لبخندهاي پشت خاكريز

اولش که دیدیمش فکری شدیم از آن دسته آدم هایی است که پیش خدا ارج و قرب دارند و ما هم از تصدق سرش بلیط یک سره به بهشت را می گیریم و پارتی مان آن دنیا جور است و هیچ نگرانی بابت آتش و دوزخ و اژدهای هفت سر و آویزان ماندن هزار ساله نداریم. ریش داشت یک هوا. همیشه خدا تسبیح می گرداند و ما را نصیحت می کرد که کم شیطنت کنیم و بنده خوب خدا باشیم. اوایل کمی به حرفش تره خرد می کردیم و چیزی نمی گفتیم. اما بعد شورش را درآورد. شب و نصفه شب، وقت و بی وقت در نماز و عبادت بود، دست به سیاه و سفید نمی زد و ما جورش را می کشیدیم و حرص می خوردیم اما از ترس جهنم و شکستن دل و «دل شکستن هنر نمی باشد» و «دل به دست آوردن هنر است»، زبان به کام می گرفتیم.

وقتی حرف از عملیات و نبرد با دشمن می رسید، چنان روی منبر می رفت و دم از شجاعتهای بی نظیرش می زد که ما به خود می بالیدیم که یکی از مشهورترین و چالاک ترین رزمندگان دوران به دسته ما آمده و موقع جنگ دلواپسی نداریم و او یک تنه خودش یک لشکر است و اگر صدام از وجود او با خبر شود برای کله پشمالویش میلیون ها جایزه می گذارد. از نبردهای تن به تن با عراقی های چون غول بی شاخ و دم تعریف می کرد. از روزی گفت که یک تنه به قلب یک لشکر زرهی زده و از آن سو سالم بیرون آمده، درحالیکه پشت سرش صدها تانک و نفربر آتش گرفته و کشته های دشمن پشته شده، از زدن هواپیمای میگ دشمن می گفت که چطور با تیر بار باعث سقوطش شده و با قناسه دوربین دار نشانه رفته زده و چتر خلبان نگون بخت سوراخ شده و خلبان با کله افتاده تو مرداب و فقط چتر نجاتش بیرون مانده است. از ساعتی می گفت که نزدیک بوده صدام حسین را اسیر کند و صدام مادر مرده با کمک صدها بادیگارد و کماندو، از چنگ او گریخته و نصف عراق را به خاطر این جان به در بردن سور داده است. خلاصه کلام شد رستم تهمتن و ما چه ذوقی کردیم. اما این وسط سعید بود که حرص می خورد و به حرفهای رستم خان پوزخند می زد. تا اینکه قرار شد برای حمله به خط مقدم برویم.

از ساعتی پیش رستم خان افتاده بود به تب و لرز و انگار که در آن هوای سرد زمستانی در سونا باشد، شرشر عرق می ریخت، یکی از بچه ها گفت: «برادر شما حالتان خوب نیست. بهتر نیست برای عملیات نیایید و وقتی حالتان خوب شد بیایید؟» تا رستم خان خواست این تعارف شابدالعظیمی را قاپ بزند، سعید با لبخندی موذیانه گفت: « این حرف ها چیه؟ این برادر به این بیماری ها عادت دارند. تازه امید و قوت ما به عابد و جنگجویی مثل ایشان است. زد و خدا نکرده ما تو محاصره افتادیم. اگر ایشان نباشد ما چه خاکی به سر کنیم؟ نچ! من صد در صد می دانم که ایشان هم تمایلی به ماندن ندارند!» رستم خان لب گزید و بعد گفت: «باشد می آیم. این بیماری مهم نیست!» سعید موذیانه خندید.

سوار ماشین ها شدیم و راهی شدیم. بس که رستم خان لرزید من هم لرزه افتادم. با چشمانی گرد شده و دندانهای قفل شده با هر انفجاری که دور و نزدیک بلند می شد، سر می دزدید و رنگ می داد و رنگ می گرفت. همین که رسیدیم به خط اول و نبرد شروع شد، در یک لحظه رستم خان را دیدم که نعره کشان و واویلا گویان پشت به دشمن، رو به میهن چهار نعل و شلنگ تخته زنان می دود. تعجب کردم که چه شده است. کمی جلوتر سعید را دیدم که آش و لاش شده و هرهر می خندید. فکر کردم که موجی شده است. وقتی بالا سر سعید نشستم تا زخم هایش را ببندم سعید گفت: «دیدیش؟» سر تکان دادم که آره و گفتم: «بنده خدا سر تا پاش خونی بود. حتمی موجی هم شده بود، چون فریاد زنان می دوید!» سعید در حالیکه چهره اش از درد منقبض شده بود خندید و گفت: «چه می گویی؟ خون من پاشید رو بدنش. اولش غش کرد. من بدبخت سر حال آوردمش. دوباره تا مرا دید یک جیغی زد بدتر از سوت خمپاره و دِفرار. عجب رستم یلی بود!»

بعد از عملیات رستم خان را ندیدم. اما چند سال بعد او را در مراسمی دیدم که داشت از شجاعت هایش در جبهه می گفت و ملت حظ می کردند!
​

در دژ امام محمد باقر(ع) واقع در طلائيه پيکر شهيدي کشف شد که سر نداشت وپيکرش دو نيم شده بود. داخل جيب هاي لباس تعدادي کارت و يک قرآن کوچک و يکخودکار بود. روي يکي از کارتها با خطي بسيار زيبا و زرد رنگ نوشته بود: «وخداوند ندا مي دهد که شهدا به بهشت در آيند.» از پيکر شهيد و کارت او يکعکس گرفتم. وقتي خواستم دوباره کارت را ببينم در کمال تعجب ديدم محو شدهاست. پيش خود گفتم حتما نور خورشيد و يا... باعث شده جمله پاک شود، از آنگذشتم. در مرخصي جريان را براي يکي از علما تعريف کردم، ايشان گفتند برويدعکس را چاپ کنيد، اگر چاپ شد، جريان خاصي نبوده، اما اگر چاپ نشد براي ماپيام داشته است. تمام عکسها بسيار شفاف چاپ شد به جز آن عکسي که از کارتگرفته بودم، حالتي نور خورده و مات داشت.​

درپشت خاکريزها به اصطلاحاتي برخورد مي کرديم که به قول خودمان تکيه کلامدلاوران روز و پارسايان شب بود. عبارت هاي آشنايي که در ضمن ظاهر طنز آلودمفهوم تذکر دهنده به همراه داشت. تعدادي از اين اصطلاحات و تعبيرات جنگ رابا هم مرور مي کنيم.
1- اهل دل:بطعنه و کنايه يعني: شکمو و شکم چران.
کسي از هر چه بگذرد و براي هر چه به اصطلاح کوتاه بيايد، از شکمش (دلش)نمي گذرد. از آنهايي است که وقتي پاي سفره زانو مي زنند، کارشان در خوردنبجايي مي رسد که مي گويند: شهردار بيا منو برادر. همانها که هميشه از دست«شهردار» دلشان پر است! يعني مثل گل و آجر، همينطور لقمه ها را روي هم ميچينند و مي آيند بالا، همه درز و دوزهايش را هم بند کاري مي کنند و راهنفس کشي باقي نميگذارند. خلاصه يعني آن که مثل اهل ذکر، اهل علم و اهلکتاب که در کار خودشان اهلند و اهليت دارند، در کار خودش سرآمد است و صاحبنام.
ايهام در عبارت هم جايي براي دلخوري باقي نمي گذارد، چون بالافاصله گويندهخواهد گفت: مراد اهل دل به معني حقيقي آن است، مگر بد حرفي است؟
2-احمدجاسم ده بالا عروسي دارد:
توپخانه دشمن مزدور دوباره کار مي کند.
فراواني نسبت جاسم به دنبال اسامي نيروهاي بعثي باعث شده بود تا رزمندگانما، همه اسرايي را که عمليات و مواقع پيشروي مي گرفتند، به همين نامبخوانند، که في الواقع جسيم و هيکل مند هم بودند. تشبيه گلوله باران دشمنبه عروسي در ده، از يک طرف کنايه از رغبت تمام دشمن به تجاوز بود که درحال وجد و از خود بيخودي بروز مي داد. و از طرف ديگر تحقير و ناچيز شمردناين پايکوبي و تنزل آن در محدوديت يک ده را به همراه داشت.
3-عمليات دشمن:
مگسهاي فراوان و پشه هاي لجوجي که به هيچ قيمتي دست بردار نبودند؛ خصوصاًدر مناطق جنوب و فصل گرما. هر کجا سرو کله شان پيدا مي شد، بچه ها بشوخيمي گفتند: نيروهاي اطلاعات عمليات دشمن آمدند، مواظب باشيد؛ که تشبيهي بودتحقير آميز و موجب تخفيف اين مزاحمت و تحمل بيشتر و ضمناً انبساط خاطربرادران
4-امانتي را رد کن برود:
با دست بزن به پشت (يا) روي پاي بغل دستي خودت.
وقتي نيروي جديدي به جمع برادران وارد مي شد و طبعاً تا مدتها مي خواستاحساس غريبي کند، بچه ها برايش نقشه مي کشيدند. به اين ترتيب که صبر ميکردند تا به بهانه اي مثل غذا خوردن يا جلسه قرآن و امثال آن دور هم جمعبشوند، آنوقت يکي از برادران شروع ميکرد و با دست روي پا يا کمر کسي کهکنارش نشسته بود مي زد و مي گفت: امانتي را رد کن برود. و او روي پاي نفربعد از خودش مي زد و همين طور ادامه پيدا مي کرد تابه نفر مورد نظر برسد؛آنجا بود که با لبخندي او هم به مجموعه دوستان مي پيوست.
5-آمپر جبهه:
چيزي که با آن اخلاص و اتصال با خدا را در جبهه اندازه گيري مي کنند. وقتيتوجه و توسل به ائمه عليهم به اوج خود – نقطه جوش و خروش – مي رسيد، ميگفتند: آمپر جبهه به 100 رسيده است. «آمپر چسبيد به صد» هم مي گفتند،خصوصاً بعد از زيارت عاشورا که در حال برگشتن به چادرهاي اجتماعي خودبودند.
6- آمپول معنويت:
فرد بسيار مخلص و متقي. کسي که تزريق چند سي سي از اخلاص او کافي است تابه اصطلاح يک «مريض قلبي» را از مرگ حتمي نجات دهد. همه سعي مي کنند باواسطه و بي واسطه از او برخوردار باشند، با او غذا بخورند، راه بروند،مصاحبت داشته باشند، در صف نماز کنار او بايستند، بسترشان را کنار اوبيندازند و خلاصه مريض او باشند.
منبع: کتاب فرهنگ جبهه جلد چهارم (اصطلاحات و تعبيرات) نوشته سيد مهدي فهيمي​

آمدم جبهه فقط بخاطر اینکه زنم از خونه بیرون کرد

گردن کلفت که نگه نمی دارم.
اگر نری جبهه یا زود برگردی خودم چادرم را می بندم دور گردنم و اول یک فصل کتکت می زنم و بعد میرم جبهه و آبرو برات نمی گذارم.
منم از ترس جان و آبرو از اینجا سر درآوردم

آوازه اش در مخ کار گرفتن و صفر کیلومتر بودن و پرسیدن سوال های فضایی به گوش ما هم رسیده بود.
بنده خدا تازه به جبهه آمده بود و فکر می کرد ماها جملگی برای خودمان یک پا عارف و زاهد و باباطاهر عریانیم و دست از جان کشیده ایم.
راستش همه ما برای دفاع از میهن مان دل ازخانواده کنده بودیم اما هیچکدام مان اهل ظاهر سازی و جانماز آب کشیدن نبودیم.
می دانستیم که این امر برای او که خبر نگار یکی از روزنامه های کشور است باورنکردنی است.

شنیده بودیم که خیلی ها حواله اش داده اند به سر خرمن و با دوز و کلک از سر بازش کرده بودند.
اما وقتی شصتمان خبردار شد که همای سعادت بر سرمان نشسته و او کفش و کلاهکرده تا سر وقت مان بیاید. نشستیم و فکرهایمان رایک کاسه کردیم و بعد مثلنو عروسان بدقلق «بله» را گفتیم.
طفلک کلی ذوق کرد که لابد ماها مثل بچه آدم دو زانو می نشستیم و به سوالات او پاسخ می دهیم.
از سمت راست شروع کرد که از شانس بد او یعقوب بحثی بود که استاد وراجی و بحث کردن بود.

- برادر هدف شما از آمدن به جبهه چیست؟
- والله شما که غریبه نیستید، بی خرجی مونده بودیم. سر سپاه زمستونی هم که کار پیدا نمیشه.
گفتیم کی به کیه، می رویم جبهه و می گیم به خاطر خدا و پیغمبر آمدیم بجنگیم. شاید هم شکم مان سیر شد هم دو زار واسه خانواده بردیم!

نفر دوم احمد کاتیوشا بود که با قیافه معصومانه و شرمگین گفت:
«عالم و آدم میدونن که مرا به زور آوردن جبهه. چون من غیر از این که کفپام صافه و کفیل مادر و یک مشت بچه یتیم هم هستم، دریچه قلبم گشاده، خیلیاز دعوا و مرافه می ترسم!
تو محله مان هر وقت بچه های محل با هم یکی به دو می کردند من فشارم پایین می آمد و غش می کردم.
حالا از شما عاجزانه می خواهم که حرف هایم را تو روزنامه تان چاپ کنید.شاید مسئولین دلشان سوخت و مرا به شهرمان منتقل کنند!» خبر نگار که تندتند می نوشت متوجه خنده های بی صدای بچه ها نشد.

مش علی که سن و سالی داشت گفت:
« روم نمی شود بگم، اما حقیقتشاینه که مرا زنم از خونه بیرون کرد. گفت: «گردن کلفت که نگه نمی دارم. اگرنری جبهه یا زود برگردی خودم چادرم را می بندم دور گردنم و اول یک فصلکتکت می زنم و بعد میرم جبهه و آبرو برات نمی گذارم. منم از ترس جان وآبرو از اینجا سر درآوردم.»

خبرنگار کم کم داشت بو می برد. چون مثل اول دیگر تند تند نمی نوشت. نوبت من شد.

گفتم:
«از شما چه پنهون من می خواستم زن بگیرم اما هیچ کس حاضرنشد دخترش را بدبخت کند و به من بدهد. پس آمدم این جا تا ان شاءالله تقیبه توقی بخورد و من شهید بشوم و داماد خدا بشوم.
خدا کریمه!
نمی گذارد من عزب و آرزو به دل و ناکام بمانم!»
خبرنگار دست از نوشتن برداشت.
بغل دستی ام گفت:
«راستش من کمبود شخصیت داشتم. هیچ کس به حرفم نمی خندید. تو خونه هم آدم حسابم نمی کردند چه رسد به محله.
آمدم اینجا شهید بشم شاید همه تحویلم بگیرند و برام دلتنگی کنند.»

دیگر کسی نتوانست خودش را نگه دارد و خند مثل نارنجک تو چادرمان ترکید. ترکش این نارنجک خبرنگار را هم بی نصیب نگذاشت.​

سه پيرمرد لر با شلوار پاچه گشاد و چاروق و كلاه نمدى به سر در حالى كه يكى از آنها بره سفيدى زير بغل زده بود، مى‌آمدند. عباس دو دستى زد به سرش و ناليد: "خانه خراب شدم! "
با سر و صداى محمود از خواب پريدم. محمود در حالى كه مى خنديد رو به عباس گفت: عباس پاشو كه دخلت درآمده. فك و فاميلات آمده‌اند ديدنت! عباس چشمانش را ماليد و گفت: سر به سرم نگذار.
لرستان كجا، اين جا كجا؟ محمود گفت: خودت بيا ببين. چه خوش تيپ هم هستند. واست كادو هم آورده‌اند. همگى از چادر زديم بيرون. سه پيرمرد لر با شلوار پاچه گشاد و چاروق و كلاه نمدى به سر در حالى كه يكى از آنها بره سفيدى زير بغل زده بود، مى‌آمدند. عباس دو دستى زد به سرش و ناليد: "خانه خراب شدم! " به زور جلوى خنده‌مان را گرفتيم. پيرمردها رسيده نرسيده شروع كردند به قربان صدقه رفتن. آورديمشان تو چادر. محمود و دو سه نفر ديگر رفتند سراغ دم كردن چايى. عباس آن سه را معرفى كرد. پدر، آقابزرگ و خان دايى پدرزن آينده‌اش. پيرمردها با لهجه شيرين لرى حرف مى‌زدند و چپق مى‌كشيدند و ما سرفه مى‌كرديم. خان دايى يا به قول عباس خالو جان، بره را داد بغل عباس و گفت: "بيا خالو جان پروارش كن و با دوستانت بخور. " اول كار بره نازنازى لباس عباس آقا را معطر كرد و ما دوباره زديم بيرون. ولخرجى كرديم و چند بار به چادر تداركات پاتك زديم و با كمپوت سيب و گيلاس از مهمان‌هاى ناخوانده پذيرايى كرديم. پدرزن عباس مثل اژدها دود بيرون داد و گفت: "وضعتان كه خيلى خوبه. پس چى هى مى‌گويند به جبهه‌ها كمك كنيد و رزمنده‌ها محتاج غذا و لباس و پتويند؟ " عباس سرخ شد و گفت: "نه كربلايى، شما مهمانيد و بچه‌ها سنگ تمام گذاشته‌اند. " اما اين بار پدر و آقابزرگ هم ياور خان دايى شدند و متفق القول شدند كه ما بخور بخواب كارمان است و الله نگهدارمان. كم كم داشتيم كم مى‌آورديم و به بهانه‌هاى الكى كركر مى‌كرديم و آسمان و صحرا را نشان مى‌داديم كه مثلا به ابرى سه گوش در آسمان مى‌خنديديم! شب هم پتوهايمان را انداختيم زيرشان و آنها تخت خوابيدند. از شانس بد آن شب فرمانده گردان براى اين كه آمادگى ما را بسنجد يك خشم شب جانانه راه انداخت.
با اولين شليك، خان دايى و آقابزرگ و پدر يا مش بابا مثل عقرب زده‌ها پريدند و شروع به داد و هوار كشيدن و ياحسين و ياابوالفضل به دادمان برس كردن، لابه لاى بچه ها ضجه مى‌زدند و سينه خيز مى‌رفتند و امام حسين را به كمك مى‌طلبيدند. اين وسط بره نازنازى يكى از فرمانده‌هان را اشتباه گرفته بود و پشت سرش مى‌دويد و بع بع مى‌كرد. ديگر مرده بوديم از خنده. فرمانده فرياد زد: "از جلو نظام! " سه پيرمرد بلند فرياد زدند: حاضر! و بره گفت: بع !بع! گردان تركيد. فرمانده! كه از دست بره مستاصل شده بود دق دلش را سر ما خالى كرد: بشين، پاشو، بخيز! با هزار مكافات به پيرمرد حالى كرديم كه اين تمرين است و نبايد حرف بزنند تا تنبيه نشويم. اما مگر مى‌شد به بره نازنازى حرف حالى كرد. كم كم فرمانده هم متوجه موضوع شد. زودتر از موعد مقرر ما را مرخص كرد. بره داشت با فرمانده به چادر مسئولين گردان مى‌رفت، كه عباس با خجالت و ناراحتى بغلش كرد و آورد. پيرمردها ترسيده و رميده شروع كردند به حرف زدن كه: "بابا شما چقدر بدبختيد. نه خواب داريد و نه آسايش. اين وسط ما چه كاره‌ايم خودمان نمى‌دانيم. " صبح وقتى از مراسم صبحگاه برگشتيم، ديديم كه عباس بره‌اش را بغل كرده و نگاه‌مان مى‌كند. فهميديم كه سه پيرمرد فلنگ را بسته‌اند و بره را گذاشته‌اند براى عباس. محمود گفت: "غصه نخور، خان دايى پيرمرد خوبى است. حتما دخترش را بهت مى‌دهد " عباس تا آمد حرف بزند، بره صدايى كرد و لباس معطر شد. ​

مثلا آموزش آبی خاکی می دیدیم. یکبار آمدیم بلایی را که دیگران سر ما آورده بودند سر بچه ها بیاوریم ولی نشد. فکر می کردم لابد همین که خودم را مثل آن بنده خدا زدم به مردن و غرق شدن، از چپ و راست وارد و ناوارد می ریزند توی آب با عجله و التهاب من را می کشند بیرون و کلی تر و خشکم می کنند و بعد می فهمند که با همه زرنگی کلاه سرشان رفته است. کلاه سرشان این بود که در یک نقطه ای از سد بنا کردم الکی زیر آب رفتن. بالا آمدن. دستم را به علامت کمک بالا بردن. و خلاصه نقش بازی کردن. نخیر هیچکس گوشش بدهکار نیست. جز یکی دو نفر که نزدیکم بودند. آنها هم مرا که با این وضع دیدند، شروع کردند دست تکان دادن: خداحافظ! اخوی اگه شهید شدی شفاعت یادت نره!​