هدف و ماهیت
مدیریت یک عامل تعیین کننده در سرنوشت هر سازمان است و می تواند منجر به اعتلای سازمان ، رضایت کارکنان و ارباب رجوع ، کاهش هزینه ها و بالا رفتن کیفیت خدمات گردد.
به همین دلیل پذیرفته نیست که به خاطر ملاحظات دوستانه و یا روابط گروهی و صنفی از افرادی غیر متخصص برای مدیریت یک سازمان استفاده کرد بخصوص برای مدیریت یک بیمارستان که مسوولیت حفظ سلامتی روحی و جسمی انسان ها را برعهده دارد . یعنی یک بیمارستان باید علاوه بر پزشکان متخصص و دستگاه های پزشکی پیشرفته ، از مدیریتی کارآمد برخوردار باشد تا بتواند رضایت ارباب رجوع و کارکنان یک بیمارستان را جلب کند .
به عبارت دیگر لازمه این که در یک بیمارستان ارباب رجوع وقت کمتری را صرف کند ، از احساس مسوولیت ارائه دهندگان خدمات به نحو مطلوب تری برخوردار شود و با احترام و حرمت بیشتری با او برخورد گردد ، وجود یک مدیر کارآمد است که دانش تئوریک ، تجربه کافی ، وجدان بیدار و احساس مسوولیت داشته باشد .
از سوی دیگر از طراحی ساختمان تا برنامه ریزی برای اجرا ، اداره ، توسعه و احتمالاٌ تعطیل یک بیمارستان نیازمند بهره گیری از اندیشه متخصصان رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی می باشد . افرادی که علاوه بر دانش مدیریت در زمینه داروشناسی ، مدیریت اختصاصی واحدهای مختلف بیمارستانی ، استانداردهای بیمارستانی ، کاربرد کامپیوتر در مدیریت بیمارستان ، روابط درون بخشی و برون بخشی بیمارستان ، سازمان و مدیریت بهداشت و درمان در ایران ، ارزیابی مراقبت های بهداشتی و درمانی ، برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک در نظام بهداشتی و درمانی تطبیقی اطلاعات لازم را دارند و همچنین کلیاتی درباره داروسازی ، پرستاری ، پزشکی و بهداشت بیمارستان می خوانند.
تفاوت این رشته با شاخه های دیگر مدیریت در این است که :
مدیریت استفاده بهینه از منابع برای رسیدن به اهداف یک سازمان است . برای مثال هدف یک کارخانه صنعتی ، افزایش تولید و کاهش هزینه است در حالی که در بخش خدمات بهداشتی درمانی ، هدف یک سازمان ، ارتقای سطح بهداشت و سلامتی جامعه ، کاهش نرخ مرگ و میر در اقشار مختلف جامعه و ارتقای آموزش پزشکی است و به همین دلیل تعریف بهره وری در یک سازمان خدماتی درمانی با یک سازمان صنعتی یا بازرگانی فرق دارد . یعنی در یک بیمارستان ، بهره وری مالی در مرحله اول قرار نمی گیرد .
در کل باید گفت که بیمارستان ، سازمان بسیاری بزرگی است که دارای بخش های متنوعی از قبیل رستوران ، رختشوی خانه ، اتوشویی ، انبار ، تاسیسات ، اداری و مالی ، آزمایشگاه ، داروخانه ، رادیولوژی ، بخش زباله های بیمارستانی و همچنین بخش های درمانی مانند داخلی ، جراحی ، زنان و زایمان و اطفال می باشد و در صورتی که بیمارستان تخصصی باشد ، چند بخش دیگر نیز به آن اضافه می شود . روشن است که اداره چنین سازمانی با این تعداد زیر مجموعه نیاز به تخصصی ویژه دارد .
توانمندی ها و ویژگیهای مورد نیاز
هنگام انتخاب رشته دانشگاهی ، اگر شناخت صحیحی از رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی نداشته باشیم و تصورنماییم که این رشته چیزی شبیه به پزشکی است و فارغ التحصیل آن به کارهای درمانی می پردازد، تصوری اشتباه است. در واقع این رشته جنبه اجرایی و مدیریتی دارد .
اولین شرط برای موفقیت در یک رشته ، شناخت آن رشته می باشد . زیرا بدون شناخت لازم نمی توانید متوجه شوید که آیا به رشته مورد نظر علاقه دارید یا خیر؟ و آیا رشته ای را که می خواهید انتخاب کنید با خصوصیات و توانایی های جسمی و روحی شما سازگار است ؟
کسی که می خواهد این رشته را انتخاب کند باید باور قلبی داشته باشد که رشته مدیریت خدمات درمانی بهداشتی به درد جامعه می خورد و در آینده شغلی خواهد داشت که در درجه اول مورد رضای پروردگار است و در درجه بعد خدمتش دقیقاً در جامعه منعکس می شود . همچنین باید ذاتاً استعداد مدیریت داشته باشد و بالاخره باید صبور باشد چون این رشته هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است و فارغ التحصیل آن باید آمادگی مقابله با مشکلات مختلف را داشته باشد.
فارغ التحصیلان این رشته به عنوان مدیر بخش بهداشت و درمان عمدتاً با بیماران یعنی با ضعیف ترین ، مظلوم ترین ، نیازمند ترین ، حساس ترین و ناشکیباترین انسان ها روبرو هست . و از سوی دیگر با استرس ، اضطراب ، کمبودها ، نواقص ، نارضایتی ها و برخوردهای متفاوت سروکار دارد ، بنابراین باید از پختگی ، تحمل و شکیبایی برخوردار باشد . همچنین لازم است که از نظر جسمی و روحی قوی بوده و در تصمیم گیری قاطع باشد .
دانشجوی این رشته باید به دروس علوم تجربی مثل فیزیک ، شیمی ، ریاضی ، زیست شناسی و همچنین زبان انگلیسی مسلط باشد .
بیشتر منابع این رشته به زبان انگلیسی است و در ضمن زبان تکنولوژی درمانی ، زبان انگلیسی است و پزشکان به عنوان کادر درمانی بیمارستان با این زبان آشنایی داشته و اصطلاح های پزشکی را به زبان انگلیسی به کار می برند و اگر یک مدیر بخواهد ارتباط نزدیکتر و تفاهم بیشتری با کادر درمانی داشته باشد باید به زبان انگلیسی مسلط گردد .
در این رشته دوره های کارآموزی و کارورزی بسیار مهم است چون اطلاعاتی که بصورت تئوریک در کتاب ها آموزش داده می شود، باید طی دوره نقش خود را بدرستی در محیط کار ایفا کند .
آینده شغلی و بازار کار
آیا می توان انتظار داشت که یک پزشک با داشتن مدرک دکترا ، زیر نظر کارشناس مدیریت خدمات بهداشتی درمانی کار کند ؟
این سوالی بود که در همایش نقش مدیریت در خدمات بهداشتی درمانی از سوی یکی از شرکت کنندگان مطرح گردید و بیانگر ذهنیتی است که باعث شده تا مدیران بسیاری از بیمارستان های ما پزشکان متخصص باشند . یعنی یک پزشک به جای آن که وقت خود را صرف معالجه بیماران کند ، به اداره امور بیمارستان می پردازد .
اما اگر فارغ التحصیل مدیریت خدمات بهداشتی درمانی ، اداره یک بیمارستان را بعهده بگیرد ، نه تنها مشکلی برای پزشکان ایجاد نمی شود ، بلکه بستری فراهم خواهد شد تا پزشکان در آسایش و آرامش بیشتری به بیماران خدمت کنند .
مطالعه تطبیقی بین بیمارستان هایی که از مدیران فارغ التحصیل این رشته استفاده می کنند و بیمارستان هایی که هنوز از کارشناس مدیریت خدمات بهداشتی درمانی استفاده نکرده اند ، گویای این واقعیت است که مدیر متخصص و آموزش دیده این رشته منجر به توسعه کمی و کیفی مطلوب بیمارستان می شود .
یعنی بسیاری از بیمارستان ها با وجود آن که پزشکان متخصص ، تجهیزات گران قیمت پیشرفته و اعتبارات بسیار زیادی دارند ، تنها بخاطر نداشتن یک مدیر متخصص از برنامه ریزی منطقی، سازماندهی معقول، کنترل علمی پیشرفته و ارزیابی علمی برخوردار نیستند و در نتیجه از کلیه امکانات موجود به نحو مطلوب استفاده نمی شود و این خود یکی از عوامل تعیین کننده در نارضایتی مردم است.
البته امروزه وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی به اهمیت این رشته و نیاز جامعه به فارغ التحصیلان آن پی برده است و به همین دلیل به رغم آن که در تعدادی از رشته های علوم پزشکی مانند پزشکی، پرستاری و مامایی با تعداد قابل توجهی فارغ التحصیل مازاد نیاز روبرو هستیم ، در کل ساختار مدیریتی نظام بهداشت و درمان کشور ، از وزارتخانه گرفته تا دانشگاه های علوم پزشکی ، شبکه های بهداشتی درمانی و بیمارستان ها به فارغ التحصیلان این رشته در هر سه مقطع کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکترا نیاز دارند. همچنین فارغ التحصیل این رشته می تواند در هلال احمر، سازمان تامین اجتماعی و سازمان بیمه خدمات درمانی فعالیت نماید.
علاوه بر بیمارستان ها، درمانگاه ها و خانه های بهداشت ، فارغ التحصیل این رشته در هر وزارتخانه ای که اداره بهداشت داشته باشد، می تواند کار کند .
مدیریت یک عامل تعیین کننده در سرنوشت هر سازمان است و می تواند منجر به اعتلای سازمان ، رضایت کارکنان و ارباب رجوع ، کاهش هزینه ها و بالا رفتن کیفیت خدمات گردد.
به همین دلیل پذیرفته نیست که به خاطر ملاحظات دوستانه و یا روابط گروهی و صنفی از افرادی غیر متخصص برای مدیریت یک سازمان استفاده کرد بخصوص برای مدیریت یک بیمارستان که مسوولیت حفظ سلامتی روحی و جسمی انسان ها را برعهده دارد . یعنی یک بیمارستان باید علاوه بر پزشکان متخصص و دستگاه های پزشکی پیشرفته ، از مدیریتی کارآمد برخوردار باشد تا بتواند رضایت ارباب رجوع و کارکنان یک بیمارستان را جلب کند .
به عبارت دیگر لازمه این که در یک بیمارستان ارباب رجوع وقت کمتری را صرف کند ، از احساس مسوولیت ارائه دهندگان خدمات به نحو مطلوب تری برخوردار شود و با احترام و حرمت بیشتری با او برخورد گردد ، وجود یک مدیر کارآمد است که دانش تئوریک ، تجربه کافی ، وجدان بیدار و احساس مسوولیت داشته باشد .
از سوی دیگر از طراحی ساختمان تا برنامه ریزی برای اجرا ، اداره ، توسعه و احتمالاٌ تعطیل یک بیمارستان نیازمند بهره گیری از اندیشه متخصصان رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی می باشد . افرادی که علاوه بر دانش مدیریت در زمینه داروشناسی ، مدیریت اختصاصی واحدهای مختلف بیمارستانی ، استانداردهای بیمارستانی ، کاربرد کامپیوتر در مدیریت بیمارستان ، روابط درون بخشی و برون بخشی بیمارستان ، سازمان و مدیریت بهداشت و درمان در ایران ، ارزیابی مراقبت های بهداشتی و درمانی ، برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک در نظام بهداشتی و درمانی تطبیقی اطلاعات لازم را دارند و همچنین کلیاتی درباره داروسازی ، پرستاری ، پزشکی و بهداشت بیمارستان می خوانند.
تفاوت این رشته با شاخه های دیگر مدیریت در این است که :
مدیریت استفاده بهینه از منابع برای رسیدن به اهداف یک سازمان است . برای مثال هدف یک کارخانه صنعتی ، افزایش تولید و کاهش هزینه است در حالی که در بخش خدمات بهداشتی درمانی ، هدف یک سازمان ، ارتقای سطح بهداشت و سلامتی جامعه ، کاهش نرخ مرگ و میر در اقشار مختلف جامعه و ارتقای آموزش پزشکی است و به همین دلیل تعریف بهره وری در یک سازمان خدماتی درمانی با یک سازمان صنعتی یا بازرگانی فرق دارد . یعنی در یک بیمارستان ، بهره وری مالی در مرحله اول قرار نمی گیرد .
در کل باید گفت که بیمارستان ، سازمان بسیاری بزرگی است که دارای بخش های متنوعی از قبیل رستوران ، رختشوی خانه ، اتوشویی ، انبار ، تاسیسات ، اداری و مالی ، آزمایشگاه ، داروخانه ، رادیولوژی ، بخش زباله های بیمارستانی و همچنین بخش های درمانی مانند داخلی ، جراحی ، زنان و زایمان و اطفال می باشد و در صورتی که بیمارستان تخصصی باشد ، چند بخش دیگر نیز به آن اضافه می شود . روشن است که اداره چنین سازمانی با این تعداد زیر مجموعه نیاز به تخصصی ویژه دارد .
توانمندی ها و ویژگیهای مورد نیاز
هنگام انتخاب رشته دانشگاهی ، اگر شناخت صحیحی از رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی نداشته باشیم و تصورنماییم که این رشته چیزی شبیه به پزشکی است و فارغ التحصیل آن به کارهای درمانی می پردازد، تصوری اشتباه است. در واقع این رشته جنبه اجرایی و مدیریتی دارد .
اولین شرط برای موفقیت در یک رشته ، شناخت آن رشته می باشد . زیرا بدون شناخت لازم نمی توانید متوجه شوید که آیا به رشته مورد نظر علاقه دارید یا خیر؟ و آیا رشته ای را که می خواهید انتخاب کنید با خصوصیات و توانایی های جسمی و روحی شما سازگار است ؟
کسی که می خواهد این رشته را انتخاب کند باید باور قلبی داشته باشد که رشته مدیریت خدمات درمانی بهداشتی به درد جامعه می خورد و در آینده شغلی خواهد داشت که در درجه اول مورد رضای پروردگار است و در درجه بعد خدمتش دقیقاً در جامعه منعکس می شود . همچنین باید ذاتاً استعداد مدیریت داشته باشد و بالاخره باید صبور باشد چون این رشته هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است و فارغ التحصیل آن باید آمادگی مقابله با مشکلات مختلف را داشته باشد.
فارغ التحصیلان این رشته به عنوان مدیر بخش بهداشت و درمان عمدتاً با بیماران یعنی با ضعیف ترین ، مظلوم ترین ، نیازمند ترین ، حساس ترین و ناشکیباترین انسان ها روبرو هست . و از سوی دیگر با استرس ، اضطراب ، کمبودها ، نواقص ، نارضایتی ها و برخوردهای متفاوت سروکار دارد ، بنابراین باید از پختگی ، تحمل و شکیبایی برخوردار باشد . همچنین لازم است که از نظر جسمی و روحی قوی بوده و در تصمیم گیری قاطع باشد .
دانشجوی این رشته باید به دروس علوم تجربی مثل فیزیک ، شیمی ، ریاضی ، زیست شناسی و همچنین زبان انگلیسی مسلط باشد .
بیشتر منابع این رشته به زبان انگلیسی است و در ضمن زبان تکنولوژی درمانی ، زبان انگلیسی است و پزشکان به عنوان کادر درمانی بیمارستان با این زبان آشنایی داشته و اصطلاح های پزشکی را به زبان انگلیسی به کار می برند و اگر یک مدیر بخواهد ارتباط نزدیکتر و تفاهم بیشتری با کادر درمانی داشته باشد باید به زبان انگلیسی مسلط گردد .
در این رشته دوره های کارآموزی و کارورزی بسیار مهم است چون اطلاعاتی که بصورت تئوریک در کتاب ها آموزش داده می شود، باید طی دوره نقش خود را بدرستی در محیط کار ایفا کند .
آینده شغلی و بازار کار
آیا می توان انتظار داشت که یک پزشک با داشتن مدرک دکترا ، زیر نظر کارشناس مدیریت خدمات بهداشتی درمانی کار کند ؟
این سوالی بود که در همایش نقش مدیریت در خدمات بهداشتی درمانی از سوی یکی از شرکت کنندگان مطرح گردید و بیانگر ذهنیتی است که باعث شده تا مدیران بسیاری از بیمارستان های ما پزشکان متخصص باشند . یعنی یک پزشک به جای آن که وقت خود را صرف معالجه بیماران کند ، به اداره امور بیمارستان می پردازد .
اما اگر فارغ التحصیل مدیریت خدمات بهداشتی درمانی ، اداره یک بیمارستان را بعهده بگیرد ، نه تنها مشکلی برای پزشکان ایجاد نمی شود ، بلکه بستری فراهم خواهد شد تا پزشکان در آسایش و آرامش بیشتری به بیماران خدمت کنند .
مطالعه تطبیقی بین بیمارستان هایی که از مدیران فارغ التحصیل این رشته استفاده می کنند و بیمارستان هایی که هنوز از کارشناس مدیریت خدمات بهداشتی درمانی استفاده نکرده اند ، گویای این واقعیت است که مدیر متخصص و آموزش دیده این رشته منجر به توسعه کمی و کیفی مطلوب بیمارستان می شود .
یعنی بسیاری از بیمارستان ها با وجود آن که پزشکان متخصص ، تجهیزات گران قیمت پیشرفته و اعتبارات بسیار زیادی دارند ، تنها بخاطر نداشتن یک مدیر متخصص از برنامه ریزی منطقی، سازماندهی معقول، کنترل علمی پیشرفته و ارزیابی علمی برخوردار نیستند و در نتیجه از کلیه امکانات موجود به نحو مطلوب استفاده نمی شود و این خود یکی از عوامل تعیین کننده در نارضایتی مردم است.
البته امروزه وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی به اهمیت این رشته و نیاز جامعه به فارغ التحصیلان آن پی برده است و به همین دلیل به رغم آن که در تعدادی از رشته های علوم پزشکی مانند پزشکی، پرستاری و مامایی با تعداد قابل توجهی فارغ التحصیل مازاد نیاز روبرو هستیم ، در کل ساختار مدیریتی نظام بهداشت و درمان کشور ، از وزارتخانه گرفته تا دانشگاه های علوم پزشکی ، شبکه های بهداشتی درمانی و بیمارستان ها به فارغ التحصیلان این رشته در هر سه مقطع کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکترا نیاز دارند. همچنین فارغ التحصیل این رشته می تواند در هلال احمر، سازمان تامین اجتماعی و سازمان بیمه خدمات درمانی فعالیت نماید.
علاوه بر بیمارستان ها، درمانگاه ها و خانه های بهداشت ، فارغ التحصیل این رشته در هر وزارتخانه ای که اداره بهداشت داشته باشد، می تواند کار کند .
دروس پایه رشته مدیریت خدمات بهداشتی – درمانی در مقطع کارشناسی |
| روانشناسی عمومی |
| جامعه شناسی پزشکی و بهداشتی |
| اقتصاد خرد |
| اقتصاد کلان |
| اصول حسابداری 1و2و3 |
| ریاضیات و کاربرد آن در مدیریت |
| آمار حیاتی و شاخصهای بهداشتی ( نظری ) |
| آمار حیاتی و شاخصهای بهداشتی ( عملی ) |
| کاربرد کامپیوتر در مدیریت |
| روش تحقیق (نظری) |
| روش تحقیق (عملی) |
| مکاتبات اداری |
| اصول و مبانی مدیریت |
| مدیریت منابع انسانی |
| رفتار سازمانی |
| موازین حقوقی در بیمارستان |
| مدیریت مالی |
| اصول انبارداری و تدارکات |
| اصول تنظیم و کنترل بودجه دولتی |
| آشنایی با خدمات پرستاری |
| اصول خدمات بهداشتی |
| تغذیه و رژیم های غذایی در بیمارستان |
| مبانی مددکاری اجتماعی |
دروس اختصاصی رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی در مقطع کارشناسی |
| زبان تخصصی 1و2 |
| کلیات پزشکی |
| واژه شناسی پزشکی |
| آشنایی با لوازم و تجهیزات پزشکی |
| اپیدمیولوژی و عفونت های بیمارستانی |
| مدارک پزشکی |
| برنامه ریزی خدمات بهداشتی و درمانی |
| سازمان و مدیریت بیمارستان 1و2 |
| بیمه و تعرفه خدمات بهداشتی و درمانی |
| شناخت، تهیه و توضیع دارو |
| آشنایی با اصول طراحی و تجهیز بیمارستان |
| استانداردهای بیمارستانی |
| اصول نگهداری و ایمنی بیمارستان |
| اقتصاد پزشکی |
| پروژه |
| کارآموزی در عرصه 1 تا 6 |
ردیف | اسامی دانشگاهها و موسسات آموزش عالی | کارشناسی | کارشناسی ارشد | |
| روزانه | شبانه | |||
1 | دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی – درمانی اصفهان | * | * | * |
2 | دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی – درمانی ایران (تهران) | * | * | |
3 | دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی – درمانی شیراز | * | ||
4 | دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی – درمانی قزوین | * | ||
5 | دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی – درمانی کرمان | * | * | |
6 | دانشگاه علوم پزشکی بقیه ا… تهران (ویژه پرسنل رسمی شاغل در سپاه) | * |
