دنبال تنوع هم بود و دائماً موقعيت‌هاي مختلفي را بررسي مي‌كرد كه كجا نياز هست، كجا نياز نيست، چگونه مراوده كند،‌كجا برود، كجا نرود،‌ به چه كساني سر بزند،‌در ارتباط با بزرگ‌ترها چگونه رفتار كند، با بچه‌ها چه رفتاري داشته باشد و خلاصه در زندگي او هر كسي و هر چيزي جاي مناسب خود را داشت و هيچ كاري، در كار ديگر خللي ايجاد نمي‌كرد. خيلي‌ها در جنگ بودند كه فقط مثلاً روي خدمات‌رساني تكيه مي‌كردند و مثلاً به آراستگي و پاكيزگي خودشان و يا مراوده با ديگران بي‌توجه بودند، اما در زندگي مريم همه چيز سر جاي خودش بود. بد نيست خاطره‌اي را هم تعريف كنم. من در بيمارستان طالقاني كار مي‌كردم و مريم در بيمارستان شركت نفت. من اول با او بودم، بعد رفتم بيمارستان طالقاني و در اواخر دوباره برگشتم آنجا يك شب كه گلوله باران روي شهر خيلي سنگين بود، من پشت پنجره در طبقه سوم يا چهارم خوابگاهم ايستاده بودم و منورها را مي‌ديدم كه آسمان را روشن كرده بودند. ما براي اينكه تلفني با كسي صحبت كنيم، شماره را مي‌داديم مركز و آنجا برايمان مي‌گرفتند، دادم تلفن مريم را برايم گرفتند و گفتم، «مريم! خيلي دلم گرفته. حال بدي دارم» و برايش تعريف كردم چه اتفاقاتي افتاده و چند تا زخمي داشتيم. خلاصه حسابي برايش درد دل كردم و گفتم، «خيلي خسته شده‌ام و دلم گرفته.» مريم گفت، «صبر كن! الان دلت را باز مي‌كنم» شروع كرد به خواندن «مهدي بيا... مهدي بيا...» مكالمه‌مان يك مقدار طولاني شد و من هم از خدا خواسته،‌ داشتم گوش مي‌دادم كه يكمرتبه مسئول مخابرات آمد روي خط و گفت،‌ «الو... الو» من براي يك لحظه چهره مريم را تجسم كردم كه چه حالي شده،‌چون او فوق‌العاده مقيد بود كه نامحرم صدايش را نشنود و به اين نكته بسيار اهميت مي‌داد. من سعي كردم او را آرام كنم كه اپراتور سرش شلوغ‌تر از اين حرف‌هاست كه به مكالمه من و تو گوش بدهد و يك لحظه آمد روي خط كه تذكر بدهد تلفنمان طولاني شده. خلاصه تا مدت‌ها برايش دست گرفته بوديم كه،‌ «مريم خيلي دلم گرفته» و او م‌گفت،‌«فاطمه! ديگر توبه كردم. هر وقت ديدي دلت گرفته، ‌لطفاً بلند شو بيا اينجا تا هر چقدر دلت مي‌خواهد، برايت بخوانم.» به هر حال با آن روحيه افسرده و ناراحتي آن شب داشتم، مهدي بيا... مهدي بياي مريم خيلي به من چسبيد. بعد از اين جريان وقتي ياد آن شب مي‌كردم،‌ روحيه مي‌گرفتم. مريم هميشه سعي مي‌كرد اگر كسي روحيه‌اش خراب شده به او روحيه بدهد و او را شاد كند. البته گاهي هم ما سعي مي‌كرديم با بضاعت اندك خودمان به او روحيه بدهيم. امكان نداشت كسي دست ياري به طرفش دراز كند و از هر لحاظ، چه روحي و چه مادي از او كمكي بخواهد و او كمك نكند. اگر در حد توانش بود، حتماً دريغ نمي‌كرد. بسيار اهل مدارا بود. ابداً مثل ديگران به صورت واكنشي عمل نمي‌كرد كه حالا كه فلاني اين عمل را انجام داده، من هم اين كار را بكنم. گذشت بسيار معناداري داشت،‌ به طوري كه واكنش و رفتارش به نوعي باعث تنبه طرف مقابل مي‌شد. اگر گاهي در بيمارستان، بين افراد بحثي و اختلافي پيش مي‌آمد، قضيه را جمع مي‌كرد،‌ در حالي كه خيلي دلشان مي‌خواهد مشكلي را كه پيش مي‌آيد، كش بدهند.
ايشان مي‌دانسته كه فرصت چنداني ندارد كه سرگرم اين روزمرگي‌ها بشود.
دقيقاً. هر مشكلي كه پيش مي‌آمد، سعي مي‌كرد زودتر آن را حل كند.
از قضيه زخمي شدن ايشان خاطره‌اي داريد؟
بله، من مادرم را آورده بودم آبادان كه سر مزار مهدي برود. مهدي دانش‌آموز بسيار ساعي و موفقي بود. موقعي كه ديپلم رفت، امتحان اعزام به خارج كشور داد و قبول شد. مي‌خواست براي ادامه تحصيل به خارج برود كه مرحوم پدرم به دليل تعصب ديني و اينكه معتقد بود محيط خارج براي يك جوان محيط مناسبي نيست،‌ ممانعت كردند. ده پانزده روز بعد، جنگ شروع شد و مهدي ما هم حدود بيست روز بعد، شهيد شد. مادرمان خيلي براي مهدي دلتنگي مي‌كرد و از پدرم گلايه داشت كه چرا اجازه ندادي او برود خارج و درسش را بخواند. به هر حال مادرم آمده بود آبادان كه سر مزار مهدي برود. آبادان محاصره بود و با هزار زحمت مادرم را بردم آنجا. رفتيم سر مزار مهدي و برگشتيم بيمارستان من متوجه شدم كه مريم در بخش اورژانس بوده. آنجا را زده‌اند و مريم زخمي شده و يك تركش به كتف او و يكي هم به سرش خورده. به هر حال ما رفتيم بيمارستان كه به مريم سر بزنيم. ديديم رفتار بچه‌ها غيرعادي است و متوجه شديم كه اتفاقي افتاده. بالاخره ما را بردند بالاي سر مريم و من با آن سابقه ذهني كه از مادرم داشتم كه، «جنگ شده و شما بچه‌ها همه‌تان مرا رها كرده‌ و رفته‌ايد»، نمي‌دانستم با اين وضعيت چه بايد بكنم؟ مريم روي تخت جا به جا شد و لبخند مليحي هم روي لبش بود، يعني، «هيچ اتفاق خاصي نيافتاده و طوري نشده. يك تركش خيلي ريزي به كتفم خورده و سريع هم آن را بيرون آورده‌اند و الان هم مي‌بينيد كه حالم خوب است و هيچ مشكلي نيست.» مادرم بعد از اينكه حسابي گريه‌اش را كرد، خواست از اين موقعيت استفاده كند و مريم را ببرد وگفت، «حالا كه زخمي شده‌اي، به استراحت نياز داري و بيا برويم.» مريم با نهايت خونسردي گفت، «چيزي نشده، من همين الان مي‌توانم بلند شوم و بروم اورژانس و كارم را بكنم. حالم كاملاً خوب است.» كسي كه دو ساعت قبل تركش خورده بود،‌ چنين روحيه بالايي داشت من بعد از شهادت مريم در جايي نوشتم كه روحيه مريم مثل رزمنده‌اي بود كه اسلحه‌ در دستش گرفته و در خط مقدم مي‌جنگد. او كاملاً به اين نتيجه رسيده بود كه هر لحظه ممكن است زخمي شود، اسير شود، شهيد شود و هر اتفاق غيرمنتظره‌اي برايش روي دهد، اما هيچ يك از اينها كوچك‌ترين تزلزلي در اراده‌اش به وجود نمي‌آورد. طوري برخورد مي‌كرد كه انگار مي‌دانست زخمي مي‌شود. هميشه آماده بود كه هر حادثه‌اي را تحمل كند، به همين دليل توانست مادرم را قانع كند كه برگردد و از فرداي همان روز هم او سريع از جايش برخاست و مشغول كار شد. برايش دو سه روز استراحت تعيين كرده‌ بودند، اما او سريع از جايش برخاست و مشغول كار شد و اين اقدام او درسي شد براي همه ما كه از هيچ خطري نترسيم و هيچ مشكلي مانع از انجام وظيفه‌مان نشود.
به تأكيد شهيد بر مسئله خودسازي اشاره‌اي داشتيد. در اين مورد توضيح بيشتري بدهيد.
نزديكي‌هاي پيروزي انقلاب بود كه كتاب خودسازي حضرت امام (ره) را مطالعه مي‌كرد و سعي داشت نكته به نكته آن را رعايت كند و مي‌گفت، «اگر انسان بتواند خودش را بسازد، در شرايط مختلف زندگي قادر خواهد بود خود را نگه دارد و حفظ كند.» مواجهه با سختي‌ها برايش خيلي مهم بود. يكي از اهداف مهم مريم اين بود كه اگر روزي خواست ازدواج كند، قطعاً با يك جانباز نابينا باشد و اين تصميم هم بر اساس احساسات‌گرايي نبود، چون مريم اهل تحليل و منطق بود. مريم در عين حال كه تصميمات خاصي از اين قبيل مي‌گرفت و مي‌خواست كه آنها را اجرا كند، رضايت مادرمان هم برايش بسيار شرط بود بود و مي‌خواست كه او را راضي نگه‌دارد و اين نكته بسيار مهمي است، چون جوان‌هاي امروز در آن شرايط دشواري كه ما در دوره جنگ گذرانديم، نيستند و گاهي هم تصميم قاطعانه‌اي مثل تصميمي كه مريم بر اساس اعتقاداتش گرفته بود، نمي‌گيرند و با اين همه وقتي مسئله ازدواج پيش مي‌آيد، ذره‌اي به نظر پدر و مادرشان توجه نمي‌كنند. تصميم مريم يك تصميم ارزشي و ماحصل عمري انديشه و اعتقاد او بود و تمايلات خودش ذره‌اي در آن دخالت نداشت. با اين همه چون مي‌دانست مادر با اين تصميم موافق نيست. تأمل و شكيبايي به خرج مي‌داد تا به هر نحو ممكن رضايت مادر را جلب كند و سپس دست به اين كار بزند، كمااينكه شهيد شد و ازدواج نكرد. در حالي كه مي‌توانست براساس تفكرش ازدواج كند و به خودش بگويد كه پدر و مادرش را بالاخره يك روزي قانع خواهد كرد، ولي به هيچ عنوان اين كار را نكرد و سعي داشت با استدلال و منطق،‌ هر جور كه شده پدر و مادرمان را راضي كند. گاهي اوقات به مادرمان مي‌گفت، «اگر مهدي شهيد نمي‌شد، بلكه دو چشمش را از دست مي‌داد و بعد يك دختر خوب مي‌آمد و مي‌گفت كه من مي‌خواهم با اين پسر ازدواج كنم، شما خوشحال مي‌شدي يا ناراحت؟» مادر ما سكوت مي‌كرد. مادر را با ظرافت و درايت خاصي به فضايي مي‌برد كه او كاملاً متوجه شود كه مريم چرا چنين تصميمي گرفته است. به طوري كه مادر ما كه صد در صد با چنين تصميمي مخالف بود، بالاخره به اينجا رسيد كه رضايت بدهد،‌مريم با جانبازي ازدواج كند كه دست يا پا ندارد. اما مريم باز هم قبول نداشت و مي‌گفت، «من در يك جانباز نابينا چيزهايي را مي‌بينم كه در ديگران نمي‌بينم.» قطعاً هنوز مصلحت نبود كه مريم ازدواج كند و بعد هم كه شهيد شد، اما مي‌خواهيم بر اين نكته تأكيد كنم كه او با روشن‌بيني كاملي تصميم مي‌گرفت و هيچ مسئله‌اي نمي‌توانست در تصميم او تزلزلي ايجاد كند، چون مي‌دانست چه مي‌كند. مريم كاملاً به اين اعتقاد رسيده بود كه تا لحظه مرگ بايد به خودسازي بپردازد و هيچ مانعي هم جلوي كارش را نمي‌گرفت و پيوسته سعي مي‌كرد با صبر و مدارا، موانع را پس بزند. آستانه صبر و تحملش فوق‌العاده بالا بود كه به نظر من از ايمان قوي و محكم او نشأت گرفته بود، چون در مرحله خودسازي و كنترل نفس، بسيار انسان موفقي بود. او به هر حال در شرايط اجتماعي و خانوادگي خاصي پرورش پيدا كرده بود كه بر سر راه زن‌ها موانع زيادي وجود داشت، ولي او با نهايت شكيبايي و مدارا، همه اينها را از سر راهش برداشت.
از شجاعت خواهرتان بسيار گفته‌اند، شما چه تحليلي از اين ويژگي ايشان داريد؟
من يك بار اين سئوال را از مادرم پرسيدم. البته نه به شكل صريح، بلكه گفتم، «از ميان فرزندان شما مهدي و مريم شهيد شده‌اند.» حتماً آنها ويژگي‌هاي داشته‌اند كه مثلاً من ندارم و گر نه نبايد اينجا مي‌بودم. مادرم پاسخ خيلي قشنگي به من داد و گفت، «زماني كه من در بيمارستان آبادان، مريم را به دنيا آوردم و او را در آغوش من گذاشتند. من يك جور احساس خاصي داشتم كه اين بچه براي تو نمي‌ماند. مادرم نمي‌توانست بگويد كه دقيقاً احساسش چه بوده، ولي مي‌گفت هر چه مريم بزر‌گ‌تر شد، اين احساس هم در مادرم بيشتر شد. مهدي بيست روزي بعد از جنگ شهيد شد و روحيه مادرم به گونه‌اي بود كه ناچار شديم آبادان را ترك كنيم. اوايل جنگ بود و شهادت نزديكان و فرزندان، هنوز خيلي در خانواده‌ها جا نيفتاده بود و مادر ما، وضع روحي خوبي نداشت. ما به منطقه‌اي به نام ميانكوه، از توابع آغاجاري رفتيم. مريم دائماً در كوه و دشت و اطراف مي‌چرخيد و براي مهدي نامه مي‌نوشت. همه ما نق مي‌زديم كه مي‌خواهيم به آبادان برگرديم، ولي اشتياق به برگشت در همه اعمال مريم آشكار بود. كسي جرئت نمي‌كرد، با آن حال روحي بد مادر، با او از برگشتن حرف بزند، ولي مريم با كمال شهامت به مادرمان گفت كه ما بايد برگرديم و راه مهدي را ادامه بدهيم. او به قدري در اين قضيه پافشاري كرد تا بالاخره پدر و مادرمان رضايت دادند و بعد از او علي و حسين و من و عقيله هم برگشتيم. مريم سد را شكست و ما پشت سر او راه افتاديم.»
از گذشت او چه خاطره‌اي داريد؟
گذشت او هم كه الي ماشاءالله. از زماني كه ما دختر خانه بوديم و هنوز ازدواج نكرده بوديم و سر كيف و كفش با هم دعوا داشتيم، مريم ابداً خودش را درگير اين مسائل نمي‌كرد. بعد از جنگ هم كه در خوابگاه بوديم و او غالباً روزه مي‌گرفت و همان افطار مختصرش را هم به كوچكترين بهانه‌اي مي‌بخشيد. هيچ چيزي در اين دنيا نبود كه او بخواهد براي خودش نگه دارد و از هيچ چيزي هم دريغ نمي‌كرد. يادم هست كه برادرهاي سپاه مي‌آمدند به جائي كه نماز جماعت مي‌خواندند و بعد بر مي‌گشتند سپاه و ناهاري مي‌خوردند و استراحتي مي‌كردند تا بعد به خط مقدم برگردند. برادرم حسين مي‌گويد، «يك بار نماز جماعت خوانديم و برگشتيم سپاه و ديديم خبري از غذا نيست و غذا تمام شده. رفتم خوابگاه و ديدم مريم دارد آماده مي‌شود كه جايي برود. قضيه را به او گفتم و اينكه حالا چه كار بايد بكنيم و اين بچه‌ها را چطور گشنه و تشنه برگردانيم؟ مريم بلافاصله گفت، اين كه كاري ندارد، مي‌بريمشان خانه و به آنها غذا مي‌دهيم.» خلاصه آنها را مي‌برند خانه. برادرها حمام مي‌كنند و مريم غذاي مفصلي برايشان تهيه مي‌كند و با دل خوش و شادماني، همه‌شان را راهي مي‌كند. خلاصه مريم يادش مي‌رود كه قرار بوده برود و براي خودش كاري را انجام بدهد. هر كس ديگري بود به حسين مي‌گفت، «خدا پدر و مادر رزمنده‌ها را هم بيامرزد. برو كنسروي چيزي بخر بده بخورند، چون من كار دارم و بايد جايي بروم» ولي او برنامه خودش را لغو مي‌كرد و به اين شكل به آنها مي‌رسيد. حسين بعد از شهادت مريم مي‌گفت، «دوستانم در سپاه مي‌گويند هنوز مزه ناهاري كه خواهرت به ما داد،‌زير دندانمان است» آن روز اين قدر به آنها خوش گذشته بود و از يادآوريش زار زار گريه مي‌كردند. ما از بسياري از كارهاي مريم خبر نداريم. نمي‌دانم برايتان گفته‌اند يا نه كه مريم تا مدت‌ها به ازاي خدماتي كه انجام مي‌داد، حقوق نمي‌گرفت كه خودش بالاترين گذشت است. مگر اينكه بنياد چيزي را به عنوان هديه مي‌داد. هيچ وقت بدون هديه براي بچه‌هاي شهدا به روستاها نمي‌رفت. من بعد از شهادتش يك بار همراه خانم سامري رفتم به روستاهاي آبادان براي يك لحظه تصور كردند كه من مريم هستم. اگر بدانيد چه كردند. با چنان شور و اشتياقي مرا صدا مي‌زدند و بغل مي‌كردند كه من فقط اشك مي‌ريختم. به خانم سامري گفتم، «مريم با اينها چه كار كرده؟» گفت، «تازه تو براي اينها هديه نياورده‌اي. مريم هيچ وقت دست خالي پيش بچه‌ها نمي‌آمد. هر بار كه مي‌آمد هر چه را كه دستش مي‌رسيد، حتي اگر شده يك دانه مداد، با خودش مي‌آورد. ذره‌اي غرور و تكبر نداشت. وقتي مي‌رفت خانه شهدا و مي‌ديد مادر شهيد ظرف مي‌شويد، مي‌نشست ظرف‌ها را مي‌شست و در كار خانه كمكش مي‌كرد. اين جور نبود كه فكر كند مددكار است و از بنياد آمده و بايد ژست بگيرد. مثل حالا نبود كه مددكارها وقتي كه مي‌روند به خانه كسي، بايد از آنها پذيرايي بكني و چهار تا حرف هم بزني كه خوششان بيايد و بروند و گزارشي بنويسند و تشريفات اداري انجام شود. مددكاري كه اين طور نيست. مددكار كسي است كه به سراغ مردم مي‌رود و در درد و رنجشان شريك مي‌شود، درست مثل نقشي كه روحاني دارد. روحاني‌اي كه بنشيند تا مردم بيايند سراغش، روحاني نيست. امام (ره) مي‌فرمايند، «روحاني كسي است كه برود در ميان مردم و ببيند درد و مشكل آنها چيست. خادم مردم باشد.» مشكلات فعلي جامعه ما به همين دليل است كه ديگر به شيوه اصيلي كه سفارش حضرت امام(ره) بود كه همگي بايد خدمتگزار بنياد شهيد باشيم، عمل نمي‌كنيم و عوض شده‌ايم. مريم مددكار اجتماعي بنياد شهيد بود، اما كمترين وقتش را در بنياد صرف مي‌كرد. او بيشتر وقتش را براي رفع مشكلات آنها صرف مي‌كرد. مريم ما اساساً براي بار آوردن خواسته يك مادر شهيد، شهيد شد. آن روز قرار نبود به گلزار شهدا برود، رفت چون سالگرد شهيد مرزوق ابراهيمي بود و مادرش وصيت كرده بود كه در سالگرد پسر او به گلزار بروند و براي او فاتحه بفرستند. مريم خود را متعهد مي‌دانست كه هر سال در روز 13 مرداد، سالگرد او را بگيرد و آن سال رفت و به فيض شهادت رسيد. اينها همه ارزش است. اين يعني مددكار.
و سخن آخر
به هر حال سخن درباره شهدا بسيار است. ما اگر بخواهيم از شهدا درس بگيريم. بايد خودمان را در مسيري قرار بدهيم كه آنها حركت مي‌كردند. به نظر من شهدا، مخصوصاً در اين زمان به گريه و زاري و اندوه ما نياز ندارند، بلكه آنها مي‌خواهند كه ما فكر كنيم و به راهي كه آنها قدم گذاشتند و جانشان را دادند، برويم. ما بايد در مورد شهدايمان كاري را انجام بدهيم كه حضرت زينب(س) بعد از قيام عاشورا انجام دادند، چون اگر تلاش ايشان نبود، روح معنوي قيام و انقلاب امام حسين(ع) و خون ريخته شده ايشان و يارانشان احيا نمي‌شد. به نظر من انديشه و راه عملي شهدا خيلي مهم است. مريم براي انجام هر كاري اول راه درست را انتخاب و بعد عمل مي‌كرد. او يك انسان كاملاً معمولي، ولي با انديشه‌هاي بزرگ بود. يك انسان خود ساخته و مؤمن كه در تصميم‌گيري‌هايش محكم و استوار بود و شجاعت و بي‌باكي و عطوفت و مهرباني و گذشت داشت، تو گويي از هر خصلت پسنديده‌اي بهره‌اي داشت. نكته جالبي هم به يادم آمد. مريم در كنار خودسازي كه با الهام از كتاب امام(ره) انجام مي‌داد و مطالعات بسيار وسيعي كه از دوره قبل از انقلاب و به راهنمايي مهدي شروع كرده بود. بسيار به مطالب علمي اهميت مي‌داد. از مختصر يادداشت‌هايي كه از او باقي‌مانده، بخش عمده‌اي مربوط به مطالب علمي است. در طول جنگ و هنگام حضور در بيمارستان، هر وقت فرصت مي‌كرد، به سراغ متخصصين مي‌رفت و چيزهايي را ياد مي‌گرفت. مطالبي را از آنها مي‌پرسيد و يادداشت بر‌ مي‌داشت. حتي گاهي در همان زمينه‌ها، كتاب‌هايي را مطالعه مي‌كرد. در كنار كتاب‌هاي ديني كه علاقه زيادي به مطالعه آنها داشت، به كتاب‌هاي گوناگوني كه احساس مي‌كرد برايش مؤثر هستند، رجوع مي‌كرد. در حرف زدن بسيار محتاط و مواظب بود و در مورد افراد به راحتي حرف نمي‌زد و قضاوت نمي‌كرد. شهدا مصداق بارز «الدنيا مزرعه الاخره» بودند و اين را با حرف و عملشان اثبات كردند. مريم در عمر كوتاهش لحظه‌اي آرام و قرار نداشت و هميشه به دنبال حركت و پويايي بود. او دقيقاً مي‌دانست از زندگي‌اش چه مي‌خواهد. او اگر پس از انديشيدن عميق درباره موضوعي به اين نتيجه مي‌رسيد كه انجام كاري ضرورت دارد، به هر قيمتي و حتي زير توپ و خمپاره هم آن كار را انجام مي‌داد. من هر وقت او را در اوقات كوتاه استراحت در بيمارستان مي‌ديدم، كتابي در دستش بود. شخصيتي چند وجهي داشت. از يك سو به خانواده و اقوام و دوستان سر مي‌زد و از طرف ديگر، هر جا كه به او نياز بود، بلافاصله آماده رفتن مي‌شد. نسبت به هيچ‌كس و هيچ‌چيز بي‌تفاوت نبود. هرگز راضي نبود كه درباره كارهايش حرف بزنيم و يا از او تعريف كنيم روح بسيار لطيفي داشت و فوق‌العاده متواضع بود. در برخورد با ديگران، عجولانه تصميم نمي‌گرفت. با گذشت و با ايمان بود و هميشه ديگران را به خودش ترجيح مي‌داد. تكيه كلامش «خدا مي‌داند» و «خدا مي‌بيند» بود. انقلاب كه شد از طرف جهاد به روستاها رفت، با كشاورزها زمين‌ها را شخم مي‌زد و به فرزندانشان قرآن و كمك‌هاي اوليه ياد مي‌داد. به نظر من مريم لياقت شهادت را داشت. پاك بود و خود را پيشاپيش آماده كرده بود. ما در سايه از جان گذشتگي شهداست كه در كمال امنيت و آرامش زندگي مي‌كنيم. اداي دين ما به شهدا، پيروي از الگوهاي عملي آنهاست.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (7)

شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (7)


شهيده مريم فرهانیان در قامت يك خواهر (7)






گفتگو با علي فرهانیان
درآمد
با وجود سن كم، در دفاع از شهر و زادگاهش در كنار ديگر رزمندگان مي جنگيد و از محبت‌هاي خواهر شهيدش كه در بيمارستان كار مي‌كرد، بهره‌مند بود. حضور مريم فرهانیان و ديگر زنان شجاعي كه در شرايط دشوار آبادان تاب مي‌آوردند، روحيه رزمندگان و شور و غيرت آنان را تقويت مي‌كرد. در اين گفت‌وگو از اين دلاوري‌ها سخن رفته است.
تفاوت سني شما و خواهرتان چقدر بود؟ از دوران جنگ چه خاطراتي داريد؟
مريم متولد سال 42 بود، من سال متولد 45. موقعي كه خانواده در اثر جنگ به اميديه رفت، من و مريم زودتر از همه به آبادان برگشتيم. من پاسدار كميته بودم و در آبادان خدمت مي‌كردم و بيشتر هم در مرز آبي بودم. آبادان حدود هفتاد هشتاد كيلومتر مرز آبي دارد. مريم وقتي آمد، ابتدا در امداد جبهه بود، بعد جذب بسيج شد و با دوستانش در بيمارستان شركت نفت مستقر شدند. بيمارستان خيلي به آب نزديك بود و از آن طرف با يك اسلحه سبك هم مي‌شد به آن شليك كرد، كمااينكه تمام ايرانيت‌هاي اطراف بيمارستان سوراخ سوراخ شده بودند و بسياري از افرادي هم كه در امداد كمك مي‌كردند، درآنجا زخمي مي‌شدند. من دائماً به مريم سر مي‌زدم. يادم هست كه مريم و دوستانش آنجا بودند حقوق نمي‌گرفتند. در اواخر 61 آنها جذب بنياد شدند، آقاي حجازي كمك هزينه‌اي را برايشان در نظر گرفت و مجبورشان كرد كه آن را بگيرند. مريم و دوستانش تصميم داشتند بسيار خالصانه خدمت كنند و چيزي نگيرند. شهر محاصره بود و امكاناتي هم در اختيارمان نبود. يادم هست كه خود من چيزي حدود 1800 يا 2200 حقوق مي‌گرفتم. اين را مي‌دادم به مريم و بين خود و دوستانش تقسيم مي‌كرد كه همان 300، 400 تومان هم پول بدي نبود و مي‌شد مايحتاج اوليه را با آن خريد.
از ويژگي‌هاي اخلاقي خواهر و برادر شهيدتان بگوييد.
افكار همه ما از قبل از انقلاب تحت تأثير مهدي بود، چون از همان زمان در گروه‌هاي خاصي در آبادان فعاليت مي‌كرد. يك عده بچه مذهبي بودند كه از سه چهار سال قبل از انقلاب به قم و حوزه علميه تردد داشتند. انقلاب كه شد، مهدي از مؤسسين سپاه آبادان بود. آباان هم طبيعتي داشت كه سپاهش خيلي جاندار بود و هميشه آنجا را با سپاه بقيه شهرها قياس مي‌كردند. مؤسسين آن دانشجويان دانشكده نفت آبادان بودند. همه ما به نحوي متأثير از مهدي بوديم. خيلي به ما كمك كرد. در يك مقطعي كتاب‌هاي شهيد مطهري را داد به ما خوانديم. كلاس برايمان مي‌گذاشت، با ما صحبت مي‌كرد و با اينكه خيلي مشغله داشت، اما به خواهر و برادرها خيلي توجه مي‌كرد. ما را به بسيج برد و آموزش اسلحه داد. شخصيت مريم بيش از همه از مهدي متأثر بود. عراق كه حمله كرد، مهدي جزو اولين گروه‌هايي بود كه براي دفاع از شهر رفت و عراق كه تصميم داشت يك روزه همه جا را بگيرد، حدود 13 ماه پشت دروازه‌هاي شهر معطل ماند و اين نبود جز به خاطر فداكاري‌هاي بچه‌هاي سپاه و نيروهاي مردمي كه به كمك آنها رفتند. جنگ كه شد مردم واقعاً با مقوله خيلي جديدي روبرو شدند. اصلاً نمي‌دانستيم جنگ يعني چه. مردم قبلاً فقط با مرگ‌هاي عادي سر و كار داشتند. هيچ‌كس نمي‌دانست چطور بايد با اسلحه كار كند. فقط روي كساني كه دوره سربازي را گذرانده بودند مي‌شد حساب كرد كه همه آنها هم در شهر نماندند. اين كه وضعيت مردها بود. حالا حسابش را بكنيد كه وقت نوبت به زن‌ها مي‌رسيد، چقدر نگراني و اضطراب وجود داشت. ماندن آن‌ها در شهر، موضوعي كاملاً محال و مسئله‌اي حل نشدني بود و همه قاطعانه مي‌گفتند كه زن‌ها بايد از شهر بيرون بروند، چون معلوم نبود كه اگر عراقي‌ها شهر را اشغال مي‌كردند، چه وضعيتي پيش مي‌آمد. حتي به اين‌ نتيجه رسيده بوديم كه اگر هيچ چاره‌اي باقي نماند و زن‌ها در معرض آسيب‌ عراقي‌ها قرار گرفتند، خودمان آنها را از بين ببريم. در چنين جو سنگيني، عده بسيار كمي از زن‌ها در مساجد شروع به آشپزي و رسيدگي به لباس و وضعيت رزمنده‌ها كردند. مريم و دوستانش هم در امداد شروع به كار كردند و حضور آنها موجب تقويت روحيه رزمندگان و تقويت شور و غيرت مردان شد. پرستاران بيمارستان هم بودند، اما چون شايد وظيفه آنها مراقبت از بيماران و مجروحين بود، كارشان به اندازه افراد داوطلبي كه بدون كوچكترين چشمداشت مادي مانده بودند، جلوه نمي‌كرد، درست مثل تفاوت جنگيدن يك بسيجي با يك فرد ارتشي كه وظيفه‌اش اين است. به همين دليل زنان به عنوان عناصر تأثيرگذار مطرح شدند و ديگر نگاه سابق در مورد آنها از بين رفت. به اعتقاد من به اين بعد رواني حضور زنان در جنگ كه بسيار هم مهم است، كمتر توجه شده است.
چه اتفاقي افتاد كه زن‌ها اين قدر دل و جرئت پيدا كردند؟
به اعتقاد من از دوره انقلاب و راه‌پيمايي‌ها و تظاهرات، اين روحيه به تدريج ايجاد شد. در عين حال در خانواده‌هاي مذهبي هم مسئله جهاد و شهادت و دفاع از انقلاب و ارزش‌هاي آن از سال‌ها پيش مطرح بود. الان دو سال است كه من و خانواده‌ام به تهران آمده‌ايم. گاهي اوقات با دوستان آن دوران صحبت مي‌كنيم كه اگر تابستان‌ها در آبادان، دو دقيقه برق قطع شود، نمي‌شود آن گرما را تاب آورد، ولي ما در همان گرما، زمين را مي‌كنديم و دو سه متر هم پايين مي‌رفتيم و با بي‌آبي و هزار جور مسئله هم دست به گريبان بوديم و باز احساس رضايت و شادماني داشتيم. اگر كمك خدا نبود، انسان نمي‌توانست آن وضعيت را تحمل كند. شهر آبادان در محاصره بود و آذوقه از طريق آب به دست ما مي‌رسيد كه اغلب مرطوب و كپك زده بود، با اين همه، همگي حال خوبي داشتيم. زن‌ها واقعاً خيلي زحمت كشيدند. كار در آن شرايط طاقت‌فرسا بود. يادم نمي‌آيد كه به ديدن مريم رفته و همه آنها را در حال حركت و جنب و جوش نديده باشم. يك اتاق 306 داشتند كه محل خوابشان بود و در آنجا استقرار داشتند. اين اتاق با اورژانس فاصله داشت. مرجوح كه مي‌آوردند، اينها اين فاصله را با سرعت طي مي‌كردند و خود را به مجروحان مي‌رساندند. يك جور رقابتي هم بين آنها بود. يك روز داشتم مي‌رفتم به اين اتاق 306 كه ديدم مريم روي سكويي نشسته و دارد با سوزني تاول‌هاي پايش را مي‌تركاند. از دور ايستادم تأمل كردم و مريم متوجه من نشد. او به محض اين كه متوجه شد من دارم او را مي‌بينم، پاهايش را پنهان كرد. رفتم جلو و قسمش دادم كه مشكلت چيست؟ گفت، «مدتي است كه استراحت نكرده‌ام و پاهايم تاول زده‌اند.» خود من كه پاهايم غالباً توي پوتين بود، اين طور پاهايم تاول نمي‌زود. معلوم شد كه او مدت‌هاست سرپا ايستاده و دويده كه به مجروحين رسيدگي كند و به خاطر تقيدي كه داشت، يك لحظه هم استراحت نكرده بود. وضعيت مريم و دوستانش اينگونه بود و براي خدمات‌رساني واقعاً سر از پا نمي‌شناختند و كاملاً از نيروهاي رسمي متمايز بودند. مريم خيلي به خواندن نماز اول وقت مقيد بود و بين خواهرها الگو بود. خيلي مطالعه داشت. كتاب‌هاي شهيد مطهري را ما بعدها متوجه مطالبشان مي‌شديم، ولي او از همان اوايل، در كنار برادر شهيدمان مهدي، آنها را مي‌خواند و مي‌فهميد. خيلي با دقت كتاب مي‌خواند و يادداشت بر مي‌داشت و يادم هست با مداد، مطالب مهم را علامتگذاري مي‌كرد. در واقع سير مطالعاتي مهدي را ادامه مي‌داد. خيلي هم كم مي‌خوابيد.
پر جنب و جوش بود يا آرام؟
در محيط خانواده آرام بود، اما در محيط كار خيلي تلاش داشت و احساس خستگي نمي‌كرد. خيلي مهربان بود. كساني كه مجروح مي‌شوند و خونريزي مي‌كنند، نبايد به آنها آب داد. اين چيزها براي ما كه در انتقال مجروحين فعاليت مي‌‌كرديم، خيلي عادي شده بود، اما مريم و دوستانش تاب نمي‌آوردند و وقتي مجروحين از تشنگي مي‌ناليدند، پارچه‌اي را نمدار مي‌كردند و روي لب‌هاي آنها مي‌گذاشتند و از تشنگي آنها پريشان مي‌شدند و سعي داشتند هر جور هست كمكشان كنند.
خبر شهادت مريم را چگونه شنيديد؟
آن روزها راديو زير نظر وزارت نفت بود و هنوز صدا و سيمايي نشده بود. حراست راديو به عهده كميته بود. ما پاسداران راديو در خانه‌اي شركتي در نزديكي راديو مستقر شده بوديم. ما تلفن نداشتيم. يك تلفن در ساختمان راديو بود كه اگر كسي با ما كار داشت، صدايمان مي‌زدند، مي‌رفتيم آنجا. يكي از بچه‌هاي كميته اهواز با ما بود، آمد و به من گفت كه تلفن با تو كار دارد. در مقطعي كه مريم شهيد شد، از خانواده، فقط من و شوهر سميره كه در نيروي دريايي خدمت مي‌كرد، در آبادان بوديم. شوهر خواهرم، سميره، قبل از اينكه من گوشي را بگيرم. به آن پاسدار كميته اهواز گفته بود كه خواهر فلاني شهيد شده. او پشت تلفن به من گفت، «بلند شو بيا كه مسئله مهمي پيش آمده» ولي باز هم اصل موضوع را نگفت. البته موقعي كه مي‌خواستم راه بيفتم، آن پاسدار كميته اهواز به من گفت چه پيش آمده. همان طور كه گفتم ماندن زن‌ها در آبادان و به خصوص شهيد شدنشان خيلي عادي نبود. مخصوصاً نوع فعاليت‌هاي مريم و دوستانش، آنها را خيلي متمايز كرده بود، جوري كه وقتي مريم شهيد شد، با اينكه شهر جنگي بود و افراد خيلي زيادي در شهر نمانده بودند، اما هر كسي كه خبر را شنيد، براي تشييع جنازه آمد و تشييع جنازه بسيار با شكوهي شد. مخصوصاً اينكه مهدي را هم مي‌شناختند كه از بنيانگذاران سپاه آبادان بود. خود مريم هم بين خانواده‌هاي شهدا محبوبيت خيلي زيادي داشت. با حوصله و صبر زيادي به اينها سر مي‌زد و رسيدگي مي‌كرد. گاهي هم حرص مي‌خورد كه بعضي از آنها اعتقادات عاميانه‌اي داشتند. خيلي تلاش داشت كه درك اينها را از شهادت فرزندانشان بالا ببرد. اينها اغلبشان وقتي خبر شهادت مريم را شنيدند، باورش خيلي برايشان سخت بود.
نحوه شهادتش چگونه بود؟
در آن شرايط در آبادان وسيله پيدا نمي‌شد. اين خواهرها با ماشين‌هاي ارتشي و وانت و هر چه دستشان مي‌رسيد، خودشان را به محل خدمتشان مي‌رساندند. مادر يكي از شهدا به اسم مرزوق ابراهيمي به مريم و دوستانش سفارش كرده بود كه حتماً در سال پسرش، سري به گلزار شهدا بزنند و فاتحه‌اي براي او بخوانند. آن روز هم مريم و خواهر سامري و خواهر اويسي با هزار زحمت سعي مي‌كنند خودشان را به گلزار شهدا برسانند كه زير آتش خمپاره قرار مي‌گيرند. اين دو نفر مجروح مي‌شوند و مريم شهيد مي‌شود. يادم هست قبل از اينكه راه بيفتند به من گفتند برايمان ميوه بخر. آن روزها هم كه ميوه پيدا نمي‌شد. من رفتم بازار و بر حسب اتفاق در بازار احمد آباد، هلوي بسيار خوشرنگ و خوش‌طعمي ديدم. دو كيلويي خريدم و بردم واحد فرهنگي و دادم به اينها كه آن را شستند و هر كس كه خورد تعجب كرد كه در آن شرايط چه ميوه تازه و خوش‌طعمي پيدا شده. يادم هست كه مريم گفت، «برادر،‌ ميوه بهشتي خريدي؟» بعد هم كه مي‌روند و ماجرايش را دوستان مريم حتماً مفصل تعريف كرده‌اند.
به نظر شما چه چيزي باعث باشد كه امثال برادر و خواهر شما اين جور به بلوغ برسند و پخته شوند؟
اولاً خواست خود انسان است. ما و امثال ما وقت زيادي را از دست داده‌ايم. ما هم مثل آنها در فضاي معنوي قرار گرفتيم، ولي هيچ كدام مثل آنها نشديم، چرا؟ چون وقتمان را تلف مي‌كرديم و حواسمان درست جمع نبود. خيلي از اين بچه‌ها، حتي يك لحظه فرصتشان را از دست نمي‌دادند. اينها توجه بيشتري به شرايط و اوضاع داشتند. يكي خواست و زحمات خودشان بود، خودسازي كردند، نفس‌كشي كردند، به عبادتشان رسيدند، براي رضاي خدا و بدون كوچك‌ترين چشمداشتي خدمت كردند، يكي هم شرايط بود. فاني بودند دنيا را ما بارها به چشم خود ديديم.
تأثير محيط خانوادگي چقدر است؟
محيط پاك خانواده خيلي شرط است. نان حلال و تقيد پدر و مادر به مسائل ديني خيلي اثر دارد. پدرم كه خدا رحمتش كند، آدم مذهبي بسيار مقيدي بود كه سواد ديني‌اش خيلي بالا بود. پدرم نسبت به بسيار از مسائل، حساس بود. مثلاً ده ماه از انقلاب گذشته بود و ما هنوز تلويزيون نداشتيم و بعد با صحبت‌هايي كه مهدي و دوستانش با پدرم كردند و به او اطمينان خاطر دادند كه مطالب منحرف‌كننده پخش نمي‌كند، پدرم راضي شد تلويزيون بخرد. پدرم ابداً زير بار نمي‌رفت كه فرزندانش ذره‌اي بخواهند كارهايي را بكنند كه بعضي از نوجوان‌هاي آباداني مي‌كردند، مثلا روي حجاب دخترها خيلي حساس بود، در حالي كه در آبادان حجاب به آن صورت متداول نبود و محيطي خيلي آزاد بود. پدرم هرگز از يكي از خدماتي كه شركت نفت به كارمندانش داد، استفاده نكرد. ايشان 39 سال كارمند شركت نفت بود.
نفرت مريم از غيبت از كجا ريشه مي‌گرفت؟
از همان تقيد پدرم. او كاملاً با قرآن مأنوس بود و تا جايي كه توان داشت. احكام ديني را اجرا مي‌‌كرد. جنگ هم كه شرايط را به گونه‌اي ساخت كه ناگهان آدم‌ها متحول شدند. يكي از بركات انقلاب اين بود كه خيلي‌ها را متحول كرد. مريم و مهدي هم حاصل يك فضاي پاك و ساده خانوادگي و بركات جنگ و انقلاب بودند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده مريم فرهانيان در قامت يك دوست (1)

شهيده مريم فرهانيان در قامت يك دوست (1)


شهيده مريم فرهانيان در قامت يك دوست (1)






گفتگو با خانم سنيه سامري
درآمد
آشنايي و صميمت بسيار عميق شهیده مريم فرهانیان و سنيه سامری نكته‌اي است كه هنوز هم پس از سال‌ها كه از شهادت مريم مي‌گذرد، همگان بر آن اذعان دارند. همراهي و همكاري اين دو و به ويژه حضور در صحنه شهادت مريم، خاطرات خانم سامري را مشحون از نكات بسيار جالبي مي‌سازد، هر چند اندوه و تاسف ناشي از يادآوري آن روزهاي همدلي، چندين بار كلام وي را به بغض آكنده كرد.
آشنايي شما با مريم به چه مقطعي بر مي‌گردد؟
به شروع جنگ كه هر دو در بيمارستان كار مي‌كرديم. در سال 59 يكديگر را ديده بوديم، ولي در اوايل سال 61 همكار شديم و تا سال 63 كه مريم شهيد شد، يك لحظه از هم جدا نشديم. من هر وقت از آبادان مي‌رفتم كه به خانواده‌ام سر بزنم، مريم هم همراهم مي‌آمد. حتي لحظه‌اي تحمل دوري از مرا نداشت. چطور مرا گذاشت و رفت؟ هميشه فكر مي‌كردم اگر من به جاي مريم رفته بودم، او طاقت دوري از مرا نداشت. اين هم موهبتي بود از طرف خدا كه او اول رفت، چون خيلي به من وابسته شده بود. يك روح بوديم در دو جسم، عقايدمان، افكارمان، برخوردهايمان، سليقه‌هايمان در 99 درصد موارد شبيه هم بود. قبل از شهادت مريم، وقتي خانواده‌هاي شهدا مي‌گرفتند كه فلاني با همه فرق داشت، من گمان مي‌كردم فقط در لفظ است، ولي وقتي مريم رفت، به اين نتيجه رسيدم كه مريم واقعاً با همه فرق داشت. قبل از اينكه با هم صميمي بشويم، هميشه تصور مي‌كردم وجودش برايم عذاب‌آور است، ولي بعدها كه او را شناختم و توي بحرش رفتم، فهميدم كه از دنيا بريده است و كمترين تعلق خاطري به اين دنيا ندارد.
چرا قبل از شناخت كامل او فكر مي‌كرديد كه وجودش برايتان عذاب‌آور است؟
خيلي به خودش سخت مي‌گرفت. مثلاً نماز خواندنش با همه فرق داشت. اداي كلمات نمازش و تمركزش روي نماز با همه فرق داشت. مريم مدت‌ها سر سجاده مي‌نشست و فكر مي‌كرد. احساس مي‌كردم از دنيا مي‌برد و بعد نمازش را شروع مي‌كند. موقع خواندن نماز، كلمات را جوري ادا مي‌كرد كه معلوم بود معني حقيقي و عميق آنها را مي‌فهمد. من هم سعي مي‌كردم مثل او بخوانم، اما نمي‌توانستم. ذره‌اي تظاهر در ذاتش نبود. سجده‌هايش طولاني بودند، به طوري كه جاي مهر، روي پيشاني‌اش پيدا بود. او مي‌رفت به روستاهاي مجاور و به خانواده‌ها سر مي‌زد. يك روز وسيله نيامده بود او را ببرد. ما يكسره كار مي‌كرديم، اما آن روز مي‌دانستم كه مريم در خانه تنهاست و ساعت دو به خانه رفتم. شرايط آن روزها هم كه معلوم است. حصر بود و گرما و بي‌آبي و بي‌برقي. گاهي فكر مي‌كنم چطور آن شرايط را به آن خوبي تاب مي‌آورديم و حالا با كمترين كمبودي اين طور كلافه مي‌شويم؟ گاهي مي‌شد كه ماه رمضان با چند تكه نان خشك روزه مي‌گرفتيم و هيچ بيماري و دري هم نداشتيم. به ما گفته بودند كه قرار است آبادان شيميايي شود. من و مريم در خانه‌اي تنها زندگي مي‌كرديم و مراقب بوديم كسي نفهمد ما آنجا هستيم. خيلي شرايط وهم‌آلود دشواري بود. من سعي كردم زودتر بروم خانه كه تنها نباشد. ديدم نشسته سر سجاده و خيلي گريه كرده و زده روي دستش، طوري كه قرمز شده، گفت، «اينها دست‌هايي هستند كه توي اين دنيا هيچ كار ثوابي نكرده‌اند. زدمشان كه توي آن دنيا تحمل عذاب را داشته باشند.» گفت، «الان دخترهاي همسن و سال تو دارند توي اصفهان و شيراز و بقيه شهرها زندگي مي‌كنند. تو اينجا زير خمپاره‌ داري به خانواده شهدا مي‌رسي و باز مي‌گوئي كه گناه كردي؟ گناهت كجا بود؟» به قدري مقيد بود كه حد نداشت. در هر محفلي كه افراد غيبت مي‌كردند، يا بلند مي‌شد و از آن جمع مي‌رفت و يا صراحتاً مي‌گفت كه چرا اين حرف‌ را به خودش نمي‌زنيد؟ عادتش اين بود كه همه حرف‌ها را مستقيم به خود طرف مي‌گفت. من بعد از شهادت مريم هيچ وقت سعي نكردم غلو كنم يا حتي همين حرفي را كه الان به شما زدم. جايي بگويم، چون قصد نداشتم از او چهره عجيب و غريبي بسازم. مريم خيلي از گناه و از عذاب جهنم خوف داشت و به همين دليل، بسيار مراقب اعمال و گفتارش بود. او يك بنده خوب خدا بود كه نوري از انوار الهي به دلش تابيده بود. يك انسان طبيعي بود با تمام غرايز و خواسته‌هاي طبيعي، با اين تفاوت كه مهار نفسش دستش بود.
از ارتباط روحي او با برادر شهيدش با شما صحبت مي‌كرد؟
ارتباط بسيار عميق و عجيب و غريبي با او داشت. مثلاً گاهي اوقات مي‌شد كه بايد درباره موضوعي تصميم مي‌گرفت. مي‌گفت، «بگذار فكر كنم.» و خيلي ناراحت مي‌شد اگر چند شب مي‌گذشت و مهدي به خوابش نمي‌آمد. هميشه از روح او كمك مي‌گرفت. ما هنوز ديپلم نگرفته بوديم كه جنگ شد. بعد با هم شروع كرديم به درس خواندن. هميشه مي‌گرفتم، «مريم چرا پس تصميم نمي‌گيري؟» مي‌گفت، «قبل از شهادت مهدي، هميشه در كارها با او مشورت مي‌كردم، حالا هم بايد همين كار را بكنم.» مهدي الگو و تصميم گيرنده در زندگي او بود. يادم هست كه يك خواستگار داشت. گفت، «بگذار فكر كنم»گفتم، «مي‌خواهي چه كار كني؟» به شوخي گفت، «مي‌خواهم با ما از بهتران مشورت كنم.» چند روز كه گذشت، جواب داد، «مهدي را خواب ديدم كه گفت اين خيلي آدم خوبي است، تو به درد او نمي‌خوري» البته كاملاً برعكس بود، ولي او اين طور مي‌گفت. الان آن آدم زنده است و من دارم مي‌بينم كه چقدر در دنيا و ماديات غرق و چقدر عوض شده و سقوط كرده. يعني واقعاً حالا مي‌فهمم كه مريم چه تصميمي درستي گرفت. ماه محرم بود و مريم غير از عاشورا، همه روزها روزه مي‌گرفت و با افطار و سحري بسيار مختصري كه در حد يك تكه نان و خرما بود. سر مي‌كرد. به همه كارهايش مي‌رسيد و روزه هم مي‌گرفت. خيلي هم گريه مي‌كرد. من واقعاً به حال خوشي كه داشت، غبطه مي‌خوردم. هميشه مي‌گفتم، «مريم! اين قدر نگران نباش. برادرت از تو شفاعت مي‌كند.» مي‌گفت، «نه! مي‌خواهم در آن دنيا خودم چراغم به دستم باشد. به اميد ديگران نمي‌شود نشست.»
مي‌گويند كه مريم ما به ازاي كاري كه مي‌كرد حقوق نمي‌گرفت. با چه چيزي زندگي مي‌كرد؟
همه هزينه‌هاي ما اعم از خورد و خوراك به عهده بنياد بود. در اين مورد خاطره جالبي يادم آمد. سه چهار ماه قبل از شهادت مريم، مسئله ازدواج براي من مطرح شد. مريم يك روز آمد و از من 1500 تومان قرض گرفت و گفت، «احساس مي‌كنم به عروسي تو نخواهم رسيد همين الان برايت يك پلوپز مي‌خرم و به تو كادو مي‌دهم.» البته وقتي مريم شهيد شد، من دچار افسردگي شديدي شدم و آن خواستگاري را به هم زدم. ما تو آبادان كمك‌هاي مردمي زياد داشتيم، به طوري كه من از آنجا براي خانواده‌ام كه در ماهشهر بودند، آذوقه مي‌بردم.
چرا حقوق را نمي‌گرفت و به خانواده‌اش نمي‌داد؟
اوايل نمي‌ گرفت، ولي بعد از آنكه آقاي حجازي در بنياد حكم كرد كه بگيريم، مي‌گرفت و خرج بعضي از اعضاي خانواده كه در مقاطعي تحت فشار بودند، مي‌كرد. مريم، هم دنيايش را داشت هم آخرتش را. هميشه تميز و آراسته بود. در آن اوضاعي كه سر و كارمان با زخمي‌ها بود و آب هم نداشتيم. يك بار هم نشد كه لباس كثيف يا چروك به تن داشته باشد. هميشه اسپورت و شيك بود و تناسب رنگ را رعايت مي‌كرد.
از چگونگي عبادت‌هايش خاطراتي را نقل كنيد.
شب‌ها غالباً هيچ جا نمي‌ماند، چون اهل نماز شب بود و در عين حال نمي‌خواست كسي از اين مسئله خبردار شود. نماز خواندنش، سجاده و لباس نمازش آداب خاصي داشت. يادم هست يك شيشه عطر در سجاده‌اش داشت كه از مهدي برايش مانده و خيلي برايش عزيز بود. يادم هست آن شبي كه درباره‌اش صحبت مي‌كنم، برق نداشتيم. از مريم پرسيدم كه جانمازش كجاست. رفتم و آن را برداشتم و شيشه عطر از وسط آن افتاد و شكست. عطر گل رز بود و بوي خيلي خوبي داشت. خيلي خجالت كشيدم، ولي مريم اصلاً حرفي نزد. بعد از سه چهار روز گفت، «اصل كاري كه خود مهدي باشد رفته، حالا براي شيشه عطرش غصه مي‌خوريم؟» خيلي مهربان بود و دل نازكي داشت. اولش ناراحت شده بود، ولي بعد سعي كرد از دلم درآورد. مريم اطمينان داشت بعد از مهدي اولين كسي است كه شهيد مي‌شود.
چطور به چنين استنباطي رسيديد؟
مسئله ازدواج من مطرح شده بود و مريم خيلي دلتنگي مي‌كرد و مي‌گفت، «مي‌خواهي مرا تنها بگذاري؟» مي‌گفتم، «من به خاطر تو از خانواده‌ام دور شده‌ام و هر وقت هم مي‌خواهم بروم پيش آنها، تو را با خودم مي‌برم. چطور اين حرف را مي‌زني؟ هر وقت هم تنها مي‌روم، زود برمي‌گردم.» يك شب خانه خانم اويسي بوديم و هر چه مي‌گفتيم بگير بخواب، مي‌گفت خوابم نمي‌برد. من تازه چرتم برده بود كه او بيدارم كرد و ديدم صداي اذان مي‌آيد. گمان كردم كه مرا براي نماز بيدار كرده. گفت، «قبل از اينكه نماز بخواني، مي‌خواهم بگويم كه خواب عجيبي ديده‌ام.» گفتم، «مريم! تو را به خدا دست بردار. باز چه خوابي ديدي!» هميشه خواب‌هاي عجيبي مي‌ديد. گفت، «خواب ديده‌ام مهدي آمده. به او گفتم مرا با خودت ببر. گفت هنوز وقتش نشده. من اصرار كردم. مهدي گفت مطمئني كه مي‌خواهي بيايي؟ گفتم آره. گفت پس برو آقا و ننه را راضي كن، بعد من مي‌آيم تو را مي‌برم. بعد دوباره پرسيد مريم! آماده‌اي؟ مطمئني؟ و من گفتم آره. مطمئنم بعد ديدم كه يك پوشه سبز رنگ كه انگار پرونده من داخل آن بود، كشيد بيرون و گفت پس اين را مي‌گذارم روي همه پرونده‌ها؟» و مريم التماس كرده بود كه تو را به خدا بگذار. من و مريم به خانه فاطمه رفتيم تا ننه هادي را ببينيم. ننه هادي مي‌خواست به ماهشهر برگردد. ننه هادي با مريم سرسنگين شده و از دستش ناراحت بود. موقعي كه مي‌خواست راه بيفتد، مريم جلوي او را گرفت و گفت، «ننه! حلالم كن» ننه هادي با لحن سردي گفت، «ابداً! فكرش را هم نكن. حلالت نمي‌كنم.» مريم سعي كرد كدورت مادرش را از دلش درآورد و آن قدر او را بوسيد تا بالاخره ننه هادي گفت، «باشد، حلالت مي‌كنم.» مريم مادرش را محكم در آغوش گرفت. ننه هادي با تعجب نگاهش كرد. انگار مي‌دانست بار آخري است كه دخترش را مي‌بيند. اين ملاقات سه چهار روز قبل از شهادتش پيش آمد. من و مريم يك برنامه خودسازي گذاشته بوديم. من آشكارا اين كار را مي‌كردم، ولي او پنهاني كار مي‌كرد. لحظه‌اي كه تركش خورديم. گمان مي‌كردم اين منم كه آمادگي شهيد شدن را دارم. ولي بعد ديدم او رفت. لحظه‌اي كه ديدم دارد مي‌رود، گفتم «مريم! قرار نبود تو بروي و مرا بگذاري» با دستش پايم را فشار داد و چشم‌هايش را بست. تازه آن موقع فهميدم كه چقدر خودش را آماده رفتن كرده بود. من لياقتش را نداشتم كه بروم. ماندم كه اين طور چهارچنگولي بچسبم به دنيا و بچه و كار و...
اين حرفتان را قبول ندارم، سالم و درست ماندن در شرايط فعلي دشوارتر از دوره انقلاب و جنگ است.
نمي‌دانم، من كه هر وقت به اين چيزها فكر مي‌كنم، حالم خيلي بد مي‌شود.
اگر به اين فكر كنيد كه ماندن و رفتن ما دست خداست، حالتان بد نمي‌شود. بگذريم. از ويژگي‌هاي مريم مي‌گفتيد.
اهل تظاهر نبود و انسان متوجه نمي‌شد كه دارد چه فكري مي‌كند، ولي در برخورد‌هايش معلوم بود كه بسيار با درايت و باهوش است. يك بار مي‌خواستيم با دختري همخانه شويم. مريم گفت، «از دستش كلافه خواهي شد.» گفتم، «او كه خيلي آدم مؤمني است. از طرفي خانواده‌اش در شهر نيستند، گناه دارد. تنهاست.» مريم حرفي نزد و او آمد. مدتي كه گذشت واقعاً از دستش كلافه شدم. لباس روي طناب پهن مي‌كرديم. اگر رد مي‌شديم و تنمان به آن مي‌خورد، بر مي‌داشت و دوباره آب مي‌كشيد. رك و پوست كنده هم به ما گفت كسي از اين منطقه رد نشود و يا من و مريم تمام روز در حال دوندگي و رسيدگي به مجروحين بوديم و گاهي شب‌ها از شدت‌ خستگي نمي‌توانستيم براي نماز شب بيدار شويم. او كه وضعيتش مثل ما نبود،‌ سرشب استراحت مي‌كرد و درست وقتي كه ما داشت خوابمان مي‌برد، مي‌آمد بالاي سر ما كه بلند شويد نماز شب بخوانيد. خلاصه اوضاع را براي ما به شكلي درآورد كه نمي‌توانستيم نفس بكشيم. تازه آن موقع بود كه فهميدم مريم چقدر حواسش جمع است. مي‌گفت، «از آن مسلمان‌هايي است كه ديگران را از دين بيزار مي‌كنند.» و درست مي‌گفت.
عاقبت آن آدم چه شد؟
خيلي احساس مسئوليت مي‌كرد. خيلي تقيد داشت كه پدر و مادرش از او راضي باشند. به خواهر و برادرهايش تا جايي كه مي‌توانست سر مي‌زد و اگر دستش مي‌رسيد، كمكشان مي‌كرد. هيچ كاري را نصفه نيمه انجام نمي‌داد. مثلاً برادرش كه آمده بود آبادان و زن و بچه داشت. سعي مي‌كرد هر طور شده هفته‌اي دوبار به آنها سر بزند و يا به خواهرهايش كه در آبادان بودند و بچه داشتند، دائماً سر مي‌زد. وظايفش را در مقابش همه به شكل كامل به جا مي‌آورد. ترسي از پدر و مادرش نداشت، ولي از تصور اينكه از او ناراضي باشند، به شدت مي‌ترسيد.
با قضيه شهادت او چگونه برخورد كرديد؟
من توي بيمارستان تهران فهميدم كه او شهيد شده، ولي مگر باورم مي‌شد؟ آمدم رفتم ماهشهر، اما طاقت نياوردم. گفتم مي‌روم آبادان و حتماً مريم را مي‌بينم. يك جور ناباوري عجيبي داشت داغونم مي‌كرد. وقتي رفتم پيش پدر و مادرش، خدا رحمت كند حاج لطيف را. گفت، «شهادت مهدي برايم خيلي سنگين بود، اما شهادت مريم كمرم را شكست. هيچ وقت خوش اخلاقي و خنده‌اش يادم نمي‌رود. با همه فرق داشت.» داغي كه رفتن مريم روي دل اعضاي خانواده گذاشت، خيلي سنگين بود. آدمي نبود كه كارهايش را با بوق و كرنا انجام بدهد. هر چه خودسازي مي‌كرد، دروني بود و نمي‌گذاشت كسي خبردار شود.
كارهايش را دقيق انجام مي‌داد؟
هر كاري را كه به عهده‌اش مي‌گذاشتي، خيالت راحت بود كه كامل و دقيق انجام مي‌دهد. اگر صبح‌ها قرار بود ساعت 7 سر كار بيايد، هفت و پنج دقيقه نمي‌شد. گاهي وسيله نبود كه ما برويم سراغ خانواده شهدا، مي‌گفت، «با هر وسيله‌اي كه شده بايد برويم، چون قول داده‌ايم».
قضيه شهادت مريم را با دقت شرح دهيد. شما به چه دليل به گلزار شهدا رفتيد؟
يكي از بچه‌هاي سپاه به اسم مرزوق ابراهيمي در جبهه زخمي شده بود و او را به بيمارستان امام (شركت نفت سابق) آوردند. دو شب هم در آنجا بود و بعد شهيد شد. بعد هم او را بردند سردخانه. خيلي از بچه‌هاي بسيج شهيد شده بودند. مرزوق عضو رسمي سپاه بود. من از طرف بسيج مأمور شدم به بنياد شهيد آبادان. موقع حصر آبادان بود و جنازه ابراهيمي را بچه‌ها دفن كرده بودند. به ماگفتند كه مادر او آمده و خيلي بي‌تابي مي‌كند و مي‌خواهد كه او را سر خاك پسرش ببريم. اينها اهل آبادان بودند، منتهي در دوره چنگ رفته بودند گناوه. آن خانم عرب زبان بود و من هم عربي مي‌دانم. قرار شد من با او صحبت كنم. زنگ زديم سپاه و ماشيني فرستادند و او را برداشتيم و سر خاك پسرش برديم. همه بوديم. مريم، خانم كريمي، و بچه‌هاي بسيج و سپاه. نزديك غروب بود كه برگشتيم. او يك شب پيش ما بود و خيلي بي‌تابي كرد. روز بعد بچه‌هاي سپاه وسيله‌اي جور كردند كه او را برگردانند بندر گناوه. قبل از اينكه برود گفت، «من نمي‌دانم تا چهلم مرزوق زنده مي‌مانم يا نه، ولي شما هر وقت گلزار شهدا رفتيد، سر خاك پسر من هم برويد و برايش فاتحه‌اي بخوانيد.» اين گذشت و چهلم مرزوق شد و مادرش نيامد. ما برنامه‌اي داشتيم كه هر ماه، براي شهداي همان ماه مراسم مي‌گرفتيم. مثلاً در سال 61، هر ماه براي شهداي 60 و 59 مراسمي مي‌گرفتيم. بچه‌ها خودشان حلوا و رنگينك درست مي‌كردند و همراه با گل مي‌برديم سر خاك شهدا. از آن موقع به بعد، مرزوق هم شد جزو كساني كه هميشه سر خاكش مي‌رفتيم. بعدها فهميديم كه آن خانم پشت موتور دامادش نشسته بوده كه خودش را به مراسم چهلم پسرش برساند كه تصادف مي‌كند و مي‌ميرد. با شنيدن اين خبر، سفارش كه مادر مرزوق كرده بود، برايمان خيلي مشخص‌تر شده بود. بنياد نزديك گلزار شهدا بود و ما هميشه از آنجا مي‌رفتيم. تا سال 63 شد. سالگرد مرزوق سيزده مرداد بود. رفتيم خانه و ناهاري خورديم كه بعد برويم سر خاك. بعد از خوردن ناهار رفتيم خانه خانم بندري كه نوحه‌خوان بنياد بود و از او خواستيم همراه ما بيايد كه گفت كار دارد و نمي‌تواند. رنگينك درست كرده بود كه همان جا خورديم و فاتحه خوانديم و گياه خوشبويي به اسم «مورد» هم اينجا هست كه با خودمان برديم كه سر خاك مرزوق بگذاريم. بالاخره من و مريم و فرشته اويسي راه افتاديم كه برويم. توي شهر وسيله‌اي پيدا نمي‌شد و ما اغلب با ماشين‌هاي ارتشي اين طرف و آن طرف مي‌رفتيم. شهر چند ماهي بود كه كمي آرام شده بود، چون فاو را گرفته بودند و استثنائاً يك ماشين پيدا شد. پرسيديم، «ما را مي‌بري گلزار شهدا؟» گفت، «نه! ولي مسيرم خيابان 15 است كه نزديك گلزار است.» البته خيلي هم نزديك نبود، ولي در همان مسير بود. ما رفتيم و او پنج ريال اضافه مي‌خواست. فرشته با او بحث كرد كه، «چرا اضافه مي‌گيري؟» راننده گفت، «توي چنين وضعيتي تو سر پنج ريال بحث مي‌كني؟» و گاز داد و رفت. بچه‌ها ما در آن منطقه، خط آتش درست كرده بودند، يعني توپ 106 را روي جيپي گذاشته بودند، يك جا را مي‌زدند، بعد حركت مي‌كردند و مي‌رفتند جاي ديگر و شليك مي‌كردند. در واقع يك توپ سيار بود. عراقي‌ها همان جايي را كه از آنجا شليك شده بود، نشانه مي‌گرفتند. قبل از آمدن ما، توپ 106 آمده بود آنجا و عراق را گلوله‌باران كرده و بعد هم رفته بود. ما كه آنجا رسيديم، عراق شروع به گلوله‌باران منطقه كرد. احدي آنجا نبود، نه ماشين نه انسان. از آن طرف خيابان رفتيم طرف ديگر. نزديك دانشكده نفت به يك جور ديوار فلزي كه به آن مي‌گويند پليت، رسيديم مريم داشت با فرشته بحث مي‌كرد كه، «آدم به خاطر پنج ريال با يك مرد نامحرم بحث مي‌كند؟ تو خجالت نمي‌كشي؟» من از ترسم شروع كردم به آيت‌الكرسي خواندن. اوايل خواندنم بود كه يك مرتبه صداي مهيبي آمد و همه جا سياه شد. شايد خمپاره هفت هشت متري ما به زمين خورده بود و چون نزديك بوديم، موجش خيلي زياد بود، ولي خيلي تركش خورديم. اگر دورتر بوديم حتماً تركش بيشتري مي‌خورديم. آنجا انگار زير خمپاره بوديم. كنار پاي ما يك جوي آب بود كه خشك شده و پر از خار و خاشاك بود. ديدم فرشته دست گذاشته به كمرش و مريم هم خم شده. همه اطراف ما دود سياه بود. مرتباً و به فاصله هر دو دقيقه يك بار صداي انفجاري را مي‌شنيديم. آنها داشتند دنبال توپ 106 مي‌گشتند. من كه ديدم وضع اين طور است، مريم و فرشته را هل دادم داخل جوي آب و خودم هم رفتم پايين. ابداً متوجه نبودم كه خودم زخمي شده‌ام و دردي را هم احساس نمي‌كردم. سر مريم نزديك پاي من بود. من دستم را زدم زير پيشاني او سرش را بالا كردم و ديدم چشم‌هايش رو به بالا هستند و دارد ناله مي‌كند.معلوم نبود كه حرف مي‌زند يا ناله مي‌كند. هي پشت سر هم مي‌گفتم، «مريم! طوريت شده؟» او جواب نمي‌داد و فقط به خار و خاشاك چنگ مي‌زد. موج انفجار، فرشته را گرفته بود و نفسش بالا نمي‌آمد. به او گفتم، «شما اينجا باشيد تا من بروم و وسيله‌اي را گير بياورم.» مي‌دانستم كه در نزديكي دانشكده پاسگاهي هست. اصلاً حال خودم را نمي‌فهميدم. فرشته با من حرف زده بود و مي‌دانستم زنده است، اما مريم حرف نمي‌زد و من حس مي‌كردم حالش خيلي بد است. به زور از جوي آب آمدم بيرون و شروع كردم به دويدن و به سربازي رسيدم كه نوك شست پايش زخمي شده بود و از ترس دمپايي‌اش را انداخته بود و داشت مي‌دويد. به محض اينكه چشمش به من افتاد، فكر كرد آمده‌ام كمكش كنم و دلگرم شده بود. من خودم مي‌دانستم زخمي شده‌ام. زير مانتويم يك لباس آبي را كه مال مريم بود، پوشيده بودم. به آن سرباز گفتم، «دوستانم مجروح شده‌اند. دارم مي‌روم وسيله‌اي گير بياورم.» نگاهي به من كرد و گفت، «شما كه خودت هم مجروح شده‌اي.» نگاهي به لباسم انداختم و ديدم سرتاپا پر از خون است. احساس كرده بودم كه تنم يخ كرده است، ولي فكر مي‌كردم باد سرد به تنم خورده، چون تا آن موقع هيچ وقت زخمي نشده بودم كه بدانم وضعيت يك زخمي چه طور است. انگشتانم را از زخم شكمم عبور دادم و ديدم دارد به دنده‌هايم مي‌خورد. تازه اينجا بود كه ترسيدم. دستم را محكم روي زخم گذاشتم كه جلوي خونريزي را بگيرم. اگر آن سرباز به من نمي‌گفت كه زخمي شده‌ام، باز هم مي‌دويدم و احساس ضعف نمي‌كردم. خلاصه ديدم كه يك ماشين دارد عبور مي‌كند كه پشت آن قابلمه‌هاي غذا بود. مي‌خواستند بروند غذا بگيرند و ببرند پادگان. من در ماشين را محكم چسبيدم كه آنها فرار نكنند. راننده مي‌گفت، «برو بنشين پشت»، ولي من مي‌ترسيدم دستم را كه بردارم، بروند و يا فقط مرا ببرند. هي داد مي‌زدم، «فرشته... مريم». بعد از اينكه فهميدم خودم هم به شدت زخمي شده‌ام، شوكه شده و دستم را محكم گرفته بودم جلوي ماشين و نمي‌گذاشتم برود. آنها نه مي‌توانستند مرا رها كنند و بروند و نه مي‌توانستند مرا سوار كنند. مي‌ترسيدم همين كه سوار بشوم، گاز بدهد و برود. خلاصه آنها را به زور آوردم بالاي سر فرشته و مريم و ديدم آن سربازي كه قبلاً‌ ديده بودم، نزديكي آنجاست. حالا ديگر ضعف كرده بودم و بريده بريده حرف مي‌زدم. پشت سر هم سر فرشته بيچاره داد مي زدم كه، «مگر نمي‌بيني حال مريم بد است؟ چرا سرش را نمي‌گذاري روي زانويت؟» باورم نمي‌شد كه مريم دارد شهيد مي‌شود. احساس مي‌كردم اين منم كه دارم شهيد مي‌شوم. به هر حال فرشته آمد بيرون و رفت نشست جلو. آن سرباز اشاره كرد به مريم و به من گفت، «بيا برويم. اين شهيد شده.» با همان نفس بريده گفتم، «اين چه حرفي است كه مي‌زني؟ او زنده است. مگر نمي‌بيني كه دستش دارد تكان مي‌خورد؟» به آن سرباز گفتم، «تو كه حالت بهتر است، برو حجاب مريم را درست كن.» خيلي‌ها توي آبادان حجاب داشتند، ولي حجاب مريم تك بود. من متحير مانده بودم كه چطور مقنعه او عقب رفته است. اصلاً حال خودم را نمي‌فهميدم. آن سرباز مقنعه مريم را درست كرد و بدنش را بلند كرد و او را پشت وانت گذاشت. من ديگر قدرت نداشتم قدم از قدم بردارم و پشت وانت نشستم. مريم به شكم خوابيده و پاهايش را جمع كرده بود. هم از ترس، هم از خونريزي و هم از وحشت اينكه مشكلي اساسي برايش پيش آمده باشد، تقريباً از حال رفتم. دست مريم روي پايم بود و چشم‌هايش نيمه باز بودند. يك انگشتر عقيق هم به دستش بود. مريم براي يك لحظه پاي مرا فشار داد و بعد من بي هوش شدم. بالاخره رسيديم بيمارستان و آنجا آمدند كه مريم را ببرند. پزشك آمد و گفت كه او تمام كرده، ولي من ديگر نمي‌فهميدم چه مي‌گويم. فقط فرياد مي‌زدم، «زنده است. زنده است.» قبلاً اكثر پرستارها رامي‌شناختم، ولي آن موقع هيچ كدامشان را نشناختم. خيلي عجيب بود كه همه شماره تلفن‌هاي خواهر و برادرهاي مريم و شماره تلفن همسايه‌هاي مادر و پدرم در ماهشهر يادم بود. روز بعد مرا بردند اهواز و بعد هم بردند تهران. بالاخره هم در تهران به من گفتند كه مريم شهيد شده.
مجروحيت شما چه بود؟
طحالم را بيرون آوردند، كبدم صدمه خورده بود و دو تا دنده من هم خرد شده بود. الان هم سه تا تركش توي بدنم دارم كه گاهي اذيتم مي‌كند و كمرم را نمي‌توانم خم كنم.
سال‌ها از رفتن مريم گذشته است. اگر بخواهيد او را در يكي دو جمله توصيف كنيد، چه مي‌گوييد؟
مريم استثنايي نبود، ولي خيلي خود ساخته بود. حقش بود كه برود، چون اگر مي‌ماند، نمي‌توانست وضعيت فعلي را تحمل كند. حتي سلام كردن مريم با همه فرق داشت. نفرتش از غيبت، محبت خالصانه‌اش به ديگران، هيچ چيز براي خود نخواستن، دلبستگي به دنيا نداشتن و خلاصه اخلاقي شاخص بود. بچه‌هاي خواهرش آن موقع كوچك بودند. در آن شرايط دشوار سعي مي‌كرد هر طور شده يك چيزي ولو كوچك، براي آنها تهيه كند و هديه ببرد و دل آنها را شاد كند. به روستاها كه مي‌رفتيم، بچه‌ها به او مي‌گفتند خاله مريم. حتي اگر پول نداشت، از من مي‌گرفت و زير بالش بچه‌هاي خانواده‌هاي فقير مي‌گذاشت. بازار كه مي‌رفتيم هديه‌هاي كوچك مي‌گرفت كه وقتي مي‌رويم به روستاها، دل بچه‌ها را شاد كند.
تأثير شهادت مريم در همسن و سال‌هاي خودش و جوانان حالا چگونه است؟
اگر حالا با شيوه‌هاي هنرمندانه، مريم و امثال او را به جوانان و نوجوانان خودمان بشناسانيم، واقعاً تحت تأثير قرار مي‌گيرند، منتهي ما غفلت مي‌كنيم. شيوه‌هايمان درست نيستند و بچه‌ها را فراري مي‌دهيم. تصويري كه ما از شهدا براي بچه‌هايمان مي‌سازيم، تصاوير درستي نيستند. جنگ را درست روايت نمي‌كنيم.
بخشي از تقصير اين قضايا متوجه شماست كه همه چيز را با اين دقت به ياد داريد و نقل نمي‌كنيد. آيا وقتش نشده كه خاطراتتان را بنويسيد؟
تا به حال كه فرصت نكرده‌ام. انشاءالله بعد از اين.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​


 

tazkie

عضو جدید
شهيده مريم فرهانيان در قامت يك دوست (2)

شهيده مريم فرهانيان در قامت يك دوست (2)


شهيده مريم فرهانيان در قامت يك دوست (2)






گفتگو با خانم فاطمه جوشي
درآمد
خلوص، ايثار و مهرباني فرزندان انقلاب در سال هاي دفاع مقدس، هنوز زيباترين و گرامي ترين خاطرات او هستند. سال هائي که او بهترين انسان ها را به چشم ديد و زندگي با آنها را تجربه کرد. هر چند زيستن بدون آن همه زيبائي و ارزش، کاري دشوار است، ليکن هنوز هم ياد آن يار مهربان، گرمي بخش شب هاي تار زندگي است.
از آشنايي تان با شهيده مريم فرهانيان بگوييد.
قبل از انقلاب در انجمن هاي اسلامي فعاليت داشتيم. مريم حدود شانزده هفده سال داشت. ما داشتيم نيروهاي مذهبي را براي انجمن عضوگيري مي کرديم و من مأمور رفتن به مدارس و انتخاب افراد مناسب بودم. مريم را در مدرسه ديدم و از همان لحظه اول، مهرش به دلم نشست. از او تعريف هاي زيادي شنيده بودم. همه مي گفتند که دختر بسيار باهوش و درايتي است و از حجاب و ايمانش تعريف مي کردند. با او صحبت کردم که مي خواهيم اعلاميه هاي امام را تکثير و بخش کنيم و در راه پيمايي ها حضور موثري داشته باشيم و خلاصه جاي رودربايستي نيست و فکرهايت را بکن و اگر تمايل داشتي، اعلام آمادگي کن. مريم گفت بايد کاملاً برايم معلوم شود که هدف از اين کارها چيست. به او گفتم که رهبران مبارزه به اين نتيجه رسيده اند که اگر در بحبوحه انقلاب، کار به قيام مسلحانه کشيد، زن ها هم بايد بتوانند دفاع کنند، به همين دليل ما آموزش استفاده از اسلحه مي بينيم و در کنار آن، دوره هاي امدادگري را هم طي مي کنيم و بعد هم در بخش اعلاميه و نظم دادن به تظاهرات شرکت مي کنيم. مريم يک کمي فکر کرد و گفت قبول مي کنم، ولي شرطش اين است که هميشه قبل از غروب آفتاب در خانه باشم.
آموزش هاي نظامي را چگونه ديديد؟
زير نظر يکي از مبارزيني که از لبنان آمده بود.
پس از يپروزي انقلاب فعاليت هاي مريم به چه شکلي ادامه پيدا کرد؟
استان هاي مرزي، توسط گروهک هاي ضد انقلاب، ناامن شدند. در خوزستان و به خصوص خرمشهر و آبادان، گروه خلق عرب، دائماً بمب گذاري و حادثه آفريني مي کرد. مريم در کنار بقيه خواهرها مشغول مبارزه با آنها بود و بعد هم همراه خواهرانش عقيله و فاطمه و برادر شهيدش مهدي وارد سپاه و به اردوي رزمي اعزام شد. آموزش هاي رزمي، همه را بي طاقت کرده بود، اما مريم بسيار صبور بود و همه مراحل را به خوبي گذراند.
از صبر و پايداري او در اين مرحله خاطره اي داريد؟
يادم هست که در روزهاي آخر آموزش، بچه ها را براي کوهنوردي بردم. هر چه بالاتر مي رفتيم، راه سخت تر مي شد. شهيد مهدي هم همراه خواهرهايش آمده بود و مريم پا به پاي او حرکت مي کرد، اما بقيه غر مي زدند. بالاخره راه به قدري باريک و سخت شد که فقط مي شد تنهايي از آن بگذريم. حالا ديگر همه مي خواستند برگردند. سرگروه همه را جمع کرد و گفت، «تا اينجا آمده ايم، از حالا به بعد تصميم با خودتان است.» هر کسي حرفي زد. يکي گفت اگر پرت شويم، جواب خانواده مان را چه کسي بايد بدهد و ديگران هم تکرار مي کردند که برگرديم، برگرديم. مريم بر خلاف ديگران گفت، «اگر قرار باشد در مقابل اين قله، کم بياوريم، چطور مي توانيم بر مشکلات ديگر غلبه کنيم؟» بعد هم از سرگروه اجازه گرفت که تا قله برود و هر کس هم که مايل است مي تواند او را همراهي کند. بقيه از اينکه جا بمانند. شرمنده شدند و پشت سر مريم راه افتادند. در پايان اين دوره، مريم يکي از کساني بود که بالاترين امتياز را آورد و تقديرنامه گرفت.
دوره هاي امداد را کجا ديديد؟
من امدادگري را قبل از اينکه وارد سپاه بشوم ياد گرفته بودم. به يکي از برادرها هم گفتيم که دوره امدادگري را به ما ياد بدهد که گفت به صورت آشکار نمي تواند، چون مي دانيد که اين دوره ها بايد زير نظر نهادهاي پزشکي آموزش داده شوند، اما گفت که به صورت مخفيانه مي تواند اين کار را بکند. ما مي رفتيم به ناو پلنگ و يکي از برادرها اين دوره را به ما ياد مي داد.
چطور اين قدر تخصصي ياد گرفتيد که در دوره جنگ در بيمارستان کار مي کرديد، آن هم با مجروحين جنگي که ده ها مشکل پزشکي داشتند.
خيلي خوب به ما آموزش مي دادند. گفتم که قبلاً هم در سپاه دوره خوبي را ديده بودم. بعد هم رفتيم بيمارستان شرکت نفت سابق که حالا شده بيمارستان امام و در آنجا دوره کاملي را ديديم. وقتي که من وارد سپاه شدم، همراه با خواهرها بابائيان، خاني، نصرالله پور و ابوالهدايي جزو نيروهاي برگزيده سپاه شديم و ما را آموزش دادند و ما هم عده زيادي را آموزش داديم و به بيمارستان ها فرستاديم که دوره هاي امدادگري را ببينند. از جمله اين نيروها مريم بود و خواهرهايش که البته مريم هميشه مي آمد و بقيه گاهي مي آمدند.
- با توجه به اينکه گفتيد شهيد مريم قبل از انقلاب هم فعاليت مي کرد، هيچ وقت گرفتار ساواک نشد؟
نه، شهر آبادان طوري بود که همه همديگر را مي شناختند. مورد ضرب و شتم قرار گرفتيم گاز اشک آور زدند، ولي دستگير و زنداني نشديم.
از دوران جنگ بگوييد.
ذخيره هاي سپاه که دو سه هزار نفري بودند، آموزش ديده بودند. تعدادي از اينها در آبادان ماندند و ما آنها را سازماندهي کرديم و به دو سه تا از بيمارستان هاي آبادان که کار امداد را انجام مي دادند، يعني بيمارستان طالقاني و بيمارستان شهيد بهشتي و بيمارستان امام فرستاديم. فاطمه را به بيمارستان طالقاني فرستاديم و مريم در بيمارستان امام و پيش خودم بود. بقيه هم به بيمارستان شهيد بهشتي رفتند. مريم اوايل در اورژانش کار مي کرد و خيلي زحمت مي کشيد.
مظلوم بوده، او را فرستاديد جاي سخت؟
نه والله، خودش دوست داشت جاهاي سخت کار کند. هميشه کارهاي سخت را داوطلبانه انجام مي داد. بعد از مدتي هم او را فرستاديم اتاق عمل.
در اتاق عمل چه کار مي کرد؟
هر کاري که از دستش برمي آمد، مي کرد. کمک دست دکترها و پرستارها بود. ابداً نمي فهميد خستگي يعني چه. دائماً مجروحين را به اتاق عمل مي برد و يا از اتاق عمل به بخش مي آورد. هر وقت او را مي ديدي، لباس هايش پر از خون بودند. کارها تقسيم بندي شده بودند و کساني که شبانه روز کار مي کردند، مي توانستند چند ساعتي در خوابگاه انتهاي بيمارستان استراحت کنند. مريم دائماً در بخش مي چرخيد و به مجروحين رسيد.
برايتان کمک هم مي رسيد؟
بله. تعداد مجروحان خيلي زياد و تعداد امدادگرها کم بود تا وقتي که قرار شد از شهرهاي مختلف، امدادگر دوره ديده به آبادان بيايد. اما خود اين امدادگرها هم گاهي اسباب دردسر مي شدند، چون توي آنها همه جور آدمي وجود داشت.
قضيه مسموم شدن مجروحان چه بود؟
يک جور مسموميت خوني بود. خون ها را اشتباهي وصل مي کردند. در هر حال، کم کم متوجه شده ايم که عده اي از اين امدادگرها، از ريزترين تا درشت ترين اخبار را به روزنامه ها مي دهند، دارو و تجهيزات پزشکي را بلند مي کنند. بقيه بچه ها را هم تحريک مي کردند که همکاري نکنند. وقتي ديديم اين طور است، کساني را که مشکوک بودند، رد کرديم و از ميان بچه هايي که به آنها اطمينان داشتيم، عده اي را جايگزين کرديم و هر جور که بود انرژي آنها را گرفتيم. حتي يک بار يادم هست عده اي از آنها را در حالي که مقدار زيادي دارو و وسايل پزشکي را دزديده بودند، کنار در هلي کوپتر گرفتيم. در هر حال هر جا که نياز بود، مريم حضور پيدا مي کرد.
برخورد مريم با اين افراد مشکوک به همکاري با گروهک ها بودند، چگونه بود؟
بعد از اينکه شک کرديم که نکند مجروحين را مسموم کنند، مريم پيشنهاد کرد که به مجروحين هيچ کس جز خود ما آب و کمپوت و شربت ندهد و به همه مجروحين هم سفارش کرد از کسي غير از ما چيزي نگيريد و نخوريد. بعد همه پيشنهاد داد هر کسي که خواست به مجروحان چيزي بدهد، اول خودش کمي بنوشد يا بخورد و وقتي مطمئن شد، آن را به مجروح بدهد. کمپوت ها و شربت هاي اهدايي را هم قرار شد آزمايش کنيم. از روز بعد، مريم و دوستانش هر چيزي را که مي خواستند به مجروحي بدهند، اول خودشان مي خوردند. اغلب بچه ها به من اعتراض مي کردند که بعضي از امدادگرها حجاب درست و حسابي ندارند و کار هم بلد نيستند. مخصوصاً آنها به يکي از امدادگرها مشکوک بودند. مريم مي گفت نمي شود بي حساب و کتاب و بي دليل به کسي تهمت زد. بايد سعي کنيم آنها را جذب کنيم، نه اينکه از خودمان برانيم. از اينکه با عجله درباره کسي قضاوت کند، به شدت پرهيز داشت.
از نظم و آراستگي او زياد مي گويند. شما چه چيزي يادتان است؟
خيلي مرتب و منظم بود. هميشه مقنعه و مانتويش را که مي شست، حسابي روي طناب مي کشيد که حتي يک چروک هم روي آن نماند. بعد هم که خشک مي شد، زير متکا و تشک پهن مي کرد که صاف شود. در آن معرکه خاک و خون و آتش که آب و برق هم نداشتيم، اين همه تقيد به نظم و آراستگي، واقعاً حيرت آور بود. هميشه مي گفت اگر ما مرتب و آراسته باشيم و رعايت کامل بهداشت را بکنيم، هم در سلامتي و هم در روحيه مجروحان اثر مثبت دارد. هميشه لباس هايش را منظم تا مي کرد، طوري که يک وقت ها من خسته مي شدم و مي گفتم در اين شرايط دست بردار، اما او مي گفت نبايد با سر و ريخت شلخته برويم که يک وقت خداي ناکرده بگويند که بچه مذهبي ها نامرتب هستند.
از وقت شناسي و برنامه ريزي او بگوييد.
همه کارهايش نظم و ترتيب داشت. من يک مدتي در خانه بستري بودم و او مي آمد پيش من. براي خودش برنامه گذاشته بود که مثلاً فلان درس را تا فلان ساعت بخواند. برنامه اش يک دقيقه پس و پيش نمي شد. اگر بمب روي سرش پايين مي آمد، تکان نمي خورد. نماز سر وقت او يک دقيقه جلو و عقب نمي شد. نماز شبش هميشه برقرار بود و به من سفارش کرده بود که به احدي نگويم. من مسئول بسيج بودم و تمام شب به بخش هاي بيمارستان سرکشي مي کردم و اغلب مي ديدم که در وقت استراحت، در جاي خلوتي دارد نماز مي خواند.
عجب حال خوبي داشته.
عجيب حال خوبي داشت. يادم هست اولين باري که هوس کرد با برادر شهيدش مهدي حرف بزند، با هم سر مزار او رفتيم. مهدي هم از همکاران خود ما بود که در مهر 59، مدت زمان کوتاهي بعد از شروع جنگ شهيد شد. موقع برگشت از سر مزار، هر چه معطل مانديم، وسيله اي چيزي نيامد تا آخر يکي از ماشين هاي انتقال زباله آمد. ما پشت ماشين نشستيم که هنوز کف آن تعدادي زباله مانده بود. مريم نگاهي کرد و گفت: «آدم موقعي که ساقط مي شود، مثل اين زباله مي شود.»
زباله را مي شود بازيافت کرد، آدم ساقط بازيافت هم نمي شود.
به قول شما آدم ساقط از زباله هم بدتر مي شود.
ظاهراً در روستاها هم خدمت مي کرده است.
بمباران آبادان که کم شد، مريم آمد و به من گفت که مي خواهد به خانواده شهدا برسد. من به او گفتم که وجودش در بيمارستان لازم است و اگر برود، من دست تنها مي شوم، ولي او گفت که با آمدن پرستاران خوب، به اندازه کافي نيرو هست و کار زيادي براي او نيست. اغلب مجروحان را به شهرهاي ديگر منتقل کرده بودند و بنياد شهيد هم از ما نيروي امدادگر خواسته بود. به هر حال مريم توانست من را قانع کند که براي خدمت به خانواده هاي شهدا برود و قول داد که هر وقت به وجودش احتياج بود، برگردد. خانم سامري هم از خدا مي خواست مريم نزد او باشد و در بنياد شهيد خدمت کند. از آن به بعد رابطه بين آن دو بسيار صميمي تر از قبل شد. ذکر اين نکته را ضروري مي دانم که مريم از بنياد حقوق نمي گرفت و رايگان خدمت مي کرد. مريم همراه با سنيه سامري، هر روز به روستاهاي اطراف مي رفتند و به وضعيت فرزندان شهدا رسيدگي مي کردند. اکثر فرزندان شهدا آن دو را مي شناختند و مريم را «خاله مريم» صدا مي کردند. مريم هم هميشه به يادشان بود و تک تک آنها را به اسم مي شناخت و طوري از آنها حرف مي زد که انگار فرزندان خودش هستند. در هر حال ما هر وقت که به نيرو لازم مي شد، او را خبر مي کرديم.
از ويژگي هاي اخلاقي او چه صفتي بارزتر بود؟
مريم خيلي صبور و اهل مدارا بود و با همه کنار مي آمد، اما اگر در جمعي احساس مي کرد بحث به طرف غيبت مي رود، بلافاصله به بهانه اي مجلس را ترک مي کرد. هيچ اعتراض هم نمي کرد، فقط خودش را کنار مي کشيد، اساساً کم حرف بود، ما اردويي رفته بوديم در اراک و من او را مسئول گزينش بچه ها کرده بودم. وقتي از او مي پرسيدم که نظرت درباره فلاني چيست؟ جواب مي داد همه خوبند. مي گفتم اينکه نشد حرف، من بايد امتياز بدهم. مي گفت از نظر من همه خوب هستند من خودم از همه خطاکارترم.
چقدر از اين روحيه ها کم داريم.
بعضي از بچه ها در اردو بودند که با رفتارشان واقعاً آدم را عصباني مي کردند. من خودم گاهي اوقات، ديگر نمي توانستم خودم را کنترل کنم و واکنش نشان مي دادم، ولي مريم صبور و آرام با آنها کنار مي آمد. نکته ديگري که از او به يادم مانده، پايبندي به قول و تعهد بود. او از همان اول با من شرط گذاشته بود که حتماً قبل از غروب به خانه برگردد. گاهي اوقات که کار زياد مي شد، مي گفتم، «مريم! پدر و مادرت که مرا مي شناسند و مي دانند جاي مطمئني هستي. من به کمک احتياج دارم.» مي گفت، «نه! من به خودم قول داده ام پدر و مادرم را نگران نکنم. حتماً بايد قبل از غروب برگردم.»
اين همه احساس تعهد، وظيفه شناسي، نظم و برنامه ريزي دقيق، انسان بتواند وظيفه اش را نسبت به او انجام بدهد، نتيجه چيست؟
نتيجه خودسازي و تقواست. مريم هيچ وقت تابع شرايط نمي شد، بلکه شرايط را خودش براي خودش مهيا مي کرد. نسبت به ديگران آسان مي گرفت و نسبت به خودش خيلي سخت مي گرفت. من فکر مي کنم تأثير خانواده و پدر و مادر خيلي مهم است. يادم هست گاهي اوقات مادرش براي ما غذا درست مي کرد و بنده خدا از اميديه بلند مي شد و مي آمد و برايمان غذا مي آورد. من زير فشار مشکلات و کمبودها، گاهي کنترلم را از دست مي دادم و عصباني مي شدم و سر همه داد مي زدم. مادرش به عربي مي گفت: «غيوه نکن.» عرب بودند. مريم مي گفت، «ببين! مادرم هم مي گويد غيوه نکن.» در صحبت با افراد مختلف، ديده ام که همه بر رابطه مريم و مهدي و تأثير برادر بر او، خيلي تکيه مي کنند، اما با توصيفاتي که شما از ويژگي هاي مريم مي کنيد، به نظر دختر بسيار مستقلي مي آيد.
رابطه بين خواهر و برادر، عجيب بود. مريم چه قبل از شهادت مهدي چه بعد از او، اسرارش را حتي به نزديک ترين دوستانش هم نمي گفت. هميشه خواب مهدي را مي ديد و مي خواست پيش او برود. من به شوخي به او مي گفتم بي خود به خودت وعده نده. تو شهيد نمي شوي. چون حرف هايش را به کسي نمي گفت، کسي نمي تواند زياد درباره اش صحبت کند.
اسرار مگو را که اگر به کسي بگوييد، ديگر اسرار مگو نمي مانند و خود انسان هم از فيض آنها بي بهره مي شود.
همين. به نظر مي رسد که اين اسرار بين مريم و مهدي وجود داشته، براي همين مريم به شکل عجيبي غرق در خاطرات و حرف هاي مهدي بود.
شهيد مهدي چه جور آدمي بود؟
پسر آقايي بود. اخلاق هايش مثل مريم بود. با گذشت، فداکار، نجيب، من جزو اولين کساني بودم که وارد سپاه شدم و از اين بچه هاي خوب، فراوان ديده ام. مهدي به قدري نجيب بود که موقعي که با آدم حرف مي زد. محال بود سرش را بلند کند. اگر اين بچه ها مي ماندند، کار ما به اينجاها نمي کشيد. يادم هست که يک روز مريم آمد و گفت، «به من يک روز مرخصي بده.» گفتم، «تو الان مدت هاست خانواده ات را نديدي. بيا يک هفته ده روز مرخصي بگير و برو. هم ديداري با آنها تازه کن و هم خستگي بگير.» گفت، «نه! من همان يک روز برايم کافي است. » مرخصي را به او او دادم و رفت و شب برگشت. ديدم با ناراحتي راه مي رود. دلواپس شدم و پرسيدم، «تصادف کردي؟ حادثه اي برايت پيش آمده؟» خلاصه از من اصرار و از مريم انکار. بالاخره از زير زبانش کشيدم که رفته روي لوله هاي نفت که خدا مي داند توي آفتاب داغ خوزستان چقدر داغ مي شوند، راه رفته. پرسيدم، «چرا اين کار را کردي؟» گفت، «غافل شده بودم. بايد مي رفتم و اين کار را مي کردم تا يادم بيايد چه آتشي در دنياي آخرت منتظر من است. من که از يک تاول کف پا عاجز مي شوم، چطور مي توانم آتش جهنم خدا را تحمل کنم؟» به او گفتم، «تو که جز خدمت کاري نمي کني.» گفت، «خيال مي کني! بعضي حرف ها، بعضي اشاره ها، بعضي سکوت هاي نابه جا، بعضي حرف زدن هاي نابه جا، همه اينها گناهان کوچکي هستند که تکرار مي کنيم و برايمان عادي مي شوند. رفتم که به خودم يادآوري کنم که حواسم جمع باشد. گناهان بزرگ را اگر انسان خيلي آلوده نشده باشد، متوجه مي شود، اين گناهان خرده ريز هستند که متوجه نمي شويم.» خيلي مراقب خود و افکارش بود. به قدري مقيد حجابش بود که من گاهي سر به سرش مي گذاشتم و به او مي گفتم، «از صورت تو فقط يک مثلث برمودا پيداست.» يک عکسي داده بود براي گواهي نامه رانندگي. نوشته بودند قابل شناسايي نيست. گفتم، «مريم! ببين صداي راهنمايي و رانندگي را هم در آوردي. دختر جان! براي گواهينامه بايد گردي صورتت پيدا باشد.» امام گفته بودند که بايد همه چيز را ياد بگيريم و در دوره جنگ، من اولين زني بودم که گواهينامه رانندگي گرفتم و به بقيه هم ياد دادم.
سال ها از شهادت دوستتان گذشته. يادش که مي افتيد شاد مي شويد يا دلتان خون مي شود؟
شهيد باکري يک صحبتي دارد که مي گويد آنهايي که مي مانند يک عده تغيير مسير مي دهند و خودشان را با شرايط سازگار مي کنند. يک عده اعتراض مي کنند و با شرايطي که خلاف اعتقادشان است مبارزه مي کنند. دسته سوم هم سکوت مي کنند و خون دل مي خورند. ما جزو دسته سوم هستيم.
خون دل خوردن که علاج کار نيست و همان اندک انرژي و توان را هم از انسان مي گيرد. اين ما نيستيم که تعيين مي کنيم کي از دنيا برويم يا بمانيم.
قبول داريد که برخي از مسائل اجتماعي فعلي، بسيار دردناک هستند؟
بله، ولي شيوه مقابله با آنها، خون دل خوردن نيست، چون بدترين سرطاني که ممکن است به آن مبتلا شويم، نوميدي و اندوه است.
گفتنش ساده است. انجام دادنش خيلي کار مي برد.
به همين دليل به آدم هايي قوي مثل شما نياز داريم، چون شرايط حاد فعلي، دشوارتر دوره انقلاب و جنگ است که دشمن يکي بود و مشخص.
شما لطف داريد، ولي ياران ما غريبانه از اين خانه رفتند. آنهايي هم که هستند، از بس اين چيزها را ديده اند، خسته شده اند. به هر حال اميدوارم خدا به همه ما ايماني بدهد که به قول شما نااميد نشويم و بتوانيم کاري را که از دستمان بر مي آيد، انجام بدهيم.
از روزهاي آخر زندگي مريم چه خاطره اي داريد.
من در اثر موج انفجار به شدت مجروح و بيمار شده بودم و دستم هم شکسته بود. پزشکان گفته بودند بايد مدتي از صحنه جنگ و صداي انفجار و ناله مجروحين دور باشيم. بالاخره تصميم گرفتم به مشهد بروم و زيارتي بکنم تا به قولي استخوانم سبک شود. روزي که براي خداحافظي به بنياد شهيد رفتم، مريم با ديدن من خيلي خوشحال شد و گفت، «خدا را شکر که مي بينم دوباره داري با پاي خودت راه مي روي.» گفتم، «مي خواهم به زيارت آقا امام رضا(علیه السلام) بروم و آمده ام که ضمن خداحافظي، بپرسم مي خواهيد سوغاتي برايتان چه چيزي بياورم؟» سنيه سامري مرا بوسيد و گفت، «دو رکعت نماز از طرف من بخوان و بعد هم يک انگشتر عقيق برايم بياور.» از مريم پرسيدم، «تو چه مي خواهي؟» پرسيد، «چند روز مي ماني؟» خيلي دلش مي خواست با من بيايد. گفتم، «قصد ده روز کرده ام که نماز را کامل بخوانم و اگر عملياتي پيش نيايد حداقل ده روز مي مانم.» گفت، «سعي کن زود برگردي. در مورد سوغاتي هم برايم کفن بياور. آن هم کفني که با ضريح امام رضا(علیه السلام) تبرک شده باشد.» گفتم، «مريم تو را به خدا دست بردار. کفن مي خواهي چه کار؟» گفت، «از من پرسيدي چه بياورم، من هم آنچه را که واقعاً مي خواستم گفتم.» سنيه سامري گفت،«حالا که مريم کفن مي خواهد، بايد براي من هم کفن بياوري. من تصميم گرفته ام تا آخر عمرم مريم را تنها نگذارم.» من به مشهد رفتم و چون جسماً وضعيت خوبي نداشتم، از زن بردارم خواستم براي مريم کفن بخرد و آن را با ضريح امام رضا(علیه السلام) متبرک کند. هنوز ده روز نشده بود که به من خبر دادند برگردم. شنيدم که سنيه مجروح شده و طحال و هشت تا از دندان هايش را از دست داده و در تهران بستري است. باورم نمي شد که مريم را از دست داده باشيم. وقتي به خانه شان رفتم و بالاي سر در خانه پلاکاردري را خواندم که شهادت خواهر مريم فرهانيان را تبريک گفته بود، تازه متوجه شدم که چه اتفاقي پيش آمده. مادر مريم همين که چشمش به من افتاد پرسيد،«کفني را که مريم از تو خواسته بود کو؟ چقدر دير آمدي.» کفن را به آنها دادم که بعدها براي پدرش استفاده شد. يک شب مريم و پدرش را خواب ديدم که مثل هم لباس پوشيده اند. هنوز کسي به من نگفته بود که پدر مريم از دنيا رفته و مريم به من گفت اين همان کفني است که تو برايم آوردي. زنگ زدم به سميره و پرسيدم، «چه خبر شده؟» گفت، «چهلم پدرمان هم گذشته. تو بيمار بودي، نخواستيم اذيتت کنيم.»
آيا حضور او را در زندگي خود احساس مي کنيد؟
بله. هر وقت مشکلي داشته باشم، سر قبرش مي روم و مثل آن وقت ها با او صحبت مي کنم و هميشه هم مشکلات مرا حل کرده است.
آيا مريم و امثال او به نسل هاي فعلي، خوب معرفي شده اند؟
ابداً. من خودم حداقل سي تا دبيرستان رفته و درباره مريم صحبت کرده ام، اما معمولاً حرف هايمان تأثير ندارند. نتوانستيم اين فکر ارزشمند را به نسل هاي فعلي منتقل کنيم. فکري که بر پايه يک مکتب اعتقادي محکم شکل گرفت و هرگز دچار تزلزل نشد.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده محبوبه دانش در قامت يك خواهر(1)

شهيده محبوبه دانش در قامت يك خواهر(1)


شهيده محبوبه دانش در قامت يك خواهر(1)






گفتگو با فاطمه دانش آشتياني
درآمد
دلسوزي‌هاي خالصانه،‌دقت و هوشياري و لطافت طبع او به گونه‌اي بود كه هنوز پس از سال‌ها، فقدان اين همه صفات برجسته در وجود يك انسان والا، لحن نزديكان او را به حسرت و دريغي عميق مي‌آلايد، فقداني كه بعدها شهادت پدر بر آن دامن زد و تحملش را صد چندان دشوار ساخت. حديث اين دلتنگي‌ها را خواهر شهيد در اين گفت‌وگو واگويه مي‌كند.
هنگامي كه خواهرتان شهيد شدند، شما چند سال داشتيد؟
من متولد سال 1331 هستم و در آن هنگام 26 سال داشتم. محبوبه هفده ساله و دانش‌آموز سال آخر دبيرستان هشترودي بود. شاگرد فوق‌العاده زرنگي بود و همه درس‌هايش را بيست مي‌گرفت و پدرم هميشه به او جايزه مي‌دادند. سر كلاس گوش به درس مي‌داد و همين كافي بود. همه وقتش را صرف مطالعات خارج از درس مي‌كرد.
پس دوران كودكي و شكل‌گيري خواهرتان را خيلي خوب به ياد مي‌آوريد.
محبوبه در روز هفده شهريور به شهادت رسيد. مي‌دانيد كه در آن روز زنان نقش عظيمي داشتند. روز قبل، يعني عيد فطر، همه ما شركت كرديم و از قيطريه تا ميدان آزادي راه‌پيمايي شد. محبوبه هم در آن روز فعاليت زيادي كرد. روز هفده شهريور از مادرم خداحافظي مي‌كند و به ايشان مي‌گويد اگر شهيد شدم، بي‌تابي نكنيد. انگار به او الهام شده بود كه شهيد خواهد شد.
از ويژگي‌هاي اخلاقي و رفتاري او چه خاطراتي را به ياد داريد؟
خيلي دلسوز و مهربان بود. يادم هست كه هميشه كتاب مي‌خريد و ساكش را از كتاب پر مي‌كرد و براي بچه‌هاي جنوب شهر مي‌برد و آنها را بين بچه‌ها توزيع مي‌كرد و به آنها مي‌گفت كه رژيم شاه ظالم است و بايد در مقابل زورگويي‌هاي آن ايستاد.
محيط خانه‌تان چگونه محيطي بود؟
محيطي فرهنگي مذهبي بود. پدرم دبير و روحاني بودند و به مسائل فرهنگي و درس بچه‌ها بسيار اهميت مي‌دادند.
با چه كساني رفت و آمد مي‌كرديد؟
با خانواده‌هاي شهيد بهشتي، آقاي رفسنجاني، شهيد باهنر، شهيد مفتح و اين بزرگواراني كه با پدرم رفت و آمد داشتند و ما هم طبيعتاً با خانواده‌هايشان مراوده داشتيم.
قطعاً پدرتان به سئوالات شما جواب‌هاي جامع و قانع‌كننده‌اي مي‌دادند، اما ارتباط شما با افرادي كه نام برديد به نوعي بود كه بتوانيد از آنها هم سئوالاتتان را بپرسيد.
از آنجا كه پدرم خيلي به درس ما اهميت مي‌دادند، ما بيشتر وقتمان را صرف خواندن درس مي‌شد، ولي اگر سئوالي پيش مي‌آمد، اين امكان وجود داشت كه از آنها بپرسيم. البته پاسخ اغلب سئوالاتمان را پدر مي‌دادند و مادر خواندن كتاب‌هاي مختلف راهنمايي مي‌كردند.
نوعاً چه جور كتاب‌هايي مي‌خوانديد؟
غير از قرآن و نهج‌البلاغه كه جزو مطالعات هميشگي ما بود. كتاب‌هاي دكتر شريعتي، شهيد مطهري و ديگراني كه پدر مناسب مي‌دانستند. البته ايشان به هيچ وجه موافق نبودند كه ما كتاب‌ها را در خانه نگه داريم، چون نمي‌خواستند ساواك صدمه‌اي به ما بزند. پدرم خودشان انگليسي درس مي‌دادند و اشكالاتم را از پدر مي‌پرسيدم.
آيا هيچ وقت پيش آمد كه ساواك به خاطر اين كتاب‌ها، آزار و اذيتي به شما برساند؟
به خاطر كتاب خير، ولي يك بار ريختند در خانه ما و خواهرم فهيمه را گرفتند و بردند. پدرم هم همراهش رفتند. يك شب هم او را آنجا نگه داشتند. پدرم واقعاً ناراحت بودند. فهيمه آن موقع مدرسه رفاه مي‌رفت و آنجا هميشه كانون مبارزه بود.
خود شما هم مدرسه رفاه رفتيد؟
خير، من دبيرستان هشتردوي درس خواندم. موقعي كه بچه‌ها مدرسه رفاه مي‌رفتند، من دانشجو بودم. به هر حال وقتي فهيمه را بردند، پدرم به كمك يكي از شاگردان سابقشان كه جزو مأموراني بود كه به خانه‌مان ريخته بودند، توانستند فهميه را بيرون بياورند.
شهيد محبوبه كه هيچ وقت گير ساواك نيفتاد؟
خير، او خيلي مسائل امنيتي را رعايت مي‌كرد و حواسش حسابي جمع بود.
از ويژگي‌هاي اخلاقي خواهرتان مي‌گفتيد.
اشاره كردم كه خيلي دلسوز و مهربان بود. يادم هست يك بار با هم رفتيم برايش كفش بخريم. من يك مرتبه چشم باز كردم و ديدم كنارم نيست. هر چه گشتم پيدايش نكردم. بعد از مدتي كه برگشت، پرسيدم، «كجا رفته بودي؟» گفت، «پيرزني آمده بود خريد، بارش خيلي سنگين بود، رفتم او را رساندم و آمدم» هر جا مي‌رفت، به همه كمك مي‌كرد. يادم هست خيلي هم روزه مي‌گرفت. مي‌گفتيم حالا كه ماه رمضان نيست. مي‌گفت هم ثواب دارد،‌هم روزه‌هاي قرضي پدربزرگ و مادربزرگ را ادا مي‌كنم. درك و فهمش خيلي بيشتر از سن شناسنامه‌اش بود. همه مسائل را خيلي دقيق مقيد بود. لباس‌هايش هميشه بسيار ساده بودند، اما در نهايت تميزي و آراستگي، هم در درس و كلاس و مدرسه نظم داشت، هم در ساير مسائل و موضوعات. هيچ‌كاري را نصفه نيمه رها نمي‌كرد. همه كارهايش برنامه و نظم داشت. به نظر من كه اعجوبه بود. حالا كه او را با همسن و سال‌هاي خودش مقايسه مي‌كنم، مي‌فهمم كه چقدر استثنايي بود. هميشه در تب و تاب اين بود كه به ديگران آگاهي بدهد كه شاه دارد ظلم مي‌كند و بايد در مقابل ستم‌هاي او مقاومت كرد. هميشه با كتاب‌هايي كه براي بچه‌هاي جنوب شهر مي‌برد و با سخنراني‌هايي كه برايشان مي‌گذاشت، در واقع آنها را هدايت مي‌كرد. اگر هم دچار مشكلي مي‌شد، با ما حرفي نمي‌زد. به هر حال پدر من هم در جريان مسائل سياسي بودند و يك بار موقعي كه من نوجوان بودم همراه با آقاي گلزاده غفوري دستگير شدند و نزديك به يك ماه زندان بودند. محبوبه هم از پدرمان و هم از جاهاي ديگر، اعلاميه‌هاي امام را مي‌گرفت و مي‌نشست با دوستانش رونويسي مي‌كرد و به اين ترتيب اعلاميه‌ها را تكثير مي‌كردند. دائماً در اين برنامه‌ها بود و ما هم از خيلي از كارهايش خبر نداشتيم.
معمولاً كساني كه به كارهاي سياسي و مبارزاتي مي‌پردازند، به مسائل هنري و ظريف اهميتي نمي‌دهند. خواهر شما در اين زمينه‌ها چگونه بود؟
محبوبه اتفاقاً بسيار دقيق و با سليقه بود. يادم هست كه به كمك الگوهايي كه بعضي از مجلات مي‌دادند و آن موقع وجود داشت، لباس‌هاي بسيار خوبي مي‌دوخت. در زمينه‌هاي هنري هم صاحب سليقه بود. كلاً هر كاري را كه دست مي‌گرفت، ناقص انجام نمي‌داد. خيلي با استعداد و هنرمند بود. كارهاي دستي و نقاشي را خيلي خوب انجام مي‌داد.
پر جنب و جوش بود يا ساكت؟
خيلي پرجنب و جوش و فعال بود. همه كارها را با سرعت و در عين حال با دقت زياد انجام مي‌داد. تند راه مي‌رفت. انگار خوب مي‌دانست كه وقت زيادي ندارد و بايد هر چه سريعتر كارهايش را به سر و سامان برساند. حتي لحظه‌اي وقتش را هدر نمي‌داد.
چه ويژگي‌هاي از او بيش از هر چيز ديگر يادتان مانده است؟
محبت و صميمتش و دقت و نظمش. خيلي با گذشت بود و هيچ وقت عصباني نمي‌شد.
چطور با آن سن كم به اين توانايي‌ها رسيده بود، چون فعاليت سياسي، آن هم در آن دوره فشار، آدم‌ها را عصبي مي‌كرد.
عمومي من و پدرم هم توي كارهاي سياسي بودند و محبوبه از تجربه آنها هم بهره مي‌برد، ولي اساساً دختر شاد، خوش روحيه و فعالي بود. خانواده ما اساساً مخالف رژيم بود و محبوبه خيلي چيزها را به همين دليل، پيشاپيش مي‌دانست، در عين حال كه خيلي هم روي خودش كار مي‌گرد. از جمله همان روزه‌هايي كه مي‌گرفت. بسيار روي او تأثير مي‌گذاشت و كمكش مي‌كرد كه خوددار باشد. دبيرستان كه مي‌رفت. من ازدواج كرده بودم و شوهرم گاهي به مأموريت مي‌رفت. محبوبه مي‌آمد و پيش من مي‌ماند و مي‌ديدم كه شب‌ها تا دير وقت نشسته است و مطالعه مي‌كند. البته گمانم آن موقع همه دانش‌آموزان و دانشجويان بيشتر مطالعه مي‌كردند، شايد به اين دليل كه اين همه و مسائل سرگرم‌كننده وجود نداشت. شايد هم دائماً براي انسان سئوال ايجاد مي‌شد و ناچار بوديم براي پيدا كردن جواب‌هايمان، مطالعه كنيم. به نظر مي‌رسد كه همه ما به خصوص اين دو گروه، خيلي كم مطالعه مي‌كنند. آن زمان به هر حال امكانات تفريحي خيلي كمتر بود.
آيا فعاليت ورزشي هم مي‌كرد؟
بله، مدرسه در زمينه ورزشي خيلي فعال بود. روزهاي جمعه را هم كه معمولاً خانوادگي مي‌رفتيم كوه‌پيمايي.
رابطه‌اش با پدر، مادر و خواهر و برادرها چگونه بود؟
هرگز به ياد نمي‌آورم كه با كسي بگو مگو كرده باشد. خيلي عاقل‌تر از سنش بود، مضافاً بر اينكه اساساً خانه ما خانه بگو و مگو نبود. محيطي بسيار آرام و فرهنگي بود.
در كارهاي خانه هم كمك مي‌كرد؟
كارهاي خانه را تقسيم كرده بوديم و هر كدام سهم خودمان را انجام مي‌داديم. خانه خيلي خوبي بود. الان كه بعد از سال‌ها مرا ياد اين چيزها انداختيد، مي‌بينم چقدر حيف شد كه محبوبه رفت. با آن همه جوش و خروش و استعداد و پيگيري، اگر مي‌ماند مي‌توانست خيلي كمك كند.
واكنش خواهرتان نسبت به فرزندان شما چگونه بود؟
خيلي آنها را دوست داشت و با آنها شوخي مي‌كرد. پسر بزرگم هنوز هم كه هنوز است با حسرت از او ياد مي‌كند و مي‌گويد خاله محبوبه خيلي مهربان بود. با بچه‌ها خيلي خوب بود. استعداد بسيار زيادي در رفتار مناسب با هر سن و قشر و طبقه را داشت.
موقع شهادت خواهرتان كجا بوديد؟
تهران بودم و روز شانزده شهريور هم همراه با بقيه خانواده در راه‌پيمايي عيد فطر شركت كردم. منزل ما طرف‌هاي ميدان آزادي بود. محبوبه از خانه پدري‌مان راه افتاده بود و ماه هم راه افتاديم، ولي اوضاع به شكلي بود كه شوهرم گفت وضعيت خطرناك است و ما را از معركه دور كرد، محبوبه خودش را رسانده بود به ميدان شهدا، محبوبه را نشان كرده بودند و به طرفش تيراندازي مي‌كنند و تير دقيقاً به قلبش خورده بود. يكي از جوان‌هايي كه همان نزديكي بوده، زخمي شده بود. او را كه به بيمارستان برده بودند گفته بود كه مردها به زن‌ها مي‌گفتند شما از معركه برويد بيرون و محبوبه گفته بود، «من مي‌مانم. من و شما يك هدف مشترك داريم. هدفمان مبارزه عليه ظلم است.» او با صداي بلند الله اكبر مي‌گفته و هدف گلوله يك ساواكي قرار مي‌گيرد.
شما كجا بوديد كه خبر شهادت او را شنيديد؟
همه برگشتيم منزل پدرم، ولي محبوبه نيامد. مسجدي نزديك ميدان شهدا بود. از آنجا زنگ زدند كه اينجا چند جنازه هست كه يكي‌شان چنين مشخصاتي دارد. زن‌عمو و عموي من رفته بودند و محبوبه را شناسايي كرده بودند. او هم زنگ زد و موضوع را گفت.
پدرم رفتند و آن روز جنازه را تحويل ندادند و گفتند فردا صبح بياييد. مادرم خيلي حالشان بد بود.
زن عمويتان چطور خبردار شدند؟
همان روز ايشان هم در ميدان شهدا بودند و وقتي ديدند تيراندازي شده و تعدادي جنازه را بردند به مسجد محل، رفته بودند براي شناسايي جنازه‌ها، چون هر گشته بودند محبوبه را پيدا نكرده بودند و حدس زدند كه شايد شهيد شده باشد.
از مادرتان درباره محبوبه چه شنيديد؟
آن اوايل چند باري آمدند و با مادر مصاحبه كردند كه من نكاتي را يادآوري مي‌كنم. مادرم مي‌گفتند شب قبل از شهادت محبوبه خواب مي‌بيند كه مي‌خواهند در كلاسي ثبت نام كنند، ولي خانم مسئول از ثبت نام از نوشتن اسم ايشان خودداري مي‌كند. مادرم هر چه اصرار مي‌كنند فايده ندارد. بعد از اصرار زياد، آن خانم دري را باز مي‌كند و مادرم مي‌بيند باغي پر از گل بوته‌هاي گل سرخ آتشين هست.وقتي محبوبه شهيد شد، مادرم وقتي مي‌روند بهشت زهرا مي‌گويند، «خوابم تعبير شد. اينها همه گل‌هاي سرخ همه مادرها.» مادرم روز 17 شهريور، مهمان داشتند و نتوانستند راه‌پيمايي و تظاهرات بيايند. و با برادر كوچكم در خانه ماندند. ولي بقيه همگي رفتيم. محبوبه با دوستانش در فرح‌آباد قرار گذاشته بودند و جداي از ما رفت. شب قبل، محبوبه پاهايش را به مادرم نشان مي‌دهد كه به خاطر راه‌پيمايي طولاني قيطريه تا ميدان آزادي، تاول زده بود. بعد به اتاقش مي‌رود. ساعت يازده شب بوده كه مادرم به اتاق او مي‌روند و مي‌بينند كه دارد قرآن و نهج‌البلاغه مي‌خواند. فردا صبح زود، محبوبه از مادر خداحافظي مي‌كند. مادرم مي‌گويند «چيزي بخور» مي‌گويد، «ميل ندارم.» و به مادرم مي‌گويد، «اگر شهيد شدم شما غمگين نشويد.» مادرم مي‌گفتند از خانه كه رفت بيرون، برگشت و نگاهي به من انداخت و من براي يك لحظه احساس كردم ديگر او را نخواهم ديد و قلبم لرزيد.
مادر مي‌گفتند كه جسد او را هم ابتدا تحويل ندادند و بعد با پيگيري‌هاي پدرم بالاخره جسد را تحويل گرفتند. يادم هست كه وقتي مي‌خواستيم محبوبه را دفن كنيم. جنازه يك خانم باردار را هم كه در ميدان شهدا كشته شده بود، آورده بودند.
آيا توانستيد مراسم ختم بگيريد؟
نمي‌گذاشتند مراسم بگيريم. در مراسم ساده‌اي كه گرفتيم ساواكي‌ها ريختند كه يك عده‌اي فرار كردند و يك عده‌اي را هم گرفتند. مراسم را در منزل خودمان گرفتيم كه آمدند و گفتند حق نداريم ختم بگيريد. آن زمان اجازه نمي‌دادند كسي براي شهيدش ختم بگيرد. حتي مردم مي‌گفتند كه براي هر گلوله‌اي هم كه شهدا خورده بودند، پول مي‌گرفتند.
شما كه براي دفن جنازه رفتيد، كساني كه در 17 شهريور شهيد شده بودند، خيلي زياد بودند؟
بله، در كنار قبر محبوبه ههم دختر بيست‌ساله‌اي بود. عده‌اي هم موقعي كه از بالا تيراندازي شده بود، شهيد شده بودند. من خودم دير به ميدان شهدا رسيدم. تيراندازي بود. مسجدي در آن نزديكي بود كه مردم مي‌رفتند آنجا. من تصميم داشتن بروم، ولي شوهرم گفتند كار خطرناكي است. چون ممكن است در مسجد را ببندند و مردم را با تير بزنند كه بعداً شنيدم كه همين طور هم بوده و خيلي‌ها آنجا كشته شدند.
تأثير شهادت خواهرتان را بر هم نسل‌هاي او و نسل‌هاي بعدي چگونه مي‌بينيد؟
به نظر من بايد كسي در آن معركه‌ها بوده باشد تا تأثير بگيرد و يا دست‌كم كساني كه متولي امور فرهنگي و هنري هستند، آن قدر هنر و شهامت به خرج بدهند كه شهدا را به شكلي صحيح، صادقانه و بسيار هنرمندانه به نسل‌هاي پس از آنها معرفي كنند، نه اينكه چهره‌اي از شهيد بسازند كه اصلاً به درد كسي نمي‌خورد و به قدري دور از واقعيت است كه كسي باور نمي‌كند.
از ديگر ويژگي‌هاي خواهرتان از زبان مادر چه نكاتي را به ياد داريد؟
ايشان مي‌گفتند كه محبوبه خيلي زياد مطالعه مي‌كرد. ارادت عجيبي به ائمه اطهار، به خصوص حضرت فاطمه(س) داشت و مي‌گفت كه مردم ما هنوز آن طور كه بايد و شايد ايشان را نمي‌شناسند. محبوبه غير از قرآن، نهج‌البلاغه را هم زياد مطالعه مي‌كرد. او بعد از تعطيل مدرسه به سراغ بچه‌هاي محروم جنوب شهر مي‌رفت و پاي درد دل آنها مي‌نشست و غروب در حال كه غبار غم بر چهره‌اش نشسته بود، به خانه بر مي‌گشت و با مادرمان درد و دل مي‌كرد كه، «چرا بايد وضعيت به اين شكل باشد كه عده‌اي در ثروت غرق باشند و عده زيادي نان خالي هم براي خوردن نداشته باشند؟»
از ساده زيستي خواهرتان چه خاطره‌اي داريد؟
محبوبه خودش در نهايت ساده‌زيستي زندگي مي‌كرد و به ديگران هم توصيه مي‌كرد كه ساده زندگي كنند. يادم هست عروسي خواهرم بود و محبوبه دائماً مي‌گفت كه ما نبايد تشريفات قائل شويم و ريخت و پاش كنيم، چون عده زيادي هستند كه توان مالي براي اداره معيشت روزانه خودشان را هم ندارند و بهتر است به جاي هزينه‌هاي اضافي، به آنها كمك كنيم.
با دلتنگي نبودن محبوبه چه مي‌كنيد؟
فقط محبوبه نيست. محبوبه نماد مجموعه‌اي از ايثارها و از خودگذشتگي‌هاست كه متأسفانه اين روزها كمتر مي‌بينيم. آدم‌ها بدجوري گرفتار خودشان شده‌اند. عده زيادي براي تأمين حداقل زندگي، دائماً بايد بدوند و حتي به خط شروع هم نرسند. عده ديگري هم انگار فراموش كرده‌اند كه آن همه فداكاري و گذشت براي چه بود. زندگي مصرفي، اسراف و بي‌توجهي به مشكلات ديگران، به شدت رايج شده است و اين چيزي است كه شهداي ما، از جمله محبوبه، جانشان را فدا كردند كه اين طور نباشد. نمي‌دانم. خدا عاقبت همه‌مان را به خير كند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 
آخرین ویرایش:

tazkie

عضو جدید
شهيده محبوبه دانش در قامت يك خواهر (2)

شهيده محبوبه دانش در قامت يك خواهر (2)


شهيده محبوبه دانش در قامت يك خواهر (2)






گفتگو با فهميه دانش آشتياني
درآمد
سخن گفتن درباره جواني كه شهادت او دليل محكمي بر ددمنشي رژيم بود، كار ساده‌اي نيست؛ به ويژه كه او همنشين تمامي سال‌هاي عمرت باشد؛ از همين رو اين گفت‌وگو براي خواهر شهيد با دشواري بسيار همراه بود و ايشان فقط به خاطر مشاركتي هر چند اندك در يادآوري آن شهيد، از وي با ما سخن گفت.
هنگامي كه خواهرتان شهيد شدند، شما چند سال داشتيد؟
بيست و دو ساله بودم. اينجا هم نبودم و بعد از ازدواج به خارج رفته بودم.
از فضاي خانوادگي و كساني كه بر او تأثير گذاشتند، آرامي و شلوغي او و هر چيزي كه از يك خواهر به ياد انسان مي‌ماند، بگوييد.
شلوغ به معناي معمولي‌اش نبود. اما شا د و سرحال بود. در مورد مسائل اعتقادي و روح و معاد و اينكه در قيامت به چه شكلي محشور مي‌شويم، خيلي از پدر سئوال مي‌كرد. البته پدر به همه ما ميدان مي‌دادند كه سئوال و بحث كنيم.
رفت و آمدهاي خاصي كه حتماً داشتيد؟
روحانيون روشنفكري كه بعدها هر يك در انقلاب شخصيت‌هاي شاخصي شدند، از جمله شهيد بهشتي، شهيد مفتح، شهيد باهنر و ديگران با پدرم مراوده داشتند.
از مادرتان بگوييد.
مادرم يك زن به تمام معني با گذشت، مؤمن و مخلص بود.
آيا محبوبه با شما درد دل مي‌كرد؟
تا قبل از ازدواجم، رابطه نزديكي داشتيم، ولي بعد كه من رفتم خارج، البته رابطه‌مان به صورت سابق نبود، مضافاً بر اينكه با هم اختلاف سن هم داشتيم.
از ويژگي‌هاي اخلاقي او چه چيزهايي را به ياد داريد؟
بسيار آدم شجاعي بود، مخصوصاً در برخورد با افرادي كه اعتقادات انحرافي داشتند و يا در مقابل مأموران ساواك خيلي هوشيار و شجاع بود. هميشه هم طوري لباس مي‌پوشيد كه كسي به او شك نكند. او هميشه اعلاميه‌هاي امام و كتاب‌هايي را به همراه داشت و پدرم نگران بودند، چون دلشان نمي‌خواست ما گرفتار مأموران ساواك بشويم و به ما اهانت بشود. در هفده شهريور از داخل جيب او اعلاميه امام را بيرون آورده بودند.
از نظر درسي و مطالعاتي چگونه بود؟
خوب بود. رياضي فيزيك مي‌خواند و بچه مستعدي بود. درباره گروه‌هاي مختلف بسيار زياد مطالعه مي‌كرد و حواسش كاملاً جمع بود. هميشه وقتي شبهه‌اي برايش پيش مي‌آمد. از پدر سئوال مي‌كرد و در اطرافش هم آدم‌هايي بودند كه از آنها بپرسد. دوستان پدر هم كه افراد روشنفكر و روشني بودند و از آنها هم سئوالاتش را مي‌پرسيد.
از نظر اخلاق فردي، مثل نظم و ترتيب و آراستگي و يادگيري مهارت‌هاي مختلف چگونه بود؟
از نظر نظم و ترتيب كه خيلي بچه مرتبي بود. از نظر رسيدگي به همه كارها و برنامه‌ريزي هم طوري بود كه هم به درسش مي‌رسيد و هم در جنوب شهر جلسات مطالعاتي مي‌گذاشت و به همه كاري مي‌رسيد. فعاليت‌هاي سياسي او مانع از انجام امور عادي نمي‌شد. با توجه به سن و سالش، خياطي را هم در حدي كه نيازهاي خود را رفع كند، بلد بود. اهل ورزش هم بودم. بچه متفكر و با نشاطي بود. هر جا مي‌رفت با خودش انرژي مثبت مي‌برد. خيلي فعال بود و آرام و قرار نداشت.
خبر شهادت او را چگونه شنيديد؟
من از سفر آمدم و كسي هم چيزي به من نگفته بود. در يكي از اتاق‌ها اعلاميه‌اي ديدم كه نوشته بود، «محبوبه جان! شهادتت مبارك» همه چيزهايي را كه ممكن بود من متوجه شوم، برداشته بودند. من تصورش را هم نمي‌كردم كه منظور محبوبه خودمان باشد. گمان مي‌كردم اعلاميه فرد ديگري است.
از نحوه شهادت محبوبه براي شما چه گفتند؟
مي‌گفتند همه به طرف خيابان كوكاكولا مي‌رفتند. مردها به محبوبه گفته بودند شما برو اينجا نمان. محبوبه به آنها گفته بود اگر كار درستي است كه زن و مرد ندارد. اگر كار غلطي است كه شما هم نبايد برويد. به هر حال يكي از مأموران كه مي‌بينيد او در ميان آن همه مرد تنهاست، او را زده بود.
تأثير شهادت خواهرتان روي زندگي شما و اعضاي خانواده و بچه‌هايتان چه بود؟
محبوبه راهش را خيلي آگاهانه و دقيق انتخاب كرده بود. مادرم مي‌گفتند با آنكه از راه‌پيمايي روز قبل كاملاً خسته شده بود، اما رفتم و ديدم كه دارد قرآن و نهج‌البلاغه مي‌خواند و همان طور هم خوابش برده بود. محبوبه اغلب وقت‌ها روزه بود. زندگي‌اش در مسير يك مذهبي آگاه و روشنفكر بود. در روز هفده شهريور هم مي‌دانيد كه زن‌ها مقدم بر آقايان بودند و همين مسئله در مسير انقلاب تحول اساسي ايجاد كرد. مادر و پدرم هميشه نگران او بودند كه نكند گرفتار ساواك شود و نتواند شكنجه‌هاي آن‌ها را تحمل كند. موقعي كه شهيد شد، مادرم خيلي بي‌قرار بودند و خواب نداشتند تا اينكه يك بار در خواب و بيداري حضرت زينب(س) را خواب مي‌بينند كه به ايشان مي‌گويند، «آرام باش و بي‌تابي نكن» از آن وقت بود كه مادرم آرام گرفتند. محبوبه با نهايت آگاهي و بدون ذره‌اي ترديد و تزلزل در اين مسير رفت. او در تمام لحظات زندگي فكر مي‌كرد خودش مي‌گفت، «من حتي موقعي كه دارم ظرف مي‌شويم، به مسائل ديني و سئوال و جواب‌هايي كه مطرح هستند، فكر مي‌كنم.» پدرم هميشه دورادور بر نحوه رفتار و گفتار ما نظارت داشتند و در صورت لزوم با ما صحبت مي‌كردند. مادرم هم واقعاً زن مقيد و مؤمني بودند.
خواهر محبوبه بودن سخت است يا آسان؟
سخت است،‌ چون انسان با او مقايسه مي‌شود و مردم توقع دارند كه شبيه به او باشي و مثل او رفتار كني.
آيا در زندگي شما حضور دارد؟
من محبوبه را فقط يك بار خواب ديدم، اما حضورش را هميشه حس مي‌كنم. بعد از شهيد شدن پدرم و از دنيا رفتن مادرم، غيبت محبوبه را بيشتر حس مي‌كنم. محبوبه خيلي آدم خاصي بود. هميشه فكر مي‌كنم چقدر خوب رفت و خوش به حالش كه خيلي چيزها را نديد. اينها با رفتنشان راه را باز كردند. اگر آنها نمي‌رفتند، پايه‌هاي انقلاب محكم نمي‌شد. واقعاً چه چيزي بالاتر از اين كه انسان بداند دارد در راهي جانش را فدا مي‌كند كه شايد وضعيت بهتري براي آنهايي كه پشت سرش مي‌مانند، ايجاد كند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده محبوبه دانش در قامت يك خواهر (3)

شهيده محبوبه دانش در قامت يك خواهر (3)


شهيده محبوبه دانش در قامت يك خواهر (3)






گفتگو با مسعود دانش آشتياني
درآمد
هنوز بسيار كوچك بود كه خواهر را از دست داد؛ اما تحرك، پويائي، حقيقت‌جوئي و استقلال فكري شهيد، چنان در ذهن و خاطره او برجسته است كه با حسرتي عميق از او ياد مي‌كند؛ هر چند معتقد است جوان امروز با روشن‌بيني بيشتري، جهان پيرامون خود را تحليل مي‌كند.
از محيط خانوادگي و تأثير پدر و دوستان ايشان بر خود و اعضاي خانواده بگوييد.
پدرم با كساني چون شهيد مطهري، شهيد بهشتي، شهيد باهنر رفت و آمد داشتند و لذا افق‌هاي بازي را جلو روي ما مي‌گذاشتند. محبوبه و مريم هميشه در مبارزات شركت مي‌كردند. ولي بقيه خواهرهايم خانه‌دار بودند. مادرم زني مؤمن بودند و ما در چنين فضايي بزرگ شديم. پدرم در آن زمان چندان آدم سياسي‌اي نبودند. مسيري فرهنگي پيش برد و انسان‌سازي كرد. ولي وقتي‌ موج انقلاب پيش‌آمد و به خصوص پس از آنكه محبوبه شهيد شد، پدرم هم خود به خود همراه اين موج رفتند.
از ويژگي‌هاي اخلاقي خواهرتان بگوييد.
خيلي پر شور و شر نبود، ولي كنجكاو بود و نشانه‌ها و اشاره‌ها را بسيار خوب درك مي‌كرد. بسيار باهوش بود و در حرف‌هايش از امثال خيلي استفاده مي‌كرد. خيلي دلسوز بود و به مساجد جنوب شهر مي‌رفت و با بچه‌ها كار مي‌كرد و در واقع وقت غيردرسي محبوبه، بيشتر صرف اين كار مي‌شد. حواسش حسابي جمع بود و هيچ وقت جذب گروه‌هاي ديگر نشد و بازي نخورد. يادم هست كه بارها مثلاً با شهيد مفتح، حسابي بحث مي‌كرد و تا پاسخ سئوالاتش را نمي‌گرفت، دست بر نمي‌داشت. حقيقتش را بخواهيد من در آن زمان خيلي بچه‌ بودم و سئوال و جواب‌هاي او يادم نيست، اما برايم جالب بود يك دختر پانزده شانزده ساله، اين طور پيگير مسائل فكري است و با آدمهاي چهل پنجاه ساله، بحث مي‌كند. آنها هم انصافاً حوصله داشتند و جواب مي‌دادند. اگر بخواهم محبوبه را در چند كلمه معرفي كنم، كلمه اول كنجكاوي است. سريع قانع نمي‌شد، براي پيدا كردن حقيقت، سرسخت بود. به نظر من محبوبه سمبل جوان‌هاي آن دوره است. آنها احساس مي‌كردند مي‌توانند و بايد دنيا را عوض كنند.
آنها تصور مي‌كردند مجموعه دانش‌هاي بشري در يك گنجينه جمع شده و ما حالا مي‌رويم و در آن را باز مي‌كنيم و همگي خوشبخت مي‌شويم. به دليل همين نحوه تفكر هم دچار ترديد‌هايي كه نسل فعلي مي‌شود، نمي‌شدند. اين باور جوان‌هاي آن موقع بود كه در عين حال كه باعث مي‌شد انسان همه انرژي‌هايش را روي هدفش متمركز كند، وقتي هم كه به هدف مي‌رسيد و مي‌ديد آن طور كه او تصور مي‌كرده، جامع و مانع نبوده، سرخورده مي‌شد. واقعاً تفسير جهان به اين سادگي‌ها نيست. محبوبه هم دقيقاً مثل هم نسل‌هايش بود و احساس مي‌كرد همه چيز را مي‌داند يا دست كم مي‌تواند بداند. به نظر من بزرگ‌ترين بي‌انصافي در معرفي شخصيت محبوبه و هر انسان شاخصي، نشان ندادن اين ضعف است كه بدون نشان دادن آن، او انسان ناقصي است. اين نقص، چيزي از شأن محبوبه يا تمام كساني كه تلاش كردند و جانشان را بر آرمانشان نهادند كم نمي‌كند، ولي اگر از آن غفلت كنيم، آن وقت درس‌هاي لازم را براي عبرت گرفتن از اشتباهاتمان نمي‌گيريم. اگر انسان به شكل بسته و مطلق به اين برسد كه حقيقت به تمامي همين است كه من مي‌دانم و ديگران چون حقيقت را به شكي كه من تفسير مي‌كنم، تفسير نمي‌كنند، غلط مي‌انديشند، آن وقت دچار بسياري از خطاهايي مي‌شويم كه شديم و همچنان هم مي‌شويم. شما مي‌دانيد كه حتي در مورد ضرورت يا عدم ضرورت پيش آمدن رويداد 17 شهريور هم اختلاف نظر هست. برخي معتقدند كه مي‌شد با برنامه‌ريزي دقيق، مثل بسياري از راه‌پيماي‌ها، با حداقل تلفات، بيشترين نتيجه را گرفت، كمااينكه روز قبل از آن، راه‌پيمايي‌ عظيمي كه از قيطريه تا ميدان آزادي انجام شد، تأثير شگفتي داشت و تلفات هم نداد. بعضي‌ها هم معتقدند كه 17 شهريور نقطه عطفي در تاريخ انقلاب بود كه روند انقلاب را تسريع كرد. مي‌بينيد كه حتي در مورد يك رويداد تاريخي هم تفاوت نظري تا اين اندازه ژرف وجود دارد، پس چطور مي شود انسان به خودش بگويد كه من به كل حقيقت رسيده‌ام و آنجه كه مي‌گويم و هر محبوبه و هم نسل‌هاي‌ او اين طور فكر مي‌كردند. آگاهي بر اين نكته، او اين طور فكر مي‌كردند. آگاهي بر اين نكته، نه تنها از شأن و عظمت فداكاري بزرگي كه كردند كم نمي‌كند كه بر آن مي‌افزايد. دانش بشري يك پكيج دربسته نيست. دائماً به آن افزوده مي‌شود. با چنين تفكري، قهرمان معنا پيدا نمي‌كند. الان ديگر كسي را به اين سادگي نمي‌شود قانع كرد. به رغم مشكلات زيادي كه پيدا كرديم. جوان‌هاي حالا به نظرم آگاه‌تر شده‌اند و اين مسئله به علت ارتباطات وسيع جهاني پيش آمده كه فرد چه بخواهد چه نخواهد، پيوسته زير بمباران اطلاعات از هر نوع و سنخي هست. آن موقع امثال محبوبه به جامعه و كليت آن نگاه مي‌كردند و در نگاه آنها، فرد گم شده بود. حالا جوان‌ها به فرد و فرديت هم فكر مي‌كنند و اينكه تا فرد ساخته نشود، ساخته شدن جامعه معنا ندارد.
خدا كند از آن سوي بام نيافتيم و در فردگرايي غرق نشويم.
به هر حال اگر دست حركت نكنيم. اين خطر هم وجود دارد. همين طور كه اگر بخواهيم فقط به جامعه فكر كنيم و افراد را در نظر نگيريم، انسان‌ها قرباني مي‌شوند و به شكل يك توده هم شكل در مي‌آيند كه هيچ كس در آن تشخص ندارد. خوشبختانه درهاي دنيا از لحاظ ارتباطي و اطلاعاتي به قدري گشوده شده كه به رغم تخريب‌هايي كه پيش مي‌آيند، در مجموع اين جريان انتقال اطلاعات، به نفع بشر است. من واقعاً به نتيجه قضايا خوش‌بين هستم. الان خوشبختانه همه دارند به اين نتيجه مي‌رسند كه تا خودشان را اصلاح نكنند، امكان اصلاح بشريت وجود ندارد. جوان امروز به نظر من خيلي واقع‌بين‌تر شده و شرايط اجتماعي و سياسي جامعه خودش را خيلي دقيق‌تر ارزيابي مي‌كند. او مي‌داند با يك حركت مقطعي و حتي با يك جانبازي فردي، نمي‌شود كل جامعه را اصلاح كرد و كار خيلي پيچيده‌تر و عالمانه‌تر و دقيق‌تر از اين حرف‌هاست. به همين دليل است كه ضرورت كار فرهنگي كه مد نظر پدر من و همه رهبران انقلاب بود، امروز بيشتر از هرزمان ديگري احساس مي‌شود. تا كار فرهنگي انجام نشود و تك تك افراد براي انديشيدن و تحليل و ارزيابي دقيق، تربيت نشوند، با كارهاي مقطعي و حتي جانفشاني‌هاي فردي نمي‌شود كاري را از پيش برد. من واقعاً از اينكه ديگر يك جوان چنين تصوري ندارد كه مي‌تواند جامعه را نجات بدهد، خوشحالم. اگر هر كسي در هر شغلي كه هست، كارش را درست و دقيق انجام بدهد، جامعه خود به خود نجات پيدا مي‌كند. ولي اگر بخواهيم خود را متولي نجات ديگران بدانيم. اتلاف وقت و انرژي كرده‌ايم.
الان بعد از سال‌ها كه از شهادت خواهرتان مي‌گذرد، او را چگونه مي‌بينيد؟
يك گل كمياب بسيار قيمتي كه خيلي زود پرپر شد و من از اين بابت سخت دريغ مي‌خورم. واقعاً انساني مخلص، باهوش، مسئوليت‌پذير و بسيار با ارزش بود. پدرم خيلي تلاش كردند كه امثال محبوبه از دست نروند، ولي متأسفانه نشد.
از شهادت او چه خاطره‌اي داريد؟
به من كلك زدند و مرا براي دفن نبردند. لابد فكر مي‌كردند بچه هستم و نبايد مرا مي‌بردند. اولاً جنازه را راحت به ما دادند و مشكلي ايجاد نكردند. برخوردشان آن قدرها هم كه مي‌گفتند بد نبود. مراسم هم گرفتيم و يادم نمي‌آيد كه كسي اذيت شده باشد. توي خانه مراسم گذاشتيم و خيلي‌ها هم آمدند. پدرم با اغلب رهبران انقلاب رفت و آمد داشتند. با خانواده شهيد بهشتي رفت و آمد داشتيم و مادرم با همسر ايشان دوست نزديك بودند. بنابراين دور از مبارزه و افراد مبارز نبوديم، ولي ساواك كلاً يك بار به خانه ما آمد كه مأمور ساواك هم شاگرد پدرم از كار درآمد.
چرا آمدند؟
در مدرسه از كيف خواهرم اعلاميه درآمده بود. اول كه آمدند يك كمي بد رفتار كردند. آنها دستور داشتند خواهرم را ببرند، ولي پدرم گفتند بايد از روز جنازه من رد شويد. من دخترم را نمي‌دهم دست يك مشت مأمور. اگر مي‌خواهيد او را ببريد، بايد من را هم ببريد. به هر حال پدرم توانستند حرفشان را به كرسي بنشانند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهیده محبوبه دانش از منظر یک دوست

شهیده محبوبه دانش از منظر یک دوست


شهیده محبوبه دانش از منظر یک دوست






زهرا آيت‌اللهي
عمر چه زود مي‌گذرد. انگار همين ديروز بود و مدرسه راهنمايي رفاه و جمع چند نفره ما دخترها به رهبري محبوبه دانش آشتیانی. محبوبه كلاس دوم راهنمايي بود و ما برخي دوم و بعضي هم سوم راهنمايي،‌ سال 1353 بود. ظهر پنجشنبه كه مدرسه تعطيل مي‌شد، چند نفري مدرسه مي‌مانديم و بحث سياسي داشتيم. اعلاميه‌هايي را هم كه عليه رژيم پهلوي نوشته شده بودند و به دستمان مي‌رسيد، مي‌خوانديم. يادم هست يك روز محبوبه جزوه‌اي را آورده بود كه بسيار مفصل بود و خيلي هم ريز نوشته شده بود تا حجم كمي داشته باشد و بتوان راحت‌ آن را همراه برد. او برايم تعريف كرد كه چطور تمام شب را بيدار مانده و با عينك ذره‌بيني مادربزرگش از سر تا ته آن اعلاميه را خوانده است. عجيب دختري بود محبوبه. دنياي بي‌كراني از شور و حركت. سيلي بود خروشان. تازه الفباي مسائل سياسي را آموخته بوديم كه او با دبير شيمي‌اش صحبت كرده و از او خواسته بود در كتاب‌هاي دانشكده‌اش جستجو كند و مطالبي را بيابد كه بتوانيم براساس آنها ساخت مواد منفجره را بياموزيم. او معتقد بود كه نهايتاً بايد با رژيم شاه مبارزه مسلحانه كرد و از هم اكنون نياز به آموزش هست. تابستان كه شد، يك تفنگ اسباب‌بازي خريد كه براي نشانه‌گيري خوب بود و ما را تشويق مي‌كرد تا با آن تمرين كنيم. مي‌گفت وقتي كه اسحله به دست گرفتيم تا رژيم پهلوي را ساقط كنيم، اين تمرين‌ها به كارمان مي‌آيند.
ظاهراً كوچك بود. دختري سيزده ساله بود، ولي آن قدر سريع طي طريق مي‌كرد كه سي‌ساله‌ها هم به پايش نمي‌رسيدند. درباره انقلاب چين، كوبا، جنگ ويتنام و... كتاب‌هايي را مطالعه و خواندن آنها را به ما سفارش مي‌كرد. تأكيد فراوان داشت تا از نظر اعتقادي قوي بشويم. مي‌گفت يك مسلمان بايد اطلاعات عميقي داشته باشد. همت او منجر به آن شد تا ما در جمع چند نفره‌مان با راهنمايي‌ يكي از دبيرانمان كه شاگرد با واسطه شهيد مطهري محسوب مي‌شد، روي قرآن كار كنيم. بين خودمان تقسيم كار مي‌كرديم. چند نفر تفسيرالميزان مي‌خوانديم و چند نفر مجمع‌البيان. اگر برايمان امكان داشت به تفاسير ديگر هم مراجعه مي‌كرديم. هر هفته با هم جلسه داشتيم و حاصل مطالعات خود را با ديگران در ميان مي‌گذاشتيم. اين بحث‌ها با راهنمايي‌ دبيرمان جمع‌بندي مي‌شدند. و قرار مطالعه تفسير آيات هفته آينده را مي‌گذاشتيم، سپس اطلاعاتمان را با هم تبادل مي‌كرديم. هنگامي كه مدرسه رفاه توسط ساواك تعطيل شد، جلسات را در منزل يكي از دوستان تشكيل مي‌داديم. عمده فعاليت ما در آن زمان، صرف تقويت اعتقادات ديني و رشد اطلاعات سياسي مي‌شد و اين كلاس‌ها انصافاً در رشد معلومات ما تأثير بسيار داشتند. در سال‌هاي 55 و 56 در آن جلسات، انحرافات سازمان مجاهدين مورد بحث و بررسي قرار گرفتند، در حالي كه بسياري، تازه سال‌ها بعد متوجه التقاط آنها شدند.
در سال 54، ما كه چهارده سال داشتيم، گچ به دست سعي مي‌كرديم. روي ديوار كوچه‌ها شعار بنويسيم. آن‌ سال‌ها، اوج اقتدار رژيم پهلوي بود. ابتدا مي‌خواستيم بنويسيم مرگ بر شاه. اما به اين نتيجه رسيديم كه بهتر است مطالب مفيدتري را بنويسيم.
قرار شد يكي سر كوچه نگهباني بدهد و ديگري مراقبت ساختمان‌ها باشد تا كسي از پنجره‌ها ما را نبيند. نفر سوم هم روي ديوار، ساعت و موج راديوهايي را كه عليه رژيم پهلوي برنامه پخش مي‌كردند، مي‌نوشت. قصد ما اين بود كه اگر مردم ساعت و موج مثلاً‌ راديو «روحانيت مبارز» را بدانند و به برنامه‌هاي آن گوشت بدهند، كار هزار مرگ بر شاه را مي‌كند.
حدود سه سالي، سير مطالعاتي ما ادامه پيدا كرد و هر يك از ما دختران، در مدرسه با تعدادي ديگري از دانش‌آموزان ارتباط پيدا كرديم و كوشيديم تا آنچه را كه آموخته بوديم، براي ديگران هم نقل كنيم. كتاب‌ها و نوارهاي شهيد مطهري، دكتر شريعتي، رهبر معظم انقلاب آيت‌الله خامنه‌اي، جلال آل احمد و... به سرعت دست به دست مي‌گشتند. آن هم با چه زحمتي! بسياري از اين كتاب‌ها ممنوع بودند و همراه داشتن آنها خطرناك بود و ما با زحمت فراوان، اين كتاب‌ها را رد و بدل مي‌كرديم. گاهي هم اعلاميه‌ها را در كيف مدرسه‌مان جاسازي مي‌كرديم و به همديگر مي‌داديم. هر جا هم كه سخنراني يك خطيب خوب برگزار مي‌شد، تلفني با اسم رمز به همديگر خبر مي‌داديم كه مثلاً امشب دكتر مفتح يا دكتر شريعتي يا... برنامه‌ دارند. عمده اين برنامه‌ها در ماه رمضان يا محرم و در مساجدي چون مسجد قبا يا حسينيه ارشاد و يا مسجد هدايت يا جليلي و... برگزار مي‌شدند كه متأسفانه بعد از چند جلسه، مأموران ساواك، سخنراني را تعطيل مي‌كردند و به دنبال دستگيري سخنران بودند. ما هم سريعاً و بدون آنكه به روي خودمان بياوريم كه چرا به آنجا آمده‌ايم، به خانه بر مي‌گشتيم.
در تمام اين برنامه‌ها، محبوبه مشوق اصلي و نيز مدير و برنامه‌ريز بود و جالب اينكه او از همه ما، يك سال كوچك‌تر بود. خدا رحمت كند پدربزرگوارش را كه مدتي پس از شهادت محبوبه، در فاجعه انفجار دفتر حزب جمهوري اسلامي شهد شهادت نوشيد. او پس از شهادت محبوبه مي‌گفت، «محبوبه هفده سال بيش نداشت، ولي من او را مانند فردي چهل‌ ساله مي‌ديدم.»
محبوبه در نظر همگان، دنيايي شگرف بود. رحمت بيكران الهي شامل حالش باد كه دريايي از تحرك بود و سراپاي وجودش عشق به آموختن و براي آنكه مطابق آنچه كه مي‌آموزد، عمل كند. اراده‌اي عظيم داشت. سرا پا صفا بود و اخلاص. نگاه زيبا و معصومش همواره آكنده از ايمان و اخلاص بود. آنچه در جمع ما دختران نوجوان جايي نداشت. دنيا بود و مظاهرش. مي‌كوشيديم تا آنجا كه ميسر است، ساده بپوشيم، در خوراك به اندك اكتفا كنيم و مابقي اوقات را نه در حركت كه در حال دويدن به سوي خدا باشيم. هر چه بود، اين جمع، محصول همت بزرگواراني چون شهيد باهنر و شهيد رجايي بود كه مكرراً مي‌گفتند، «شما دخترهاي مدرسه رفاه را با اين شعار تربيت مي‌كنيم: ساده‌پوش، ساده نوش، و سختكوش» و محبوبه مصداق آشكار اين شعار بود.
محبوبه هميشه تميز بود و آراسته. نظافت و ادب او وقتي به جمال ظاهري‌اش اضافه مي‌شد، الحق كه انسان را وا مي‌داشت تا ناخودآگاه بگويد،؟«تبارك الله احسن الخالقين» در درس مدرسه هم هميشه نمراتش عالي بودند و البته بخشي از موفقيت خود را مديون هوش سرشارش بود و بخشي را هم مديون همت خود، مادر و پدر خوب و با ايمانش نيز نقش فراواني در شكل‌گيري شخصيت او داشتند.
كلاس دوم دبيرستان بود كه با من صحبت كرد و گفت، «مدتي است در يكي از كتابخانه‌هاي مساجد جنوب شهر مسئوليتي را به عهده گرفته‌ام» و پيشنهاد كرد من هم در آنجا مشغول خدمت شوم. كتابخانه مسجد حمام گلشن در چهارراه مولوي، با حضور چند جوان با اخلاص حزب ‌اللهي، رونق عجيبي گرفته بود. حضور محبوبه در بخش دختران اين كتابخانه سبب شده بود كه دختران محروم محله نيز در آنجا جمع شوند. يادم مي‌آيد كه چقدر محبوب دل‌هاي دختران كوچك و بزرگ اين كتابخانه بود. «محبوبه خانم» ورد زبان همه بچه‌هاي آنجا شده بود. اخلاص محبوبه، به رغم مشغله تحصيل، او را از بالاترين مناطق شهر تهران (قيطريه) تا پايين‌ترين بخش آن (محله سيد اسماعيل) مي‌كشاند. با اتوبوس مي‌آمد و با اتوبوس برمي‌گشت و با شور و نشاطي زايدالوصف، در خدمت به محرومين آنجا مي‌كوشيد. گاهي آن چنان غرق تلاش بود كه نمي‌فهميد زمان انجام كار مدتي است كه سپري شده است و موقع بازگشت به خانه. شب شده بود و تاريك. مي‌گفت گاهي اوقات از بعضي از كوچه‌هاي بالا شهر كه مي‌گذرم، صداي عربده مردان مست، وحشت زده‌ام مي‌كند. به همين دليل سخت مراقبت مي‌كنم كه نفهمند يك دختر جوان هستم.
وجود محبوبه در آن مسجد منشأ بركات فراوان بود. ذهن بسيار خلاقي داشت و دائماً طرح‌هاي نو مي‌داد و ما كه از او بزرگ‌تر بوديم، برنامه‌هايش را اجرا مي‌كرديم. كتاب‌ها دست به دست مي‌گشتند. بچه‌ها در جمع‌هاي مختلف زير دبستاني، راهنمايي و دبيرستاني برنامه مطالعاتي و نقد كتاب داشتند. كتاب‌هاي خوب را دستچين مي‌كرديم و مي‌شد موضوع تئاتر تعدادي از دختران. دخترهاي خوب آنجا هم با مشاهده‌ محبوبه سر تا پا انرژي شده بودند. نه فقط آنها كه هر كسي با محبوبه دمخور مي‌شد، شرمش مي‌شد خسته شود. نگاه به محبوبه، همه ما را سر شار از انرژي مي‌كرد. تئاتر زيباي دختران آنجا هيچ وقت يادم نمي‌رودكه نشان دادند مسلمين براي ياري پيامبر(ص) چه زجرها كشيدند. دخترها چقدر خوب نشان مي‌دادند كه بلال حبشي چه شكنجه‌هايي را تحمل كرد. ولي دست از اعتقاد خود برنداشت. شاگرد محبوبه، زير شكنجه‌ مشركان با صلابتي مي‌گفت، «احد! احد!»
عصر شانزدهم شهريور بود كه تلفن زد و پرسيد، «چرا امروز نيامدي؟» منظورش شركت در نماز جماعت عيد فطر به امامت شهيد مفتح بود و بعد تأكيد كرد كه فرد حتماً بيا. منزل ما نزديك ميدان ژاله (شهدا) بود.قرار بود مردم در ساعت 8 روز جمعه 17 شهريور در ميدان ژاله تجمع و عليه رژيم پهلوي تظاهرات كنند. ملت، مطيع امام خميني بود كه فرمان داده بودند اعتراض خويش را عليه شاه، علني كنيم. محبوبه سخت مأموم امام خود بود و پيوسته تأكيد مي‌كرد، «امام فرموده‌اند...» و ما به يقين در مي‌يافتيم كه چه بايد بكنيم.
ساعت 7 صبح بود كه برادرم مرا صدا زد و گفت، «دوستت دم در منزل با تو كار دارد.» وقتي خواب‌آلوده پشت در رفتم. محبوبه را ديدم. آن روز چه نوري در چهره‌اش بود و چه صفايي در حركات و سكناتش. سراپاي وجودم شرم شد. يك ساعت به شروع راه‌پيمايي مانده بود و من هنوز خواب بودم. در حالي كه محبوبه اين همه راه را طي كرده بود و خود را به آنجا رسانده بود. گفتم، «چقدر زود آمدي. تظاهرات يك ساعت ديگر شروع مي‌شود.» گفت، «احتمال مي‌دادم خيابان‌ها را ببندند و نگذارند مردم خودشان را به ميدان ژاله برسانند و من از اين توفيق بي‌بهره بمانم.» او را به داخل منزل دعوت كردم تا خودم هم آماده شوم و در ساعت 8 به ميدان ژاله برويم. برايش صبحانه آوردم، نخورد. فهميدم روزه است. دوست داشت اگر شهيد مي‌شود، با دهان روزه به لقاي خداوند بپيوندد.
كم‌كم صداي همهمه مردم از جلوي در منزل شنيده شد. من رفتم لباس بپوشم كه محبوبه طاقت نياورد و زودتر رفت تا به جمع تظاهركنندگان بپيوندد. طبق معمول، لايق نبودم همپاي او باش. وقتي آماده شدم كه از خانه بيرون بروم، ديدم در باز شد و مردم كه گاز اشك‌آور، چشم‌هايشان را مي‌سوزاند، وارد خانه شدند و با آب حياط منزل ما صورتشان را شستند.
از خانه بيرون زدم و همراه با جمعيت مشغول شعار دادن شد. هر چه جلوتر مي‌رفتيم. بر جمعيت افزوده مي‌شد و حضور ما زنان، مردان را هم شجاع‌تر مي‌ساخت. مدتي نگذشت كه سنگيني دستي را بر شانه‌ام حس كردم. به پشت سر نگاه كردم. محبوبه بود. با خنده گفت، «ببين! وقتي كه اگاز اشك‌آور پرت مي‌كنند، بايد سريع بپري بالا و آن را در دست بگيري و با سرعت به سمت مأموران رژيم بيندازي. اين جوري، گاز بين خود آنها پخش مي‌شود و ضررش به آنها باز مي‌گردد.» طبق معمول، باز هم مشغول آموزش بود كه ناگهان صداي هليكوپتري را بر بالاي سرمان و بعد هم رگبار مسلسل آن را شنيديم. روبروي ما يك تانك بود و سربازان مسلح صف بسته بود. در صفوف جلوي تظاهركنندگان، زنان بودند كه همگي نشسته بودند و مردان پشت سر آنها مشغول شعار دادن بودند. ناگهان تيراندازي از روبرو شروع شد. مردم به هر سو مي‌دويدند. در اينجا بود كه محبوبه را گم كردم. به كوچه‌اي خزيدم و پس از چند ساعت، از ميان اجساد شهدا و مجروحين گذشتم و به خانه برگشتم.
راستي كه آن‌ روزها چه صحنه‌ها و چه عبرت‌هايي را كه شاهد بوديم. يادم نمي‌رودكه دو نفر بدن جوان حدوداً بيست ساله‌اي را از روي زمين بلند كرده بودند و مي‌دويدند. تير به سر جوان خورده بود و خون فوران مي‌كرد. جوان در همان حال، دست خود را مشت كرده بود و فرياد مي‌زد، «درود بر خميني.» مردم، مجروحان را بلند كرده بودند و مي‌بردند، زيرا مي‌دانستند در صورتي كه به دست مأموران رژيم بيفتند، مرگ آنها حتمي است. بيشتر خانه‌هاي آن منطقه، پر از جمعيت بود. با شروع تيراندازي، مردم در خانه‌هايشان را باز كرده و تظاهركنندگان را پناه داده بودند. بعدازظهر بود كه يكي از بستگان زنگ زد و گفت مسجد نزديك منزل آنها در چهار‌راه كوكاكولا، پر از جنازه شهيد است و در ميان آن‌ها جنازه دختري ديده مي‌شود. پس از چند ساعت متوجه شدم كه جنازه متعلق به محبوبه است.
چندي بعد فهميدم هنگامي كه با شروع رگبار، من به خانه‌اي خزيدم. محبوبه در همان كوچه پايين‌تر به جمع شعاردهندگان پيوسته و به تظاهرات ادامه داده بود. مردان به او اعتراض كرده بودند كه خانم شما برو. صلاح نيست كه يك زن در اين موقعيت اينجا باشد و او پاسخ داده بود، «مگر ما زن‌ها با شما مردان تفاوتي داريم؟»
سرانجام محبوبه هدف تير دشمن قرار مي‌گيرد و تيري مستقيماً به قلب پاك او مي‌نشيند و او در روز جمعه پس از ماه رمضان و با دهان روزه، به لقاءالله مي‌پيوندد.
شهادت محبوبه وجودي بسياري را مالامال از درد ساخت؛ از جمله بچه‌هاي مسجد حمام گلشن. سر تا پاي مسجد شده بود ناله محبوبه! محبوبه! اين دختر هفده ساله، چه زيبا به هر كسي متناسب با حالش رسيدگي كرده بود. هم كودكان به او عشق مي‌ورزيدند و هم پيرزن‌ها او را دوست داشتند. محروميني كه از محبت و رسيدگي مخفيانه او نيز برخوردار شده بودند، جگرشان سوخته بود و سخت مي‌گريستند.
سال‌ها گذشته است و هنوز ياد محبوبه در ذهن بسياري زنده است. چشمان عسلي و زيبايش كه از فرط ايمان و شور و نشاط، برق مي‌زد، لب‌هاي چون غنچه‌اش كه هر گاه به كلام باز مي‌شد، صدها گل سخن پر معنا از آن مي‌ريخت. او كه لحظه‌اي آرام و قرار نداشت. در مجلس محرومان پيوسته بلوز بلند و شلواري بر تن داشت و در ساير اوقات مانتو و شلواري و چادر بر سر. اين انقلاب‌ صدها هنر داشت و يكي هم دستچين كردن آدميان بود. آنان كه رستگار شدند و خوشا به سعات هر كسي كه زودتر به اين صف پيوست. آنان مصداق آيه، «السابقون السابقون اولئك المقربون» شدند. خوشا به سعادت محبوبه كه در زمره مقربان جاي گرفت.
در پايان، آيه‌اي را زينب بخش كلامم مي‌كنم كه وقتي حزن فقدان محبوبه مرا از پاي در مي‌آورد، تفالي به نام قرآن زدم تا خداوند آرامم كند و اين آيه آمد.
«و اما الذين سعدوا ففي لجنه خالدين فيها ما دامت السموات و الارض الا ما شاء ربك عطاء غيرمجذوز.»
«و اما آنان كه سعادتمند شدند، در بهشت جاودان، مادام كه آسمان‌ها و زمين باقي است، بمانند، مگر آنچه خداوند خواهد عطا و بخششي است بي‌پايان»
پي‌نوشت‌ها:
1. سوره هود، آيه 108.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (1)

شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (1)


شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (1)






گفتگو با معصومه بزرگي
درآمد
شخصيت تأثيرگذار محبوبه به گونه‌اي بود كه شيوه تفكر و منش ديگران را تصحيح مي‌كرد بي‌آنكه كمترين شائبه تحميل و تحكم را در ذهن مخاطب بر جاي بگذارد، تأثيري كه ناشي از اعتقادي راسخ و تلاشي بي وقفه براي كشف حقايق بود؛ گوئي خود به خوبي بر اين امر آگاه بود كه فرصتش اندك است و راه، دشوار. در اين گفت‌وگو شمه‌اي از اين تلاش ارزشمند از زبان يكي از ياران وي به تفصيل نقل مي‌شود تا دريابيم كاروان عظيم انقلاب اسلامي بر شانه‌هاي كدامين فرزندان مخلص اين مرز و بوم به سر منزل مقصود رسيد.
نحوه آشنايي شما با محبوبه چگونه بود؟
آن موقع سيزده ساله بودم و محبوبه شانزده سال داشت. من كلاس اول راهنمايي بودم و براي اينكه بتوانم كار سياسي هم بكنم، به طور متفرقه يا به قول آن زمان، به صورت آزاد شبانه درس مي‌خواندم و تا آخر ديپلم به همين شكل درس خواندم. البته خانواده من مذهبي بودند و به خاطر جو خاص مدرسه‌ها، ترجيح مي‌دادند كه من به همين شكل درس بخوانم. محبوبه در دوره راهنمايي به مدرسه رفاه مي‌رفت، بعد كه رفاه را تعطيل كردند؛ به دبيرستان هشترودي مي‌رفت. برادر من با شهيد مالكي و شهيد اجاره‌دار در كارهاي مبارزاتي مشاركت داشت. ما در آن دوره به مسجد آقاي غروي به نام مسجد گلشن مي‌رفتيم. اين مسجد در محله سيداسماعيل است. در كوچه گلشن مي‌رفتيم. اين مسجد در محله سيد اسماعيل است. در كوچه گلشن يك مجموعه از حمام و مسجد بود و خيلي هم كوچه پر بركتي بود، از جمله خانه آقاي جلال آل احمد آنجا بود، خانه آيت‌الله مدرس يزدي آنجا بود، خانه آقاي غروي كه مبارزه سياسي هم بودند و خلاصه در سراسر كوچه عده زيادي از روحانيون و مبارزين سكونت داشتند و اين موضوع براي من خيلي جالب بود. من با محبوبه در مسجد غروي آشنا شد.
با توجه به اينكه سه سال با هم فاصله سني داشتيد، چطور شما را براي كارهاي مبارزاتي انتخاب كرد؟
اين هم براي خودش موضوع جالبي است. مي‌دانيد كه وارد شدن در كارهاي مبارزاتي در آن روزها خيلي سخت بود. كافي بود آدم را بگيرند، ديگر حسابش با كرام‌الكاتبين بود. بماند كه اساساً بچه ترسو هم بار مي‌آمدند و ممكن بود يك سوسك را به يك دختر نوجوان نشان بدهند، از ترسش همه چيز را بگويد، ولي نمي‌دانم چه جوري بود كه خداوند يك جرئت و نترسي عجيبي را توي دل ماها انداخته بود و كسي تصورش را هم نمي‌كرد كه من با آن سن و سال سرم توي اين كارها باشد.
محبوبه در آن مسجد چه فعاليت‌هايي داشت؟
خانه محبوبه قيطريه بود. همين خانه‌اي كه الان ساخته‌اند و در يكي از طبقاتش، برادر محبوبه سكونت دارد. بقيه‌شان از آنجا رفتند. آن موقع زمين‌هاي اطراف تپه‌هاي قيطريه ارزان بود. ما كه از خانه محبوبه مي‌آمديم بيرون، روي تپه‌هاي قيطريه پياده‌روي مي‌كرديم. خانه‌شان روي تپه‌هاي قيطريه بود و هيچ خانه‌اي جلو خانه آنها نبود. ما خانه‌مان ميدان خراسان بود. برادرم در مسجد غروي و با مبارزين همراه و دوست بود. در مسجد گفتند كتابدار مي‌خواهند و من رفتم. محبوبه در آنجا معلم قرآن بود.
اولين خاطره‌اي كه از محبوبه داريد چيست؟
درست روز اولي كه وارد مسجد شدم، محبوبه داشت پاي تخته قرآن درس مي‌داد. البته من خودم قرآن را از بچگي شروع كرده بودم، چون شاگرد مدرسه آيت‌الله فومني بودم. ايشان مبارزه را به ما ياد داد. مدرسه ملي بود. خيلي هم زرنگ بودم و شاگرد اول كل منطقه هم شدم. يادم هست كه توي مدرسه اصلاً عكس شاه به ديوارها نبود. مدرسه، خانه آباء و اجدادي آقاي فومني بود. يادم هست كه هر چند وقت بار بازرس مي‌آمد و تهديد مي‌كرد كه مدرسه را خواهد بست. ما در آن مدرسه، كلي سياست ياد گرفتيم. معلم كلاس پنجم، بعد از اينكه درس رياضي مي‌داد، قصه باغ ميرم را برايمان مي‌خواند و مي‌گفت بچه‌ها دست بزنيد و آن را مي‌خواند و به اين ترتيب مسائل سياسي را به ما ياد مي‌دادند. يادم هست كه من رساله امام مي‌بردم مدرسه كه بعد آقاي فومني گفتند نياور كه مدرسه را مي‌بندند. مادرم هم خيلي شجاع بود و مي‌گفت بچه من بايد احكامش را بلد باشد يا نه؟ از روي رساله امام ياد نگيرد، از كجا ياد بگيرد؟ انگار نه انگار كه داشتن رساله امام، جرم است! مادرم خيلي شجاع بود. پدرم هم با شهيد صالحي خيابان خراسان دوست بود كه از دوستان صميمي و نزديك شهيد اندرزگو بود. راستي از ويژه‌نامه اندرزگوي شما هم ممنونم. خيلي جالب بود. من خيلي از خاطرات را از زبان حاج خانم، همسر شهيد اندرزگو شنيده‌ام. خودم هم شاگرد مدرسه چيذر بوده‌ام و خاطرات زيادي را از حاج‌آقا درباره شهيد اندرزگو شنيده‌ام.
اولين تأثيري كه محبوبه روي شما گذاشت، چه بود؟
در يك جمله بگويم آراستگي، نظم و مهرباني‌اش فوق‌العاده بود. خيلي منظم بود. واقعاً نمي‌توانم نمونه‌اش را بياورم. در اوج مبارزات، لباس‌هايش مرتب و آراسته بودند. چادرش را كه در مي‌آورد، حتما به شكل بسيار منظمي تا مي‌كرد. چهره بسيار مليح و دلپذيري داشت و به خصوص وقار و متانتش به شدت انسان را تحت تأثير قرار مي‌داد.
صدا و لحنش هم گرمي خاصي داشت. وقتي هم كسي را مي‌ديد، در همان برخورد اول طوري رفتار مي‌كرد كه انگار سال‌هاست او را مي‌شناسد. آدم‌ خودش شك مي‌كرد كه نكند او را قبلاً ديده و با او آشنا شده و خبر ندارد. وقتي با آدم دست مي‌داد، تا تو دستش‌ را رها نمي‌كرد، او دستش را عقب نمي‌كشيد و بسيار گرم و صميمي دست مي‌داد.
بيشتر تحت تأثير چه كساني بود؟
به نظرم مادرش، مادرش خيلي زن مؤمن و درستكاري بود. پدرش را هم كه مي‌شناسيد. روحاني فهيم و روشنفكري كه در فاجعه 7 تير شهيد شد. محيط خانوادگي‌شان فوق‌العاده گرم و صميمي بود. واقعاً انسان از ارتباط با آنها لذت مي‌برد. با وجود اختلاف عقيده‌اي كه بين افراد خانواده‌ها وجود داشت، اما يك جور صميميتي هم بود كه انسان در محيط خانواده، احساس خلق‌تنگي نمي‌كرد. خانه محبوبه هم يك خانه گرم و صميمي و سرشار از انرژي بود كه آدم وقتي در آن قرار مي‌گرفت، واقعاً حالش خوب مي‌شد. محبوبه حاصل چنين خانواده‌اي بود، چون بچه‌هاي مذهبي آن موقع خدائيش همه اين جوري نبودند كه عقايد مخالف را تحمل كنند و صبور باشند و از كوره در نروند. محبوبه نتيجه تربيتي بود كه تفكر، صبر، مدارا و خوش‌خلقي جزو ذاتش بود. سواي اينها، خود محبوبه هم استعدادها و قابليت‌هاي ذاتي زيادي داشت كه از اين امكانات استفاده صحيح مي‌كرد. شما اگر به سير مطالعاتي‌اي كه محبوبه در اختيار بچه‌هاي مسجد و يا ديگر جمع‌ها مي‌گذاشت، دقت كنيد، متوجه مي‌شويد كه چقدر اين گزينش‌ها براساس اصول دقيق و محكمي صورت گرفته بودند. اين مطالعات به قدري جدي و درست بودند كه بچه‌ها واقعاً به وفاداري، وفاي به عهده، صداقت، نظم، پايداري و صفات انساني ايمان پيدا مي‌كردند و در آنها نهادينه مي‌شد. قرار ما در مسجد گلشن ساعت 6 صبح بود. حسابش را بكنيد كه محبوبه چه ساعتي بايد از قيطريه راه مي‌افتاد كه ساعت 6 مي‌رسيد، يك بار نشد كه او دير كند. يك بار يادم هست كه خودش را با وانت رسانده بود. يك چادر رنگي داشت كه هر وقت مي‌ديد شرايط مشكوك است، چادر سياهش را در مي‌آورد و در كيفش مي‌گذاشت و چادر رنگي سر مي‌كرد. اطرافيانش هم به نوعي سياسي بودند و خيلي چيزها را از آنها ياد مي‌گرفت، اما خودش هم زيركي خاصي داشت.
مصداقي از اين زيركي يادتان هست؟
با اينكه برادرم را مي‌شناخت، اما سعي مي‌كرد خودش هم در مورد من شناخت بيشتري پيدا كند. يك روز گفت مي‌خواهم بيايم خانه‌تان، يادم هست با دقت تمام به همه چيز نگاه مي‌كرد، انگار مي‌خواست از نوع زندگي‌مان بفهمد كه من چه جور آدمي هستم. در همان زمان من دو تا دوست داشتم كه بعدها آنها و دو تا خواهر و برادرشان به يكي از گروهك‌ها پيوستند، اما در آن زمان هنوز اين جور چيزها معلوم نمي‌شد. آنها به ظاهر، خيلي انقلاب‌تر از محبوبه به نظر مي‌رسيدند و تند و تيزتر هم بودند. وقتي از شرايط خانوادگي‌ آنها براي محبوبه تعريف كردم، خيلي صريح گفت بهتر است با آنها رابطه نداشته باشي. هر قدر هم آنها اصرار كردند شماره تلفن خانه محبوبه را بگيرند، نداد. در حالي كه به من كه مدت كوتاهي بود با او آشنا شده بودم و سنم هم كمتر بود، تلفنش را داد و خيلي راحت توانستم با او ارتباط برقرار كنم. حواسش خيلي جمع بود. مورد ديگر دقت و توجه زياد او به مسائل مذهبي بود و جذب و دفع افراد توسط او هم بر همين اساس بود.
از ويژگي‌هاي اخلاقي او مي‌گفتيد.
بچه‌هايي كه براي درس قرآن به مسجد مي‌آمدند، غالباً بچه‌هاي خانواده‌هايي بودند كه از منطقه‌اي كه نمي‌خواهم اسم ببرم به آنجا مهاجرت‌ كرده بودند. اينها غالباً سر و وضع بسيار ژوليده و كثيفي داشتند، به طوري كه خود من واقعاً رغبت نمي‌كردم با آنها دست بدهم، اما محبوبه با نهايت تواضع و گرمي با آنها دست مي‌داد. مهرباني و تواضع جزو ذاتش بود و به خودش نمي‌بست. ما هم به هر تقدير اين جور كارها را انجام مي‌داديم، اما اين كجا و آن كجا؟ نظم و ترتيبش هم كه مثال زدني است. كتابخانه مسجد هزارتايي كتاب داشت. در انتهاي آنجا، يك جايي بود به شكل تاقي‌هاي قديمي كه ما كتاب‌ها را آنجا مي‌گذاشتيم. يادم هست كه يك روز محبوبه يك جعبه استوانه‌اي شكل را آورد كه در آن يك دستمال مرطوب بود و داد به من و گفت هر وقت بچه‌ها دستشان را روي ميز گذاشتند و آن را لك كردند. مي‌توانم با اين دستمال، روي ميز را پاك كنم و ديگر منتظر نمانم كه روز تمام شود و آخر روز آنجا را تميز كنيم. براي آوردن آب بايد تا حياط مي‌رفتيم، چون تنها شيرآبي كه مسجد داشت، آنجا بود. من كتابداري و نحوه طبقه‌بندي كتاب‌ها را هم از محبوبه ياد گرفتم. كيف محبوبه براي خودش حكايتي بود. به قدري مرتب بود كه چشم بسته مي‌توانستي بگويي اسكناس‌ها را كجا گذاشته، بليط اتوبوس را كجا و همين طور لوازم و وسايل ديگر را اين قدر مرتب بود.
غير از قرآن درس دادن چه فعاليت‌هاي ديگري در مسجد داشت؟
به بچه‌ها كتاب مي‌داد كه بخوانند و خلاصه كنند و در واقع يك جور برنامه مطالعاتي براي آنها گذاشته بود. براي خودمان هم برنامه مطالعاتي جداگانه‌اي داشتيم.
چه چيزهايي را مي‌خوانديد؟
خودسازي امام را به صورت نوار بين خودمان دست به دست مي‌گردانديم. كتاب‌هاي شهيد مطهري خيلي چاپ نشده بودند و ما حتي كتاب شناخت را با نوار گوش مي‌داديم كه گمانم هنوز هم كه هميشه جزو برنامه مطالعاتي‌مان بود. محبوبه قرآن را طوري خوانده بود كه در حاشيه همه صفحاتش مطلب و سئوال نوشته بود. در صورتي كه در آن دوران اگر كنار قرآن مطلبي مي‌نوشتي و سئوالي مي‌پرسيدي، ‌زندان داشت.
فعاليت سياسي شما و دوستانتان در چه سطوحي بود؟
اعلاميه‌هاي امام را تكثيرو توزيع مي‌كرديم. تايپ دستي داشتيم و آنها را مي‌زديم و با دستگاه‌هاي پر سر و صداي استنسيل تكثير مي‌كرديم. در كل منطقه خانه‌مان، خودم اعلاميه‌هاي را توزيع مي‌كردم. گاهي مي‌رفتم روي پشت‌بام‌ها و از‌ آنجا اعلاميه‌ها را مي‌ريختم توي هوا كه برود داخل خانه‌ها و چه كيفي مي‌كردم.
مهارت محبوبه در ايجاد ارتباط با اقشار مختلف اجتماعي چگونه بود؟
بسيار عالي. نمونه‌اي را كه در ارتباط با بچه‌هاي قشرهاي خاص اجتماعي گفتم. كتابخانه مسجد را به نوعي مديريت مي‌كرد كه بسيار فضاي مطلوبي پديد آمد بود. اگر يادتان باشد در آن دوران عده‌اي بودند كه مي‌گفتند روحانيت سكوت كرده و مبارزه نمي‌كند و لذا با روحانيون ارتباط برقرار نمي‌كردند. پدر محبوبه روحاني بودند و با تمام روحانيون مبارز و روشنفكر ارتباط داشتند و محبوبه به خوبي از نقش آنها در تربيت كادرهاي اصيل و درست انقلابي خبر داشت، به همين دليل پل ارتباطي محكمي بين جوان‌ها و روحانيت زده بود و از اين طريق هم توانست خدمات ارزنده‌اي را انجام دهد. محبوبه بسيار به آقاي غروي كه خودشان مبارز بودند، احترام مي‌گذاشت و نهايت دقت را به خرج مي‌داد كه يك وقت فعاليت‌هاي سياسي او، خدشه‌اي به فعاليت‌هاي مسجد وارد نكند، چون آنجا پاتوق بچه مذهبي‌هاي مبارز هم بود. ما در مسجد همراه با آقايان جلسه مي‌گذاشتيم و جلسات بحث ديني سياسي داشتيم. برادرم و شوهرم هم در آن جلسات بودند. شوهرم مي‌گفت ما جلسات متعددي با خانم‌ها مي‌گذاشتيم، ولي وقتي محبوبه شهيد شد، من نمي‌دانستم او كدام يك از آنهاست. اين قدر مراعات مي‌كردند كه حتي يك بار به چهره ما كه هم بحث آنها بوديم، توجه نداشتند. به قدري ذهنمان مشغول مسائل مبارزاتي بود كه اصلاً نمي‌فهميديم روز و شبمان چگونه مي‌گذرد. حواسمان به اين نبود كه به اطراف خودمان نگاه كنيم. عجيب مقيد بودند كه خلاف احكام شرع عمل نكنند و واقعاً هم نمي‌كردند. به اعتقاد من همين خلوص و پاكي بچه‌ها بود كه باعث شد به رغم تعداد اندكمان بتوانيم موفق عمل كنيم. انسان واقعاً از گذران عمرش لذت مي‌برد. حالا كو آن شور و حال خوب؟ من معتقدم امام قلوب همه ما را تسخير كرده بود،‌ طوري كه سر از پا نمي‌شناختيم و جز رسيدن به هدف و انجام وظيفه، فكري نداشتيم.
نمي‌ترسيديد؟
مگر مي‌شد نترسيد؟ چند بار به مدرسه ما حمله كردند و ما از در پشتي فرار كرديم. اما اين طور نبود كه از ترسمان دست برداريم. فرداي آن، دوباره شروع مي‌كرديم. چند ماه آخر نزديك پيروزي انقلاب، منطقه‌اي كه ما فعاليت مي‌كرديم. يعني منطقه 14 پر از تانك بود.
اعلاميه‌ها را زير لباس‌هايمان پنهان مي‌كرديم و براي اينكه به ما شك نكنند، از جلوي روي آنها عبور مي‌كرديم. در تمام آن مدت بديهي است كه مي‌ترسيديم، منتهي به خاطر هدفي كه داشتيم روي ترسمان پا مي‌گذاشتيم. يك وقت‌هايي بچه‌هايم به من مي‌گويند چه روزگار خوبي داشتيد. به آنها و همه نوجوان‌ها مي‌گويم روزگار شما بهتر است. ما يك كلاس نهج‌البلاغه را با هزار بدبختتي و پنهانكاري بايد مي‌رفتيم. شما كه همه چيز در دسترستان است.
از ويژگي‌هاي محبوبه مي‌گفتيد.
صداقت، راستگويي، وفاي به عهد، وقت‌شناسي. وقتي مي‌گويم وقت‌شناسي، حساب دقيقه‌ها و ثانيه‌هاست. جوري با هم قرار مي‌گذاشتيم كه واقعاً‌ يك دقيقه پس و پيش نمي‌شد. اگر برايمان مشكلي پيش مي‌آمد و يكي دو دقيقه دير مي‌كرديم، بايد قراري را كه با خودمان مي‌گذاشتيم، انجام مي‌داديم، مثلاً من خودم روزه مي‌گرفتم، به همين دليل روي حرف همديگر حساب مي‌كرديم، بر خلاف حالا كه جلسه مهمي قرار است تشكيل شود و افراد گاهي نيم ساعت و يك ساعت دير مي‌آيند. انگار سروقت نيامدن و كاري را به موقع انجام ندادن نوعي تشخص شده و به امثال ما كه مقيديم سر وقت جايي باشيم، چپ چپ نگاه مي‌كنند. محبوبه با مباني اسلام به صورتي عميق و اساسي آشنا بود. در هيچ مسئله‌اي سطحي نبود. از نظر سياسي و مبارزاتي هم كه مدرسه رفاه جاي اين گونه افراد بود و دوستانش مي‌گويند كه او آنجا عملاً سردسته مبارزين بود. بسيار صميمي و در عين حال مدير و مدبر بود.
بچه‌ها در آن دوره و دوره جنگ خيلي زود بزرگ مي‌شدند.
درست است. من خودم گاهي به جبهه مي‌رفتم و با بچه‌هايي روبرو مي‌شدم كه از آمپول مي‌ترسيدند. به آنها مي‌گفتم اينجا حكايت گلوله و توپ و تانك است. نمي‌ترسيد؟ مي‌گفتند نه! حكايت اين فرق مي‌كند. با آن بچگي و نوجواني‌شان از حضور در جبهه ترسي نداشتند. مناعت طبع، ايثار و گذشت اين بچه‌ها در تاريخ بي‌نظير است. من مي‌ديدم كه توي بيمارستان، گاهي يك كمپوت بود و اين زخمي‌هاي نوجوان، چطور آن را به يكديگر تعارف مي‌كردند و خودشان نمي‌‌خوردند. فكر مي‌كنم يك سفره پر بركتي بود كه خداوند براي مدتي آن را پهن و بعد هم جمع كرد. شايد هم خودمان قدر ندانستيم و با سهل‌انگاري‌هايمان اين نعمت را از خودمان گرفتيم. بچه هاي بسيار عجيبي بودند. من خاطرات باور نكردني و حيرت‌انگيزي از جنگ دارم كه اگر تعريف كنم كسي باورش نمي‌شود. چقدر خدا را شاكرم كه توانستم اين بچه‌ها و صحنه‌ها را ببينم.
از آخرين باري كه محبوبه را ديديد، چه خاطره‌اي داريد؟
من او را در روز 16 شهريور ديدم كه جزو انتظامات راه‌پيمايي بود. يادم هست برادران نماز عيد فطر و راه‌پيمايي را به عهده داشتند. محبوبه يك عينك دودي زده بود. موقعي كه گاز اشك‌آور زدند، او را ديدم و بعد هم ديگر او را نديدم و فقط تلفني با او صحبت كردم. قرار شد من و خانم آيت‌اللهي و محبوبه در روز جمعه 17 شهريور برويم ميدان شهدا. قرارمان ساعت 8 بود. خانم آيت‌اللهي خانه مادرشان كنار پمپ بنزين نزدك ميدان شهداست. محبوبه صبح زود راه مي‌افتد كه به راه بندان نخورد. محبوبه با خانم آيت‌اللهي مي‌رود. به او مي‌گويند صبحانه بخور كه نمي‌خورد. احتمالاً روزه بوده است. خانم آيت‌اللهي مي‌گويد بايست لباس بپوشم و بيايم. محبوبه مي‌گويد من مي‌روم سري مي‌زنم ببينم چه خبر است و بر مي‌گردم. خانم‌ آيت‌اللهي مي‌گويد فاصله‌اي نشد كه صداي رگبار تيراندازي آمد.
شما چطور از شهادت محبوبه با خبر شديد؟
دنبالش مي‌گشتيم كه پيدايش نكرديم. ظاهراً اول جنازه‌اش در يك خانه‌اي بوده و بعد مي‌برند به يك مسجدي و فرداي آن روز فهميديم كه شهيد شده. البته همان روز 17 شهريور حدس زده بوديم، چون محبوبه به آن وقت‌شناسي و مرتبي، پيدايش نشد، اما فرداي آن روز، شهادتش محرز شد و جنازه‌ را تحويل دادند.
چه حسي داشتيد؟
خيلي عجيب بود. همين حالا هم وقتي فكر مي‌كنم برايم خيلي سنگين است. عكس بزرگش هنوز روز تاقچه اتاقم هست و بچه‌هايم هم او را خوب مي‌شناسند. هميشه با او حرف مي‌زنم و به او مي‌گويم خوش به حالت كه رفتي.
چه تأثيري در زندگي شما دارد؟
همه جا هست و كمك مي‌كند. من در يك خيريه كار مي‌كنم و يك بنده خدايي دو فرزند دارد كه يكي‌شان جزو نخبگان و از برندگان جشنواره خوارزمي است. او با قلاب‌بافتني اين بچه‌ها را اداره مي‌كرد تا اينكه تصادف كرد و از كمر به پايين فلج شد. از طرف صندوق آن قدري به او مي‌دهند كه نان بخور و نميري تهيه كند و پولش به اجاره نمي‌رسد. دعا كردم امكاني فراهم شود كه بتوانيم برايش خانه‌اي بخريم و از روح محبوبه كمك خواستم و همين طور شد و حالا داريم برايش خانه مي‌خريم. خيلي با محبوبه رفيقم. دختر من هم با آنكه او را نديده، خيلي خوب او را مي‌شناسد. آن اوايل يك بار هم خوابش را ديدم كه به من گفت بيا برويم.
آيا به نظر شما محبوبه و امثال او درست معرفي شده‌اند؟
ابداً. هيچ تلاشي هم در اين جهت نمي‌شود، اين همه انيميشن‌هاي بي‌محتوا درست مي‌كنند، يكي از آنها را به اين بچه‌ها اختصاص نمي‌دهند. كارهايي هم كه مي‌كنيم مقطعي هستند. يك وقت‌هايي كساني را جوري معرفي مي‌كنيم كه حتي ماها كه آنها را ديده و با آنها زندگي كرده‌ايم، امر بر ما مشتبه مي‌شود كه نكند اشتباه فهميده‌ايم يا اصلاً اين آدم، آن كسي كه ما ديديم نيست. خيلي بد دفاع مي‌كنيم، در حالي كه آدم‌هايي كه آنها را ديده‌اند، هنوز زنده‌اند و مي‌شود از آنها اطلاعات دست اولي را به دست آورد.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (2)

شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (2)


شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (2)






گفتگو با مريم حيدرعلي
درآمد
انقلاب اسلامي و بعدها عرصه دفاع مقدس در دامان خود نوجوانان و جواناني را پروراندند كه تدبير و پختگي آنان، شگفت‌آور و بي‌سابقه است، آن گونه كه در حيات كوتاه و پر بار آنان گاه مي‌توان نشانه‌هاي درخشاني از سال‌ها تجربه و پختگي مبارزاتي
از آشنايي خود با محبوبه بگوييد.
اول راهنمايي بود كه به مدرسه رفاه رفتيم. در آنجا جو مذهبي و سياسي عجيبي حاكم بود و بچه‌هاي كلاس هر كدام متعلق به خانواده هايي بودند كه به نوعي درگير مسائل سياسي بودند و يا از اقوامشان كسي در زندان بود،‌ به كلاس دوم راهنمايي كه رفتيم، معلم‌هاي ما هم كساني بودند كه فعاليت‌هاي گسترده مذهبي و سياسي داشتند و يكي تا از آنها با بچه‌ها كار مي‌كردند. سالي كه مدرسه را بستند، من كلاس سوم راهنمايي بودم. آنها از كلاس دوم و سوم عده‌اي را انتخاب كرده بودند و پنجشنبه‌ها در مدرسه نگه مي‌داشتند و آموزش مي دادند. بعدها فكرش را كه مي‌كردم مي‌ديدم ما بچه بوديم و حواسمان نبود. آنهايي كه اين كار را كردند، چطور جرئت كردند در آن جو پليسي عده‌اي نوجوان را آموزش بدهند. بالاخره خبر اين كلاس‌هاي فوق‌برنامه به گوش دستگاه رسيد.
چه آموزش‌هايي مي‌دادند؟
دفاع شخصي و كارهايي از اين قبيل بود. اعلاميه مي‌آوردند و برايمان مي‌خواندند و درباره رژيم روشنگري مي‌كردند.
گزينش اين بچه‌ها بر چه اساسي بود؟ آيا فكر نمي‌كردند در اين ميان كسي خبرچيني كند؟
براساس شناختي كه از خانواده‌ها داشتند و خود دانش‌آموز را هم زير نظر مي‌گرفتند.
نتيجه اين اقدام چه بود؟
همان سال يكي از معلم‌ها را گرفتند. محبوبه متحدين و آلادپوش هم معلم‌هاي مدرسه رفاه بودند كه آنها را هم گرفتند. در آن هسته‌هايي كه ايجاد كرده بودند، هسته‌هاي مطالعاتي و امثالهم، آدم‌هاي با تجربه‌اي مثل اينها مسئوليت داشتند و همكلاس آذر رضايي هم بوديم كه به تبع خانواده‌اش، در مسائل سياسي وارد بود.
عمدتاً چه كتاب‌هايي مي‌خوانديد؟
كتاب‌هاي دكتر شريعتي و خبرنامه‌هايي كه اين بچه‌ها مي‌آوردند.
مدرسه رفاه را كه بستند، شما كجا رفتيد؟
سوم راهنمايي كه مدرسه رفاه بسته شد، بچه‌ها پراكنده شدند. در دبيرستان بود كه همگي در هشترودي جمع شديم و آنجا انجمن اسلامي را راه انداختيم و شروع به فعاليت مي‌كرديم. جو هشترودي طوري بود كه مي‌گفتند ساواكي‌ها زيادند، ولي بچه‌هاي مذهبي تلاش كردند و اوضاع را تحت كنترل خودشان گرفتند. اين شهرت هم بين مسئولين مدارس افتاده بود كه مدرسه رفاه خرابكار تربيت مي‌كند و حالا كه چند تا از شاگردان سابق رفاه دوباره دوره هم جمع شده بوديم، حساسيت زيادي نسبت به ما خرج مي‌دادند. در مدرسه رفاه آنهايي كه كه به ما آموزش مي‌دادند؛ خودشان واقعاً به شكل جدي درگير مسائل سياسي بودند و اغلبشان هم بعداً زنداني يا كشته شدند. در مدرسه هشترودي كه بوديم از نظر سياسي تحت تأثير آذر رضايي بوديم كه همه او را مي‌شناختند و حسابي هم حواسشان به او بود كه كاري نكند. هنوز بحث التقاط منافقين مطرح نشده بود. البته آذر به شدت درگير مسائل خانوادگي بود، چون خواهر و مادرش زنداني بودند و عملاً همه مسئوليت‌ها به گردن او افتاده بود و به همين دليل نمي‌توانست فعاليت سياسي بكند، ولي چون ساواك دنبال صديقه رضايي مي‌گشت، آذر هم دائماً زير ذره‌بين بود و ماهايي هم كه از قبل با او دوست بوديم، تقريباً تحت نظر بوديم. محبوبه از نظر فكري ده سر و گردن از همه ما بالاتر بود و آن قدر توانايي و شناخت داشت كه جذب هيچ گروه و دسته‌اي نمي‌شد و از كسي هم تأثير نمي‌گرفت. بعدها كه ما هم كم و بيش وارد مسائل فكري و مبارزاتي شديم، تازه فهميديم چيزهايي را كه داريم مي‌خوانيم و مي‌فهميم، محبوبه سال‌ها قبل بلد بوده است، در حالي كه وقتي توي مدرسه رفاه بوديم، تصور مي‌كرديم او با سئوالات پيچيده‌اي كه مي‌پرسد، قصد خودنمايي دارد، ولي در واقع‌ او سال‌ها از ما جلوتر بود. محبوبه خيلي هوشيار بود و جوري لباس مي‌پوشيد كه كسي به او شك نكند و نفهمد كه فعاليت سياسي مي‌كند. ما به او مي‌خنديديم كه چرا مثل همه كساني كه ادعاي مبارزه مي‌كردند، لباس نمي‌پوشد، ولي بعدها فهميديم كه از ميان همه ماها، واقعاً اين او بود كه داشت مبارزه مي‌كرد و با نهايت هوشمندي، كاري هم نمي‌كرد كه به او شك كنند و گير بيفتد. در هر حال ما تازه كلاس سوم دبيرستان بود كه فهميديم اوضاع از چه قرار است، اما محبوبه از همان دوران راهنمايي حواسش جمع بود.
به نظر شما اين پختگي حاصل چه‌ چيزهايي بود؟
اولاً خانواده و محيط خانوادگي، علت بسيار مهمي در شكل‌گيري شخصيت محبوبه بود، بعد هم نظم و انضباطي كه در همه امور داشت و رعايت مي‌كرد. خانواده‌اش مي‌گفتند كه محبوبه هميشه جدي بوده و هيچ وقت بچگي نكرده، بسيار فكور و اهل مطالعه بود.
دغدغه‌هايش چه بودند؟
دغدغه‌ دين را بسيار زياد داشت و مسائل مذهبي را هم به شدت رعايت مي‌كرد. مسائل سياسي را هم دقيقاً بر مبناي اصول ديني ارزيابي و تحليل مي‌كرد. خيلي ذهن روشن و دقيقي داشت. او هميشه سعي مي‌كرد از نظر فكري، خيلي خودش را قوي كند. بعدها فهميديم كه از طريق شهيد مالكي و شهيد بهشتي، دارد روي قرآن كار مي‌كند؛ بنابراين مي‌بينيد كه كارهاي اساسي مي‌كرد. كارهايي كه يك بچه‌ شانزده هفده ساله، كمتر به آنها مي‌پردازد. البته بچه‌هاي آن موقع به خاطر شرايط مبارزاتي جامعه، خيلي زود بزرگ مي‌شدند، همين طور هم در دوره جنگ. انصافاً با اغلب نوجوان‌هاي حالا قابل مقايسه نيستند.
با چنين توصيفاتي فقدان او موجب تأسف نيست؟
به نظر من هنوز خيلي جاي رشد و پيشرفت داشت و مسلماً مي‌توانست خدمات زيادي را انجام بدهد، اما از سوي ديگر، شهدا را خداوند انتخاب مي‌كند ما از وجود و حضور آنها محروم مي‌شويم، ولي خودشان به سعادت ابدي مي‌رسند. آنها لايق شأني بودند كه خداوند به آنها داد، اما جامعه از وجودشان محروم شد. بچه دوره راهنمايي در اين حد از تفكر و شجاعت، اگر مي‌ماند قطعاً مي‌توانست منشأ اثر باشد، چون پديد آمدن انساني مثل محبوبه حاصل محيط خانوادگي، شرايط اجتماعي و استعدادهاي ذاتي خاصي است كه به اين سادگي‌ها، ‌يك جا جمع نمي‌شود.
از ويژگي‌هاي اخلاقي و رفتاري او چه خاطراتي داريد؟
بيشتر مطالعه مي‌كرد و كمتر در جمع بچه‌ها حضور پيدا مي‌كرد. در دوره راهنمايي كه اصلاً هيچ يك از ما تفكر و احوالات او را درك نمي‌كرديم و او هم تلاشي براي اينكه به هر نحو ممكن در جمع ما باشد، نمي‌كرد. در دوره دبيرستان يك كمي ارتباطش با ما بيشتر شد، چون به هر حال ما تا حدي متوجه اوضاع و شرايط شده بوديم و فعاليت مي‌كرديم. دنياي ما واقعاً با او فرق داشت. ما مشغول بازي بوديم و هفت‌سنگ بازي مي‌كرديم و او كه هميشه وجودش سئوال بود؛ دائماً در اطراف معلم‌ها مي‌پلكيد و از آنها سئوال مي‌كرد و ما اين را مي‌گذاشتيم به حساب خودشيريني و حواسمان نبود كه محبوبه دارد پله‌ها را چهار تا يكي بالا مي‌رود و دغدغه‌هايش مربوط به سنش نبودند. همه كارهايي را كه ما تازه در دبيرستان شروع كرديم، او در سال‌هاي راهنمايي انجام داده بود. واقعاً سنش با تجربه‌ها و به خصوص استقلال و قدرت فكري‌اش نمي‌خواند.
تأثير محبوبه در زندگي خانوادگي شما چه بود؟
من با آذر رضايي رابطه عاطفي بسيار عميقي داشتم و دل كندن از او و جدا شدن از او، از يك طرف برايم بسيار دشوار بود و از طرف ديگر احساس مي‌كردم خداوند نعمت بزرگي را به من ارزاني داشته. آشنايي با محبوبه و از طريق او آشنا شدن با مفاهيم عميق ديني و نگاه جامع‌تر و واقعي تر به مسائل، در رسيدن به اين استقلال فكري و عدم وابستگي به افراد و جريانات، آن هم در سنين نوجواني، از نعمت‌هاي بزرگ زندگي من است. برادر شهيد فياض‌بخش شاگرد شهيد مطهري بودند و به ما درس مي‌دادند. كلاس در منزل خواهر ايشان تشكيل مي‌شد و بسيار به ما سفارش مي‌كردند كه دسته جمعي به خانه آنها نرويم كه كسي به ما شك نكند و به اين ترتيب درس مي‌خوانديم. انقلاب كه پيش‌آمد و تضادهاي گروهي، بارز و آشكارا شدند، اين پايه‌هاي قوي براي تقابل با آنها به كمك ما آمدند و من احساس مي‌كنم در آن تضادهاي شديد و فشار عجيب و گسترده گروهك‌ها، ما به سرعت رشد كرديم، چون ناچار بوديم پاسخ سئوالاتي را كه آنها برايمان ايجاد مي‌كردند، پيدا كنيم كه عقب نمانيم. الان احساس مي‌كنم كه متأسفانه انگار در ذهن جوان و نوجوان ما اصلاً سئوالي وجود ندارد كه دنبال جوابش برود. سطح مطالعه خيلي پايين آمده، آن هم به دليل اينكه پاسخ سئوالات جدي را فقط در كتاب مي‌شود پيدا كرد و سئوال جدي براي آنها مطرح نيست. نسل ما واقعاً خودش را به آب و آتش مي‌زد كه مثلاً بداند اين كلمه التقاط كه به كار مي‌برند يعني چه و يا چگونه بايد در مقابل تئوري‌هاي فريبنده چپي‌ها جواب داشته باشد و اعتقاد خودش سست نشود. آقاي فياض‌بخش بعد از شهادت استاد، گريه مي‌كرد و به ما درس مي‌داد و مي‌گفت، «من بايد كلاس‌هاي بيشتري بگذارم و افكار ايشان را بيشتر در جامعه نشر بدهم و دينم را به ايشان ادا كنم» ما در سال‌هاي 56 و 57 كه به خيال خودمان خيلي فعال شده بوديم و انواع و اقسام كلاس‌ها را مي‌رفتيم و به شدت مطالعه مي‌كرديم، فهميديم كه محبوبه همه اينها را در سال‌هاي 54 و 55 از سر گذرانده بود. با ايجاد انجمن اسلامي در دبيرستان، در واقع فعاليت‌هاي دوره راهنمايي او به بار نشست.
طبيعتاً‌ به واسطه پدرش به منابع اصيل هم دسترسي داشت.
بله، پدر و عموي محبوبه با بزرگاني چون شهيد بهشتي، شهيد باهنر و شهيد مفتح و... حشر و نشر داشتند و مسلماً غير از تأثير پدر و عموي محبوبه بر او، اين بزرگان هم در استحكام شخصيت او نقش داشتند.
آخرين باري كه با او صحبت كرديد كي بود؟
بعد از راه‌پيمايي عيد فطر، قرار راه‌پيمايي 17 شهريور را گذاشتيم كه خبر دادند حكومت نظامي است و نرفتيم.
در برخي از مقالات و صحبت‌ها مي‌گويند كه در روز 17 شهريور محبوبه را نشان كرده بودند و زدند. اين برداشت به نظر شما چقدر صحيح است؟
بعيد مي‌دانم. اولاً محبوبه به قدري هوشمندانه و دقيق رفتار مي‌كرد كه در روزهاي اوج قدرت ساواك، كسي نتوانست متوجه شود كه او مشغول چه كاري است. بعد هم در روز 17 شهريور، اوضاع بسيار آشفته بود و افراد بسيار زيادي شهيد شدند. مضافاً‌ بر اينكه از هوا و توسط هليكوپتر هم تيراندازي مي‌شد، بنابراين بعيد مي‌دانم قضيه به اين صورت كه او را نشان كرده باشند، بوده باشد.
تأثير شهادت او در دبيرستان چه بود؟
بعد از شهادت او گلدان زيبايي را تهيه كرديم و روي صندلي او گذاشتيم و در طول سال از آن مراقبت مي‌كرديم. هر معلمي كه مي‌آمد و مي‌پرسيد فلسفه گلدان چيست، برايش توضيح مي‌داديم و همين بهانه‌اي شده بود براي يادآوري نام و خاطرات محبوبه. تأثير شهادت او بر همسن و سال‌هاي او در سال 57 بسيار زياد بود. ما از شهادت محبوبه خيلي استفاده كرديم و بر برنامه‌ها و تبليغات انجمن اسلامي افزوديم و همين باعث شد بسياري از بچه‌هايي هم كه خانواده مقيدي نداشتند، تغيير روش بدهند و به جريان انقلاب بپيوندند. دائماً از خواهر و مادرش دعوت مي‌كرديم كه به مدرسه بيايند و با بچه‌ها حرف بزنند و صحبت‌هاي خودش و بعدها پدر شهيدش را به در و ديوار مدرسه مي‌زديم.
سال‌ها از شهادت محبوبه گذشته. به نظر شما آيا او را خوب معرفي كرده‌اند؟
خير، او هم مثل بسياري از شهداي ديگر، بخش اعظم شخصيتشان براي جامعه تبيين نشده است. اينها در حياتشان هم دوست نداشتند كسي آنها را بشناسد و شايد اين ناشناس ماندن، بخشي از شخصيت و حيات آنها باشد. محبوبه به هيچ وجه در همان موقع هم كسي نبود كه بخواهد خودي نشان دهد. ما هر چقدر هم در معرفي او تلاش كنيم، حق مطلب را نمي‌توانيم ادا كنيم؛ مضافاً براينكه تمام برنامه‌هاي اينها مخفي بوده و حتي خانواده‌هايشان هم خبر نداشتند، مگر اينكه هر كسي يك بخشي از شخصيت و زندگي او را بگويد كه كنار هم چيده شوند و تصوير نسبتاً كاملي از محبوبه به دست بيايد.
آيا شما خودتان از محبوبه چيزي در ارتباط با اشتياق براي شهيد شدنش شنيده بوديد؟
مستقيماً درباره شهيد شدن خودش حرف نمي‌زد. اما اين مسئله برايش حل شده بود و ترسي نداشت. او مي‌دانست كه به هر حال در راهي قدم گذاشته كه با خطرات فراواني همراه است. من هيچ وقت تزلزل و ترديدي در او نديدم. به هيچ وجه به كارهايي كه از سر بي‌فكري انجام مي‌شدند، موافق نبود. بسيار شجاع بود. در آن شرايط دشوار، تا انسان به يقين نمي‌رسيد، نمي‌توانست حركت درستي بكند. محبوبه عميقاً به راهي كه انتخاب كرده بود، اعتقاد داشت. او به مرحله‌اي رسيده بود كه هيچ چيزي در او تزلزل ايجاد نمي‌كرد. خيلي جلوتر از ديگران بود. غير از تأثير خانواده، خودش هم بسيار تلاش مي‌كرد كه جواب سئوالاتش را پيدا كند.
بعد از شهادت او، شبيه به او كسي را ديديد؟
نه به طور كامل. بخش‌هايي از شخصيت او را در ديگران ديدم، ولي نه همه‌اش را. شهيد مطهري را ببينيد. دست است كه برخي از ويژگي‌هاي ايشان در ديگران هم بوده و هست، ولي همه آنها يكجا در ايشان ديده مي‌شد. محبوبه هم نسبت به سنش آدم بسيار پخته، فكور و با تجربه‌اي بود. شرايط هم فرق مي‌كرد.
شرايط براي محبوبه فراهم‌تر بود يا براي كساني كه الان به راحتي مي‌تواند جواب سئوالاتشان را پيدا كنند؟
به نظر من لقمه حلال خيلي مهم بود. محيط پاك و تقيد به مسائل ديني خيلي اثر داشت. دشواري‌ها هم خيلي مؤثر بودند. به نظر من آفتي كه به جان جوان‌هاي حالا افتاده اين است كه همه چيز به راحتي در دسترسشان است و براي به دست آوردن آنها زحمت نمي‌كشند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (3)

شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (3)


شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (3)






گفتگو با جميله ويسي‌زاده
درآمد
استقلال فكري و پيگيري مستمر كارها، در كنار نظم و انضباطي آهنين، تاثيري را به همراه دارد كه پيوسته در ياد دوستان شهیده محبوبه دانش باقي مانده و بسياري از رفتارهاي آنان را رقم مي‌زند. يادآوري اين توانائي‌ها در عين حال كه با شادماني همراه است، دريغي دردناك را نيز در دل كساني كه با شهيد انس و الفتي داشته‌اند، مي‌نشاند، دريغي كه اين گفت‌وگو نيز عاري از آن نيست.
از نخستين روزهاي آشنايي با محبوبه بگوييد.
ما در مدرسه رفاه همكلاس و بعد هم، هم سرويس بوديم. بسيار دختر متفاوتي بود. مدرسه رفاه كاملاً يك جاي سياسي بود. مدير مدرسه همسر مرحوم حنيف‌نژاد بود. يادم هست كه عزادار هم بود. خانمي به اسم ميرخاني بود كه همسر موسوي لنگرودي (شاعر) بود، خانم بوستان بود. خانم خير كه معلم ديني بود كه موقعي كه كميته مشترك را در تلويزيون نشان مي‌دادند، ايشان خاطراتش را از آنجا مي‌گفت. كادر مدرسه از اين نوع افراد تشكيل مي‌شد.
پس درس تعطيل بود؟
نه، واقعاً درس هم مي‌خوانديم. آن زمان فضا طوري نبود كه به بچه‌ها ميدان داده شود كه هر سئوالي را بپرسند، ولي در مدرسه رفاه كاملاً به ما ميدان داده مي‌شد، چون اساساً بچه‌هاي آن مدرسه يا فرزندان افراد سياسي بودند؛ اعضاي خانواده‌شان را از دست داده بودند و يا آنها زندان بودند. مثلاً ما با آذر رضايي همكلاس و دوست صميمي بوديم و تازه وقتي از مدرسه بر مي‌گشتيم، با تلفن با هم حرف مي‌زديم. يك روز آذر گفت، «برو روزنامه بخر. يك خبر جالب در آن نوشته.» من به پدرم گفتم، ايشان رفتند و روزنامه را خريدند. وقتي برگشتند ديدم مي‌زنند روي پيشاني‌شان كه رژيم، رضا رضايي را كشته. دائماً در معرض اخبار سياسي بوديم. يادم هست عده‌اي از بچه‌هاي دوم و سوم راهنمايي را دستچين كرده بودند و صبح‌هاي پنجشنبه كاراته و ورزش‌هاي رزمي ياد مي‌دادند. در واقع داشتند براي آينده، كادرسازي مي‌كردند.
شايد اگر احتياط بيشتري مي‌كردند، مدرسه رفاه بسته نمي‌شد.
يك دختري بود در كلاس دهم كه خيلي مورد وثوق مدرسه بود و بعد حرفش درآمد كه او ساواكي است، البته آنجا خيلي راحت به همه مي‌گفتند ساواكي، چون فضا خيلي سياسي و سنگين بود. كافي بود كه مثلاً پدرت كارمند دولت باشد؛ مدتي طول مي‌كشيد تا ثابت كني ساواكي نيستي! كارمند دولت بودن پدر، در آن مدرسه ايجاد شك و ترديد مي‌كرد، چون هر نوع همكاري با رژيم، مردود بود و البته همگي هم كه شرايطي نداشتند كه بتوانند براي خودشان كار و كاسبي مستقلي داشته باشند. افراط‌ هاي ناشي از جو سنگين مبارزاتي بود كه واقعاً مورد قبول خيلي از مبارزين واقعي هم نبود. به هر حال خبر اين جلسه‌ها توسط يكي از بچه‌ها كه پدرش بازاري بود توي بازار پيچيد و بعد مدرسه رفاه را بستند، بعد يكي يكي كلاس‌هاي راهنمايي و دبستان را بستند. بعدها همگي دسته جمعي رفتيم هشترودي.
چه ويژگي بارزي در محبوبه مي‌ديديد؟
ما همگي توي جو سياسي رشد كرده بوديم و به هر حال اهل مطالعه بوديم، ضد رژيم بوديم، ولي محبوبه خيلي عميق‌تر و جلوتر از ما بود. آن روزها كتاب‌ها خيلي مرزبندي نداشتند. يادم هست كتابي بود كه گمانم «زردپوستان سرخ» نام داشت و درباره مائوئيست‌ها نوشته بود. هر جور كتابي را كه به نوعي انقلابي بود و به دستمان مي‌رسيد، مي‌خوانديم و يا آن روزها همه‌مان فيلم گوزن‌ها را به عنوان فيلم سياسي رفتيم و ديديم و تحليل هم مي‌كرديم، اما تحليل‌هاي محبوبه واقعاً‌ بديع و عميق بودند. دچار احساسات نمي‌شد. خيلي جلوتر از همه ما بود.
علت اين سبقت گرفتن از ديگران را چه مي‌دانيد؟
خداوند به بعضي‌ها استعداد و درك خاصي مي‌دهد. اگر خانواده را در نظر بگيريم، پدرش خدا رحمتشان كند، آدمي فرهنگي بودند و اساساً جو خانه يك جو سياسي فرهنگي بود، اما محبوبه در خانواده خودشان هم از همه پيش بود. بسيار اهل مطالعه و جدي بود و كودكي و نوجواني ديگران را نداشت. اهل ورزش و جنب و جوش بود، اما يك جور استعداد مديريت و رهبري بقيه را داشت. همه چيز را خيلي عميق مي‌فهميد. شهيد مالكي‌ها از اقوام ما هستند و من بعد از شهادت محبوبه، تازه متوجه شدم كه او به اين گروه وصل بوده و سير مطالعاتي و مبارزاتي خود را از اين مسير هم ادامه مي‌داده، در حالي كه از نظر سني ده دوازده سال از آنها كوچك‌تر بود. در سال 57 كه مي‌خواستيم در مدرسه هشترودي نمايشگاه بگذاريم و شهيد مالكي‌ها آمدند، با آنكه هم آنها و هم محبوبه سعي داشتند جوري رفتار كنند كه ديگران متوجه ارتباط محبوبه با گروه آنها نشوند، ولي من متوجه شدم. وقتي هم محبوبه شهيد شد و مادرشان زنگ زدند، من با جواد مالكي صحبت كردم و ديدم كه خبر دارد كه محبوبه كشته شده است.
تصويري را كه از محبوبه در ذهن داريد توصيف كنيد.
محبوبه پيشتاز بود. او بهتر از بقيه مي‌ديد، بهتر از بقيه مي‌فهميد و كلاً هميشه جلو بود. هنوز هم اين عقيده را دارم. آخرين باري كه محبوبه را ديدم، ماه رمضان قبل از شهادت او بود كه من رفتم خانه‌شان. نمي‌دانم مي‌خواستم اعلاميه بدهم، بگيرم يا چيز ديگري، درست يادم نيست. افطار شد و من ماند م. هميشه بحث‌هاي ما سياسي بودند. من ديدم محبوبه صحيفه سجاديه آورد و شروع كرد به خواندن. در آن زمان هم جلوتر بود، يعني اگر همه در فضاي سياسي سير مي‌كردند، او متوجه ريشه‌هاي بود و با خدا ارتباط عميق داشت. انگيزه او براي مبارزه، صرفاً مبارزه با استبداد نبود. مبارزه مي‌كرد، چون نسبت به يك تعهد دروني و ديني پايبند بود و براي خدا مي‌جنگيد. به اعتقاد من محبوبه شهيد شد، چون زمان وصل او فرا رسيده بود. ما آن روزها اصلاً درگير دعا و صحيفه سجاديه نبوديم. هر چه بود حرف از مبارزه و عمل و شعار ضد رژيم بود و ما دنبال مفاهيمي مي‌رفتيم كه بوي جهاد و مبارزه مي‌داد. او خيلي جلو بود و خيلي حيف شد. يك شخصيت جدي، محكم، فهميده و پيشگام بود.
از نظر ارتباط ‌هاي اجتماعي چگونه بود؟
سعي مي‌كرد همه را به ميدان بكشد. بچه‌ها را شناسايي مي‌كرد. يادم هست كه با بچه‌هايي كه مذهبي به نظر نمي‌رسيدند، به شكل هدفدار ارتباط برقرار مي‌كرد. حتي با خودش راكت تنيس مي‌آورد به مدرسه كه توي ذوق ماها مي‌زد و فكر مي‌كرديم قصد خودنمايي دارد، ولي او از همين طريق با بعضي از بچه‌ها دوست مي‌شد و به آنها آگاهي مي‌داد. هيچ كاري را بي‌برنامه و تصادفي انجام نمي‌داد. براي هر كارش، هدفي داشت. براي تكميل نمايشگاه‌ها و جلسات بحث و همه فعاليت‌هاي انقلابي در مدرسه، هميشه محبوبه پيشتاز بود.
در بحث‌هايي كه سر كلاس پيش‌ مي‌آمد، چه برخوردي داشت؟
خيلي سال گذشته و چيز زيادي يادم نيست، ولي محبوبه هيچ وقت خودش را جلو نمي‌انداخت و سعي نداشت جلب توجه كند.
معمولاً چه كتاب‌هايي مي‌خوانديد؟
كتاب‌هاي دكتر شريعتي، بعضي از كتاب‌هاي شهيد مطهري كه چاپ شده بودند، كتاب‌هايي كه درباره انقلاب‌هاي چين و كوبا و ويتنام چاپ مي‌شدند. بر مي‌گرديم گل نسرين بچينيم كه خيلي هم مشكل به دستمال مي‌رسيد.
مراوده خانوادگي هم داشتيد؟
چون منزلمان نزديك بود، دم در خانه همديگر زياد مي‌رفتيم.
فضاي خانوادگي محبوبه چگونه بود؟
يك جو فرهنگي مذهبي. مادرشان كه خدا رحمتشان كند، يك زن بسيار متين، با وقار و مهربان بودند. پدرشان را هم كه همه مي‌شناسند. يك انسان وارسته، فرهنگي و مؤمن. فضاي خيلي آرام و سالمي بود. پدربزرگ محبوبه هم با پدربزرگ من از قديم آشنا بودند و مادرم خيلي خوب اين خانواده را مي‌شناختند. پدربزرگ من بارفروش بودند، اما پدربزرگ محبوبه فرهنگي بودند و فضاي زندگي آنها كاملاً با ديگران متفاوت بود.
شما راه‌پيمايي عيد فطر را رفتيد؟
بله، خيابان شريعتي را تا انقلاب آمديم و بعد تا راه‌آهن رفتيم، طوري كه پاهايمان تاول زده بودند. يادم هست جلوي دانشگاه كه روي زمين نشستيم، يك عده شروع كردن به مرگ بر شاه گفتن كه شعار تندي بود كساني كه تظاهرات را هدايت مي‌كردند، گفتند كه اين كار را نكنيد. در روز شانزدهم هم پلاك‌هاي خيابان پهلوي را برداشتند و نوشتند مصدق و همان جا قرار راه‌پيمايي روز هفدهم شهريور گذاشته شد.
به ميدان ژاله رفتيد.
صبح بلند شديم برويم كه تلفن زنگ زد. من هميشه با پدر و مادرم مي‌رفتم. گمانم مادر محبوبه بود كه با اضطراب مي‌گفت از محبوبه خبر ندارم. ما همان موقع به جواد مالكي زنگ زديم و او گفت اين طرف‌ها اصلاً نياييد كه خيلي شلوغ است و بعد به ما خبر دادند كه محبوبه شهيد شده است. آنها خودشان جزو گردانندگان ماجرا بودند و زودتر از همه فهميدند.
تأثير شهادت محبوبه بر هم نسل‌هاي خودش چه بود؟
به هر حال مدرسه كه باز شد، در همه كلا‌س‌ها روي تخته، شهادت او را خبر داده بودند و چون همه او را مي‌شناختند و نوجوان هم بودند، قطعاً تأثير گذاشت. كلاً محبوبه نمادي از يك جريان بود كه آن جريان تأثير خودش را گذاشت. محبوبه از يازده دوازده‌ سالگي همه چيز را مي‌فهميد و با هدف شهادت حركت مي‌كرد.
روي زندگي خود شما چه تأثيري گذاشت؟
شب آخري كه پيش او بودم و صحيفه سجاديه را آورد، خيلي تحت تأثير نگاه او قرار گرفتم و اساساً دريچه جديدي بر زندگي من گشوده شد. هنوز هم وقتي ياد او مي‌افتم، اين تأثير را از ياد نمي‌برم. در زندگي فعلي، به هر صورت شخصيت‌هاي فراواني مطرح شدند و مي‌شوند و نمي‌توانم بگويم به اندازه آن روزها تحت تأثير او هستم. بعد كه جنگ پيش آمد، بيشتر وقتمان در قطعه شهدا مي‌گذشت، در حالي كه در اوايل انقلاب بيشتر به قطعه 14 مي‌رفتيم كه محبوبه در آنجا بود. من براي بچه‌ها از جنب و جوش و فعاليت او زياد حرف مي‌زدم.
آيا محبوبه به نسل جديد، خوب معرفي شده‌اند؟
به نظر من خيلي چيزها به نسل جديد، خوب معرفي نشده‌اند و اين منحصر به محبوبه نيست. آنها شهداي جنگ را هم خوب نمي‌شناسند. نتوانستيم درست الگوسازي كنيم.
آيا از فقدان محبوبه دريغ نمي‌خوريد؟
چرا، چون خيلي ويژه و برجسته بود و قطعاً مي‌توانست بسيار مؤثر باشد. كاملاً متفاوت بود. سرشار از انرژي و درك و شعور بود. بچگي‌هاي بقيه را نداشت. هميشه جلوتر بود و بقيه را دنبال خود مي كشيد.
دوست محبوبه بودن سخت است يا آسان؟
خيلي سخت است. آدم با مقايسه خود با او فاصله‌ها را مي‌بيند و درك مي‌كند. من خودم هميشه در همه كارها، قسمت‌هاي سخت را بر مي‌دارم، ولي خيلي سخت است كه انسان بدود و به كسي نرسد. محبوبه زمينه خاصي داشت. الان يكي از فرزندان من در زمينه‌اي علمي استعداد عجيبي دارد. محبوبه شانس آورد كه خانواده و مدرسه رفاه و ساير شرايط هم فراهم شد، ولي اينها براي رشد خيلي‌ها شد، چرا آنها محبوبه نشدند؟ خانواده محبوبه، درد ديگران را داشتن را به همه بچه‌هايش آموخت و همه آنها سعي كردند عليه ظلم مبارزه كنند، اما محبوبه وقت هدر نمي‌داد و برنامه‌اش كاملاً پر بود. واقعاً عنصر خاصي بود. براي ما حيف شد، ولي خودش راحت شد و جاي خوبي رفت. به اعتقاد من زمان و مكان برايش تنگ بود و وقتش رسيده بود كه پرواز كند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (4)

شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (4)


شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (4)

گفتگو با مريم مختارپور
درآمد
تاثيرگذاري و شخصيت‌هاي هوشمند، مومن و دلسوز، در هر سن و طبقه اجتماعي، از جمله نعماتي است كه هر كسي امكان بهره‌مندي از آنان را نمي‌يابد؛ اما دوستان شهیدهمحبوبه دانش از حضور گرامي او در زندگي خويش بسيار خرسندند، بدان گونه كه از پس سال‌ها هنوز هم شيوه‌هاي او را در بسياري از عرصه‌هاي زندگي خويش كارساز مي‌دانند.
چگونه با محبوبه دانش آشنا شديد؟
در سال دوم دبيرستان، دبيرستان هشترودي مي‌رفتم.
چه سالي؟
سال 56 بود و ما يك انجمن فعال داشتيم. سال اول را با خواهر بزرگ محبوبه و آذر رضايي، در مدرسه ديگري بوديم، بعد به هشترودي آمديم. آن دبيرستان ويژگي يك مدرسه اسلامي را نداشت، ولي عده‌اي از بچه‌هاي اسلامي آنجا جمع شده بودند و فعاليت مي‌كردند.
مسئولين مدرسه چه رفتاري داشتند؟
مخالفت مي‌كردند. مدرسه معاوني داشت كه دانش‌آموزي به اسم زنوزي را كه نمي‌دانم الان كجاست، مي‌گرفت و سرش را محكم به ديوار مي‌كوبيد و مي‌گفت، «چرا شعار مي‌دهي؟» نزديك به سي‌سال از آن زمان مي‌گذرد، ولي من هنوز آن صحنه‌ از يادم نمي‌رود. اكثر بچه‌هاي جمع ما متعلق به خانواده‌هاي سياسي اعم از چپ و راست بودند و يا دست كم بچه‌هاي سالم درسخواني بودند و محبوبه با شناخت خوب و دقيقي كه از اين گروه آخر پيدا مي‌كرد و مي‌دانست كه خط سياسي خاصي ندارند، با آنها كار مي‌كرد. محيط خانواده محبوبه، محيطي روشنفكرانه و مذهبي بود و پدر و عمويش فعاليت سياسي داشتند و بنابراين محبوبه از يك زمينه قوي و محكم مذهبي برخوردار بود. ما شايد آن موقع كمي سطحي‌نگر بوديم، ولي معلم‌هايي داشتيم كه ما را راهنمايي مي‌كردند و انجمن اسلامي مدرسه، آقايي به اسم ذوعلم و خانمي به نام حامي، فعاليت داشتند. مدرسه‌مان هم نزديك دانشگاه تهران بود و طبعاً تحت تأثير فعاليت‌هاي دانشگاه‌ هم بوديم و در راه‌پيمايي‌ها شركت داشتيم.
محبوبه در اين ميان چه نقشي داشت؟
هميشه كتاب‌هاي دكتر شريعتي و بعضي از كتاب‌هاي ديگر در كيفش بود. او خيلي با كارهاي روبنايي كار نداشت. يادم هست روپوش مدرسه ما يك بلوز مردانه و شلوار لي بود. به ما بچه‌هاي مذهبي اجازه داده بودند كه روي شلوار، يك سارافون بپوشيم و روسري سر كنيم. محبوبه با بچه‌هايي كه اين ظاهر مذهبي را نداشتند، كار مي‌كرد، از جمله دختري بود كه من الان عكسش را دارم و خانواده بي‌قيدي داشت و محبوبه توانست روي او كار فرهنگي كند و نتيجه هم داد. محبوبه اساساً معتقد بود كه از اين طريق بايد به نتيجه رسيد و اعتقادي به كارهاي كوتاه مدت نداشت. او يك خورجين صنايع دستي داشت كه توي آن كتاب مي‌گذاشت و بعد از مدرسه به مناطق جنوب شهر مي‌رفت و كتاب مي‌برد. اينكه كجا مي‌رفت، من نمي‌دانم، ما منزلمان تا يك جايي هم مسير بود و بنابراين وقتي مي‌خواست به جنوب شهر برود، متوجه مي‌شدم. آن روزهايي كه حكومت نظامي شده بود. ظاهراً يكشب كه مي‌خواست برگردد خانه، چند تا پليس به كفش‌هاي كتاني او مشكوك مي‌شوند. مريم كفش‌هاي پاشنه بلند شيكي مي‌پوشد و از جلوي آنها عبور مي‌كند و خلاصه جوري رفتار مي‌كند كه آنها ديگر به او شك نمي‌كنند و وقتي از منطقه خطر مي‌گذرد، دوباره كفش‌هاي كتاني‌اش را مي‌پوشد. محبوبه واقعاً به كاري كه مي‌كرد، اعتقاد داشت. ما هم اعتقادات مذهبي داشتيم، ولي مثل او نترس نبوديم. محبوبه وقتي به اين اعتقاد مي‌رسيد كه بايد كاري را انجام دهد، اگر سنگ از آسمان مي‌باريد، دست بر نمي‌داشت. بسيار مطمئن و راسخ بود.
از اين ويژگي‌هاي او خاطره خاصي داريد؟
مسير خانه ما تا يك جايي با هم بود. يعني تا خيابان طالقاني و شريعتي با من مي‌آمد. ما يك معلم شيمي داشتيم به اسم آقاي جهانگيري. كلاس‌هاي ما بر اساس حروف الفبا دسته‌بندي مي‌شدند و به خاطر نام خانوادگي، كلاس من و محبوبه جدا بود. كلاس كه تعطيل مي‌شد. من مي‌رفتم دم در كلاس او مي‌ايستادم تا بيايد. يك روز هر چه ايستادم، نيامد. خانه ما خيابان ويلا بود. يدرم شده بود و دلواپس بودم و هر چند دقيقه يك بار مي‌زدم به در و مي‌گفتم. «محبوبه! من ديرم شده. بايد بروم.» و او مي‌گفت، «بايست، آمدم» خلاصه بيست دقيقه نيم ساعتي گذشت و ديدم محبوبه از كلاس آمد بيرون و پشت سرش هم آقاي جهانگيري آمد. گفتم، «چرا اين قدر طول دادي؟»گفت، «آقاي جهانگيري سر كلاس به من بي‌احترامي كرد، ايستادم و با او بحث كردم و تا عذرخواهي نكرد، دست برنداشتم و اگر اين كار را نمي‌كرد، ده ساعت ديگر هم طول مي‌كشيد، اجازه نمي‌دادم از كلاس بيرون بيايد.» محبوبه اعتماد به نفس و اراده عجيبي داشت. من فكر مي‌كنم جز اينكه شخصيت انسان كاملاً شكل گرفته باشد، در آن سن نمي‌شود در برابر معلم‌ها، آن‌ هم معلمان آن مدرسه حرفي زد. تازه ما وضعيت خاصي هم داشتيم، چون با آذر رضايي هم دوست بوديم و او به خاطر وضعيت خاص خانواده و زنداني بودن خواهرش، كاملاً تحت نظر بود و تك‌تك رفتارهاي ما را مي‌پاييدند. يك بار هم او انشايي را سر كلاس خواند و او را گرفتند و زنداني كردند. در تأييد شخصيت محكم محبوبه اين خاطره يادم هست. يك بار سوار تاكسي شديم و نمي‌دانم راديو بود يا ضبط كه موسيقي پخش مي‌كرد. به محض اينكه نشستيم محبوبه با چنان لحن جدي و محكمي به راننده گفت آن را خاموش كند كه اصلاً جاي بحث و چند و چون براي راننده نگذاشت. به هيچ وجه مقدمه‌چيني نكرد و محكم‌ حرفش را زد. آن هم در شرايط كه كسي اين جور حرف‌ها را تحويل نمي‌گرفت.
به نظر شما چرا او چنين شخصيت محكمي داشت؟
اولاً شرايط خانوادگي و محيطي كه در آن بزرگ شده بود، خيلي اثرگذار و تعيين‌كننده بود و ثانياً به نظر من از نظر فكري و ذاتي هم استعدادها و ويژگي‌هاي خاصي داشت.
برنامه‌هاي روزمره او چه بود؟
برنامه‌ها را انجمن اسلامي مدرسه به ما مي‌داد، ولي گروه‌هاي ديگر هم به شدت فعال بودند. البته آن روزها بين بچه‌ها وحدت بيشتري وجود داشت، چون به هر حال فعال دشمن مشتركي داشتيم و همه نيروها در جهت مبارزه با رژيم شاه حركت مي‌كردند. يادم هست كه خيلي كار فكري مي‌كرديم، مخصوصاً روي بچه‌هايي كه خط فكري درستي نداشتند.
از نظر نظم و آراستگي چگونه بود؟ از نظر فكري چه مطالعاتي داشت؟
خيلي منظم و آراسته بود. بيشتر كتاب‌هاي دكتر شريعتي در اختيار ما بود و تك‌ و توك كتاب‌هاي شهيد مطهري هم به دستمان مي‌رسيد. من با محبوبه بيشتر در زنگ‌هاي تفريح و بيرون از مدرسه ارتباط داشتم. همه جور كتابي را مطالعه مي‌كرديم.
از راه‌پيمايي‌هاي قبل از انقلاب بگوييد.
يادم هست كه بچه‌هاي دبيرستان‌هاي خوارزمي و جاويدان و هدف مي‌آمدند پشت در مدرسه ما كه آخرين ايستگاهشان بود و بعد هم به دانشگاه مي‌رفتيم. آنها پشت در شعار مي‌دادند و ما هم از اين طرف جوابشان را مي‌داديم. در اين جور مواقع پليس سعي مي‌كرد وارد مدرسه شود. دبير زباني به اسم آقاي حمزه داشتيم كه از نظر فكري با ما موافق نبود، اما در مقابل پليس سينه سپر مي‌كرد و مي‌گفت، «اگر بخواهيد به بچه‌ها صدمه‌اي بزنيد، بايد از روي جنازه من بگذريد.» خيلي فداكاري مي‌كرد.
چگونه از شهادت محبوبه با خبر شديد؟
گمانم بعدازظهر آن روز بود كه مريم حيدرعلي به من زنگ زد كه محبوبه ميدان ژاله بوده و برنگشته. ظاهراً جنازه را به مسجدي برده بودند. محبوبه يك پيراهن چهارخانه آبي تن‌اش بود و او را از روي همان شناسايي كرده بودند. بعد هم كه او را در قطعه 14 كه مربوط به افراد ناشناس بود، دفن كردند.
به نظر شما شهادت محبوبه روي هم نسل‌هاي خودش و نسل‌هاي بعدي چه تأثيري داشت؟
به نظرم چون جنگ شروع شد و هشت سال گرفتار بوديم. خيلي روي شخصيت محبوبه‌ها كار نشد. شهيد فهميده را ببينيد كه خدا توفيق داد و امام او را توصيه كردند. درباره او همه جا صحبت مي‌شود، ولي از محبوبه كه او هم عضو آموزش و پرورش بوده، صحبتي نيست. الان كتاب‌هاي دوره ابتدايي و راهنمايي دبيرستان عوض شده و در آنها بعضي از شخصيت‌هاي معاصر مطرح شده‌اند، ولي از محبوبه به عنوان نماد شهداي هفده شهريور هيچ نامي برده نشده است. او واقعاً لياقتش را دارد كه هميشه مطرح باشد.
به اعتقاد من اين آدم‌ها دنبال نام نبوده‌اند. شايد بهتر باشد كليت قضيه را تعريف درست كنيم، بعد هر كسي كه در اين كليت قرار گرفت، قابل احترام مي‌شود و جامعه به شكلي طبيعي از او تجليل كند.
درست است. اميرالمؤمنين مي‌فرمايند اگر كسي تاريخ را درست بفهمد و تحليل كند، هيچ حادثه‌اي او را متحير و متعجب نمي‌كند. ما واقعاً احتياج به خانه تكاني ذهني و رفتاري داريم. چيزهايي را به عنوان ارزش به خودمان تحميل كرده‌ايم كه آن روزها ضد ارزش محض بودند. البته من معتقدم كه هميشه حقيقت، خود را بروز مي‌دهد. كساني كه تغيير موضع دادند و عوض شدند، به نظر من همان موقع هم به خاطر شرايط يك سري كارها را مي‌كردند. دردشان، درد مردم نبود. چيزي را كه به عنوان اعتقاد در انسان جا بيفتد، تغيير نمي‌كند. در مورد تأثير محبوبه پرسيديد، وقتي مهرماه شد و مدارس باز شدند، خواهر و مادرش آمدند و براي بچه‌ها صحبت كردند كه خيلي روي آنها تأثير گذاشت. دست كم تا وقتي كه ما ديپلم گرفتيم خيلي‌ها را ديديم كه تحت تأثير محبوبه تغيير روش دادند. يادم هست كه دختر فرمانده حكومت نظامي قم به مدرسه ما مي‌آمد و عجيب تحت تأثير شخصيت محبوبه قرار داشت. قبل از پيروزي انقلاب، با اينكه در مدرسه به ما اجازه آزادي كامل نمي‌دادند، باز هم مي‌شد كار كرد و در اين ميان محبوبه از همه فعال‌تر بود. ادب و اعتماد به نفس محبوبه بسيار تأثيرگذار بود.
روي زندگي خود شما چه تأثيري داشته؟
هميشه هست و براي بچه‌هايم از او حرف مي‌زنم و مي‌گويم كه اين كارها را كرد. بچه‌هاي من ويژگي‌هاي او را حفظ هستند. به عنوان يك همشاگردي مؤمن و شجاع و فهيم. درزندگي من بسيار مؤثر بود. او براي ما الگوي بسيار سازنده‌اي بود. هميشه در صحبت‌هايي كه با دوستان داريم، يادش با ما هست.
جايش خالي نيست؟
چون براي پيشرفت و رشد انقلاب شهيد شد، مثل همه شهدايي كه ويژگي‌هايي مشابه او دارند، جايشان خالي نيست، چون واقعاً با همت و پشتكار و خلوص اينها بود كه مي‌توانستيم انقلاب را پيش ببريم. تصورم اين است كه آنها به جايگاهي كه شايسته‌اش بودند، رسيدند و شهادتشان توانست آثار پربركتي را برجا بگذارد كه هنوز ما در سايه همان بركات مي‌توانيم زندگي كنيم. و گرنه با اشتباهات عجيب و غريبي كه انجام مي‌دهيم، معلوم نبود سرنوشتمان چه بشود.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (5)

شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (5)


شهيده محبوبه دانش در قامت يك دوست (5)






گفتگو با منصوره مرشدزاده
درآمد
تفكر، نظم، پيگيري و كار براي رضاي خدا، سرانجام محبوبه دانش را در عنفوان جواني و در روزهاي پر تب و تاب انقلاب به نتايجي رساند كه ديگران سال‌ها بعد و در دوران آرامش و پس از كسب تجارب بي‌شمار بدان دست يافتند و اين از شگفتي‌هاي حيات كوتاه، اما پربار اوست كه در اين گفت‌وگو بدان پرداخته شده است.
كجا با محبوبه آشنا شديد؟
در مدرسه رفاه، او يك سال از من كوچك‌ تر بود. من سوم راهنمايي بودم و او كلاس دوم بود. من ترجيح مي‌دهم بيشتر به تأثيري كه محبوبه روي من و نسل‌ ما گذاشت اشاره‌هايي داشته باشم. يادم هست كه بعد از نماز عيد فطر كه راه‌پيمايي شروع شد، هوا خيلي گرم بود و جلوي در بعضي از خانه‌ها آب گذاشته بودند و ما كه خيلي تشنه مي‌شديم، دائماً‌ مي‌ايستاديم كه آب بخوريم. راه‌پيمايان هم تا مسافت زيادي، خيلي نبودند و اين طور نبود كه اگر ما از آنها جدا بمانيم، اشكالي نداشته باشد. محبوبه اصرار داشت كه مقاومت كنيم و اين قدر دنبال آب خوردن نباشيم و از راه‌پيمايان عقب نمانيم.
آيا جلسات مطالعاتي هم داشتيد؟
بله، جلساتي بود كه در آنها تفسير قرآن كار مي‌كرديم. ما زير نظر خانه افسانه صدر كار مي‌كرديم كه همسرشان با شهيد مطهري ارتباط داشتند. در آن جلسه قرار شد در كنار پرتوي از قرآن و تفسير نوين، تفسيرالميزان هم بخوانيم كه ما فقط درصدي از آن را متوجه مي‌شديم. چند جلسه كه گذشت، متوجه شديم كه محبوبه چه از نظر فرهنگي و چه از نظر شيوه مبارزاتي به كلي با بقيه فرق دارد.
چه فرقي؟
محبوبه بيشر تحت تأثير مقالاتي بود كه در مجله‌اي كه اسمش يادم نيست و گمانم از طرف مكتب اسلام و براي نوجوان‌ها و جوان‌ها چاپ مي‌شد. شايد اسمش تربيت بود. درست يادم نيست. نويسنده مقاله‌هاع ص بود كه بعدها فهميديم آقاي علي صفايي حائري بودند. محبوبه تحت تأثير اين مقاله‌ها به نتيجه‌اي رسيده بود كه به نسبت سن و سالش خيلي عجيب بود و سعي مي‌كرد ما را هم متقاعد كند كه مثل او فكر كنيم. البته اين عادتش بود كه وقتي به حقيقتي مي‌رسيد، سعي داشت همه را متقاعد كند كه به آن حقيقت برسند.
به چه نتيجه‌اي رسيده بود؟
او به اين نتيجه رسيده بود كه ما به شدت دچار عمل‌زدگي شده‌ايم و بايد روي اعمالي كه انجام مي‌دهيم، فكر كنيم و ببينيم كه اين كارها اول روي خودمان و بعد روي جامعه‌مان چه تأثيري دارند. الان كه فكر مي‌كنم مي‌بينم واقعاً در آن شرايط سياسي و اجتماعي و در سن نوجواني، رسيدن به اين پختگي، شگفت‌آور بود. نهج‌البلاغه را هم با دقت و مكرر مي‌خواند و از خلال حرف‌هايش متوجه مي‌شدم كه به اين نتيجه رسيده بود كه ما بايد ببينيم كارهايي را كه مي‌كنيم چقدر در رشد ما تأثير دارند و ما را به كمال نزديك مي‌سازند. همه كارهايش مبناي ديني داشتند.
الان كه پس از سي‌سال به اين ديدگاه نگاه مي‌كنيم، مي‌بينيم اين شيوه فكر چقدر صحيح است، ولي اگر كسي اين ديدگاه را قبول نداشت و با او مخالفت مي‌كرد، چه واكنشي نشان مي‌داد؟ عصباني مي‌شد؟
عصباني كه نمي‌شد، ولي نهايت سعي خودش را مي‌كرد كه طرف مقابل را متقاعد كند. او به اين نتيجه رسيده بود كه هر كاري را كه به عنوان مبارزه انجام مي‌دهيم، نوعي عبادت است. زمان زيادي هم از رسيدن به اين نتيجه نگذشته بود كه به شهادت رسيد.
استاد شهيد مطهري و بسياري ديگر از نظريه پردازان انقلاب هم، انسان‌ها را به اين شيوه از تفكر تشويق مي‌كردند. آيا تحت تأثير استاد نبود؟
آن موقع با خواندن همان مقاله‌هايي بود كه با نام ع ـ ص در مي‌آمدند. ما با واسطه با افكار شهيد مطهري آشنا مي‌شديم، چون كتاب‌هايشان كه زياد چاپ نمي‌شدند. به هر حال يادم هست كه محبوبه حتي مطالعه را هم براي مدتي كنار گذاشت و به تفكر درباره اين موضوع پرداخت كه چگونه عمل كنيم كه هر حركتمان در جهت رضاي خدا باشد. احساسم اين است كه محبوبه اين قابليت را داشت و يك شبه ره صد ساله را طي كرد. در يك مقطع زماني ناگهان اين طور شد. مي‌گفت تمام اين كارهايي را كه با شتاب انجام مي‌دهيم، بايد براي مدتي كنار بگذاريم و به اين فكر كنيم كه اساساً‌ در كدام مسير هستيم و چرا اين كارها را مي‌كنيم و مي‌خواهيم به كجا برسيم. مي‌گفت مهم‌ترين اصل اين است كه هدف را گم نكنيم و بي‌راهه نرويم. فكر مي‌كنم چون خواهنده و طالب بود، خداوند مسير و هدف را به او نشان داد.
بيشتر چه نوع سئوالاتي را مي‌پرسيد و با چه كساني بحث مي‌كرد؟
با خانم زهره طبيب‌زاده خيلي بحث مي‌كرد. آن دو بحث‌هاي خيلي خوبي با هم داشتند. خانم طبيب‌زاده خيلي استدلالي فكر مي‌كرد و اهل دو دو تا چهار تا بود. ايده‌اي كه محبوبه داشت به نسبت زمان خودش پيش بود. محبوبه در مقابل منطق و استدلال صرف ايشان مي‌گفت كه از يك جايي به بعد نمي‌شود با استدلال پيش رفت. شعارش تزكيه قبل از تعليم بود و هميشه به اين آيه قرآن اشاره مي‌كرد كه، «يزكيهم و يعلمهم الكتاب» مي‌گفت اگر تزكيه نشويم. افزوده شدن علم نه تنها دردي از ما دوا نمي‌كند كه ابزار توجيه را به دستمان مي‌دهد. آن مقاله‌ها هم بر همين اساس نوشته مي‌شدند. خانم طبيب‌زاده مي‌گفت ما بايد مطالعات وسيعي داشته باشيم تا برسيم، محبوبه مي‌گفت بايد اول تزكيه شويم و خومان را بسازيم،‌ بعد به سراغ علم برويد و مطالعه كنيم.
با چنين تفكر عميقي اگر مي‌ماند چقدر مثمرثمر مي‌توانست باشد.
نمي‌دانم. خداوند به اين بندگانش عنايت خاصي هم دارد. به هر حال اين اوست كه مي‌داند سرنوشت انسان چه مي‌شود.
تأثير اين دوستي در زندگي شما چه بود؟
حالت پويايي و فعاليت او خيلي تأثيرگذار بود. هر وقت در جايي يا جلسه‌اي در كنارش بودم، تا مدت‌ها اين احساس در درونم بود كه بايد بيشتر مطالعه كنم و بدوم تا به او برسم. وجودش به همه اين حس را مي‌داد كه عقب افتاده‌اند و بايد خودشان را برسانند. خيلي فعال و خستگي‌ناپذير بود. اين ويژگي خستگي‌ناپذير بودنش براي خود من خيلي جاب بود و هر وقت با او مي‌نشستم، بعدش سعي مي‌كردم بروم و يك كاري بكنم.
خبر شهادت او را چگونه به شما دادند؟
نمي‌دانم چهلم يا سالگرد پدرم در اصفهان بود و من به آنجا رفته بودم و نتوانستم در تظاهرات 17 شهريور شركت كنم. گمانم الهه مجردي بود كه به من زنگ زد و اين خبر را داد.
اولين حسي كه داشتيد چه بود؟
خيلي دريغم آمد. به تازگي كتاب نهاد آرام جهان را خوانده و شايد ده درصد آن را فهميده بودم. وقتي به من زنگ زدند و خبر شهادت محبوبه را دادند،‌ يك مرتبه احساس كردم محبوبه ميوه‌اي بود كه رسيد و افتاد. همه ناراحت بوديم و تا مدت‌ها گريه مي‌‌كرديم، ولي از طرفي حسم اين بود كه وقتش بود كه برود. ماجراهايي كه بعد پيش آمد، مرا متقاعد كرد كه خدا خيلي دوستش داشت كه اورا برد.
آيا جرياني كه محبوبه نماد آن بود، به درستي معرفي شد؟
اوايل خيلي مطرح مي‌شد و روي هم نسل‌هايش تأثير مي‌گذاشت. مثلاً يادم هست كه خانم آيت‌اللهي زيست‌شناسي مي‌خواند و بعد از شهادت محبوبه، آن رشته را رها كرد و دنبال دروس حوزوي رفت و انصافاً خيلي هم خوب از پس كار برآمد. ايشان آخرين كسي بود كه صبح روز 17 شهريور او را ديده بود. ظاهراً بعد از شهادت محبوبه قرآن را باز مي‌كند و آيه 108 سوره هود مي‌آيد و ايشان به شدت تحت تأثير قرار مي‌گيرد. تا مدت‌ها پس از شهادت محبوبه خيلي بي‌تابي مي‌كرد. قطعاً در ديگران هم تأثير داشته، ولي اين مورد را خود من مشاهده كردم.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده فهيمه سياري در قامت يک فرزند

شهيده فهيمه سياري در قامت يک فرزند


شهيده فهيمه سياري در قامت يک فرزند






گفتگو با محبوبه اسم خاني
درآمد
برخورد شجاعانه مادر در برابر شهادت فرزندي چنين گرامي چيزي نيست که پس از سال ها از ياد تمام کساني که شاهد شکيبائي او در فقدان دخترش بوده اند، برود. او که با علاقه اي عميق از ويژگي هاي دخترش ياد مي کند، از شهادت او به عنوان سند افتخار خانواده نام مي برد و سعي دارد همچون آن روزهاي دشوار، باز هم بغضش را در گلو بشکند.
از کودکي او بگوييد.
نزديک محرم بود که به دنيا آمد. آن موقع تهران بوديم. تابستان ها مي رفتيم زنجان، خيلي بچه درس خوان، با اخلاق و مؤدب و مرتبي بود يک بار نشد که ما را مدرسه اش بخواهند يا کسي بيايد و از او شکايت کند. هم او و هم خواهرهايش خودشان مي رفتند مدرسه، مي آمدند و درسشان را مي خواندند، تابستان ها او را مي گذاشتيم کلاس. در ظرف يک تابستان، همه قرآن را ياد گرفت. خانم معلمش مي گفت، «والله من درس ندادم. خودش خواند. من فقط قرآن را خواندم و او گوش کرد و ياد گرفت.» خيلي باهوش بود.
در تهران او را کلاس گذاشتيد يا در زنجان؟
ما دير آمديم زنجان. اول نظري بود که آمديم زنجان. در تهران او را به جلسات ديني مي بردم. خانم اسکندري به او درس مي داد. جمعه ها مي رفت حسينيه. هفت چنار مي نشستيم. موقع تعطيلات و جمعه ها مي رفت آنجا.
از درس خواندش مي گفتيد؟
توي زنجان کلاس رياضي فيزيک براي دخترها نبود و توي مدرسه پسرانه اميرکبير، کلاس براي دخترها گذاشته بودند. فهيمه خيلي ناراحت بود و مي گفت که دخترها رعايت نمي کنند. تا توي تهران بوديم، اصلاً نفهميديم چطوري درس خواند، اما آن سال خيلي ناراحت بود و من پشيمان شدم که چرا اينها را آوردم زنجان. مي گفتم، «چرا اين قدر ناراحتي؟» مي گفت، «من مثل هميشه زحمتم را مي کشم، ولي پسر استاندار زنجان توي کلاس ماست و معلم ها هر چه نمره خوب است به او مي دهند و نمره مرا درست نمي دهند.» هنوز هم که هنوز است وقتي به يادش مي افتم، ناراحت مي شوم. همه اش به خودم مي گفتم اين چه کاري بود که کردم؟ به خاطر فاميل آمدم زنجان، ولي اين بچه خيلي اذيت شد. سال بعد رفت مدرسه آذر و ديپلمش را گرفت. بعد رفت کنکور داد و نمره هم آورد، ولي گفت که مي روم قم الهيات بخوانم. خدا رحمت کند آيت الله مشکيني که آمدند زنجان، دخترها را خيلي تشويق کردند که درس ديني بخوانند. بالاخره هم فهيمه رفت قم.
در تظاهرات انقلاب شرکت مي کرد؟
بله، از قم اعلاميه مي آورد و به مسجدهاي زنجان مي رفت. من هم با او مي رفتم. بعد از انقلاب هم تابستان ها مي رفتيم جهاد براي دروي گندم.
به مردم رسيدگي مي کرد؟
خيلي. اخلاقش خيلي خوب بود. هر چه براي خودش مي خواست، براي مردم هم مي خواست. چه خوراک، چه لباس، چه علم، هر چه را که خوب بود، براي همه مي خواست. خيلي مهربان و صبور بود. خيلي از او راضي بودم. يک بار دعا کردم که، «خدايا! بهترين مقام را به او بده.» حالا من توي دعايم، منظورم اين دنيا بود، نگو دعاي من طوري مستجاب شده که هم دنيا را برد، هم آخرت را. از همان وقتي که مدرسه مي رفت، يک جور ديگر بود. يک بار فرح مي خواست بيايد مدرسه شان. مدير مدرسه به فهيمه گفته بود که لباس مرتب و منظم بپوش و بيا جلوي او خير مقدم بگو. فهيمه زير بار نرفت و آمد خانه و گفت، «مثلاً مي خواهد چه کارم کند؟ اخراجم مي کند؟ بکند! نمره انضباطم را صفر مي دهد؟ بدهد».
شما راهنمايي اش مي کرديد يا خودش دنبال اين کارها مي رفت؟
خودش مي رفت. من اخلاقم تند بود و مي آمدم خانه و ناراحت بودم که، «فلاني فلان حرف را به من زد. من مي خواستم جوابش را بدهم. چرا ندادم؟» او مي نشست و مرا نصيحت مي کرد که، «شما هيچ وقت جواب ندهيد. خدا خودش جواب را مي دهد. شما خودت را کوچک نکن.» امتحان هم کردم، ديدم راست مي گويد.
چه جوري اين چيزها را ياد گرفته بود؟
از خدا. هر جا مي رفت خدا را ياد مي کرد. مي رفتيم باغ و گردش. او فکرش اصلاً دنبال کارهايي که بقيه مي کردند، نبود. همه اش مي گفت، «مامان! ببين خدا چقدر اين درخت ها و طبيعت را قشنگ آفريده. ببين آب چقدر قشنگ است.» هر چه زيبايي مي ديد، ياد خدا مي کرد. يکي از فاميل هاي ما بود که سر درد دائمي داشت. به او گفت، «قول بده که نمازت را بخواني، سر دردت خوب مي شود.» او همين کار را کرد و آمد و گفت خوب شدم. قرآن زياد مي خواند و اينها را از قرآن ياد مي گرفت. هنوز مدرسه قم نرفته بود که اين چيزها را بلد بود. يک بار رفتيم باغ. يک عده آمدند و نزديک ما نشستند و نوارهايي گذاشتند که ما را ناراحت مي کرد. فهيمه بلند شد و رفت کمي با آنها حرف زد. نمي دانم به آنها چه گفت که بي سروصدا و بدون بحث، ضبطشان را خاموش کردند. ما اصلاً نفهميديم به آنها چه گفت. من همه اش مي گويم کار خداست. او يک بنده پاک خدا بود که آمده بود مدت کوتاهي توي اين دنيا پيش ما باشد و بعد برود. تابستان يا تعطيلات که مي آمد زنجان، يک دقيقه هم خانه نمي ماند و دائماً از اين مسجد به آن مسجد و از اين کتابخانه به آن کتابخانه مي رفت. هيچ دوست نداشت آدم ها با هم قهر باشند و سعي مي کرد همه را با هم آشتي بدهد. گاهي اوقات که دنبال کارهايش مي رفت و شب دير مي آمد، من خيلي ناراحت مي شدم و اخم مي کردم. همين که در باز مي کردم و خنده اش را مي ديدم، ناراحتي از يادم مي رفت و هيچ حرفي نمي زدم. خيلي خوش اخلاق بود. خيلي هم باسليقه بود. همه چيزش نمونه بود. آن قدر قشنگ گلدوزي مي کرد که حظ مي کردم. همه کارها را خوب انجام مي داد. براي خودش هم يک جا نماز گلدوزي کرده بود که از من خواستند و دادم به آنها که بردند گذاشتند توي موزه.
شما اين کارها را يادش داده بوديد؟
نه والله. من خودم اصلاً بلد نيستم. توي مدرسه ياد گرفته بود.
- قبل از اينکه بخواهد به کردستان برود به شما خبر داد؟ ما مي دانستيم که دارد درس مي خواند و ناراحت بوديم که دارد به کردستان مي رود. مي گفت، «من به آنها کاري ندارم. دارم مي روم به بچه ها درس بدهم که راه پدر و مادرشان را نروند.» بعداً فهميديم که او خودش مي دانست دارد راه شهادت را مي رود. شهيد قدوسي به او گفته بود که، «درست حيف است. ادامه بده.» فهيمه گفته بود، «شما در مقابل شهادت، چه چيزي به من مي دهيد؟» شهيد قدوسي گفته بودند، «دخترم! من ديگر با تو حرفي ندارم. راهت را انتخاب کرده اي و برو.» ما ناراحت بوديم که پسر بزرگ نداريم که برود جبهه. من پشت سر هم صاحب سه تا دختر شدم و توي فاميل به من سرکوفت مي زدند. فهيمه خيلي ناراحت مي شد و مي گفت، «پسر و دختر چه فرقي دارند؟ هر کسي در هر جا که توان دارد مي تواند خدمت کند.» پدرش خيلي ناراحت بود و مي گفت، «يک وقت او را اسير مي گيرند يا بلايي سرش مي آورند و آبرويمان مي رود.» فهيمه مي گفت، «ناراحت نشويد، نه تنها آبرويتان را نمي برم که مايه سرافرازي شما هم مي شوم.» يک بار هم يک خانمي آمده بود سر قبرش. ما پرسيديم، «به چه مناسبت آمده اي؟» گفت،«قبلاً يک بار آمدم سر قبر اين شهيد و توي دلم گفتم، «يعني چه؟ دختر را چه به اين کارها؟ ببين قضيه چه بوده که اين رفته آنجا. » «شب او را خواب ديدم که ذهن مرا نسبت به حقيقت آگاه کرد.» آمده بود سر قبر که از او حلال بودي بطلبد. يک بار آمد خانه و پرسيد،«مامان! غذا چه داريم؟» گفتم، «سبزي پلو ماهي داريم.»گفت،«مي شود از آن به يک نفر بدهي؟» ويک اسمي را يادآوري کرد. گفتم، «دختر! خدا خير دنيا و آخرت را به تو بدهد که يادم آوردي.» غذا را کشيدم و براي يکي از همسايه ها که زن فقيري بود و سه تا بچه يتيم داشت، بردم. دائماً فکر و ذکرش دنبال اين چيزها بود. دل خيلي مهرباني داشت.
خبر شهادتش را چگونه به شما دادند؟
يک روز پنچشنبه نشسته بودم توي خانه، فريبا آمد و گفت از سپاه گفته اند بياييد. يکي از دوستان فريبا هم همراهش بود. پرسيد، «شما نمي آيي؟» گفتم،«چرا.» بلند شدم و همراهشان راه افتادم. وسط راه، گفتم، «من نمي آيم. مي روم سر خاک شهدا. شما برويد.» آنها رفتند و من رفتم و ديدم دارند شهيد کوهساري را دفن مي کنند. نشستم و نگاه کردم و بعد به خودم گفتم، «مرا ببين! همين طور ايستاده ام و اينها را تماشا مي کنم. اگر مادر شهيد نيستم، دست کم با اينها همراهي که مي توانم بکنم.» وقتي براي آن شهيد اشک ريختم، دلم سبک شد و با خودم گفتم.«ما که از خانواده شهيد نيستيم، دست کم براي شهيد گريه کنيم.» برگشتم خانه و ديدم فريبا آمده. پرسيدم، «چه خبر بوده؟» گفت، «به ما گفتند که فهيمه زخمي شده.» گفتم، «اين طور نيست. فهيمه شهيد شده.» انگار به دلم برات شده بود. کردستان شلوغ بود و نمي توانستند جنازه را بياورند. من نگران بودم که از تلويزيون خبر را پخش کنند و پدر و برادر فهيمه که خبر نداشتند، يکه بخورند. برادرش عليرضا هم خيلي کوچک بود و به فهيمه علاقه داشت. درست مثل يک مادر و فرزند بودند. به قدري از شهادت فهيمه ناراحت شد که از آن زمان تا به حال با هيچ کس درباره فهيمه حرف نزده است. خلاصه با خودم گفتم يک جوري بايد موضوع را به پدرش بگويم. وقتي آمد خانه و ديد که من چشم هايم قرمز است و گريه کرده ام، کم کم به او فهماندم که فهيمه شهيد شده است.
مي گويند که خودتان فهيمه را غسل داديد و کفن کرديد.
همه اش کار خدا بود، وگرنه من کجا و اين جور کارها کجا؟ اصلاً اشک به چشم هايم نيامد. آرام بودم. خوب بودم. به طور عجيبي به فهيمه افتخار مي کردم. خدا رحمت کند يکي از دوستانمان مي خواست او را غسل بدهد. وضو گرفت و به من گفت، «بيا کمک کن او را غسل بدهيم.» نمي دانم خدا چه قدرتي به من داد. خيلي صبور و ساکت بودم. حالا يک کمي بي صبر شده ام. تا چند سال پيش هم همين طور بودم. يک مدتي است او را به خواب نمي بينم، دل نازک شده ام و وقتي هم درباره اش حرف مي زنم، دلم مي لرزد. دختر خيلي خوبي بود. خيلي مهربان بود. دلم خيلي برايش تنگ مي شود. بچه صبوري بود. نشد که ما حرفي به او بزنيم و او بالاي حرفمان حرف بزند. اختيار خريد همه چيز را به خود ما مي داد. هيچ وقت براي چيزي ايراد نمي گرفت. مي گفت، «مامان! هرچه شما بخري خوب است.» آدم خيلي از بچه هاي امروز را مي بيند که سر هر چيز کوچکي با پدر و مادرشان يکي به دو مي کنند و به خودش مي گويد اين هم بچه است، او هم بچه بود. يک بار از قم آمده بود. زنگ زد که فلان ساعت مي رسم. پدرش رفت دنبالش. از همان جايي که از ماشين پياده شده بود تا خود خانه، هزار بار عذرخواهي کرده بود. پدر گفته بود، «دختر جان! وظيفه من است که دنبالت بيايم.» فهيمه گفته بود، «شما هيچ وظيفه اي نداريد که اين قدر زحمت بکشيد. حلالم کنيد.» همه فاميل ها همين طور. هر وقت اسمش مي آيد هزار بار مي گويند حيف! چه دختري بود. مي رفت مسجد. پيرزن ها حمد و سوره شان را غلط مي خواندند. به آنها مي گفت، «من حمد و سوره ام غلط است. مي خوانم برايم درست کنيد.» بعدها مي آمدند پيش ما و مي گفتند، «نگو که مي خواست حمد و سوره ما را درست کند، ولي آن قدر خانم بود که به ما نمي گفت غلط مي خوانيم. مي گفت خودش غلط مي خواند.» نمي خواست دل کسي را بشکند. يک پسرعمو داشت که خادم امام رضا (ع) بود. موقعي که فهيمه شهيد شد، اولين کسي را که زنگ زدم بيايد، او بود. خدا رحمتش کند. چند سال پيش فوت کرد. فهيمه خودش خوب بود، عنايت خدا هم بود. اينجا خانمي هست که اسم مرا گذاشته خوشبخت! دائماً مي گويد، «چه کار کردي که دخترت به اين مقام رسيد؟ مردم ده تا پسر دارند و چنين شأني پيدا نمي کنند.»
خدا رحمتش کند و شما را هم خير بدهد که چنين دختري بزرگ کرديد.
زمانه هم فرق کرده. آن روزها هر دعايي مي کرديم مستجاب مي شد. نمي دانم چطور شده که حالا هر چه دعا مي کنيم، فايده ندارد؟ يادم هست وقتي رفتيم تهران، از بس عقب خانه گشتيم، خسته شده بودم. وقتي رسيديم هفت چنار، آنجا يک درخت و يک جوي آب بود. توي دلم گفتم، «خدايا! مي شود همين جا يک خانه اي نصيب ما شود؟» اولين خانه اي که درش را زديم، برايمان جور شد. نمي دانم چه بلايي سرمان آمد که دعايمان مستجاب نمي شود. نيت ها خالص بودند. لقمه ها قاتي شده اند.
تأثير شهادت فهيمه بر جوان هاي زنجان چه بود؟
چند تا پسر بودند که وقتي فهيمه شهيد شد، خيلي به غيرتشان برخورد و رفتند جبهه. توي زنجان، شهادت فهيمه خيلي روي جوان ها اثر گذاشت.
بد نيست پدرشان هم خاطراتي را ذکر کنند.آيا صحبت مي کنند؟
مي گويند تو از قول من خاطراتم را بگو. يکي اش اين است که فهيمه در اوايل جنگ آمد پيش پدرش و گفت، «پدر جان! چرا براي جبهه ها کاري نمي کنيد؟» حاجي گفت، «کسي اعتبار نمي کند به من پول بدهد. مرا کسي نمي شناسد،» فهيمه گفت، «بياييد دشت اول را من بدهم، بقيه را هم مردم مي آورند.» فهيمه يک دو توماني مي آورد و همان مقدمه اي مي شود براي کمک هاي مردمي. از برکت آن پول، مردم آن قدر پول دادند که دو تا کاميون پر از آجيل و پسته شد براي جبهه. بعد از شهادتش هم حاج آقا يک کمي در اين طور کارها دير مي کرد، فوري فهيمه به خوابش مي آمد و تذکر مي داد. يک بار هم آمد زنجان. من مي دانستم شب ها براي نماز بيدار مي شود. حاج آقا مي رود و مي بيند فهيمه سر جايش نيست. اين طرف بگرد آن طرف بگرد، مي رود مي بيند توي هواي سرد رفته روي پشت بام خوابيده. مي گويد،«دختر چرا آمدي اينجا؟ سرما مي خوري.» جواب داده بود، «آقا جان! الان برادرهاي ما توي سنگرها روي برف ها مي خوابند. من چطور بروم کنار شوفاژ گرم بخوابم؟» جنگ که شد، ناراحت بود که چرا امام فرمان نمي دهند که ما هم برويم جنگ؟ مي گفت، «هيچ کاري که از دستمان برنياد، چهار تا زخم را که مي توانيم ببنديم و يا براي رزمنده ها غذا که مي توانيم درست کنيم. لباس هايشان را که مي توانيم بدوزيم.»
دختر براي پدر خيلي عزيز است. حاج آقا چطور شهادت فهيمه را تحمل کردند؟
لطف خدا بود که او هم خيلي صبور شد. تازگي او هم يک کمي مثل من دل نازک شده. يک خاطره شيرين هم دارم. موقعي که فهيمه شهيد شد، من لباس هايش را جمع کردم دادم هلال احمر. شب خواب ديدم يکي از روپوش هايش را پوشيده. گفتم، «فهيمه! اين چه کاري بود کردي؟ من اين لباس ها را داده ام هلال احمر.» خنديد و گفت، «مامان! همه شان رسيد به دستم. دستت درد نکند.» توي زندگي هر چه مي خواست به دست مي آورد. نديدم دعايي بکند و مستجاب نشود. اخلاقش کار خدا بود. خيلي پاک بود.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده فهيمه سياري در قامت يک خواهر(1)

شهيده فهيمه سياري در قامت يک خواهر(1)

شهيده فهيمه سياري در قامت يک خواهر(1)

شهيده فهيمه سياري در قامت يک خواهر(1)








گفتگو با فريبا سياري
درآمد
خواهر با صداقتي مثال زدني مي گويد که هميشه به اينکه او عاقل تر از همه بود غبطه مي خورد. دلسوزي بي بديل و احساس مسئوليت عميق خواهر، گره گشاي همه مشکلات بود و از همين رو جاي خالي او را نمي توان با هيچ تلاشي پر کرد. او به جايگاهي که شايسته اش بود، رسيد، اما خانواده از تجربه و درايت او محروم ماند.
از اولين خاطراتي که از خواهران داريد، آنچه را که به يادتان مانده است بازگو کنيد.
مادرو پدرم پس از ازدواج به تهران رفتند و ما چهار خواهر و برادر در آنجا به دنيا آمديم. موقعي که آنها مي خواستند در سال 53 به زنجان برگردند، برادر کوچکم کلاس پنجم بود، فهيمه راهنمايي مي رفت و من هم که يک سال از فهيمه بزرگ تر بودم. قبل از آن، ما تابستان ها نزد پدربزرگ و مادربزرگم به زنجان مي رفتيم. وقتي پدر و مادرم به تهران برمي گشتند،، نزد مادربزرگم مي ماندم. يک سال فهيمه که کلاس اول و دوم ابتدايي بود، زنجان ماند و پدربزرگ و مادربزرگم به او قول دادند که پدر و مادرم از تهران مي آيند. فهيمه که انتظار آنها را مي کشيد، از غصه مريض شد. موقعي که من و بقيه اعضاي خانواده رسيديم زنجان، پريد بغل مادرم و تکرار کرد، «مامان! همه اش مي گفتم پس کي مي آيي؟» او که تا آن موقع توي رختخواب بود و تب داشت، به محض اينکه چشمش به مادرم افتاد، حالش خوب شد. روحيه خيلي حساسي داشت. به مادربزرگم هم نگفته بود که دلم براي مادرم تنگ شده و ريخته بود توي خودش. يک بار هم او را فرستاده بوديم براي خودش شکلات بخرد. توي خيابان چاله اي بود و يک تير آهني از آن بيرون آمده بود. او پايش گير کرده بود و توي چاله افتاده بود و رانش به آن گير کرده و به شدت زخمي شده بود. با پاي زخمي آمد خانه و به خاله ام گفته بود که شلوارم پاره شده. خاله ام گفته بود غصه نخور، من رفو مي کنم درست مي شود. بعد زخم پايش را مي بيند که بايد سه چهار تا بخيه بخورد و او نگران بود که شلوار نويي که برايش خريده بودند، پاره شده.
اين حساسيتي که مي گوييد به شکل شر و شور جلوه مي کرد يا آرام بود.
خيلي عاقل بود. من از او بزرگ تر بودم، ولي عقل او خيلي بيشتر از من مي رسيد. من هميشه به او حسادت مي کردم که توي خانواده به عنوان يک بچه عاقل حسابش مي کردند و به من مي گفتند مثل او باش.
مي توانيد از اين بزرگ تر و عاقل تر بودن، نمونه اي بياوريد؟
پانزده شانزده سال بيشتر نداشت و رفته بود منزل يکي از بستگانمان که چندان آدم هاي مقيدي به نظر نمي رسيدند. هرچه به او تعارف کرده بودند، از غذاي آنها نخورده بود. صاحبخانه متوجه شده بود که او غذا نمي خورد و گفته بود،«فهيمه خانم! من مي دانم چرا چيزي نمي خوري. من کاري به شوهرم ندارم، ولي هر چيزي که در اين خانه بيايد، من خمس آن را مي پردازم و شما خيالت راحت باشد.«فهيمه وقتي اين حرف را که مي شنود، از غذاي آنها مي خورد.
چه شد که دنبال دروس حوزوي رفت؟
ما در خانواده مان فرد معمم نداريم، ولي مذهبي هستيم. پدربزرگ من، يعني پدر پدرم، تا زماني که زنده بود پشت ترازو نمي ايستاد و وزن کردن همه چيز را به عهده بقيه مي گذاشت و مي گفت، «شما پشت ترازو بايستيد و سهم من را هر چه که شد، بدهيد.» او به مال دنيا حريص نبود و به دنيا کاري نداشت و همين صفت را هم به پدرم منتقل کرده بود. مادر من از وقتي که در تهران بوديم، در جلسات مذهبي شرکت مي کرد. افرادي که در «حسينيه کافي» شرکت داشتند، در جاهاي مختلف تهران جلسه مي گذاشتند. خانه ما از «حسينيه کافي» دور بود و بيشتر به جلساتي که در جاهاي ديگر مي گذاشتند، مي رفتيم. در آن جلسات، احکام گفته مي شد، قرآن تلاوت و ادعيه خوانده مي شد. فضاي خانه ما کلاً اين طور بود. من کلاس سوم ابتدايي بودم، مدرسه از خانه ما دور بود و پدرم مي گفت که بايد با چادر بروي. خانواده ما اکثراً فرهنگي و از نظر مذهبي خيلي پايبند بوديم، مضافاً بر اينکه خود شهر زنجان هم به مذهبي بودن شهرت داشت.
خواهرتان بعد از ديپلم به سراغ دروس حوزوي رفت؟
بله، خيلي باهوش بود.البته من باهوش تر بودم، اما پشتکار و پيگيري او را نداشتم، به همين دليل او بهتر از من به اهدافش مي رسيد. برنامه ريزي دقيقي داشت. هم مهماني مي رفت، هم تلويزيون تماشا مي کرد و هم همه کارهايي را که مقتضاي سنش بود، انجام مي داد؛ اما براي هر کاري برنامه ريزي داشت و نمي گذاشت برنامه اي فرصت کارهاي ديگر را از او بگيرد.
قبل از انقلاب، فعاليت ها و مطالعات ايشان چگونه بود؟
در تابستان سال 56، آقاي رضواني از قم آمدند زنجان، کم کم جوانه هاي انقلاب زده مي شد و آقاي رضواني به طور مخفيانه و بدون اين اسم امام را بياورند، درباره ايشان آگاهي مي دادند. ايشان گفتند که در قم براي خواهران، مرکزي براي آموزش مسائل ديني و مذهبي هست. ما از طريق ايشان با مکتب آشنا شديم. سال بعد مرحوم آيت الله مشکيني تشريف آوردند و جنب و جوش انقلابي در شهر واضح تر شده بود.
چه موقع بود؟
تابستان سال 57. اولين تظاهرات زنان از مسجد «خانم» در بازار شروع شد که فهيمه پرچم آن را به دست گرفت. اخبار تظاهرات تهران و شرهاي ديگر به زنجان هم رسيده بود و براي هر يک از آنها چهلم برگزار مي کرديم. در داخل مسجد جنب و جوش و هيجان سخنراني بود. اما کسي جرئت نمي کرد پرچم را بردارد و راه بيفتد. فهيمه پرچم را برداشت و من و مامان هم در کنارش بوديم.
در آن تظاهرات چه اتفاقي روي داد؟
هميشه رسم بود که آقايان راه مي افتادند، اين دفعه خانم ها جلو افتادند و بعد آقايان به اين صفوف پيوستند. ما از سبزه ميدان که راه افتاديم، به پشت سرمان نگاه کرديم و ديديم که يک جميعت حسابي راه افتاده است. اول که راه افتاديم سي چهل نفر خانم و سي چهل نفر آقا بودند، ولي هنوز مسافتي را طي نکرده بوديم که جمعيت زيادي پشت سر ما جمع شد. به هر حال اين اولين تظاهراتي بود که زنان زنجان راه انداختند.
شما کي به مکتب قم رفتيد؟
ما روز 17 شهريور از زنجان حرکت کرديم و به تهران آمديم که به قم برويم. وقتي به قم رسيديم، به ما خبر دادند که در ميدان ژاله چنين فاجعه اي روي داده است. اول گفتند که هزار نفر کشته شده اند، ولي بعد آمار کشته ها بالا رفت. به هر صورت من و فهيمه و دو نفر ديگر از خواهرها در مکتب توحيد امتحان داديم. من در آنجا قبول نشدم، ولي فهيمه قبول شد.
شما ديپلم داشتيد؟
خير، ترک تحصيل کردم و رفتم قم براي خواندن دروس حوزوي. فروردين 59 برگشتم زنجان، ثبت نام کردم و ديپلم گرفتم. خانم اميني مکتب علي را داير کرده بودند و من رفتم و در آن مکتب مشغول به تحصيل شدم. در تعطيلات پنجشنبه و جمعه يا محرم و ساير تعطيلات به زنجان برمي گشتيم. در اين آمد و رفت ها، فهيمه اعلاميه هاي امام را از قم مي آورد. اتفاقاً يک بار يکي از اعلاميه ها را داده بود به دائي ام که فرهنگي هستند. ايشان را در خيابان اميرکبير گرفته و به ايشان گفته بودند که بيا با اين سطل آب و ابر، شعارها را پاک کن. دائي من براي اينکه جيب هايشان را نگردند و اعلاميه را پيدا نکنند. سطل را گرفته و مشغول پاک کردن شعارها از ديوارها شده بودند. آنها هم از فرصت استفاده کرده بودند و دائماً مي گفتند، «شماها هستيد که بچه ها را تشويق مي کنيد که شعار بنويسند.» بنده خدا را تصادفي گرفته بودند.
هنگام پيروزي انقلاب کجا بوديد؟
ما در مکتب علي درس مي خوانديم و خانم اميني با بچه ها خيلي دوست بودند. ما گفتيم که مي خواهيم برويم تهران به پيشواز امام. ايشان گفتند اگر برويد، آن قدر شلوغ است که نمي توانيد چيزي ببينيد. بهتر است همين جا از تلويزيون، برنامه ها را تماشا کنيد. اگر يادتان باشد، همين که آرم تلويزيون نشان داده شد و خواستند ورود امام را پخش کنند، برنامه قطع شد. ما اعتراض کرديم و يک ميني بوس برايمان گرفتند و ما به مراسم بهشت زهرا رسيديم. آن روزها همه کارهاي مکتب را خود بچه ها انجام مي دادند. حتي شاگردان سال هاي بالاتر، بچه هاي سال هاي پايين تر را درس مي دادند، فهيمه انباردار بود. من يک روز رفتم مکتب او را ببينم، مرا براي ناهار نگه داشت و يک دانه تخم مرغ جوشيده برايم آورد. مي دانستم که فهيمه چقدر در اين موارد حساس است. گفتم، «اين تخم مرغي را که به من مي دهي، از کجاست و سهم کيست؟» گفت، «نگران نباش، سهم خودم است. من تخم مرغ نمي خورم».
ظاهراً معلم نهضت سوادآموزي هم بوده اند.
نمي دانم نهضت در آن موقع به شکل رسمي شروع به کار کرده بود يا نه، ولي چون امام دستور داده بودند که باسوادها به بي سوادها درس بدهند، فهيمه هم اين کار را مي کرد. دائي کوچک من موقعي که بچه بود، نمي دانم چه اتفاقي برايش پيش آمد که نتوانست در مدرسه عادي درس بخواند و او را در مدرسه استثنايي هم نگذاشتند و خلاصه درس نخواند. فهيمه سعي مي کرد به او درس بدهد. در مسجد هم به خانم هاي بي سواد و يا کم سواد، در هر فرصتي درس مي داد. آدمي بود که هر کاري که براي ديگران از دستش برمي آمد، اعم از مادي و معنوي انجام مي داد. اولين باري که براي جبهه آذوقه جمع مي کرد، پدرم عضو هيئت هاي گردآوري کمک هاي مردمي يا مسجد يا محله نبودند. فهيمه دو تومان داد به پدرم و گفت، «شما چرا کاري نمي کنيد؟» پدرم گفتند، «چه کسي به من اعتماد مي کند که بيايد پول و اموالش را به من بدهد؟» فهيمه گفت، «اين دو تومان را به عنوان دشت اول به شما مي دهم، خودتان هم رويش بگذاريد و از بقيه هم کمک بگيريد. خدا کريم است.» پدرم مي گفتند، «همان دو توماني که از فهيمه گرفتم به قدري موجب برکت شد که همه آمدند و کمک هايشان را آوردند و يک وانت پسته و آجيل فراهم شد که براي جبهه ها بردند.»
خواهرتان در چه تاريخي و به چه شکل به شهادت رسيد؟
در 12 آذرماه 59، کمي بعد از شروع جنگ تحميلي. خانم فتاحي از کردستان آمده و گفته بودند که در بانه، دانش آموزان به آموزش و راهنمايي نياز دارند. مي خواهم از ميان شما چند با من بيايند و کمک کنند. خانم فتاحي مي گفتند اول که اين موضوع را مطرح کردم. طلاب شور و شوق زيادي نشان دادند که مي آييم و عده زيادي دور مرا گرفتند، اما فهيمه نيامد. فرداي آن روز که از خطرات آنجا گفتم، به تدريج داوطلبان کم شدند و آنهايي که خيلي شوق نشان داده بودند، همگي رفتند. روزهاي آخر که مي خواستم به کردستان برگردم، فهيمه که قبلاً داوطلب نبود و هر بار هم که مرا مي ديد درباره آنجا سئوالاتي را مي پرسيد، در روز آخر گفت که همراه من مي آيد. به مامانم پيغام داده بود که شما بابا را راضي کنيد. مادرم سخت نگران بود و مي گفت، «کردستان امن نيست و دائماً پاسدارها و بسيجي ها را مي کشند و تو يک دختر جواني. آنجا امنيت جاني نداري و به تو رحم نمي کنند.» فهيمه گفته بود، «من با بزرگ ترهايشان کاري ندارم. فقط مي خواهم بروم به بچه هايشان درس بدهم.» مامان گفته بودند، «اگر به دست آنها اسير شوي، معلوم نيست چه سرنوشتي پيدا مي کني و مايه آبروريزي مي شود.»، گفته بود، «مايه سرافرازي و سربلندي تان مي شوم که مايه سرشکستگي شما نمي شوم.» بعد هم گفته بود، «از بانه تا کربلا، چهار ساعت راه بيشتر نيست و ما با دوستانمان قرار گذاشته ايم وقتي يپروز شديم، از بانه پياده برويم کربلا.» مامان پرسيده بودند، «مي روي کربلا، مرا نمي بري؟» گفته بود، «شما خودتان مي رويد». فهيمه در سال 59 شهيد شد. ما در سال 79 يعني 20 سال بعد، توانستيم مامان را ببريم کربلا.
از نحوه شهادت خواهرتان چه مي دانيد؟
ظاهراً در روزهاي پاييز در راه هاي بانه و بعضي از نواحي کردستان، از ساعت چهار بعد از ظهر به بعد حکومت نظامي اعلام مي شده، چون گروهک ها شبيخون مي زدند. به آنها هم گفته بودند که راه ها ناامن است و حرکت نکنيد و بگذاريد فردا صبح حرکت کنيد. نمي دانم چه کسي گفته بود که ما نيروي نظامي نيستيم و به ما کاري ندارند و خلاصه چهار زن و راننده و پاسداري که جلو نشسته بود، با لندروري حرکت کردند. دو نفر از زن ها دانشجو بودند و فهيمه و خانم فتاحي هم کنار در، روبروي هم نشسته بودند. توي دست فهيمه يک قاب عکس امام بوده. راننده مي گويد ناراحت نباشيد، کاليبر 50 از پشت سر از ما حمايت مي کند. فهيمه به فتاحي گفته بود، «کاليبر پنجاه هزار دست من است.» فتاحي مي گفت، «شب قبل فهيمه خواب ديده بود که دارد قرآن مي خواند و با سرعت کارهايش را انجام مي دهد که آنها را مرتب کند و از پشت سر، او را زده بودند، او در عين حال که زخمي شده بود، کارهايش را انجام مي داد و ورقه هايش را مرتب مي کرد.» فتاحي مي گويد، «نکند خيال داري مرا تنها بگذاري و جلوتر از من شهيد بشوي. من دارم تو را مي برم که کمک کارم شوي.» به هر حال ماشين را به رگبار مي بندند. گلوله از پشت دست زني که پشت راننده نشسته بود عبور مي کند و مستقيماً به چشم فهيمه مي خورد وارد مغز او مي شود. فتاحي مي گويد، «بي آنکه ناله اي از فهيمه شينده شود، سرش را خم کرد و روي زانوي من گذاشت. شيشه هاي قاب عکس امام خرد شده بودند و به پايم فرو مي رفتند و خون مي آمد و من احساس مي کردم خودم زخمي شده ام و اين خون پاي من است.» آنها متوجه نشده بودند که فهيمه شهيد شده. بالاخره راننده با آنکه زخمي شده بود، آنها را به منطقه امني مي رساند که در آن جا درمانگاه کوچکي بوده. فتاحي به فهيمه مي گويد، «بلند شو برويم زخم هايمان را پانسمان کنيم.» که مي بيند او تکان نمي خورد. فتاحي مي گويد، «ديدم فهيمه دارد مي خندد و نگاهم مي کند. نگاه بسيار نافذي داشت.» باورش نشده بود که او شهيد شده و به آنها گفته بود او فقط زخمي شده، راننده با اينکه زخمي بوده، توقف نمي کند و به طرف سقز راه مي افتد و فهيمه را به بيمارستان سقز مي رسانند. در آنجا مي گويند که او مدت هاست که تمام کرده. جنازه فهيمه در روز بعد به زنجان رسيد. همان لبخند روي لبش بود و نگاهمان مي کرد.
خبر شهادت ايشان را چگونه به شما دادند؟
فهيمه روز چهارشنبه شهيد شد. پنجشنبه به من اطلاع دادند که بيا سپاه با تو کار داريم. فهيمه زخمي شده. به مامانم گفتم، «من دارم مي روم سپاه، شما مي آييد؟» گفت آره. براي اينکه به سپاه برسيم، بايد از قبرستان رد مي شديم. مامانم گفت، «من همين جا منتظرت مي مانم، تو برو و برگرد.» توي سپاه معطل شدم. اين يکي مي رفت، آن يکي مي آمد و من هم کاملاً باورم شده بود که فهيمه پايش زخمي شده است. فکر مي کنم نيم ساعت، سه ربعي در يکي از اتاق ها نشسته بودم و برادرها مي رفتند و مي آمدند و هيچ حرفي نمي زدند تا بالاخره يکي از آنها گفت، «فهيمه شهيد شده و اوضاع آنجا هم ناامن است و بايد منتظر بمانيم که جنازه را با هليکوپتر يا قطار يا هر وسيله ديگر به دستمان برسانند. شما هم بهتر است به پدر و مادرتان خبر بدهيد که وقتي جنازه را مي آورند، جا نخورند.» من برگشتم خانه و ديدم مامان هم برگشته. مي گفت که جنازه يک شهيد را آورده بودند و او هم همين طور که به آنها نگاه مي کرده با خودش گفته، «درست است که شهيد، فرزند تو نيست، ولي چرا اين طور بي تفاوت ايستاده اي و تماشا مي کني؟ تو هم برو و با آنها همدردي کن.» مادرم اين حرف را که زد، من يک کمي آرام تر شدم و گفتم، «مامان! مي گويند که فهيمه پايش زخمي شده.» مامان گفت، «نه! فهيمه شهيد شده. بيهوده پرده پوشي نکن.»
سال ها از شهادت خواهر شما مي گذرد. او در کجاي زندگي شما حضور دارد؟
اوايل خيلي حضورش را حس مي کرديم، هر چه دنيا بيشتر درگيرمان مي کند، اين حضور کمرنگ تر مي شود. هر چه احساس معنويت بيشتري داشته باشيم، بيشتر احساسش مي کنيم.
کمکتان هم مي کند؟
پدر و مادر من خودشان به جبهه ها کمک مي کردند و از بنياد شهيد کمک نمي گرفتند. يک بار آمدند و گفتند مبلغ دويست هزار تومان به شما تعلق مي گيرد که مادرم خيلي ناراحت شدند و گفتند، «اصلاً اسم نياوريد. مگر مي خواهيم خون بها بگيريم؟» آمدند زمين بدهند، باز پدرم و مادرم نگرفتند. يک روز يکي از خواهرها يک جاروبرقي آورد. مامان گفتند، «ما خودمان جاروبرقي داريم و نيازي به آن نداريم.» آن روزها وسايل برقي در بازار نبود و با دفترچه مي دادند و مردم براي اين وسايل سر و دست مي شکستند. آن خانم گفت، «من مأمورم و معذور. شما بگيريد به هر کسي که دلتان مي خواهد بدهيد.» مامان گفتند، «ببريم بدهيم مسجد که خادم بيچاره اش با جاروبرقي آنجا را تميز کند» خواهرم گفت، «جاروبرقي من قديمي است. «مامان گفتند، «تو اين را بردار، جاروي خودت را بده مسجد.» خاله ام گفتند، «خادم مسجد طرز کار با جاروبرقي را بلد نيست. جاروي خواهرزاده ام را من برمي دارم که مي خواستم جارو بخرم، پولش را مي دهم به شما که بدهيد به مسجد.» خلاصه جارويي که به نام فهيمه گرفته بوديم، کار سه چهار نفر را راه انداخت. من بي اختيار ياد گردنبند فاطمه زهرا(س) افتادم. همان طور که فهيمه در زندگي سعي داشت از شيوه فاطمه زهرا پيروي کند، پس از شهادتش هم اين طوري منشأ خير و برکت شد. خواهر ديگر من خيلي زود و وقتي سوم راهنمايي بود، ازدواج کرده بود و بچه دار نمي شد. مامانم يک شب فهيمه را خواب ديدند که گوشواره بسيار درشتي را به مامانم داد. سالگرد شهادت فهيمه بود که فرزند خواهرم به دنيا آمد. يک بار هم من فهيمه را خواب ديدم که داريم با هم از پله هاي عريضي که روي گودال هاي آن ها آب جمع شده بودند، پايين مي رويم. فهيمه خيلي سبک و راحت راه مي رفت، اما من با احتياط، تا رسيديم به اتاقکي شيشه اي و در آن با هم نشستيم و غذا خورديم، بعدها که من در دانشگاه تبريز قبول شدم، دقيقاً همان پله ها را در خواب ديدم و راهي را که به اتاقي ختم مي شد. دقيقاً همان مسير و همان فضا بود؛ در حالي که من قبلاً آنجا را نديده بودم.
و سخن آخر
به نظر من امثال فهيمه همان کساني هستند که امام فرمودند که ياران من يا در گهواره هستند و يا دارند بازي مي کنند. متولدين سال هاي 35 تا 45، جواناني بودند که از همه وجود خود براي اعتلاي وضعيت انسان هاي ديگر مي گذشتند. شما سر خاک شهدا که برويد، مي بينيد غالباً تولدشان در فاصله همين ده سال است. به نظر من در شرايط فعلي، پديد آمدن امثال آنها ممکن نيست، مگر اينکه باز شرايط به گونه اي درآيد که نسلي شبيه آنها پرورش پيدا کند. فهيمه سراپا نظم، آراستگي، قناعت، وقت شناسي و احساس مسئوليت بود. با اينکه لباس هايش بسيار محدود و مشغله هايش فوق العاده زياد بودند، هيچ وقت نديدم لباس هايي را بپوشد که رنگ آنها با هم تناسب نداشته باشد. تمام کارهايش با برنامه بود و در هيچ کاري سهل انگاري نمي کرد. درسش عالي بود، گلدوزي مي کرد که واقعاً آدم حظ مي کرد، خياطي و هر کاري که زنان ديگر نصفه نيمه انجام مي دهند، کامل و به شايستگي انجام مي داد و در کارهاي اجتماعي و انجام امورخيريه و رسيدگي به ديگران هم در صف مقدم بود. لحظه اي عمرش را به بطالت سپري نمي کرد. بالاترين خصلت فهيمه خلوص او بود. به اعتقاد من همين اخلاص بود که فهيمه را بالاتر برد. گاهي مي شد که مامان يا ماها مي گفتيم که فلاني فلان زخم زبان را زده است و ما بايد تلافي کنيم و او مي گفت،«شما حرفي نزنيد و مطمئن باشيد که او جوابش را خواهد گرفت. شأن شما بالاتر از اين حرف هاست. به خدا واگذارش کنيد. وقتتان را صرف اين جور چيزها نکنيد.» او واقعاً براي همه الگو بود و اساساً اهل بحث با کسي هم نبود. رفتارش طوري بود که ديگران خود به خود او را الگو قرار مي دادند. امر به معروف را به شکلي انجام مي داد که احدي از او دلگير نمي شد و حرفش تأثير داشت. در روزهاي آخر، حال و هواي عجيبي پيدا کرده بود. آخرين ماه رمضاني که آمد زنجان، شب هاي احيا را با خانم هاي محل در خانه يکي از آنها جمع شدند. فهيمه جوش کبير را با چنان لحن عجيبي خواند که هنوز افراد آن جلسه، از شور و حال آن شب ياد مي کنند. حرفي را نمي زد، مگر اينکه خودش اولين کسي باشد که آن را انجام مي دهد، يادم هست که آن مجلس تا نزديکي هاي اذان صبح طول کشيد. وقتي برگشت، مامان عصباني شد که، «تو خودت بچه و شوهر نداري. فکر نکردي اينها بايد بروند و سحري بقيه را بدهند؟» فهيمه گفت، «يک شب سحري نخوريم، طوري نمي شود. آن قدر شب ها بيايد و برود که ما پرخوري کنيم و بخوابيم، اما امشب را نبايد با اين امور از دست داد.» سال بعد که فهيمه شهيد شد، همسايه ها آمدند و از مامان درخواست کردند که شب هاي قدر را در خانه ما بگيرند و اين مراسم همچنان باقي است و به ياد او هستيم.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​

 

tazkie

عضو جدید
شهيده فهيمه سياري در قامت يک خواهر(2)

شهيده فهيمه سياري در قامت يک خواهر(2)


شهيده فهيمه سياري در قامت يک خواهر(2)






گفتگو با مليحه سياري
درآمد

در تمام مدتي که گفت و گو انجام مي شد با حسرت و بغض عميقي از اينکه خواهر رفته و او را با مشکلاتي تنها گذاشته بود، ياد مي کرد و معتقد بود تنها با شيوه اي که فهيمه برگزيد، مي توان به سعادت جاويد رسيد.
هنگامي که خواهرتان شهيد شد، شما چند سال داشتيد؟

من هفده سال داشتم و او بيست ساله بود.
از رابطه تان با يکديگر بگوييد.

او هميشه برايم حکم يک راهنما را داشت و من از هر جهت که فکرش را بکنيد به او متکي بودم. او به قدري مهربان بود که حتي کتاب و دفترهاي من را هم جلد مي کرد و من تا وقتي که بزرگ شدم، کتاب جلد کردن بلد نبودم.
خصوصيات بارز اخلاقي او چه بود؟

خيلي فعال بود. توي قم به مکتب توحيد مي رفت و خيلي زياد فعاليت مي کرد. توي خانه هم که بود، يک لحظه آرام و قرار نداشت. يادم هست رياضي اش خيلي خوب بود، ولي من رياضي ام ضعيف بود. همين که به خانه مي آمد، کتاب هايم را مي آورد و مي گفت، «بيا به تو درس بدهم.» مي گفت، «سعي کن خودت را بکشي بالا و از ديگران عقب نماني.» به کوچک تر از خودش خيلي اهميت مي داد. يک بار که برادرم مريض شده بود، از کنارش تکان نمي خورد. روح بزرگي داشت و به همه کمک مي کرد. هميشه احترام بزرگ تر ها را نگه مي داشت و بالاي حرفشان، حرف نمي زد. هر وقت که يک کمي جان مي گرفت، مي رفت خون مي داد. زياد روزه مي گرفت و هر هفته، دست کم دو روز را روزه بود. خيلي به من و داداشم رسيدگي مي کرد. من خيلي زود ازدواج کردم و از خانه پدري رفتم. او هم که خيلي زود به قم رفت تا درس بخواند، به همين خاطر زياد با هم نبوديم که بخواهيم از خاطرات مشترکمان بگويم، اما با همين مقدار کمي هم که کنار هم بوديم، خيلي روي روحيه ما تأثير گذاشت، آن قدر که خيلي ها که انسان يک عمر با آنها زندگي مي کند، تأثير نمي گذارند.
خاطراه اي که از او هميشه به ياد داريد، چيست؟

نزديکي هاي شهادتش بود که دو سه روزي مرخصي آمد به خانه. عصر بود. با شوق و ذوق دويدم و رفتم بغلش کردم. توي بغلم يکپارچه استخوان بود. دلم گرفت و گفتم، «چقدر لاغر شدي.» لبخندي زد و گفت، طوري نيست. چاق مي شوم.» اين آخرين باري بود که او را ديدم. مادرم هر سال محرم نذري مي دادند. ما مشغول درست کردن غذا بوديم که تلفن زنگ زد. گوشي را برداشتم و ديدم فهيمه است. گفت قرار است برود مسافرت. مي خواست برود کردستان. به او گفتم که داريم غذاي مراسم هر سال محرم را آماده مي کنيم. با حسرت عجيبي گفت، «خوش به حال ات. اي کاش من هم آنجا بودم. خدا اجرتان بدهد.» اين آخرين باري بود که با خواهرم حرف زدم.
به نظر شما خواهر شهيد بودن آسان است يا سخت؟

اگر بتوانيم خودمان را مثل آنها بالا بکشيم، سعادتمند مي شويم، ولي متأسفانه زندگي خيلي پيچ و خم دارد. آنها خودشان را از قيد و بندهاي بيهوده اي که به دست و پاي ما پيچيده رها کردند.
يعني در شرايط فعلي، شما نمي توانيد مثل خواهرتان باشيد؟

شايد بشود، ولي خيلي خيلي سخت است. شايد اگر مثل او تنها بودم، مي شد ولي قيد و بندهاي زندگي، دست و پاي انسان را مي بندد. انسان براي اينکه بتواند به مدارج عالي برسد، بايد از اين قيد و بندهاي دست و پاگير رها باشد. فهيمه براي رسيدن به کمال، آرام و قرار نداشت. درس مي خواند، تظاهرات مي رفت، درس مي داد، خدمت مي کرد و مهم تر از همه اينکه با آدم هاي همفکر خودش محشور بود. وقتش را تلف نمي کرد. مکتب توحيد قم که تعطيل مي شد، سريع مي آمد زنجان. در اينجا به مسجد مي رفت و قرآن درس مي داد. گاهي که نمي توانست برود، به من مي گفت تو برو. مي خواست هر جور که شده دست مرا هم بگيرد و بالا بکشد. مي گفتم، «من که بلد نيستم. بروم چي درس بدهم؟» مي گفت، «کتاب هاي امام را بخوان، کتاب هاي آقاي مطهري را بخوان، برو مسجد حمد و سوره بچه ها را درست کن.» دائماً توصيه مي کرد که، «ننشين. بلند شو. نگذار وقتت تلف شود.» از هيچ چيز به اندازه وقت تلف کردن، بيراز نبود. هر وقت که او را مي ديدي مشغول کاري بود. هميشه يا درس مي خواند يا درس مي داد. من که نتوانستم حتي يک قدم پشت سر او بروم. گاهي که با او حرف مي زنم، خيلي گلايه مي کنم که مرا گذاشت تا اين جور گرفتار مسائل بيهوده بشوم و خودش رفت. لياقتش را داشت. خدا رحمتش کند.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27
 

tazkie

عضو جدید
سالگرد شهادت شهیده صدیقه رودباری

سالگرد شهادت شهیده صدیقه رودباری

با سلام، سالروز شهادت شهیده صدیقه رودباری را گرامی می داریم.

33 سال پیش در چنین روزی، لحظاتی پس از این افطار نمود، با تیر یکی از منافقین مجروح و ساعاتی بعد شهید شد.

 

tazkie

عضو جدید
قله هاي سپيد دوردست

قله هاي سپيد دوردست


قله هاي سپيد دوردست






سميرا اصلان پور
همه کارهايت غيرقابل پيش بيني بودند، حتي مادرت هم نمي توانست پيش بيني کند و فکرهايت را بخواند. درس خواندنت، گردش رفتنت و دوست پيدا کردنت هم با بقيه فرق داشت و مادرت اين را مي دانست.
***
شايد جهاني که تو در آن سير مي کردي، در حجم کلمات نمي گنجيد. آن استادت که از قم آمده بود، به مادرت گفت، «سياري صيغه مبالغه است، يعني بسيار سير کننده.» و مادرت مي دانست که نام مناسبي براي تو انتخاب کرده است: فهيمه و مادر، اين همه را آن گاه که نگاه تو در کوه و دشت و به جست و جوي کوچک ترين جنبش هاي برگ و پشه اي که روي آبي نشسته بود و لحن سراپا شگفتني تو که مي گفتي، «فتبارک الله...»، دريافته بود.
***
خواستگار آخري پسر خوبي بود و خوب در دل مادر جا باز کرده بود. پدر هم راضي بود. نمي دانستي جواب شوقشان را چه بدهي. آخر گفتي، «يک سال ديگر به من فرصت بدهيد که درسم را تمام کنم، بعد.» مادر دعا کرد، «ان اشاءالله که روزي به مقامي که شايسته اش هستي، برسي. ان شاءالله که به عرش اعلا برسي.» و رسيدي. مادر چه مي دانست که دعايش به خودش برمي گردد. جنازه ات را که آوردند. نگاهي به چشم هاي نيمه بازت کرد و گفت، «چه مي دانستم که در اين دنيا مقامي که شايسته تو باشد، وجود ندارد.»
***
مادر مي ديد که درس ات تمام شده، اما در مسجدها و مدرسه هاي شهر کلاس نمي گذاري و زن ها چقدر طرفدارت هستند و تو مبلغ تمام و کمالي شده اي. به خود مي گفت چه فرزندان خوب و نازنيني را تربيت خواهي کرد.
***
حرف عروسي که پيش مي آمد، مادر دلش مي خواست بداند چه مهريه اي مي خواهي. بالاخره هم طاقت نياورد و از تو پرسيد. بي ترديد گفتي، «سفر کربلا.»
***
مکتب توحيد در قم، ماه محرم تعطيل بود و طلبه ها به شهرهاي خودشان مي رفتند براي تبليغ و سخنراني، تو هم هر سال به زنجان مي آمدي، اما آن سال نيامدي. مادر پرسيد، «آخر چطور بفهميم که سالم و تندرست رسيده اي به سنندج؟ به کجا زنگ بزنيم؟» و تو گفتي، «من خودم زنگ مي زنم.» روز بيست و دوم محرم، از سنندج زنگ زدي و گفتي، «قرار است مرا بفرستند بانه. مادر! مي داني از بانه تا کربلا فقط چهار ساعت راه است؟ نذر کرده ام پيروز که شديم، خودم را پياده برسانم کربلا.» مادر پرسيد، «من چي؟ مرا نمي بري؟ مکثي کردي و گفتي، «شماهم مي رويد.» بيست سال بعد، مادر و پدر در کربلا بودند. مادر فکر کرد، «بيست سال طول کشيد، ولي آمديم.»
***
فريبا اصرار کرد که مادر بلند شو برويم. مادر حوصله نداشت. فريبا گفت از سپاه آمده بودند. مادر نپرسيد چرا. بلند شد و راه افتاد. از کنار قبرستان که مي گذشتند، مادر گفت، «من همين جا مي مانم و فاتحه اي مي خوانم، تو برو ببين چه کار دارند. شايد شهيدي آوردند و رفتم تشييع. مي روم سر خاک شهدا، دلم گرفته.» فريبا اصرار نکرد. مادر را گذاشت و خودش رفت سپاه.
***
مادر رفت تشييع شهيدي که خانواده اش زياد هم نبودند و پابه پاي مادر او ناليد و گريه کرد. وقتي به خانه برگشت، ديگر مثل صبح بي حوصله نبود. فريبا تازه برگشته بود، اين را از کفش هايش که کنار راه پله بود، فهميد، اما خودش نبود. صدايش زد، اما جوابي نيامد. دلواپس شد. توي آشپزخانه سرک کشيد. فريبا گوشه آشپزخانه نشسته بود. مادر را که ديد با صدايي که انگار از ته چاه مي آمد، سلام کرد. بعد رفت طرف ظرف شويي و شروع کرد به شستن ليوان ها. مادر پرسيد، «از فهيمه چه خبر؟ «فريبا گيج بود. با صدايي که مي لرزيد گفت، «فهيمه زخمي شده. قرار است او را بياورند... بايد آماده...» و حرفش را خورد. انگار به دل مادر برات شده بود که فهيمه شهيد شده است.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​


 

tazkie

عضو جدید
آراسته در تمام جنبه ها

آراسته در تمام جنبه ها


آراسته در تمام جنبه ها






شهيده فهيمه سياري در قامت يک دوست
گفتگو با خانم زهرا سبحاني
درآمد
آراستگي انديشه هنگامي که با برازندگي کردار و گفتار قرين مي گردد، تصويري از يک مومن حقيقي را جلوه گر مي سازد، بدانگونه که خاطره چنين افرادي هرگز از ياد دوستان و معاشران آنها نمي رود و شهيد فهيمه چنين مسلماني بود که براي هميشه الگوي شايسته اي را در افق نگاه همگنان خود نهاد تا آنان نيز به نوبه خود، به شاگردانشان ارائه دهند.
از آشنايي خود با شهيد فهيمه سياري بگوييد.
من در سال 54 وارد حوزه شدم و ايشان در سال 56 يا 57 وارد حوزه شد. در سال 59 که شهيد شد. سال سوم بود. من محصل سال بالايي بودم. سالي که به حوزه آمد، هفتاد هشتاد نفر طلبه وارد حوزه شدند. او خيلي اهل کمک و همکاري بود و به همين دليل در ذهن آدم مي ماند.
چه ويژگي خاصي از او در ذهنتان مانده است؟
چند روز پيش نهج البلاغه را مي خواندم. در بحث شهداي صفين، حضرت علي (ع) خصوصياتي را نقل مي فرمايند. که بلافاصله مرا ياد فهيمه انداخت، از جمله ايشان مي فرمايند، «تراجيح الحلم» شهداي ما بردباري را ترجيح مي داند. ناخودآگاه ذهنم متوجه شهداي خودمان شد، از جمله فهيمه خانم که بسيار صبور بود. قبل از انقلاب براي اجتناب از مزاحت هاي ساواک، حوزه ما تابلو نداشت. اگر بخواهم از سختي هاي آن دوران بگويم، براي خودش کتاب مفصلي مي شود کمترين امکانات رفاهي هم در اختيار ما نبود و همه کارها را خودمان انجام مي داديم. آشپزي، نظافت، رسيدگي به کارهاي روزمره خوابگاه و در عين حال مطالعه و تحصيل بسيار جدي باعث مي شد کساني بمانند که واقعاً قصد درس خواندن داشتند. همه هم نوجوان و جوان بوديم. خود من در 15 سالگي به آنجا رفته بودم و فهيمه 17، 18 سال داشت که آمد. در چنين شرايطي، هر وقت مشکلي پيش مي آمد، فهيمه تحمل مي کرد و به ديگران هم روحيه مي داد که بردبار باشند و به هر حال مشکل را حل مي کرد و يا با حوصله و صبر منتظر مي ماند تا حل شود.
به نظر شما اين پختگي و صبر در آن سن کم، چگونه براي او حاصل شده بود.؟
چون با شناخت آمده بود و نمي خواست وقتش را تلف کند. من فکر مي کنم يکي از ويژگي هاي بارز طلبه هاي قبل از انقلاب اين بود که مي دانستند چرا به حوزه مي روند و اميدي هم به گرفتن مدرک و عنوان و پست نداشتند و مي دانستند که با يک زندگي دشوار مواجه خواهند بود. اين طور نبود که هر کس که جاي ديگري قبول نمي شد، به حوزه بيايد، واقعاً مسئله شناخت و عشق و علاقه مطرح بود. به همين دليل هم مشکلات را تحمل مي کردند. اين طور سيستم واحدي هم نبود که طلبه بتواند راحت قبول شود. اساتيد واقعاً سخت مي گرفتند و اين به نفع هر کسي بود که تاب مي آورد و مي ماند و ادامه مي داد. خود فهيمه رشته رياضي فيزيک خوانده و معدلش هم بالا بود و يا از دوستان ما هستند که الان جراح مغز هستند و حوزه را هم خوانده اند و تلفيق اين دو، بسيار در گسترش و تبيين احکام اسلامي موثر است، چون در جامعه ما متأسفانه از کساني که دنبال رشته هاي علمي و روز بوده اند، انتظار نمي رود که اهل دين باشند، در حالي که واقعاً مطلب بايد عکس اين باشد. انسان عالم است که به کنه دين پي مي برد و دستورات آن را با فهم و شناخت به کار مي گيرد. ما هنوز هم براي پذيرش طلبه سخت مي گيريم و شرايط خاصي را قرار داده ايم، ولي آن انگيزه اي که طلبه هاي آن موقع را به حوزه مي کشاند، وجود ندارد و يا وسط راه، از بين مي رود و ضعيف مي شود.
از ديگر ويژگي هاي شهيد بگوييد.
حضرت علي(علیه السلام) اشاره ديگري دارند و در مورد شهداي صفين مي فرمايند، «مقاويل في الحق» اينها گويندگان حق هستند، به هر قيمتي. من اين ويژگي را در فهيمه زياد مي ديدم که حرف حق را مي زد، حتي اگر به ضررش تمام مي شد. موقعي که تشخيص مي داد، مطلبي حق است، آن را مي گفت، حتي اگر به قول امروزي ها نمره انضباطش صفر مي شد. خيلي هم زيبا و مستدل وارد بحث مي شد. غالباً خيلي روي مسائل فکر مي کرد و شتاب و عجله نداشت، ولي وقتي تصميمي را مي گرفت، ديگر هرگز از آن برنمي گشت. مثلاً هنگامي که خانم دکتر فتاحي زاده مسئله رفتن به کردستان را مطرح کردند، همه طلبه ها شور و هيجان نشان دادند؛ اما فهيمه کاملاً آرام بود و درباره اين مسئله فکر کرد و بعد جواب داد. ظاهراً شوري نشان نداد، اما عملاً اين او بود که قدم در راه گذاشت و رفت و شهيد هم شد.
از نظم و انضباط او خاطره اي به ياد داريد؟
يادم هست که براي تهيه غذا، همه سبزي پاک مي کردند، اما مدل سبزي پاک کردن فهيمه فرق داشت. هرگز چيزي را دور نمي ريخت و يا در اطراف خود پخش نمي کرد، همه کارهايش با تفکر و متانت همراه بود، انگار که هر کاري برايش حکم عبادت را داشت. علت موفقيت او هم همين بود. شهيد قدوسي هم اساساً محيطي را فراهم آورده بودند که طلبه ها به همين شکل فکر کنند و هر کاري را عبادت بدانند و در نتيجه به هنگام انجام آن، کم نگذارند و طفره نروند. شهيد قدوسي سفره گسترده اي از معارف و خوبي ها و خيرها و زيبايي ها پهن کرده بودند و امثال فهيمه، به شايستگي از آن توشه برمي گرفتند. برخي هم بودند که اين سفره برچيده شد و توشه اي برنگرفتند، اما فهيمه گوش شنوا داشت. هر حرف حقي را مي شنيد عميقاً درباره آن فکر و بعد هم عمل مي کرد. اين طور نبود که فقط مجموعه اي از اطلاعات را به خاطر بسپارد. تک تک آنها را به کار مي گرفت. موقعي که بچه ها دور هم مي نشستند تا استراحت کنند، براي اينکه وقتشان بيهوده نگذرد، آيه اي، حديثي، بحث شيريني را مطرح و همه ذهن ها را متوجه آن مي کرد. در انجام کارهاي جمعي، پيوسته داوطلب بود. اهل بحث و صحبت زياد نبود، اما رفتارش طوري بود که ديگران را تحت تأثير قرار مي داد، آن هم به دليل اخلاص زيادي که داشت.
با آن همه نظم و ترتيبي که زبانزد همه است، بي نظمي ديگران را چگونه تحمل مي کرد؟
با حوصله و صبر. در مورد همان سبزي پاک کردن که گفتم، بعضي ها بودند که مقدار زيادي از سبزي ها را قاتي اشغال ها دور مي ريختند. او مي نشست و تا وقت اجازه مي داد، سبزي ها را جدا مي کرد و داخل ظرف سبزي پاک کرده برمي گرداند. اين کار را هم فقط به دليل اينکه هزينه اي صرف شده بود، انجام نمي داد، بلکه اساساً با اسراف مخالف بود. خودش که ذره اي اسراف در هيچ چيز، به خصوص وقت و عمرش نداشت، بقيه را هم سعي مي کرد با رفتارش و عملکردش از اين بليه دور کند.
از آراستگي و سليقه اش چه چيزي را به ياد داريد؟
بسيار آراسته و زيباپوش و مرتب بود. روزي که به شهادت رسيد، موقعي که در چمدان او را باز کرديم، انگار تک تک لباس هايش را اتو کرده بود. روي لباس ها هم مطلبي شبيه به وصيت نامه گذاشته بود. ما در تمام مراسمي که براي بزرگداشت او مي گرفتيم، اين چمدان را به همين شکل مي برديم تا طلبه ها به عينيه ببينند که شهيد در مورد همه مسائل زندگي چه دقت و نظم زيبايي داشته است. او هم از نظر ظاهر بسيار آراسته و مرتب بود و هم از لحاظ فکري که طبيعي هم هست. انسان منظم، اين حسن را در تمام جنبه هاي زندگي اش رعايت مي کند و برنامه ريزي و دقت و وقت شناسي او در تمام جنبه هاي زندگي اش جلوه دارد.
از ديگر ويژگي هاي او اين بود که خيلي مهربان بود. جوري با خواهرهايش برخورد مي کرد، انگار که برادر بزرگ آنهاست و بايد مثل يک برادر، به مشکلات آنها برسد. حتي يک بار هم به من نگفت که برادر ندارد. احساس تعهد عجيبي داشت که آدم هايي را که با هم قهر و يا نامهربان بودند، با هم آشتي بدهد. مي رفت و با صبر و حوصله خاصي با هر دو طرف صحبت مي کرد.
يک مسلمان واقعي...
بله، خداوند به هر کسي که فوز شهادت را نمي دهد. اين نوع ويژگي هاست که برازنده يک مسلمان واقعي است، برخلاف خيلي از ما که وقتي مي بينيم دو نفر با هم اختلاف دارند، به آتش آنها دامن مي زنيم.
با اين ويژگي ها، دريغتان نيامد که در آستانه شکوفايي از دست رفت؟
بديهي است که جاي خالي چنين آدم هايي هيچ وقت پر نمي شود. يادم هست که با شنيدن خبر شهادت او، حوزه شد ماتم سرا. اولين شهيد حوزه ما بود. نکته جالبي که يادم هست، اين است که شب چهلم او را که گرفتيم و خانواده اش هم آمدند، آمريکا در طبس زمينگير شد. تقارن اين دو رويداد با هم، هميشه شادماني عجيبي را در ذهنم تداعي مي کند.
آيا حضور او را در زندگي خود احساس مي کنيد؟
نه تنها حضور او را که حضور همه شهدا را در زندگي همه مان احساس مي کنم. در واقع به برکت خون آنهاست که خداوند برکاتش را همچنان در زندگي ما برقرار داشته است. اما صحبت اينجاست که ما در تمام طول سال از شهدا غافليم و در سالگرد آنها، به شکل صوري از آنها ياد مي کنيم. نه آن ياد نکردنمان درست است نه اين يادآوري هايمان. به شيوه اي عمل نمي کنيم که واقعيت شخصيت شهدا و قابليت الگو بودن آنها مطرح شود. گاهي آنها را چنان دور از دسترس و حتي صوفي مسلک نشان مي دهيم که انگار ربطي به انسان هاي خاکي ندارند. در حالي که همه آنها زندگي عادي داشتند و مثل بقيه زندگي مي کردند و تفاوتشان اين بود که بر اساس الگوهاي صحيحي که از زندگي ائمه گرفته بودند، دائماً در پي تصحيح عملکردشان بودند و همين مجاهدت هم بود که به آنها اين شأن را داد. گاهي به کلي فراموششان مي کنيم و گاه درباره شان اغراق و غلو مي کنيم، در حالي که مهم ترين نقش شهدا، الگو بودن آنهاست. دختر جوان امروز اگر تصور کند که فهيمه و امثال او از هيچ نظر شباهتي به او ندارند، بديهي است که از او الگو نخواهد گرفت. اين بيگانگي که در اثر افراط و تفريط به وجود آمده، بايد از بين برود. شهدا بايد در متن زندگي جوان امروز مطرح باشند تا او بتواند شيوه زندگي خود را تصحيح کند و راه درست را بيابد.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
بسيار فکور و انديشمند

بسيار فکور و انديشمند


بسيار فکور و انديشمند






شهيده فهيمه سياري در قامت يک دوست
گفتگو با خانم دکتر فتحيه فتاحي زاده
درآمد
هرگز گمان نمي برد آن کسي که او را در ايفاي وظيفه دشوارش ياري خواهد داد، اوست که سخن نمي گويد و شور و هيجان به خرج نمي دهد؛ اما درباره راهي که او را به قله رفيع شهادت خواهد رساند، مي انديشد و با عزمي راسخ و بدون ذره اي ترديد، در اين راه گام مي نهد. دکتر فتاحي شاهد لحظه شکوهمند شهادت فهيمه و راوي صديق بهترين آنات زندگي او، با نهايت دقت و لطف از خاطرات بسيارش از شهيد، سخن می گوید.
از آشنايي خودتان با شهيد فهيمه بگوييد.
من بعد از راهنمايي به حوزه رفتم و ايشان بعد از ديپلم. نکته اي را که من بارها گفته ام اين است که فهيمه در همان دوره اي که با او در حوزه بوديم، خصوصيات بارزي داشت. گاهي بعد از شهادت افراد مواردي را مطرح مي کنند که به نظر مي رسد غول است، ولي اگر شما به هر يک از دوستان ايشان مراجعه کنيد، ويژگي هاي مشترکي را مطرح مي کنند که در زمان حيات ايشان هم مطرح بود و بعد فقط نقل مي شد و هيچ اغراقي در کار نبود. همه اينها جنبه هاي الگويي بودند که از او انسان شاخصي مي ساخت. انصافاً هيچ يک از افراد ديگر، به اين شکل شاخص نبودند.
اين ويژگي ها کدامند؟
يکي مسئله نظم و انضباط عجيب او بود. بسيار مرتب و منظم بود. اين نظم را در برنامه ريزي روزانه داشت، وقت تلف نمي کرد و مخصوصاً اينکه هر کاري را به موقع انجام مي داد. اين نظم بيشتر از هر وقت ديگري در موقع امتحانات جلوه مي کرد، به اين شکل که همه طبقه ها کم و بيش نگران بودند و استرس داشتند، اما فهيمه به خيال راحت و با کمال آسودگي، همان برنامه هميشگي خود را ادامه مي داد و همان زماني را که هر شب براي خوابش تعيين کرده بود، تغيير نمي داد و مي خوابيد. واقعاً تنها کسي بود که به اين شکل عمل مي کرد، او بود، چون همه کارهايش را به موقع انجام مي داد. هر وضعيتي که پيش مي آمد، روي برنامه او تأثيري نداشت. خيلي از ماها به او غبطه مي خورديم که همه کارهايش را به موقع انجام مي داد و شب امتحان راحت و آسوده مي خوابيد.
آيا اين نظم و ترتيب را در زندگي خانوادگي او هم مي ديديد؟
البته آنها هم آدم هاي منظمي بودند، ولي اين ويژگي به قدري در فهيمه بارز بود که هر کسي به محض اينکه صحبت او پيش مي آمد، به اين نکته اشاره مي کرد. ويژگي ديگر اين بود که روحيه خاصي داشت که همه به او مراجعه و مسائل شخصي شان را اعم از مشکلاتي که با خانوده شان داشتند، مشکلات درسي، مالي، عاطفي و خلاصه هر نوع مسئله اي که داشتند، با او مطرح مي کردند. اين وضعيت به قدري بارز بود که پس از شهادت او مديران داخلي مکتب، يعني خانم ها مقتدايي و منصوري گفته بودند، «ما واقعاً احساس مي کرديم مدير مائيم، ولي فهميديم که عملاً اين فهيمه است که دارد مديريت مي کند.» واقعاً در دل بچه ها جا گرفته بود و به خاطر پختگي اي که داشت، بزرگ تر از سنش بود، يعني انسان احساس مي کرد او يک عمر تجربه را پشت سر دارد و الان به جايي رسيده که مي تواند دست ديگران را بگيرد. و به آنها کمک فکري و عملي کند. اين واقعاً خصوصيت برجسته فهيمه بود. همه ما وقتي سال اول را طي مي کرديم، تازه در سال دوم بود که مي توانستيم به طلبه هاي سال اول کمک کنيم، ولي فهيمه از همان سال اول، طوري بود که اغلب بچه ها به او مراجعه مي کردند. جلوه اين معتمد و محبوب بودن را مي شد آشکارا در لحظه خداحافظي او ديد. آخرين بار که مي خواستيم به طرف کردستان حرکت کنيم، بچه ها او را رها نمي کردند و پروانه وار دورش مي چرخيدند و ناگفته هايشان را با او مطرح مي کردند. واقعاً لحظات بسيار ديدني اي بود. اي کاش به نوعي ثبت شده بود.
سواي هنر و استعداد ذاتي فهيمه براي مديريت و طرف اعتماد بودن، آيا زمينه هاي خانوادگي براي اين هنر را هم داشت؟
فهيمه آدم خاصي بود. در خانواده او دخترهاي ديگري هم بزرگ شده اند که هر کدام صاحب ويژگي هاي برجسته اخلاقي زيادي هستند، ولي حتي خود آنها هم مي گويند که فهيمه با اينکه کوچک تر بود، اما از همان ابتدا درايت خاصي براي حل مسائل و مشکلات داشت و طرف مراجعه آنها بود. فهيمه در آن زمان نه فقط در ميان طلبه هاي مکتب به همراه و همفکري شهره بود که در خانواده اش هم هنگامي که مشکلي داشت، به او رجوع مي کرد. من يادداشت هاي دوره دبيرستان او را مطالعه کرده ام. در آن دوره که ظاهراً مدرسه شان هم مختلط بوده و با پسرها درس مي خوانده اند ولذا مشخص است که چه جور محيطي بايد بوده باشد. وقتي يادداشت هاي روزانه او را مي خواندم، کاملاً معلوم بود که اين دختر يک نوجوان فکور و انديشمند و از حد خودش بسيار فراتر بوده است. تحليل هاي او از رفتار همکلاسي ها و معلم ها و نوع سئوالاتي که مي پرسيدند و پاسخ هايي که مي دادند، کاملاً نشان مي دهد که فهيمه از مسائل به سادگي نمي گذشته و درباره آنها فکر مي کرده است. در يادداشت هاي او در دوره دبيرستان، آن هم در دوران نوجواني و دوره شاه، يکي از بزرگ ترين تأسف ها و حسرت هاي او اين است که يکبار تا ساعت يک نيمه شب بيدار بوده و نماز صبحش قضا شده است. او در خانواده اي سنتي و در يک شهر کوچک بزرگ شده، با اين همه طرز فکر او بسيار جلوتر از سن و مقتضيات محيطي اوست. از اين يادداشت ها کاملاً پيداست که او به اصولي پايبند است و همه زندگي اش را بر اساس آنها تنظيم کرده است.
اين اصول از کجا آمده اند؟
او بسيار اهل مطالعه بوده است.
با توجه به ممنوع بودن چاپ بسياري از کتب و مخصوصاً اقامت او در زنجان، به چه کتب هايي دسترسي داشته؟
چيزي که من از يادداشت هايش فهميدم و بعدها که با هم آشناتر شديم، مثلاً کتاب هاي جلال الدين فارسي را مي خوانده است.
در آن سن چگونه اين مطالب را مي فهميده؟
آدم بسيار فهميده اي بود، مثلاً در کلاس درس حوزه، واقعاً از نظر درک مسائل، دومي نداشت. در حوزه، اساتيد سعي مي کنند مطالب را به گونه اي مطرح کنند که در حد فهم متوسط شاگردان باشد، با اين همه دقايق ظريف علمي را همه نمي فهمند. فهيمه واقعاً از نادر طلبه هايي بود که اين نکات را دريافت مي کرد.
باهوش بود؟
قطعاً بهره هوشي بسيار بالايي داشت، چون رشته رياضي فيزيک خوانده و با معدل بالايي ديپلم گرفته بود. اساتيد ما در آن دوره عموماً مرد بودند و لذا بين استاد و شاگردان، پرده هاي سيار (پاراوان) مي گذاشتند و ما فقط صداي استاد را مي شنيديم. بعد از شهادت فهيمه، اساتيد ما از نوع سئوالات فهيمه، به هوش او پي برده بودند، به شدت اظهار تأسف مي کردند که حوزه چنين کسي را از دست داد. برخورد افراد با مسائل پيراموني شان با يکديگر تفاوت دارد. همه چيز را نمي شود در اثر مطالعه و تحصيل به دست آورد. ما روايات مختلفي را درباره فضيلت تفکر و برتري يک ساعت تفکر به هفتاد سال عبادت داريم. يکي از جنبه هايي که در فهيمه بسيار بارز است و از همان ابتداي زندگي هم وجود داشته و مختص به دوره اي که به حوزه آمد نيست، همين است که درباره مسائل مختلف، بسيار فکر مي کند، برخوردهايش حساب شده هستند و در تصميم گيري ها عجله نمي کند. بسياري از مشکلاتي که به خصوص در دوره نوجواني براي انسان پيش مي آيد اين است که به برخي از مسائل توجه نمي کند و از آنها سرسري مي گذرد، اما فهيمه آن قدر آگاهانه و سنجيده حرکت مي کرد که چنين تجربه هايي را نداشت. يادداشت هاي فهيمه سرشار است از برخوردهاي سنجيده و منطقي. حتماً اگر با معلم ها همکلاسي هاي سابق او گفت و گو کنيد، اين نتيجه به دست خواهد آمد که او هرگز رفتاري نکرد که بعدها پشيمان شود که چرا اين کار را کردم.
از نظم و ترتيب او مي گفتيد.
هر وقت مي رفتم سر چمدانش، اين احساس به من دست مي داد که او نشسته يکي يکي لباس هايش را با دقت و سر فرصت اتو و تا کرده و در چمدان گذاشته. قفسه کتاب هايش هم همين طور.
در هيچ نکته اي از زندگي اش نبود که حتي ذره اي بي نظمي به چشم بخورد. در محيط حوزه، همه موظف بوديم نظم را رعايت کنيم، اما نظم فهيمه چيز ديگري بود. وارد اتاق فهيمه که مي شدي، لازم نبود بداني که در آنجا سکونت دارد. از نوع چينش رختخواب ها و کتاب ها و وسايل اتاق، به شکل کاملاً بارزي معلوم مي شد که او هم در آنجا زندگي مي کند. فهيمه خيلي ساده پوش بود و حداکثر سه دست لباس داشت، اما همان ها را قدري هماهنگ و زيبا و متناسب مي پوشيد که آدم دلش مي خواست ساعت ها او را نگاه کند. هم در انتخاب رنگ، هم در تميزي، هم در اتو کشيدن دقت زيادي داشت. جمع اضداد بود، يعني از يک طرف در درس و مباحثه و حضور به موقع سر کلاس ها و امتحان دادن و هميشه درس را بلد بودن، جزو نمونه ها بود و از يک طرف ديگر، تمام وظايف کدبانوگري را به نحو احسن انجام مي داد. او واقعاً يک مسلمان واقعي بود. هم ظاهرش ساده و پاکيزه و آراسته بود و هم تفکر و برنامه ريزي و زندگي اش. همه چيز در وجود او، هماهنگ و متناسب بود. نمي دانم چرا ديگر از اين تناسب ها و سادگي ها و آراستگي ها کمتر نشاني باقي مانده است. من واقعاً افسوس مي خوردم که او را از دست داديم، هر چند خودش برگ برنده را برد. جامعه چه در سطح کلان و چه در سطح خرد، از اين ويژگي ها محروم شد و متأسفانه مصرف زدگي و خودنمايي، جاي آراستگي را گرفت. حيف. فهيمه ابداً سطحي نگر نبود. او در عين حال که بسيار متفکر و منطقي بود. روح بسيار لطيفي هم داشت. در لحظه خداحافظي، بچه ها رهايش نمي کردند و من چند بار مجبور شدم تذکر بدهم که دير شده و بايد برويم، ولي آنها از اينکه براي مدت کوتاهي هم از جدا مي شدند، ناراحت بودند. آنها که تصورشان بر شهادت فهيمه نبود. اما همان مدت کوتاه را هم نمي خواستند از همدلي ها و همراهي هاي او محروم شوند.
هنگامي که شما موضوع رفتن به کر دستان را مطرح کرديد، واکنش فهيمه چه بود؟
من دو ماه آنجا بودم. افرادي آنجا بودند که مثلاً در زمينه هاي هنري يا عرصه هاي ديگر فعاليت مي کردند، ولي در زمينه تبليغ جز من کسي نبود و مسئولين آموزش و پرورش آنجا به من گفتند که بهتر است بروي و براي کمک به خودت نيرو بياوري.
آيا در آنجا امنيت کافي وجود داشت که اگر فهيمه به آنجا مي رسيد بتواند کاري هم بکند؟
شرايط خيلي دشوار بود. موقعي که مي خواستيم به مدرسه برويم و برگرديم، بايد حتماً با ماشين سپاه مي رفتيم. اگر کسي ما را دعوت به ناهار و شام و مهماني مي کرد، ابداً نمي رفتيم، چون هيچ تضميني وجود نداشت که جانمان به خطر نيفتد. نيروهاي فريب خورده کومله و دمکرات و بقيه نيروهاي ضد انقلاب به شدت فعال بودند.
در چنين شرايطي فکر مي کنيد که به خطر انداختن نيروهاي کارسازي چون فهيمه، کار مدبرانه اي بود؟
اتفاقاً هميشه اين بحث مطرح بود. ما وقتي به آنجا مي رفتيم، واقعاً با سختي کار مي کرديم. گفتم که رفتن و برگشتن به مدرسه، مسئله بسيار دشواري بود و ما بايد حتماً با ماشين سپاه مي رفتيم، وگرنه ممکن بود کمين بخوريم.
آيا اگر در آن شرايط در حوزه مي مانديد و به تحصيل ادامه مي داديد، در شرايط مناسب تري نمي توانستيد تبليغ را به شکل مؤثري ادامه بدهيد؟ تصور نمي کنيد. سرمايه اي مثل فهيمه را بايد بهتر از اينها حفظ مي کرديم؟
الان قضاوت درباره آن روزها خيلي آسان نيست. بله، ما در حفظ سرمايه هاي فکري مان، چه در سطح کلان و چه در سطح خرد، خيلي درخشان عمل نکرديم، ولي اين را حالا مي توانيم بگوييم. قطعاً در آن شرايط اگر شيوه بهتري به ذهنمان مي رسيد، همان کار را مي کرديم.
آيا شهادت فهيمه توانست تحول جدي در افراد ايجاد کند؟
قطعاً بله. در مورد مسائل امنيتي و لزوم حفاظت از اين سرمايه ها، هيچ عقل سليمي اين منطق را رد نمي کند. ولي در عين حال شهادت فهيمه اثرات بسيار عميقي بر بسياري از افراد گذاشت و اين مسئله اي بود که به عينيه مشاهده کردم.
جاي شکرش باقي است.
گاهي اوقات به اين نتيجه مي رسيم که شايد اگر فهيمه شهيد نمي شد. نمي توانست تا اين درجه اثرگذار باشد. کساني که خصوصيات روحي فهيمه را داشتند، جز اين راهي را نمي توانستند انتخاب کنند. اين روحيه در جوان و نوجوان ما بود که هر جايي که دردمندي بود و به کمک احتياج داشت، سر از پا نشناسد و برود و همين روحيه بود که انقلاب و جنگ را پيش برد. به نظر من امثال فهيمه جز اين نمي توانستند کاري بکنند، وگرنه او هم مثل ده ها نفر ديگر که به دعوت من جواب منفي دادند، با من راه نمي افتاد و به کردستان نمي آمد. الان هم که اگر انسان در زندگي اش به دستاوردهايي مي رسد، حاصل همان خلوص و صداقتي است که در آن سال ها در انسان وجود داشت و الان متأسفانه کم شده. در حال حاضر هم انسان هاي متقي که در بعد علمي بسيار پيش رفته اند، وجود دارند، ولي نمي توانيم مثل شهدا عمل کنيم و اين نيست مگر آنکه شايد خلوص ما به اندازه آنها نيست و تلاش علمي ما آن گونه که تلاش خالصانه آنها جواب داد، جواب نمي دهد.
چون منشأ تأثير حقيقي اخلاص است، نه علم يا چيزهاي ديگر. علمي در هستي تأثير مي گذارد که مخلصانه و براي رضاي حق باشد. مسئله نيت است.
درست است. به هر حال موقعي که من مسئله رفتن به کردستان را در حوزه مطرح کردم. راستش از سئوالات مکرر و دقيق فهيمه در مورد اوضاع و احوال آنها، کارهايي که مي شود کرد و بررسي جنبه هاي مختلف موضوع، کلافه مي شدم و به خودم مي گفتم، «اين قدر سئوال مي کند؟» ابداً اميدي نداشتم که او با من بيايد. من ظاهر قضيه را نگاه مي کردم و متوجه نبودم که اتفاقاً تنها کسي که با من خواهد آمد، اوست و اگر سئوالات زيادي را مطرح مي کند، براي اين است که وقتي تصميم مي گيرد، کوچک ترين ترديدي نداشته باشد.
آيا تنها کسي بود که با شما آمد؟
از حوزه تنها کسي بود که آمد. جالب اينجاست که شب اولي که من موضوع را مطرح کردم. تعداد زيادي از خواهرها آمدند و تا نيمه هاي شب با من صحبت کردند. تجمع ما در سالن بزرگي بود که اسمش را گذاشته بوديم نمازخانه. براي آنها صحبت کردم که از کجا آمده ام و اوضاع چگونه است و قرار است چه کار کنيم.
خودتان هم که سني نداشتيد.
تازه وارد شانزده سال شده بودم. به هر حال وقتي توضيح دادم، هفت هشت نفر به شکل جدي اعلام آمادگي کردند و من مانده بودم که اين همه را چه طور ببرم، چون حداکثر سه نفر را مي توانستم ببرم. نگراني عمده من واقعاً همين بود. بعد ديدم به تدريج که زمان گذشت، يکي يکي کم شدند و آخرش هيچ کس نماند. دو سه روز مانده بود که عازم بشوم و هيچ کس اعلام آمادگي نکرده بود، اما فهيمه کماکان به سئوال پرسيدنش ادامه مي داد و در مورد تک تک مسائل و به خصوص تأثير فرهنگي اين کار، مي پرسيد. درس حوزه براي همه ما خيلي مهم بود و او در واقع داشت سبک سنگين مي کرد که در کدام جايگاه مي تواند مؤثرتر باشد. مي خواست که اگر درس حوزه را رها مي کند، به دنبال يک کار هدفمند و روشن برود. که وقتش تلف نشود. من واقعاً اميدي به آمدن او نداشتم و از جاي ديگري هم که خبر نشد. روزهاي آخر بود که به من مراجعه کرد و گفت که با خانواده اش هم صحبت کرده و تصميم دارد همراه من بيايد. واقعاً حيرت کردم. اصلاً انتظارش را نداشتم. من بيست و چهارم آبان بود که به حوزه آمدم و در اين فاصله همراه يکي از دوستان به سفري تبليغي در شمال هم رفتيم، چون ايام محرم بود و وقتي برگشتم، در روز ششم آذر، همراه فهيمه عازم کردستان شديم. در اتوبوس که نشستيم، ديدم دارد يادداشت مي نويسد.
آن يادداشت ها را داريد؟
بله، نوشته، «لحظات خوشي نيست هنگام دوري. عجيب است برايم. به طور محسوسي وابستگي خود را حس مي کنم که حتي هنگام فکر قلبم را به درد مي آورد.» موقعي که به سنندج رسيديم، به خاطر درگيري ها و ناامني جاده ها معطل شديم. هنوز جنگ شروع نشده بود، اما در اثر تهاجم نيروهاي ضد انقلاب، تخريب هايي در شهر صورت گرفته بود که مي رفتيم و مي ديديم و من تلاطم روحي خاصي را در او مي ديدم. در يادداشت هاي آن روزها نوشته، «خدايا! چقدر پستي و ذلت به همراه، چقدر توشه راه، کم و چقدر راه طولاني و بي پايان. خدايا! احساس مي کنم يک مشرک واقعي بدون هيچ قيد و بندي شده ام و از هدايت فرسنگ ها دور. خدايا! چقدر پستي و ذلت را در خود احساس مي کنم، اما اگر در راه تو و به خاطر شناخت تو باشد، باعث خوشبختي و شادکامي است. افسوس که راه مشرکان را پيمودم و البته هواي نفس در اين منزلت بيکار ننشست و کاري کرد که اکنون به اين طريق بدون هدف و واقعاً سرگردان و چيزي در مقابل ندار، روبروي نعمات بيش از حد خداي يکتا و احد بنشينم.» اينها جملاتي است که در آن شرايط نوشته.
از لحاظ ادبي هم خيلي موجز و پخته هستند. جز اينها را چاپ نمي کنيد؟
اتفاقاً اين موضوعي است که يکي دو سال است خيلي ذهن مرا مشغول کرده. هم براي برادرم خيلي حرف هاي ناگفته دارم و هم براي فهيمه. گاهي در ذهنم ترکيب سازي مي کنم که اسم کتابم چه باشد و چه بنويسم و باز در اثر روزمرگري ها غفلت مي کنم.
اين احساس اندوه و غبن در فهيمه از کجا ناشي مي شد؟
من فکر مي کنم کساني که در مسائل معنوي پيش مي روند، هيچ کاري را بزرگ نمي بينند و در مقابل عظمت خداوندي، واقعاً کارهايي را که انجام مي دهند، کوچک مي بينند و هميشه اين احساس با آنها همراه است که چه بايد بکنند تا احساس «کم گذاشتن» و «انجام وظيفه نکردن» را جبران کنند. مختص فهيمه هم نيست. همه اين افراد اين حس را دارند. چند وقت پيش بسيج مراسمي گذاست که با تأخير برگزار شد و درست افتاد به روز 12 آذر که روز شهادت فهيمه است. به اعتقاد من هيچ چيزي تصادفي نيست. هر چند سهواً لفظ تصادف را به کار مي بريم. به من زنگ زدند که بيا و به مناسبت هفته بسيج خاطره اي را تعريف کن. من داشتم در اين باره فکر مي کردم که چه بگويم که يک مرتبه متوجه شدم اين مراسم در روز شهادت فهيمه برگزار مي شود. اول صحبتم به مخاطبان گفتم که، «اين يک حسن تصادف است، اما اعتقاد قلبي من اين نيست که تصادف است. احساس مي کنم در چنين روزي بايد مي آمدم و نحوه شهادت فهيمه را براي شما بيان مي کردم.» واقعاً نقل آن خاطره روي مخاطبان، بسيار تأثير گذاشت. اينجاست که مي گويم اگر فهيمه ساعت ها درس مي داد، اين قدر که نقل حادثه شهادتش تأثير گذاشت، شايد اثر نمي کرد.
فهيمه شانس آورده که بعد از او خوب کسي باقي مانده که اينها را بگويد. در مورد بسياري از شهدا، کسي نمانده که از آنها حرف بزند. خاطره شهادت او را بيان کنيد.
ما از قم به مقصد کرمانشاه در ساعت 2 بعد از ظهر حرکت کرديم. قرارمان اين بود که دانشجوياني که تهران هستند به قم بيايند و با هم برويم. برنامه هاي اعزام را هم معمولاً سپاه انجام مي داد، ما چون خانم بوديم و کرمانشاه هم مشکلي نداشت. اينها براي ما بليت گرفتند و ما با اتوبوس رفتيم. وقتي به کرمانشاه رسيديم، تا ما را به سپاه کرمانشاه منتقل کردند و به واحدي که در قسمت خواهران برايمان تدارک ديده بودند، رفتيم و مستقر شديم، دو سه ساعتي از اذان مغرب گذشته بود. همه نماز خوانديم و چون خسته بوديم، رفتيم که استراحت کنيم. ماه محرم بود و يادم هست که فهيمه با لحن بسيار محبت آميز که احساس بسيار زيبايي را در دل همه ايجاد کرد، گفت، «محرم است! زيارت عاشورايمان...» اين حرف و به خصوص لحن فهيمه طوري بود که همه مثل فنر از جايشان بلند شدند. انگار نه انگار که داشتيم از شدت خستگي از حال مي رفتيم. همه چيز در وجود فهيمه اصيل بود. ادا و ريا نبود، براي همين هم تا عمق وجود انسان تأثير مي گذاشت. نوع گفتنش فرق مي کرد. لحنش شيرين و دوستانه و مهربان بود و همه با کمال ميل از پيشنهاد او استقبال کردند. بسيار به اين چيزها مقيد بود. بعضي ها تقيد دارند، ولي انگار تقيدشان بين آنها و افراد ديگر، مرز ايجاد مي کند، در حالي که تقيدات فهيمه بالعکس بود، يعني مرزها را برمي داشت. احساس من اين است که يکي از دلايل عدم توفيق هاي ما اين است که به جاي همرنگي با جمع، دنبال تمايز هستيم. فهيمه نه تنها در پي تمايز از ديگران نبود که اتفاقاً به دنبال گم شدن در اين درياي بزرگ بود. بسيار آدم مؤثري بود و مي توانست به سرعت با ديگران ارتباط برقرار کند. واقعاً آن سن و سال و اين همه ادب و فهم با همديگر نمي خواند. همين ويژگي ها بود که باعث شد فهيمه در اوج آرامش و بدون آنکه ناله اي کند يا آهي بکشد، شهيد شود، طوري که هيچ کدام از ما باور نمي کرديم که او شهيد شده است. شهادت او در نهايت آرامش بود. روز هفتم آذر 59 بود که به کرمانشاه رسديم و همان طور که گفتم بعد از نماز مغرب و عشا و با پيشنهاد صميمانه فهيمه، زيارت عاشورا را خوانديم. قرار بود فرادي آن روز عازم سنندج شويم، اما خبر رسيد که در جاده کرمانشاه سنندج درگيري شده و سفرمان عقب افتاد. از فرصت استفاده کرديم و به ديدن مناطق تخريب شده شهر رفتيم. روز هشتم اعزام شديم و همان روز به سنندج رسيديم. چند روزي در سنندج معطل شديم و من مي ديدم که فهيمه به شدت متلاطم است و سعي مي کند با خواندن دعا، خود را آرام کند. صبح روز دوازدهم به مقر فرمانده رسيديم. قرار بود به خاطر ناامن بودن جاده ها با ستون نظامي به طرف سقز حرکت کنيم. حدود ساعت دو بعد از ظهر بود که ستون نظامي آماده حرکت شد. ساعت 4/5 بود که به ديواندره رسيديم. فرمانده سپاه ديواندره براي تقويت روحيه ما گفت، «نگران نباشيد. کاليبر 50 پشت سرتان در حرکت است.»
فهيمه با تبسمي پر از معنا رو به من کرد و در حالي که به تمثال حضرت امام (ره) که در آغوش داشت، اشاره مي کرد، گفت، «کاليبر پنجاه هزار با ماست. تا او را داريم چه غم؟» نزديک غروب بود و لحظات به سختي سپري مي شدند. به فهيمه گفتم، «احساس دلتنگي مي کنم. انگار پيشامدي در انتظارمان است.»
گفت، «قرآن مي خوانيم.» و شروع کرد به تلاوت آياتي از قرآن. ناگهان ماشين ما را به رگبار بستند. يکي از گلوله ها از کتف راننده گذشت و با آنکه خون فوران مي کرد، او فرمان را رها نکرد و با لحني محکم گفت، «سرتان را ببريد پايين تا دشمن متوجه حضور شما نشود.» هنوز حرفش تمام نشده بود که فهيمه آرام سرش را پايين آورد. بعد از چند دقيقه به درمانگاه متروکه اي رسيديم. راننده که ديگر رمق نداشت، به ماشين حامل کاليبر 50 که پشت سرمان حرکت مي کرد علامت داد که بايستد. راننده را براي درمان سرپايي به داخل درمانگاه بردند. ما هم مي خواستيم براي پانسمان دست يکي از خواهرها پياده شويم که متوجه سيل خوني شديم که از روي تمثال امام راه گرفته بود. ما تصور کرده بوديم فهيمه گوش به حرف راننده داده و سرش را پايين برده بود و به همين دليل صدايش نزده بوديم. فهيمه را صدا زدم، جواب نداد. سرش را آرام بلند کردم و ديدم مثل هميشه لبخند مي زند. از چشم راستش خون مثل چشمه بيرون مي زد و با چشم چپش به طرف گلوله اي که به او اصابت کرده بود نگاه مي کرد. نگاهش سرشار از رضايت و خوشنودي بود. با حيرت به بقيه خواهرها نگاه کردم. همه متحير مانده بوديم. او حتي ناله هم نکرده بود. رمق در تنم نمانده بود. يک آن به خودم آمدم و گفتم که بايد کاري کرد. فهيمه را همراه با خواهرها روي برانکارد گذاشتيم و برديم. خون او چکه چکه روي برف ها مي ريخت. او را به درمانگاه بدون پزشک و پرستار برديم. يک گوشي پزشکي پيدا کردم و روي قلب او گذاشتم، نمي خواستم باور کنم که تپش ندارد. با لحني بريده و لرزان گفتم، «بايد سريعاً او را به بيمارستان منتقل کنيم.» آنها با ناباوري به من نگاه کردند. براي اينکه فرصت از دست نرود، گفتم، «به خدا قسم که قلبش دارد مي زند. عجله کنيد،» جاده ها ناامن بودند و همه مي خواستند منتظر بمانند که از شدت درگيري کاسته شود. قسمي که خورده بودم، آنها را متقاعد کرد که بايد فهيمه را به بيمارستان برسانيم. خود من هم واقعاً باور داشتم که او زنده است. پيرمرد بسيجي داوطلب اين کار شد و من و يکي از خواهرها، همراه پيکر فهيمه راه افتاديم. چند دقيقه بعد باز رگبار گلوله شروع شد، اما اين بار زود قطع شد و به خير گذشت.
حدود نيم ساعت بعد به سقز رسيديم و راهي بيمارستان شديم. پزشک پس از معاينه اي مختصر، شهادت فهيمه را اعلام کرد و به اين ترتيب در غروب چهارشنبه 12 آذر 59، 24 محرم، فهيمه در 21 سالگي به ملکوت اعلي شتافت.
شما استاد دانشگاه، آن هم در رشته الهيات هستيد. آيا در ميان نسل فعلي، افرادي چون فهيمه را مي بينيد؟
کليت او را نه، ولي اجزايش را چرا. هنوز هم کساني هستند که به اميد يافتن به پاسخ هايشان به اين رشته رو مي آورند و تلاش هم مي کنند، و لي مسئله اين است که شرايط، فوق العاده فرق کرده و امکان پرورش استعدادهائي چون فهيمه را از دست داده ايم.
در اين باره توضيح بيشتري بدهيد.
موقعي که ما وارد حوزه شديم، کسي به ما وعده مدرک و پست اين چيزها را نداد. افراد زيادي بودند که در رشته هاي پزشکي و مهندسي قبول شده بودند و با طيب خاطر و آزادي کامل، آن رشته را رها کرده و به حوزه آمده بودند. انگيزه ها عمدتاً ديني بودند. ما با نهايت اخلاق و عشق درس مي خوانديم. چند وقتي هست که به دانشگاه منتقل شده ام و به جاي حوزه در آنجا درس مي دهم. در آنجا گاهي که با داوطلبان مصاحبه مي کردم، اواسط مصاحبه مي گفتم، «مي دانيد که امسال قرار نيست حوزه مدرک بدهد؟» ناگهان رنگ از روي داوطلب مي پريد و به کلي رغبت ادامه مصاحبه را از دست مي داد. متأسفانه نوعي نگاه مادي بر کل نظام آموزشي ما، از جمله حوزه ها حاکم شده و شايد يکي از دلايلي که خروجي هاي دانشگاه ها و حوزه ها، آن طور که بايد از قدرت علمي و نظريه پردازي بهره مند نيستند، همين نگاه باشد. ما در دنيايي که واقعاً مي شود از طريق اينترنت، در دانشگاه هاي مجازي مختلف دنيا ثبت نام کرد و مدرک گرفت، دلمان را به آمار فارغ التحصيلان مراکز مختلف آموزشي و يا بالا رفتن آمار ورودي دختران به دانشگاه ها خوش کرده ايم، در حالي که خروجي اين سيستم آن گونه که بايد، نيست و روحيه مدرک گرايي، رفاه زدگي، مصرف گرايي و بسياري از آفاتي که دقيقاً خلاف آرمان هايي هستند که جوان دوره انقلاب و دفاع مقدس را به تحرک وامي داشت، خطر بزرگي است که هر روز غفلت از آن، ده ها سال ما را عقب مي برد. امکان پديد آمدن انسان هاي والامرتبه و شريفي چون فهيمه، هميشه وجود دارد، به شرط آنکه به ارزش هايي که امکان رشد امثال او را فراهم آورد، برگرديم.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده فهيمه سياري در قامت يک دوست (1)

شهيده فهيمه سياري در قامت يک دوست (1)


شهيده فهيمه سياري در قامت يک دوست (1)






گفتگو با خانم فاطمه دليلي
درآمد
سخن گفتن از کسي که حساس ترين ايام عمر را با او سپري کرده، برايش دشوار است؛ از اين رو به پاسخ هائي کوتاه بسنده مي کند؛ با اين همه آنچه که او در اين گفت و گوي مختصر از يار ديرينش مي گويد، با صداقت و لطف خاصي آميخته است.
کجا با فهيمه آشنا شديد؟
من در سال 57 وارد حوزه شدم با ايشان آشنا شدم. البته اوايل زياد با ايشان آشنا نبودم، چون تعداد بچه هاي سال اول معمولاً در حوزه زياد است. به مرور که بچه ها هم اتاق و هم مباحثه مي شوند، آشنا مي شوند و اواخر سال اول بود که در مواردي هم دوره بوديم و گاهي نوبتکاري هايمان با هم مي افتاد و آشنا شديم. در مقطعي هم، هم اتاق بوديم. بچه هايي که آن زمان به حوزه مي آمدند، دانشگاه هم قبول شده بودند، ولي خصوصيات و نفسانيات خاصي داشتند که کمتر در دانشجوها ديده مي شد. نه تنها ايشان که اغلب بچه ها، حال و هواي خاصي داشتند و در آنها از خودخواهي ها خبري نبود. به خصوص روي بچه هاي آن دوره تأکيد مي کنم که با کساني که حالا وارد حوزه مي شوند و گاهي در پي گرفتن مدرک هستند، خيلي فرق دارند و هر کسي با آن ايده سابق وارد حوزه نمي شود. گاهي بچه هايي را داشتيم که پنج شش تا ساعت بالاي سرشان مي گذاشتند که اگر با زنگ اولي براي نماز شب بيدار نشدند، ساعت هاي بعدي، آنها را بيدار کند. بعضي از بچه ها مي گفتند ساعت طلبگي مي گذاريم که خيالمان راحت باشد.بيشتر بچه ها در اين گونه حال و هواها بودند. فهيمه سياري را کاش ديده بوديد. لحظه اي چهره اش از جلوي چشمم محو نمي شود. يک سيماي بسيار زيبا و معنوي داشت. به نظر من چهره اش نورانيت خاصي داشت. ايشان آدم خاصي بود. توي خودش بود خودش را نشان نمي داد، مگر اينکه خيلي به او نزديک مي شديد تا به ويژگي هاي او پي مي برديد.
از نظر نظم و سليقه و وقت شناسي چگونه بود؟
واقعاً منظم بود و نظم از ظاهرش مي باريد. بسيار آراسته بود. امروز آراستگي معني ديگري پيدا کرده است. ظاهر بسيار آراسته و مرتبي داشت و در نهايت سادگي متناسب و زيبا مي پوشيد. هرگز رنگ هاي نامتجانس را با هم نمي پوشيد. بسيار ظريف و آراسته و چند بعدي بود. بسيار موقر و متين بود. جمع کردن کتابها و چيدن آنها در قفسه ها به شکل خاصي بود. هر دوي ما دقت داشتيم که رختخواب ها را خيلي منظم و مرتب روي هم بچينيم، طوري که انگار خط کش گذاشته بودند. يکي از دوستان که با هم شوخي داشتيم، مي آمد و مي گفت من اصلاً نمي توانم تحمل کنم که اينها اين طور مرتب روي هم چيده شده باشند. بايد هر جور شده اينها را به هم بريزيم. خيلي به نظم و ترتيب اهميت مي داد. در روزهاي کاري، هر وظيفه اي را که به عهده مي گرفت، به نحو احسن انجام مي داد. به هر حال جاهايي بود که مي شد از کار طفره رفت و کسي هم متوجه نشود، ولي ايشان هر مسئوليتي را به تمامي انجام مي داد. پيوسته کسي را ناظر مي دانست که کارهاي انسان را مي بيند. او در تک تک اعمال و رفتارش آقا امام زمان (عج) را ناظر مي دانست. عميقاً به اين موضوع اعتقاد داشت. فهيمه مثل هميشه مي گفت که من خجالت مي کشم خطايي بکنم. چون آقا ناظر اعمال ما هستند.
ازشيوه درس خواندن و عبارات او بگوييد.
همه ما به نوعي به درس خواندن توجه داشتيم، ولي ايشان خيلي عالي درس مي خواند. نام فهيمه واقعاً برازنده او بود، چون همه مسائل را خيلي خوب مي فهميد و درک مي کرد. بسيار درک بالايي داشت.
آيا اساتيد شما هم روي اين درک تکيه داشتند؟
اساتيد ما بسيار مراقب بودند که افراد به هيچ وجه از يکديگر متمايز نباشند و فرقي بين آنها احساس نشود. من مورد خاصي را به ياد ندارم.
آيا نوع پرسش هايش با ديگران فرق داشت؟
بسيار منطقي بود. از آنهايي بود که اگر ادامه مي داد، در رشته فلسفه ادامه مي داد. حرف بيهوده نمي زد. حرف هايش سنجيده و متين بودند. آدم پرحرفي نبود و بيشتر در خودش بود.
نوع ارتباطش با ديگران چگونه بود؟
خيلي ديگران را تحويل مي گرفت و با آنها راحت بود. در عين حال که خيلي ساکت و توي خودش بود، اين طور نبود که ديگران از او دور شوند و فاصله بگيرند. خيلي اجتماعي بود.
آيا از تصميمي که براي رفتن به کردستان گرفت، با شما صحبتي کرد؟
بسيار سريع تصميم گرفت. من واقعاً متحير شده بودم. اين پيشنهاد کاملاً بالبداهه بود. اين طور نبود که فرصتي براي تفکر زياد و تصميم گيري وجود داشته باشد. يک فراخوان عمومي بود، ولي ايشان خيلي زود لبيک گفت، طوري که من واقعاً متحير مانده بودم، با اينکه در ميان افراد خانواده اش کسي را نمي شناختم که به جبهه رفته باشد، ولي ايشان خيلي زود به نتيجه رسيد و تصميم گرفت. ما قبلاً براي تبليغ به جاهاي مختلف مي رفتيم. البته من هيچ وقت توفيق نداشتم که همراه ايشان براي تبليغ بروم، ولي براي رفتن به کردستان آن زمان، واقعاً تصميم گيري دشوار بود و حتماً او وظيفه خودش مي دانست که تأخير نکند و برود.



از يادآوري خاطراتتان با شهيد، شادمان مي شويد يا غمگين؟
هميشه ياد ايشان دلم را از شادماني خاصي پر مي کند و احساس مي کنم دوره بسيار خوب و شيريني داشتيم. عرض کردم که چهره ايشان طوري بود که وقتي نگاهش مي کردي، انگار تا ته چهره اش را مي خواندي. خيلي لطيف بود. شايد مادرشان گفته باشند که وقتي براي مدت کوتاهي به زنجان مي رفت، وقتي مي خواستند غذايي چيزي بخورند از مادرش مي پرسيد که آيا از اين غذا سهمي به فقيري يا مستمندي داده ايد؟ و تا نمي برد و آن سهم را نمي داد، غذا نمي خورد. به نوعي جمع اضداد بود. از يک طرف بسيار منطقي و استدلالي بود و از يک طرف اين طور روحيه لطيفي داشت. روحيه ايشان باعث شده بود که از آن به بعد هر کس که اسم زنجان را مي برد و من احساس مي کردم اهل آنجاست، تصورم اين بود که چنين روحيه اي دارد. علاقه خاصي به زنجاني ها پيدا کرده بودم. يادم هست که با بچه هاي اتاق هاي ديگر قرار مي گذاشتيم نماز شب بخوانيم و يک وقت مي ديدي يک صف طولاني براي اين کار تشکيل شده است و من فکر مي کنم ايشان در تشويق بچه ها به اين کار، نقش اساسي داشت. بسيار روي معنويت و عوالم روحاني تأکيد داشت.
از شهادت فهيمه بگوييد.
بعد از شهادت ايشان، صدا و سيما دعوت کرد و برنامه اي در آنجا ترتيب دادند و با چند نفر از خانم ها رفتيم آنجا. من دوبار رفتم زنجان.
يک بار براي تشييع ايشان بود که بسيار تشييع باشکوهي بود. خواهران دو طرف خيابان صف بسته بودند و هر يک، يک شاخه گل به دست داشتند که صحنه بسيار زيبايي بود. مردم شهر واقعاً سنگ تمام گذاشتند. پدر و مادر فهيمه هم واقعاً آدم هاي خاصي هستند. بسيار آدم هاي بي غل و غش و صافي هستند. پدر فهيمه را که من دورادور ديدم، ولي با مادرش صحبتهايي داشتم و از هياهوي جامعه، ذره اي گرد و غبار بر آيينه روح او نديدم. بسيار صاف و بي آلايش بود. به هر حال چنين دختري بايد هم در دامان چنين مادري بزرگ شود. پدرش هم بسيار خويشتندار و صبور بودند.
از تأثير شهادت ايشان بر همسن و سال ها، نسل هاي بعد و نيز خودتان صحبت کنيد.
هنوز شهادت زنان، خيلي پيش نيامده بود و لذا شهادت فهيمه بسيار تأثيرگذار بود. يادم هست که پس از شهادت ايشان جلسات زيادي در حوزه تشکيل مي شدند، علما مي آمدند و صحبت مي کردند و مردم از بيرون حوزه هم مي آمدند و اين جلسات خيلي تأثير داشتند. جوان ها واقعاً تحت تأثير قرار گرفتند.
آيا جاي خالي او را حس مي کنيد؟
خيلي زياد. هنوز هم تصور مي کنم جمع شدن اين اضداد در وجود يک نفر، مشکل مي توان مشاهده کرد. البته خيلي ها از دوستان حوزه هستند که با هم ارتباط تلفني داريم و هر وقت به تهران مي آيم، حضوراً خدمتشان مي روم و مستفيض مي شوم و بسيار انسان هاي متقي و والايي هستند، ولي جمع اضداد در ايشان پديده خاصي بود.
به نظر شما اين قابليت حاصل چيست؟
حاصل تربيت خانوادگي و خودسازي است. به نظر من هر که قدم در راه دين مي گذارد و ائمه اطهار را الگوي حقيقي و عملي خود قرار مي دهد، به اين مرتبت و قابليت مي رسد. يک مسلمان بايد همين طور رفتار کند و جمع اين اضداد باشد. از يک سو مستحکم و منطقي و از سوي ديگر لطافت و محبت. انس خاصي به قرآن و نهج البلاغه داشت و به آنچه که مي دانست عمل مي کرد. بسيار بالاتر و پخته تر از سنش بود و برخوردهايش مثل يک خانم جا افتاده بود.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​
 

tazkie

عضو جدید
شهيده فهيمه سياري در قامت يک دوست (2)

شهيده فهيمه سياري در قامت يک دوست (2)


شهيده فهيمه سياري در قامت يک دوست (2)






گفتگو با خانم طاهره صحيح النسب
درآمد
توجه به ظرائف زندگي در کنار اشتغال به تحصيل و فعاليت هاي اجتماعي، مسئله اي است که کمتر کسي مي تواند يک جا در خود جمع کند و غالباً يکي فداي ديگري مي شود. در اين گفت و گو درباره توانائي هاي شهيد فهيمه در برخوردداري از کمالات يک بانوي مسلمان سخن رفته است.
کجا و در چه سالي با فهيمه آشنا شديد؟
اواخر سال 57 و اوايل سال 58 بود. من بعد از راهنمايي رفتم حوزه. ايشان بعد از ديپلم و يک سال بعد از ما آمدند. ما سال دوم بوديم. آنها سال اول. ايشان چهار پنج سالي از من بزرگ تر بودند.
وضعيت حوزه به چه شکل بود؟
صفا و صميميت زيادي در آنجا بود. شهيد قدوسي مکتب توحيد را بنا نهادند. خانم ايشان هم که دختر علامه طباطبايي بودند، به آنجا مي آمدند. ما در مکتب توحيد کارهايمان را خودمان انجام مي داديم. آن روزها تعدادمان کمتر بود و از اين گذشته کساني مي آمدند که انگيزه و عشق زيادي براي آموزش علوم ديني داشتند. محيط مکتب توحيد هم به گونه اي بود که امتحانات ورودي دشواري را مي گرفتند و خيلي ها رد مي شدند. آنهايي هم که مي ماندند، هميشه به عناوين مختلف مي توانستند از اين غربال رد شوند. ما در کنار دروس حوزوي، ادبيات عرب، اخلاق و دروس بسياري را مي خوانديم و اساتيدي چون آيت الله خزعلي، آقاي فاکر، آقاي قرائتي، آقاي خاتمي داشتيم. از آنجا که از سوم راهنمايي به بالا قبول مي کردند، در يک سال مي شد که از سطوح مختلف تحصيلي، حتي تا ليسانس و فوق ليسانس هم کنار هم مي نشستيم و گاهي مي شد کسي که سوم راهنمايي بود، به خاطر انگيزه قوي، نمرات بيشتري مي آورد. محيطي که در آن درس مي خوانديم، معنويت خاصي داشت، به طوري که فارغ التحصيلان آنجا، هنوز هم بين خودشان صميميت خاصي را حفظ کرده اند. به هر حال در آن محيط، افرادي از شهرها مختلف مي آمدند و در يک نظام و برنامه حساب شده و منظم، هم درس مي خواندند و هم زندگي جمعي را ياد مي گرفتند.
از ويژگي هاي اخلاقي و رفتاري فهيمه بگوييد.
کارهاي خوابگاه اعم از نظافت و پخت و پز و چيدن ميز صبحانه و ناهار و شام و خلاصه تمام وظايف به عهده خودمان بود و ما در گروه هاي ده پانزده نفره به شکلي نوبتي، کارها را انجام مي داديم. من و فهيمه غالباً در يک گروه کاري بوديم. ايشان بسيار با سليقه و منظم بود. طرز لباس پوشيدن و رعايت متناسب رنگ او واقعاً چشم نواز بود. حتي يک بار نديدم لباسي را بپوشد که لکه اي يا چروکي داشته باشد و يک رنگ آنها با هم تناسب نداشته باشد. ميز صبحانه و ناهار و شام را که مي چيديم، اگر فصلي بود که در باغچه گل بود، حتماً يک شاخه گل در ليوان قاشق و چنگال ها سر ميز مي گذاشت و اگر فصل گل نبود، از گل هايي که لاي کتابهايش خشک کرده بود، استفاده مي کرد. يک وقت ها براي شام آبدوغ خيار درست مي کرديم، غير از نعناع خشک، در آنها گل محمدي خشک شده هم مي ريخت. يک کدبانوي بسيار باسليقه و لطيف طبع بود. از آن طرف هم در درسش ممتاز بود و دقت و تأمل بسيار عميقي داشت. خلاصه يک مسلمان به تمام معنا آراسته و منظم و مؤدب و نظيف بود، برخلاف خيلي ها که تصور مي کنند اگر درس مي خوانند، بايد از ساير امور زندگي شان غافل بمانند. من با ايشان هم مباحثه اي نبودم، اما تعريفش را مي شنيدم که چقدر در درس مباحثه، کوشا و موفق است. نکته اي که از ايشان يادم هست اين است که هميشه از تميزي برق مي زد و بوي خوش داشت. در نمازخانه که به آن مي گفتيم مسجد، به صورت گروهي مي رفتيم و من هميشه مي ديدم گروهي که دور ايشان جمع مي شوند، به شکلي طبيعي نظم و ترتيب خاصي پيدا مي کنند. خيلي خوش ذوق و باسليقه بود. من الان يک دستمال از ايشان يادگاري دارم. به قدري گلدوزي روي اين دستمال ظريف و زيباست که اگر کسي ايشان را نشناسد، تصور مي کند که کارش فقط همين بوده. اين دستمال توي جانمازش بود. من و ايشان با هم تناسب سني نداشتيم و من کوچک تر بودم. وقتي ديد که خيلي از اين دستمال خوشم آمده، خيلي بي دريغ و ساده گفت، «مي خواهي مال تو باشد؟» ما اجازه داشتيم درسمان را هم ادامه بدهيم و ايشان که رياضي فيزيک خوانده بود، به من در درس رياضي کمک مي کرد. بسيار صبور و آرام بود و من هيچ وقت نديدم عصباني بشود و صدايش را بالا ببرد. در هنگام استراحت همراه با ديگران به حياط مي آمد و زماني که ديگران مشغول گردش بودند، ايشان وقتش را صرف گوش دادن به مشکلات ديگران مي کرد و هر کاري هم که از دستش برمي آمد انجام مي داد. ما تقريباً سه سال در خوابگاه با هم بوديم و من به عينه مي ديدم که براي هر کس هر مشکلي که پيش مي آمد، قبل از هر کسي به خانم سياري مراجعه مي کرد.


به نظر شما اين قابليت ها از کجا مي آيند؟
اول عنايت خداست و بعد تربيت خانوادگي و تلاش فرد براي خودسازي و دوري از محرمات و مکروهات. فهيمه خانم واقعاً در همه کارها نهايت دقت را به کار مي برد و در عبادت، در درس، در زندگي روزمره، در دلسوزي براي ديگران، در انجام وظايف و تکاليف، در هيچ يک کاري مسامحه و سهل انگاري را به خود راه نمي داد. طبيعي است که وقتي انسان تا اين حد مراقب کردار و گفتار خود باشد، خداوند هم به او عنايت خاصي مي کند. انس عجيبي با قرآن و نهج البلاغه داشت و نهايت سعي خود را مي کرد که رفتار و گفتارش دقيقاً مطابق احکام الهي باشد. اي کاش مي شد با اساتيد ايشان هم صحبت کنيد، چون قطعاً از نوع پرسش و پاسخ هاي ايشان، قابليت هاي تحصيلي اش را برايتان بازگو مي کنند. هيچ وقت خنده از روي لب هايش محو نمي شد. خيلي روح لطيفي داشت و از هر چيزي، هميشه زيباترين وجه آن را مي ديد و انتخاب مي کرد. بهار که مي شد، وقتي از کنار باغچه رد مي شديم، هميشه گلبرگ هاي گل ها را نوازش مي کرد و مي گفت، «ببنيد خداوند چه نعمت هايي را براي ما خلق کرده است.» انس و الفت عجيبي با طبيعت و با زيبايي ها داشت. متانت، لطف، ظرافت و لطافت طبع او روي تمام اجزاي زندگي اش اثر گذاشته بود. ما درس هايمان خيلي فشرده بودند و حتي بعد از نماز مغرب و عشا، دو تا درس داشتيم و بنابراين وقت فراغتمان خيلي کم بود، ولي ايشان در همان فرصت کم هم به مشکلات و درد دل هاي ديگران مي رسيد. شهيد قدوسي هم طوري برنامه ريزي کرده بودند که ما از وقتمان نهايت استفاده را بکنيم و لذا در همان فرصت هاي کم استراحت هم غالباً مي رفتيم و اشکالاتمان را از سال بالايي ها مي پرسيديم. درس خواندن به هنگام غروب، مکروه است و بين غروب عرفي و شرعي معمولاً نيم ساعت فرصت هست. ما در اين فرصت در حياط راه مي رفتيم و حرف مي زديم. بعضي از افراد، آدم هاي خاصي هستند و فهيمه خانم يکي از اينها بود. مي ديديم که همين وقت را هم روي پله ها با کسي نشسته و دارد به حرف هاي او گوش مي دهد. گاهي مي ديديم که طرف مقابل گريه مي کند و متوجه مي شديم که مشکلي را با ايشان در ميان مي گذارد. سعي داشتند ما را به نحوي تربيت کنند که کوچک ترين خدشه اي به ما وارد نشود، از جمله اينکه ما اجازه نداشتيم حتي به خانه بستگان خودمان هم برويم و اگر قرار بود از اقوام ما، مردي دم در مکتب بيايد که چيزي بياورد و يا پيامي را برساند، پيشاپيش توسط پدرمان، کاملاً معرفي مي شد و تازه در اين گونه موارد هم حق نداشتيم برويم و دم در بايستيم و با او حرف بزنيم. بايد سريع مي آمد و از پشت پرده پيام را مي رساند و مي رفت. با چنين شيوه اي، حالا شما تصورش را بکنيد که در اواخر رژيم شاه، گاردي ها ريختند توي کوچه مکتب، همسايه ها که آنها را ديده بودند، مي گفتند باتوم و اسلحه داشتند. خانم مقتدايي و ساير مسئولين به ما گفتند که هر چه سريع تر، هر چه اعلاميه و نوار و جزوه داريم تو ي چادر شب رختخواب هايمان بريزيم و داخل باغچه ها دفن کنيم. در آن اضطراب شديدي که ما درگير اين کار بوديم، گاردي ها تا پشت در مکتب هم آمدند و خوشبختانه و به لطف خدا، حتي يک تلنگر هم به در نزدند، وگرنه آنها که کارهايشان حساب و کتاب نداشت و اجازه و رعايت محرم و نامحرم سرشان نمي شد و معلوم نبود اگر به داخل مکتب مي ريختند، چه رفتاري با ما مي کردند. فهيمه خانم در آن شرايط هنوز به مکتب نيامده بود. ايشان سال بعد آمد.
ظاهراً فهيمه در شرايط بحراني دستپاچه و مضطرب نمي شده. در اين مورد خاطره اي داريد؟
بله، اتفاقاً سالي که ايشان به مکتب آمد، دو بار در قم زلزله آمد. يک بار زلزله به قدري شديد بود که ما در کلاس درس بوديم و پنجره کنده و به طرف بچه ها پرت شد و عده اي زخمي شدند. بچه ها هراسان فرار مي کردند و هر کس سعي داشت خودش را نجات بدهد، ولي خانم سياري با صبر و حوصله سعي داشت دلهره آنها را تسکين بدهد و به آنها کمک کند. فوق العاده بر خودش تسلط داشت.اغلب ما در سنيني بوديم که عجله و صبر نداشتن انگار جزو ذاتمان بود، اما فهيمه خانم بسياري موقر و متين و آرام بود و من خودم شخصاً هيچ وقت اضطراب و دستپاچگي ايشان را نديديم.
دلتان براي چنين انساني تنگ نمي شود؟
(مي خندد) چرا، ولي متأسفانه به قدري همه مان درگير مسائل مختلف شده ايم که يادمان رفته چطور يک انسان مي تواند با آن همه لطافت طبع، اين قدر مسلط به خود باشد. خط خيلي قشنگي هم داشت و گاهي هم آيات قرآن و کلمات قصار را با خط درشت مي نوشت.
خبر شهادت فهيمه چگونه به شما رسيد و چه حال و هوايي داشتيد؟
يکي از شب هاي آذر بود و يادم هست موقعي که اين خبر به مکتب رسيد. هر کسي گوشه اي کز کرده بود و گريه مي کرد. فقدان ايشان برايمان خيلي سنگين بود. نکته اي که در مورد شهادت ايشان خيلي روشن به يادم مانده و خيلي روي من تأثير گذاشت، رفتار مادر ايشان بود، واقعاً آنجا انسان متوجه مي شد که چنين دختري بايد چنين مادري داشته باشد. اولاً مادر فهيمه خانم اصلاً گريه نمي کرد. در سال 59 که فهيمه خانم شهيد شد، هنوز مردم ما به مقوله شهيد و شهادت، به خصوص شهادت زن ها؛ مثل سال هاي بعد عادت نکرده بودند و چنين رفتاري از مادر يک دختر جوان خيلي براي ما جالب و عجيب بود. آن روزها اگر يک جوان از دنيا مي رفت، غريبه ها هم خون گريه مي کردند، چه رسد به مادر آن جوان. ما هر چه به مادر فهيمه خانم اصرار مي کرديم که گريه کنند و مي گفتيم که گريه، ايشان را سبک مي کند و دواي درد است، اما ايشان مي گفت من اگر گريه کنم، شايد عده اي تصور کنند که من از اينکه گذاشته ام دختر جوانم به اين راه برود، پشيمان شده ام، در حالي که من به وجود او افتخار مي کنم. بعد هم تصميم گرفتند خودشان فهيمه را غسل بدهند. جلوي روي همه ما آستين ها را بالا زدند و وضو گرفتند و گفتند نبايد بي وضو به بدن فهيمه دست بزنم. به بقيه هم گفتند وضو بگيرند. سعي مي کردند اغلب کارها را هم خودشان انجام بدهند. نکته جالب اين بود که دست فهيمه خانم، درست مثل وقتي که انسان رو مي گيرد، به همان شکل مانده بود. دست را صاف کردند تا غسل بدهند و بشويند و باز هم به همان حالت برمي گشت. مادر فهيمه خانم در حالي که چشم هايشان قرمز بود، لباس هاي او را که آغشته به خون بود، آرام با قيچي بريدند و او را غسل دادند، تسبيح تربت به گردنش انداختند و انگشتر و دستبند تربت به دستش کردند. نمي دانم در آن اوضاع و شرايط اينها را چطور تهيه کرده بودند. بعد هم روي لب هايش مهر گذاشتند. هنوز از چشم فهيمه خانم خون مي آمد. مادرشان خيلي مراقبت داشتند که کاملاً پاک شود و خون بند بيايد. تشييع جنازه بسيار باشکوه و مفصلي هم بود.
تأثير شهادت او را بر زندگي ديگران و خودتان بگوييد.
من تا يازده سال در خوابگاه بودم. تا شش هفت سال که سالگرد ايشان گرفته مي شد، دو سه روز قبل و بعد از آن در خوابگاه، حال و هواي خاصي بود و ما به زنجان هم مي رفتيم. خانواده ايشان هم به قم مي آمدند و حداقل يک شب مي ماندند. طلبه هاي جديد از خواهر و مادر ايشان سئوالاتشان را مي پرسيدند و قداست و احترام خاصي برايشان قائل بودند. تا دو سه سال پيش سالگرد ايشان گرفته مي شد. امسال هم قرار است اين سالگرد گرفته شود. تأثير شهادتشان روي طلبه هايي که به ايشان نزديک بودند، اين بود که از تقيد ايشان نسبت به درس تأثير گرفتند. با آن هم تقيد ايشان به درس، براي همه باعث تعجب بود که فهيمه خانم چه شد که براي تبليغ به بانه رفت و همه نسبت به امر تبليغ حساسيت بيشتري پيدا کردند تا بتوانند جوابگوي شبهات زيادي که دشمنان اسلام مطرح مي کردند، باشند. تأثير عمومي مهمي که شهادت ايشان داشت اين بود که براي درسمان وقت و دقت بيشتري بگذاريم. نکته ديگري که از ايشان آموختم، اين بود که همان گونه که خداوند بين خلقت زن و مرد تفاوت قائل شده است، به عهده گرفتن مسئوليت هاي اجتماعي نبايد موجب شود که زنان از وظايف خاص خودشان غفلت و يا در آنها سهل انگاري کنند. درسي که از خانم سياري ياد گرفتم و هميشه در زندگي سعي مي کنم به کار بگيرم، ظرافت و کدبانوگري او بود. مثلاً رعايت تناسب رنگ و پاکيزگي و سادگي در لباس پوشيدن، دقت در چيدن سفره، توجه به گل و طبيعت که متأسفانه به دليل فشار کارهاي خارج از خانه از وجود زنان رفته و زن ها که بايد نشانه و مظهر مهرباني و لطافت و مدارا باشند، تبديل به آدم هاي خشن و عصبي شده اند، چون امر کسب درآمد و بعضي از امور اجتماعي، گاهي نياز به نوعي برخورد خشن و مردانه دارد. من هنوز هم هر وقت اين دستمال گلدوزي شده را مي بينم، دريغم مي آيد که چزا اين ظرافت ها از بين رفت. آن همه تقيد به درست درس خواندن، از وقت استفاده صحيح کردن، حفظ حجاب، وقار،متانت، صبر، مهرباني در کنار يک کدبانوي تمام بودن، از فهيمه خانم شخصيت کاملي ساخته بود. ايشان همين دقت و ظرافت را هم در درک قرآن و مسائل ديني داشت. به هر حال من خيلي چيزها از ايشان ياد گرفتم. ايشان که به درجاتي از آرزو داشت رسيد، ولي ما از وجود انساني که هم باهوش بود و هم مؤمن هم ظريف طبع و نهايت شايستگي ها را براي اداره امور داشت، محروم شديم.
منبع: ماهنامه شاهد یاران، شماره 27​


 

Similar threads

بالا