دویل کار معدنی کوچکی است که از داخل تونل به طرف بالا حفر میشود و هدف از حفر آن تهویه تونل ها احداث کارگاه استخراج احداث راه عبور برای افراد و حمل و نقل لوازم و موادی نظیر آن است.
مقطع دویل ها کوچک است و معمولا بین ۱.۵ تا ۳ متر مربع تغییر می کند . در بسیاری موارد دویل در داخل ماده معدنی حفر میشود و در این حالت وسعت آن بسته به ضخامت ماده معدنی متفاوت خواهد بود در مواردی که ماده معدنی نرم باشد (مانند زغال )حفر دویل به کمک چکش مکانیکی و به سهولت انجام میگیرد . برای حفر سریع دویل در لایه های زغال از ماشین های مخصوصی استفاده می کنند که فرم کلی آن ها در شکل نشان داده شده است .
توسط این ماشین ها می توان دویل هایی به قطر تا ۸۵ سانتی متر و طول ۱۵۰ متر حفر کرد . برای سهولت کار ابتدا به وسیله مته مخصوصی سوراخی به قطر ۱۰۷ میلی متر خفر و در مرحله بعد بوسیله مته اصلی قطر آنرا تا ۳۹۰ میلی متر افزایش می دهند و بالاخره در مرحله آخر قطر آن به ۸۵۰ میلی متر می رسد.
در مواردی که دویل داخل سنگ یا ماده معدنی سخت حفر میشود بایستی برای حفر از مواد منفجره استفاده کرد ولی نکته ای که در این مورد بایستی رعایت نمود تهویه صحیح جبهه کار است زیرا گازهای ناشی از اتشباری راه خروج ندارند و در محل کار جمع می شوند.
همچنین در مواردی که در دویل داخل زغال آتشباری انجام میگیرد توجه به میزان گاز از نکات فوق العاده مهم است و در این خالت نیز بایستی توسط تهویه صحیح و قوی گازهای موجود را تا حد مجاز رقیق کرد .
در مواردی که میزان گازدهی زغال خیلی زیاد باشد حفر دویل بدین صورت مجاز نمیباشد و باید آنرا از بالا به پایین حفر کرد
نقشه آتشباری در دویل ها به مشخصات سنگ ها بستگی دارد و مشابه نقشه هایی است که در مورد تونل های با مقطع کوچک استفاده میگردد
در معادنی که لازم است دویل به صورت شیبدار حفر شود و آتشباری در آنها مشکل است از سکوهای ویژه ای که مخصوص این کار است استفاده میشود.این نمونه سکوها در ارتفاع مورد نظر قرار میگیرند و در بالای آن حفاظی وجود دارد که کارگر در پناه آن قرار میگیرد و چال ها را حفر میکند .
حفر دویل در روش کند و آکندن:
در روش کند و آکند رگه ماده ومعدنی ما بین دو تونل بالایی و پایینی قرار میگیرد که تونل بالایی تونل تهویه (ventilation)و تونل پایینی تونل استخراج و باربری(transport) می باشد . کار معدنی که در این روش برای استخراج ماده معدنی مورد استفاده قرار میگیرد دویل و گزنگ می باشد در تونل استخراج در قسمتی از ماده معدنی اصطلاحا دویل دوقلو از پایین به بالا حفر می شود . در دو سمت این دویل دو گزنگ حفر شده و کارگاه های استخراج شکل می گیرد . همزمان با استخراج از این دو کارگاه در دو طرف دویل دو قلو به فاصله مشخصی دو دویل دیگر نیز حفر شده و کارگاه استخراج تشکیل داده و به سمت دویل دوقلو پیشروی می کنند. در زیر کارگاه های استخراجی(گزنگ ها) مقداری از ماده معدنی به عنوان پایه معدنی و نگهدارنده برجا می ماند.کارگر از دویل بالا رفته ، وارد گزنگ شده و شروع به استخراج ماده معدنی میکند تا زمانی که دیگر امکان کار در گزنگ وجود نداشته باشد . سپس از تونل بالایی (تهویه) الوارهای ۲ تا ۳ متری را بوسیله طناب و قرقره از داخل دویل به کارگاه منتقل می کنند. قسمت استخراج شده ماده معدنی داخل گزنگ در انتها توسط این الوارها و لارده های ۱ متری نگهداری شده تا خاک پشت این قسمت جمع شود. سپس از بالا خاک توسط واگن های پهلوریز یا ته ریز داخل دویل ریخته شده و قسمت استخراج شده ماده معدنی داخل گزنگ را پر می کند و کارگاه جدید شکل می گیرد .برای جلوگیری از صدمه دیدن نگهداری دور دویل هنگام خاکریزی قبل از آن داخل دویل لوله ای آهنی قرار می دهند . ورودی خاک را نیز به شکل مخروطی یا هرمی می سازند و روی آن نیز از سرند برای جلوگیری ورود سنگ به داخل دویل استفاده میشود.
ماده معدنی کنده شده درداخل گزنگ توسط نیروی ثقل و بواسطه شیب گزنگ به تونل باربری منتقل شده و توسط واگن ها بیرون منتقل می شود. گاهی اوقات ممکن است در مسیر خروج ماده معدنی داخل گزنگ لارده ای از کف کنده شده و مسیر خروج را ببندد . در این صورت بایستی کارگری از مسیر خروج ماده معدنی وارد شده و توسط دیلم یا تجهیزات دیگر مسیر را باز نماید بعضی مواقع پس از باز کردن مسیر داخل گزنگ ممکن است در قسمت دیگری از گزنگ گرفتگی پیش آید و مواد معدنی داخل گزنگ بالا بیاید . در اینصورت کارگر داخل این محدوده گیر افتاده و ممکن است برای او سانحه مرگ بوقوع پیوندد.
همچنین گاهی هنگام حفر دویل با شکستگی ها و قطع رگه هایی بر می خوریم که مجبور به تغییر مسیر دویل و دنبال کردن شکستگی میشویم تا به رگه معدنی برخورد کنیم . بعضی اوقات نیز بدلیل سستی زمین یا ماده معدنی قبل از رسیدن دویل به تونل بالایی با نشست مواجه می شویم که باعث انحراف دویل و نشست قسمتی از تونل تهویه و مسایل و مشکلات دیگر میشود. در کل حفر و بهره برداری از دویل در معادن زیرزمینی چه برای استخراج یا تهویه و استفاده های دیگر از موارد مهم و قابل توجه می باشد .
حفر دویل های کارگاه انباره ای :
دویل یا دویل هایی که به منظور دستیابی به نقطه عطف لایه در بالاترین ارتفاع احداث یا داخل سنگ معدن و یا در کمرپایین لایه حفر می گردند،بسته به ویژگی های زمین شناسی سنگ و امکانات موجود به صورت های مختلف بنا می شوند.به هر حال آنچه که عمومیت دارد استفاده از حصارهای مصنوعی و حفاظ های چوبی و فلزی در یک معبر مورب به صورت دویل ایجاد می گردد و یا اینکه به صورت دویل های معمولی بدون حفاظ مصنوعی(چهارطرف دیواره)تأسیس می شوند.این دویل ها اگر برای تردد و خدمات معدنی احداث شده باشند به نردبان،اسکیپ و طناب و یا آسانسور تجهیز می شوند.در کارگاه هایی که ارتفاع آنها ناچیز باشد به دلیل مسائل اقتصادی و سرعت عمل تنهاازمعابر از پیش ساخته به شکل راهرو های قفس مانند استفاده می شودکه اصطلاحاً(کریب،crib)نامیده می شوند.کریب یا معبر مصنوعی در داخل سنگ های خرد شده که انبار می شوند مدفون می شوند و در حقیقت بعد از تخلیه کارگاه دوباره ظاهر می گردند.کریب روی کمر پایین لایه یعنی کف کارگاه انباره ای توسط اسکیپ،میخ و وسایلی نظیر اینها ثابت می گردد.این عمل ضرورت دارد زیرا در هر عمل تخلیه کارگاه حرکت مواد از اطراف این کریپ باعث جابجایی و حرکت این معبر می شود که ظاهراً با خطر روبرو خواهد شد.
در شکل(۴-۲۵) نمایی یک کارگاه انباره ای نشان داده شده که مجهز به کریب(معبر یا دویل مصنوعی) می باشد.دویل های دیگری که به صورت حصارهای مصنوعی با استفاده از پایۀ فلزی یا چوبی(استول،Stull Support) استعمال می شودو از ایمنی ویژه ای نسبت به کریب برخوردار است.این پایه ها از طرفی که به کارگاه مشرف می باشند با تخته،الوار و یا صفحات فلزی مسدود می شوند و سنگ های خرد شده ای که به پشت آنها می ریزند محصور شده و وارد دویل نمی شوند.پایه هارا بین کمربالاوکمرپایین نصب کرده و پشت بندهای چوبی یا فلزی را به پشت آنها(مشرف بر کارگاه) میخ و یا پیچ می کنند.
در انباره.در این سبک از استخراج انباری زیر کارگاهعملیات نگهداری با (چوب بندی)صورت گرفته است خود پایه ها را که به صورت یک ردیف خطی روی شیب کمرپایین موضع می گیرند از بالا و پایین پایه به سقف(کمربالا)و کف(کمرپایین)محکم می کنند.این روش دویل مصنوعی،احتیاج به کار زیاد تر و کنترل شدید تر دارد.دویل های مصنوعی پایه ای اصولاً دارای استفادۀ مضاعف می باشد،و برای این منظور سطح مقطع آن را به اندازه ای اختیار می کنند که بتوان آن را به دو دویل با یک دیوار مشترک چوبی و یا تیرچه ای تقسیم نمود.یک طرف این دویل را برای عبور و مررو و سرویس به نردبان مجهز می کنند و نیمه دیگر آن را به اسکیپ (Skip، بالابر مکانیکی) جهت حمل اشیاء و غیرو مجهز می کنند.در شکل زیر نمای دیگری از عملیات کارگاه انباره ای به نمایش گذاشته شده که دویل مصنوعی پایه ای (حصار شده)در آن نشان داده شده است وارتفاع کارگاه استخراج به روش انباره ای قابل توجه باشد،لازم است که دویل مصنوعی چوب بست کامل شود.چوب بست کامل نیز روش های مختلفی دارد که در بحث نگهداری به آنها اشاره خواهد شد.درارتفاع مشخصی درسرتاسر این دویل ها،حفره و تونل هایی به داخل لایه حفر می شوند.این دویل ها ملاک جبهه کار در تناوب مختلف استخراج محسوب می شوند و
چنانچه حجم مسیر آنها از ستون های طرفین(لنگه ها)کارگاه می باشد.تونل های مذکور،تونل برش می باشد که عمود بر لایه بوده و به داخل رگه نفوذ می کنند و جبهه کار افقی تشکیل می دهند.با توسعه و پیشروی کارگاه این تونل ها در نقاط ارتفاعی حساب شده بنا می شوند و تونل برش بعدی به حساب می آیند.با پر شدن کارگاه تونل های برش تحتانی به وسیله آجر،سنگ و گچ و سیمان و غیرو مسدود می شوند تا سنگ های خرد شده انباره به داخل دویل ها نفوذ نکنند.
حال چنان چه دویل راهروی کارگاه انباره ای در محل کمرپایین تعبیه شده باشد،برای ورود به لایه،تونل های برش در تناوب حساب شده از دویل کمرپایین به سمت دویل کمر بالا به داخل سنگ معدن نفوذ می کند،یا بالعکس.نمای این پدیده به طور واضح در شکل نشان داده شده است.این روش کارهای آماده سازی استخراج را طولانی تر می کند و از طرفی احتمالاً با مقداری حفاری در باطله روبرو خواهد شد.به هر حال با توجه به شکل های مختلف لایه گاهی اجرای طرح فوق الزامی خواهد بود
مقطع دویل ها کوچک است و معمولا بین ۱.۵ تا ۳ متر مربع تغییر می کند . در بسیاری موارد دویل در داخل ماده معدنی حفر میشود و در این حالت وسعت آن بسته به ضخامت ماده معدنی متفاوت خواهد بود در مواردی که ماده معدنی نرم باشد (مانند زغال )حفر دویل به کمک چکش مکانیکی و به سهولت انجام میگیرد . برای حفر سریع دویل در لایه های زغال از ماشین های مخصوصی استفاده می کنند که فرم کلی آن ها در شکل نشان داده شده است .
توسط این ماشین ها می توان دویل هایی به قطر تا ۸۵ سانتی متر و طول ۱۵۰ متر حفر کرد . برای سهولت کار ابتدا به وسیله مته مخصوصی سوراخی به قطر ۱۰۷ میلی متر خفر و در مرحله بعد بوسیله مته اصلی قطر آنرا تا ۳۹۰ میلی متر افزایش می دهند و بالاخره در مرحله آخر قطر آن به ۸۵۰ میلی متر می رسد.
در مواردی که دویل داخل سنگ یا ماده معدنی سخت حفر میشود بایستی برای حفر از مواد منفجره استفاده کرد ولی نکته ای که در این مورد بایستی رعایت نمود تهویه صحیح جبهه کار است زیرا گازهای ناشی از اتشباری راه خروج ندارند و در محل کار جمع می شوند.
همچنین در مواردی که در دویل داخل زغال آتشباری انجام میگیرد توجه به میزان گاز از نکات فوق العاده مهم است و در این خالت نیز بایستی توسط تهویه صحیح و قوی گازهای موجود را تا حد مجاز رقیق کرد .
در مواردی که میزان گازدهی زغال خیلی زیاد باشد حفر دویل بدین صورت مجاز نمیباشد و باید آنرا از بالا به پایین حفر کرد
نقشه آتشباری در دویل ها به مشخصات سنگ ها بستگی دارد و مشابه نقشه هایی است که در مورد تونل های با مقطع کوچک استفاده میگردد
در معادنی که لازم است دویل به صورت شیبدار حفر شود و آتشباری در آنها مشکل است از سکوهای ویژه ای که مخصوص این کار است استفاده میشود.این نمونه سکوها در ارتفاع مورد نظر قرار میگیرند و در بالای آن حفاظی وجود دارد که کارگر در پناه آن قرار میگیرد و چال ها را حفر میکند .
حفر دویل در روش کند و آکندن:
در روش کند و آکند رگه ماده ومعدنی ما بین دو تونل بالایی و پایینی قرار میگیرد که تونل بالایی تونل تهویه (ventilation)و تونل پایینی تونل استخراج و باربری(transport) می باشد . کار معدنی که در این روش برای استخراج ماده معدنی مورد استفاده قرار میگیرد دویل و گزنگ می باشد در تونل استخراج در قسمتی از ماده معدنی اصطلاحا دویل دوقلو از پایین به بالا حفر می شود . در دو سمت این دویل دو گزنگ حفر شده و کارگاه های استخراج شکل می گیرد . همزمان با استخراج از این دو کارگاه در دو طرف دویل دو قلو به فاصله مشخصی دو دویل دیگر نیز حفر شده و کارگاه استخراج تشکیل داده و به سمت دویل دوقلو پیشروی می کنند. در زیر کارگاه های استخراجی(گزنگ ها) مقداری از ماده معدنی به عنوان پایه معدنی و نگهدارنده برجا می ماند.کارگر از دویل بالا رفته ، وارد گزنگ شده و شروع به استخراج ماده معدنی میکند تا زمانی که دیگر امکان کار در گزنگ وجود نداشته باشد . سپس از تونل بالایی (تهویه) الوارهای ۲ تا ۳ متری را بوسیله طناب و قرقره از داخل دویل به کارگاه منتقل می کنند. قسمت استخراج شده ماده معدنی داخل گزنگ در انتها توسط این الوارها و لارده های ۱ متری نگهداری شده تا خاک پشت این قسمت جمع شود. سپس از بالا خاک توسط واگن های پهلوریز یا ته ریز داخل دویل ریخته شده و قسمت استخراج شده ماده معدنی داخل گزنگ را پر می کند و کارگاه جدید شکل می گیرد .برای جلوگیری از صدمه دیدن نگهداری دور دویل هنگام خاکریزی قبل از آن داخل دویل لوله ای آهنی قرار می دهند . ورودی خاک را نیز به شکل مخروطی یا هرمی می سازند و روی آن نیز از سرند برای جلوگیری ورود سنگ به داخل دویل استفاده میشود.
ماده معدنی کنده شده درداخل گزنگ توسط نیروی ثقل و بواسطه شیب گزنگ به تونل باربری منتقل شده و توسط واگن ها بیرون منتقل می شود. گاهی اوقات ممکن است در مسیر خروج ماده معدنی داخل گزنگ لارده ای از کف کنده شده و مسیر خروج را ببندد . در این صورت بایستی کارگری از مسیر خروج ماده معدنی وارد شده و توسط دیلم یا تجهیزات دیگر مسیر را باز نماید بعضی مواقع پس از باز کردن مسیر داخل گزنگ ممکن است در قسمت دیگری از گزنگ گرفتگی پیش آید و مواد معدنی داخل گزنگ بالا بیاید . در اینصورت کارگر داخل این محدوده گیر افتاده و ممکن است برای او سانحه مرگ بوقوع پیوندد.
همچنین گاهی هنگام حفر دویل با شکستگی ها و قطع رگه هایی بر می خوریم که مجبور به تغییر مسیر دویل و دنبال کردن شکستگی میشویم تا به رگه معدنی برخورد کنیم . بعضی اوقات نیز بدلیل سستی زمین یا ماده معدنی قبل از رسیدن دویل به تونل بالایی با نشست مواجه می شویم که باعث انحراف دویل و نشست قسمتی از تونل تهویه و مسایل و مشکلات دیگر میشود. در کل حفر و بهره برداری از دویل در معادن زیرزمینی چه برای استخراج یا تهویه و استفاده های دیگر از موارد مهم و قابل توجه می باشد .
حفر دویل های کارگاه انباره ای :
دویل یا دویل هایی که به منظور دستیابی به نقطه عطف لایه در بالاترین ارتفاع احداث یا داخل سنگ معدن و یا در کمرپایین لایه حفر می گردند،بسته به ویژگی های زمین شناسی سنگ و امکانات موجود به صورت های مختلف بنا می شوند.به هر حال آنچه که عمومیت دارد استفاده از حصارهای مصنوعی و حفاظ های چوبی و فلزی در یک معبر مورب به صورت دویل ایجاد می گردد و یا اینکه به صورت دویل های معمولی بدون حفاظ مصنوعی(چهارطرف دیواره)تأسیس می شوند.این دویل ها اگر برای تردد و خدمات معدنی احداث شده باشند به نردبان،اسکیپ و طناب و یا آسانسور تجهیز می شوند.در کارگاه هایی که ارتفاع آنها ناچیز باشد به دلیل مسائل اقتصادی و سرعت عمل تنهاازمعابر از پیش ساخته به شکل راهرو های قفس مانند استفاده می شودکه اصطلاحاً(کریب،crib)نامیده می شوند.کریب یا معبر مصنوعی در داخل سنگ های خرد شده که انبار می شوند مدفون می شوند و در حقیقت بعد از تخلیه کارگاه دوباره ظاهر می گردند.کریب روی کمر پایین لایه یعنی کف کارگاه انباره ای توسط اسکیپ،میخ و وسایلی نظیر اینها ثابت می گردد.این عمل ضرورت دارد زیرا در هر عمل تخلیه کارگاه حرکت مواد از اطراف این کریپ باعث جابجایی و حرکت این معبر می شود که ظاهراً با خطر روبرو خواهد شد.
در شکل(۴-۲۵) نمایی یک کارگاه انباره ای نشان داده شده که مجهز به کریب(معبر یا دویل مصنوعی) می باشد.دویل های دیگری که به صورت حصارهای مصنوعی با استفاده از پایۀ فلزی یا چوبی(استول،Stull Support) استعمال می شودو از ایمنی ویژه ای نسبت به کریب برخوردار است.این پایه ها از طرفی که به کارگاه مشرف می باشند با تخته،الوار و یا صفحات فلزی مسدود می شوند و سنگ های خرد شده ای که به پشت آنها می ریزند محصور شده و وارد دویل نمی شوند.پایه هارا بین کمربالاوکمرپایین نصب کرده و پشت بندهای چوبی یا فلزی را به پشت آنها(مشرف بر کارگاه) میخ و یا پیچ می کنند.
دویل سرویس قفس بندی شده (کریب)در میان کارگاه و محاط در سنگهای ریخته شده
در انباره.در این سبک از استخراج انباری زیر کارگاهعملیات نگهداری با (چوب بندی)صورت گرفته است خود پایه ها را که به صورت یک ردیف خطی روی شیب کمرپایین موضع می گیرند از بالا و پایین پایه به سقف(کمربالا)و کف(کمرپایین)محکم می کنند.این روش دویل مصنوعی،احتیاج به کار زیاد تر و کنترل شدید تر دارد.دویل های مصنوعی پایه ای اصولاً دارای استفادۀ مضاعف می باشد،و برای این منظور سطح مقطع آن را به اندازه ای اختیار می کنند که بتوان آن را به دو دویل با یک دیوار مشترک چوبی و یا تیرچه ای تقسیم نمود.یک طرف این دویل را برای عبور و مررو و سرویس به نردبان مجهز می کنند و نیمه دیگر آن را به اسکیپ (Skip، بالابر مکانیکی) جهت حمل اشیاء و غیرو مجهز می کنند.در شکل زیر نمای دیگری از عملیات کارگاه انباره ای به نمایش گذاشته شده که دویل مصنوعی پایه ای (حصار شده)در آن نشان داده شده است وارتفاع کارگاه استخراج به روش انباره ای قابل توجه باشد،لازم است که دویل مصنوعی چوب بست کامل شود.چوب بست کامل نیز روش های مختلفی دارد که در بحث نگهداری به آنها اشاره خواهد شد.درارتفاع مشخصی درسرتاسر این دویل ها،حفره و تونل هایی به داخل لایه حفر می شوند.این دویل ها ملاک جبهه کار در تناوب مختلف استخراج محسوب می شوند و
دویل سرویس مشبک و پایه های گروهی در زیر استخراج انباره ای
چنانچه حجم مسیر آنها از ستون های طرفین(لنگه ها)کارگاه می باشد.تونل های مذکور،تونل برش می باشد که عمود بر لایه بوده و به داخل رگه نفوذ می کنند و جبهه کار افقی تشکیل می دهند.با توسعه و پیشروی کارگاه این تونل ها در نقاط ارتفاعی حساب شده بنا می شوند و تونل برش بعدی به حساب می آیند.با پر شدن کارگاه تونل های برش تحتانی به وسیله آجر،سنگ و گچ و سیمان و غیرو مسدود می شوند تا سنگ های خرد شده انباره به داخل دویل ها نفوذ نکنند.
حال چنان چه دویل راهروی کارگاه انباره ای در محل کمرپایین تعبیه شده باشد،برای ورود به لایه،تونل های برش در تناوب حساب شده از دویل کمرپایین به سمت دویل کمر بالا به داخل سنگ معدن نفوذ می کند،یا بالعکس.نمای این پدیده به طور واضح در شکل نشان داده شده است.این روش کارهای آماده سازی استخراج را طولانی تر می کند و از طرفی احتمالاً با مقداری حفاری در باطله روبرو خواهد شد.به هر حال با توجه به شکل های مختلف لایه گاهی اجرای طرح فوق الزامی خواهد بود
