طراحی فرآیند اکتشاف

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
۱- پیشگفتار
امروزه رقابت تنگاتنگ در عرصه‌های جهانی، سازمان‌ها را وادار به ایجاد تغییر و دگرگونی در ساختار، بازاندیشی در کسب و کار و بازسازی فرآیندها نموده است. برای ایجاد چنین بهبودی می‌توان دو رویکرد اتخاذ نمود. یکی بهبود مستمر و دیگری بهبود یکباره و بنیادین یا به عبارتی مهندسی (طراحی) مجدد. در فرآیند بهبود مستمر، فرآیندهای فعلی به مرور اصلاح می‌شوند؛ اما بهبود یکباره و بنیادین با تغییر در منطق کسب و کار و بازسازی فرآیندهای فعلی، پیشرفتی شگفت‌انگیز را در پی دارد.

شرکت ملی نفت ایران با درک ضرورت تغییر و با توجه به نیاز شرکت به بهبود چشمگیر عملکرد، رویکرد طراحی مجدد را برای ایجاد دگرگونی در منطق و فرآیندهای کسب و کار برگزیده و پروژه «طرح جامع اصلاح سیستم ها و ساختار شرکت ملی نفت ایران (نصر)» در این شرکت در حال انجام است. یکی از اقدامات اصلاحی مورد نظر در این پروژه طراحی مجدد فرآیندهای اکتشاف در مجموعه چرخه اکتشاف، توسعه و تولید نفت می باشد.

در راستای شفاف‌سازی متدولوژی تحقیق و بررسی و شناخت وضع موجود فرآیندهای اکتشاف در چرخه اکتشاف، توسعه و تولید در شرکت ملی نفت ایران گروه مشاور، اقدام به تهیه و ارائه این گزارش نموده که در این گزارش شناخت وضع موجود و تحلیل فرآیند اکتشاف از ابعاد مختلف و مطابق با مدل پژوهش مورد توجه قرار گرفته است.

۱- تعاریف
طبق بررسیها و مطالعات انجام شده و نقطه نظرات ارائه شده در جلسات کارشناسی، تعریف کلی زیر از اکتشاف در وضع موجود و وضع مطلوب مورد نظر قرار گرفت.

وضع موجود
شناسایی حوضه های رسوبی مستعد و ارزیابی اکتشافی و توصیفی منابع هیدروکربوری احتمالی آنها در خشکی و دریا

وضع مطلوب
شناسایی حوضه های رسوبی مستعد و ارزیابی اکتشافی و توصیفی منابع هیدروکربوری احتمالی آنها در خشکی و دریا در سطح ملی و بین المللی با رویکرد تجاری.

همانطوریکه مقایسه تعاریف فوق نشان می دهد، در تعریف اکتشاف در وضع مطلوب به دو مفهوم بین المللی شدن فرآیند اکتشاف و رویکرد تجاری توجه شده است. این دو مفهوم خود منتج از اهداف کلان در نظر گرفته شده برایExploration , Development , Production (EDP) است که جلسات کمیته راهبری به تصویب رسیده است. اهداف کلان در نظر گرفته شده برای EDP در بر گیرنده ۷ هدف( ۱) راهبردی شناسایی پتانسیل هیدروکربوری مناطق مختلف کشور؛ (۲)مدیریت بهینه مخازن با رویکرد تولید صیانتی و بهبود بازیافت؛(۳) توسعه فعالیتهای چرخه با نگاه به برنامه های توسعه کشور؛ (۴) یکپارچه سازی فعالیتهای چرخه؛(۵)مدیریت فعالیتهای چرخه بر اساس اصول تجاری؛(۶) جذب، تولید و بکارگیری دانش مورد نیاز در حوزه های سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و مغزافزاری و (۷)حضور موثر در عرصه بین‌المللی فعالیتهای نفت و گاز می باشد.

۲- پیشینه اکتشاف
پیشینه اکتشاف در ایران به صد سال پیش برمی گردد، اما اکتشاف‌های جدید ایران که «شرکت ملی نفت ایران» انجام آن را برعهده داشته است، به حدود چهل سال گذشته باز می گردد. تاریخچه اکتشاف نفت در ایران با واگذاری امتیازات در اواخر دوره قاجاریه همراه است که ورود به آن ازاهداف این مقدمه خارج است امادرهر صورت اقدامات عملی اکتشاف نفت از سال۱۲۸۰با عقدقرارداد “دارسی” آغاز و در خرداد ۱۲۸۷با کشف میدان نفتی مسجد سلیمان وارد مرحله عملی گردید. بابروز جنگ جهانی اول رکورد اکتشاف فراگیرشد و تا سال ۱۳۰۷ که آغاز بحران اقتصادی جهانی بود جمعاًدو میدان نفتی دیگر یعنی هفتگل و نفت شهر کشف گردید.

از سال ۱۳۰۹ تا سال ۱۳۱۲ مناقشات ایران و شرکت نفت بریتانیا رکودی دیگر بر روند اکتشاف وارد کرد ولی با تمام این احوال تا سال ۱۳۱۷ میدانهای بزرگی همچون نفت سفید، آغاجاری، پازنان و گچساران کشف شد. از سال ۱۳۱۸ تا سال ۱۳۲۷ بعلت وقوع جنگ جهانی دوم تنها میدان “لالی” کشف شد. کشف این میدان در سال ۱۳۲۷ اولین اکتشاف مخزن “بنگستان” بشمار می آید. از اسفند ماه ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۳ تاریخ انعقاد قرارداد کنسرسیوم رکودی کامل بر اکتشاف حکم فرما بود. از سال ۱۳۳۳ تا سال ۱۳۳۷ که فعالیت اکتشافی شرکت های عامل نفت آغاز شد منجر به کشف میدان اهواز (آسماری و بنگستان) و مخزن بنگستان میدان آغاجاری گردید.


· دهه ۴۸-۱۳۳۸
این دهه یکی از مهمترین و پربارترین دهه های اکتشافات نفتی در جنوب غربی ایران و طی آن تعداد مخازن جدید کشف شده به ۳۳ میدان می رسید که در مجموع حدود ۴۶ درصد کل ذخایر در جای کشور در طی این دوره به اثبات رسیده است.


در این دوره علاوه بر میدانهای کشف شد زاگرس، اولین میدان دریایی یعنی بهرگانسر در سال ۱۳۳۸ کشف گردید و متعاقب آن میدانهای دورود، سروش، سلمان ، اسفندیار، فروزان، نوروز، رشادت، پارس شمالی، هندیجان، و رسالت نیز کشف شد.


· دهه ۵۷-۱۳۴۸
در این دهه که آخرین دهه قبل از انقلاب و سالهای پایانی استیلای شرکت های عامل نفت منابع ایران است، حجم فعالیت های اکتشافی به بالاترین مقدار خود می رسید و از تمامی امکانات بهمراه فناوری روز استفاده گردید ولی در هر صورت مقدار نفت در جای کشف شده به یک پنجم دهه قبل تا ۱۲ هزار میلیون بشکه رسید. میدانهای کشف شده این دوره از نظر حجم ذخایر کوچک تا متوسط بحساب می آیند.

پس از انقلاب.مدیریت اکتشاف و تولید شرکت ملی نفت ایران کلیه فعالیتهای اکتشافی را در سطح کل کشور به عهده گرفت


· دهه ۶۷-۱۳۵۷
در این دهه اکتشاف با رکورد نسبی همراه بود که جنگ تحمیلی مهمترین عامل آن بوده است. در این دوره امکانات اکتشاف عمدتاً صرف امور تولید شد و میدانهای کشف شده مرتبط به فعالیتهایی است که قبل از انقلاب آغاز شده بود.


· دهه ۷۷-۱۳۶۷
در دهه دوم بعد از انقلاب، به منظور تقویت، نظم‌بخشیدن و تسریع در امور اکتشاف و مخصوصاً کاستن تاثیرات منفی بخش تولید بر اکتشاف و همچنین شناسایی مخازن نفت و گاز به منظور جایگزینی هیدروکربور تولیدی، مدیریت اکتشاف از بخش تولید جدا گردید و برای آن، ساختار سازمانی، منابع انسانی و بودجه جداگانه‌ای مصوب شد. در این دهه، آهنگ فعالیت‌های اکتشافی به تدریج سرعت گرفت و امکانات بیشتری به اکتشاف تخصیص داده ‌شد. با افزایش فعالیت‌ها مقدار نفت کشف شده در این دوره تقریباً دو برابر دوره قبل بود. از جمله مهمترین اکتشافات در این دهه، کشف میدان گازی پارس جنوبی است که جزو بزرگترین میادین گازی کشف شده در جهان می‌باشد.


· دهه ۸۷-۱۳۷۷
عمده تغییرات و نگرش جدید به اکتشاف درابتدای این دهه آغاز شد که منطبق است با اجرای سیاست‌گذاری های جدید و توجه ویژه به اکتشاف که ماحصل آن در سال ۱۳۷۸ خودنمایی می‌کند. در این دهه، بیشترین اکتشافات و فعالیتهای زمین‌شناسی و لرزه‌نگاری صورت گرفته است. در این فاصله زمانی به منظور گسترش فعالیتهای اکتشافی در کلیه حوضه های رسوبی کشور و برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی به منظور جذب سرمایه و توانمندی های شرکتهای خصوصی نفتی داخلی و خارجی و بین الملی بدون کاستن از فعالیتهای اکتشافی که توسط کارشناسان این مدیریت صورت می گرفت، ابتدا کلیه حوضه های رسوبی مستعد کشور بلوک بندی شد و طی مناقصات بین المللی متعددی تا به امروز ۱۵ بلوک اکتشافی به برندگان مناقصه همچون شرکتهای نفتی نروژی- اتریشی- اسپانیائی- چینی- هندی- برزیلی- ایتالیائی- تایلندی- ویتنامی و اکراینی واگذار شده است.


علاوه بر مورد یاد شده در طول این مدت به منظور بازنگری اهداف موجود در حوضه های رسوبی مهم، اجرای مطالعات مشترک با شرکتهای خارجی صورت گرفت. در این مطالعات که عمدتاً در زاگرس و خلیج فارس انجام شد مطالعات بین گروه مشترکی از کارشناسان مدیریت اکتشاف و کارشناسان شرکتهای هیدرو/استات اویل/توتال/الف/رپسول/او-ام-وی/بی پی/آر- دبلیو-ئی/سانتوز/ ای-اف-پی/بی سیب/جاگ مگ/ادیسون گاز/پتروبراس/اویل سرچ/ لوک اویل صورت پذیرفت. در ضمن در خلال این دهه برای اولین بار بیش از ۱۲۰۰۰۰ کیلومتر لرزه نگاری دوبعدی یکپارچه در خلیج فارس و اولین بار در دریای عمان انجام شد که کار منحصر بفردی بود. لازم به ذکر است که فعالیتهای انجام شده فوق تماماً توسط مدیریت اکتشاف صورت گرفته است.


۳- مطالعات پیشین انجام‌شده در حوزه بازمهندسی فرآیندهای اکتشاف

بررسیهای انجام‌شده در شرکت ملی نفت ایران نشان می‌دهد که مطالعات پراکنده‌ای در ارتباط با مستندسازی فرآیندها در حوزه اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران صورت گرفته است، اما طرحی با عنوان بازمهندسی فرآیندهای اکتشاف انجام نشده است. از جمله فعالیتهای صورت گرفته در این زمینه می‌توان به مستندسازی فرآیندها در مدیریت اکتشاف جهت دریافت Iso و مستندسازی فرآیندها در شرکت نفت فلات قاره با استفاده از نرم‌افزار QPR اشاره کرد. مجموعه فعالیتهای صورت گرفته در این زمینه فقط به مستندسازی فرآیندهای جاری پرداخته و هنوز راهکارهایی جهت بازمهندسی فرآیندهای جاری ارائه نشده است. در مدیریت اکتشاف با توجه به نیازهای اکتشافی و تماس مداوم با شرکتهای خارجی که در بالا به آن اشاره شد اقدامات چشم گیری جهت بهینه و به روز سازی فرآیندهای اکتشافی و استفاده از روش ها و تکنولوژی جدید صورت گرفته است.
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
1- فهرست شرح خدمات اکتشافی


در این گزارش فعالیت‌های مرتبط با فرایند اکتشاف ترسیم و تحلیل می‌گردد و مالکان آنها مشخص می‌شود. آنگاه، برای هر یک از فعالیت ها شناسنامه‌ای تکمیل می‌گردد که شرح کاملی از فرآیند، اجزای آن، تصمیم‌گیران کلیدی و … را مشخص می‌نماید. در این راستا، سه گام اساسی در اجرای این اقدام پیش‌روی مجریان و دست‌اندرکاران پروژه می‌باشد که در نگاره ۱ ترسیم شده است.


untitled2.jpg


همانگونه که در نگاره ۱ مشاهده می‌شود، یکی از ارکان طراحی فرآیندهای اکتشاف، شناخت وضعیت موجود این فرآیند در واحدهای تابعه شرکت ملی نفت ایران می‌باشد که در مرحله اول اجرای این اقدام در نظر گرفته شده است. در واقع، با آگاهی و شناخت دقیق و منطقی از وضعیت موجود و با مقایسه آن با وضعیت مطلوب و مورد نیاز شرکت ملی نفت ایران می‌توان به شکاف های موجود در فرآیند موجود اکتشاف پی ‌برد.


در گام دوم، فرآیندهای موجود اکتشاف با تاکید بر تعیین گلوگاه‌ها مورد بررسی و تماس قرار می گیرد. به این منظور، از مدل تحلیل فرآیندی که بند ۲ همین گزارش ارائه شده است استفاده می‌شود . این ابعاد شامل فعالیت های اصلی فرآیند، نتایج حاصل از فرآیند،شاخص های عملکردی،فناوری مورد استفاده،سیستم های اطلاعاتی،استانداردهای مورد استفاده،منابع انسانی، رضایت ذی نفعان فرآیند می‌باشد.


در گام سوم نیز که هدف نهایی اقدام حاضر می‌باشد، فرآیندها و الگوهای مرتبط با فرآیند اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران طراحی شده و متناسب با آن تحول در حوزه‌های مختلف ارائه می‌گردد.


با توجه به آنچه بیان گردید، در این گزارش، ابتدا فعالیت‌های مرتبط با اکتشاف در واحدهای تابعه شرکت ملی نفت ایران شناسایی می‌گردد.آنگاه،با تجزیه و تحلیل فرآیندی فرآیند اکتشاف، نقاط قوت و ضعف فرآیند موجود شناسایی می‌گردد. بررسی و تحلیل های انجام شده در این گزارش، راهنمای گروه تحقیق در طراحی فرآیند اکتشاف در مراحل بعد خواهد بود.





۲- مدل تحلیل فرآیندهای اکتشاف


دون پورت و شورن (۱۹۹۰) فرآیند کاری را به عنوان مجموعه‌ای از وظایفی می‌دانند که بطور منطقی با هم ارتباط داشته و برای تحقق یک نتیجه کاری معین و تعریف شده انجام می‌گیرند. مایکل همر، فرآیند را تعدادی از وظایفی که با یکدیگر، ارزش مورد نظر مشتری را فراهم مــی کنند، تعریف می‌نماید. همه سازمانها از ترکیب فرایندها به وجود آمده‌اند. در حقیقت فرایندها همان کارهایی هستند که سازمانها انجام می‌دهند. در هر سازمان، فرایندها فعالیتهای اصلی هستند. سازمانهای فرآیندگرا کارها را به صورت یک فرآیند نگریسته و پرسنل این سازمانها تنها به فرآیندها می‌اندیشند، یعنی آنها به اینکه پیش از کار آنها چه کاری انجام شده و پس از کار آنها چه اتفاقی می‌افتد اندیشیده، به نتیجه کارشان حساس بوده و به جای نگریستن سلسله مراتبی، به تمامی جوانب امر می‌نگرند.[۱] توجه سازمان فرآیندگرا علاوه بر نتیجه، بر کار مستمر و منظم در محیطی پیچیده نیز معطوف است. فرآیندی اندیشیدن در واقع تفکر و توجه به کل سیستم است نه جزء، به نتیجه است نه مفهوم، به مشتری است نه فقط به مدیر و با طرح و تدبیر قبلی است و نه بدون آمادگی عمل کردن.


تفاوت میان وظیفه و فرایند همانند تفاوت میان جزء و کل است. وظیفه، واحدی از کار است، فعالیتی که معمولاً یک نفر انجام می‌دهد. اما فرایند گروهی از وظیفه‌های هم پیوند است که با یکدیگر نتیجه‌ای با ارزش از دید مشتری را به بار می‌آورند.


در فرایند محوری نتیجه کار با اهمیت است نه اجزای تشکیل دهنــده آن. در سازمانهای وظیفه گرا هیچ کس مسئول یک فرایند یعنی کاری کامل و از آغاز تا انجام نیست، ولی واحدهای سازمانی هرکدام مسئولی دارند. فرایندها، طبق تعریف، فرابخشی و نتیجه‌محور هستند. آنها رده‌های سازمانی را از بین می‌برند. یک فرایند باید پاسخ این سوال را بدهد که چگونه در فرایندها، همه بخشهای سازمان موثرند. ولی هیچ واحدی مسئولیت کامل و سراسری فرایند را به عهده ندارد و مشکلات نیز از همین جا سرچشمه می‌گیرند. کــارکنانی که همواره منتظر دستور به نظر مــی‌رسیدند، اکنـون خود در کارها تصمیـم می‌گیرند. دلایل وجودی اداره‌های تخصصـــی از بین می رود. مدیران از حالت سرپرستی و ریاست دست کشیده و بیشتر رفتار مربیان را پیدا می‌کنند (مایکل همر، ۱۹۹۵).


در نظام فرایند محور، کسی نمی‌تواند به بهانه مسئولیت رئیس شانه از زیر بار مسئولیت خود خالی کند. سرپرستی به معنای سنتی آن ویژه سازمان وظیفه گراست. در سازمانهای فرایند محور دست به دست شدنهای سنتی وجود ندارد که نیازمند به کار‌گماشتن سرپرستانی برای پایش و نظارت بر آنها باشد. در اینجا جریان کار پیوسته است و به بخشهای جداگانه تقسیم نمی‌شود. در سازمانهای فرایند محور کارکنان خود مسئول انجام کار و نیز خوب انجام یافتن آن هستند. در این نظام دیگر جدایی چشمگیری میان انجام دادن و مدیریت کردن وجود ندارد. مدیریت، بخشی از کار هر فرد است. کل نگری و احساس مالکیت اکنون برای همه کارکنان سازمان ضروری است. هرکس باید اندیشه و رفتاری همانند صاحبکار داشته باشد (مایکل همر، ۱۹۹۵).


کارهای فرایندی به تشکیل تیمهای مناسب نیازمند است. در نظام فرایند محور، کارکنان خط مقدم باید دارای اطلاعات و اختیار تصمیـم گیری گسترده باشند و این دیدگاه در ساختار سنتی که نیاز به سرپرستی مستقیم را قانون طبیعت می‌داند، گناهی نابخشودنی است. در تیمهای فرایندی وظیفه‌های مجرد اعضا به کارهای چندسویه و گسترده تبدیل می‌شوند. واحدهای کاری از اداره‌های تخصصی به تیمهای فرایندی تبدیل می‌شوند. تیم به گروهی گفته می‌شود که هدفی مشترک دارند. تیمهای فرایندی یعنی گروهی از کارکنان که انجام کل کاری را به عهده دارند. تیم فرایند واحدی است که به گونه طبیعی برای انجام کامل کاری که همان فرایند است، گرد آمده‌اند.


مالک (صاحبکار) فرایند کسی است که مسئول کارکرد درست فرایندی است که ارزش دلخواه مشتری را می‌آفریند. در سازمانهای فرایند محور از اداره‌ها خبری نیست و صاحبکارها وظیفه دارند که تخصصهای مناسب برای اجرای فرایند خود را گرد آورند. صاحبکار، مالک طراحی فرایند است. او محتوا را می‌آفریند.


سازمانهای سده بیست و یکم، به جای وظیفه‌ها بر گرد فرایندها سازماندهی می‌شوند. مدیران به جای سرپرستی و پایش به مربی‌گری و طراحی خواهند پرداخت. کارکنان به جای کارگر بودن، فرایندگرا می‌شوند که از فرایندها و سازمان خود آگاهیهای گسترده‌ای دارند. ویژگی برجسته سازمانهای قرن بیست و یکم، مسئولیت پذیری، خودگردانی، خطرپذیری و ناپایداری است (مایکل همر، ۱۹۹۵).


با توجه به توضیحات فوق، مدل مفهومی شناخت وضع موجود فرآیندهای اکتشاف به صورت نگاره ۲ در نظر گرفته شده است. همانطوریکه در این نگاره مشاهده می‌شود، برای تحلیل فرآیند اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران ابعاد زیر در نظر گرفته شده است:


فعالیتهای اصلی فرآیند اکتشاف
شاخص‌های عملکردی
فناوری مورد استفاده
سیستم‌های اطلاعاتی
استانداردهای مورد استفاده
فعالیتهای برون‌سپاری
منابع انسانی
رضایت ذی‌نفعان فرآیند

در ادامه، هر یک از ابعاد فوق تشریح می‌گردد.




[۱] -Davenport, T. Short, J., (1990), The Now Industrial Engineering: Information Technology and Business Process Design; Slian Management Review, Vol. 31, No.4, 11-27.
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
۷- فرآیندهای کلی اکتشاف


الف: فرآیندهای اکتشاف به طور مختصر در مدیریت اکتشاف


در ابتدای این گزارش و در ذیل فرآیندهای اکتشافی که هم اکنون در مدیریت اکتشاف اجرا می گردد به طور خلاصه ذکر شده و سپس به طور مفصل در محل خود توضیح داده خواهد شد


فرآیندهای نقشه برداری


این فرآیندها که اولین گام در اکتشاف محسوب می گردد و طی آن نقشه های توپوگرافی و جغرافیائی را برای ادامه فعالیت های اکتشافی ایجاد می نماید در این فعالیتها مراحل ” فتوژئولوژی و تفسیر عکسهای هوایی ” و استفاده از خدمات ماهواره ای که تعبیر و تفسیر تصاویر آنها از فعالیتهای مهم نقشه برداری است صورت می گیرد ( مراحل دقیق و جزئی تر فرآیندهای نقشه برداری در بخش شرح وظایف نقشه برداری صفحات……………… گزارش آمده است.)


فرایندهای زمین شناسی


پس از تهیه نقشه های توپوگرافی و جغرافیایی و آماده شدن عکسهای ماهواره ای، فعالیت های زمین شناسی شروع می شود فعالیت های زمین شناسی بنیانی( پایه ای) شامل مطالعات چینه شناسی و رسوب شناسی، ساختمانی( تکتونیک‌)، دیرین شناسی ، ژئوشیمی و زمین شناسی نفت ( تجت الارضی)است.


مطالعات فوق در مجموع نواحی با الویت از نظر زایش هیدروکربور، نحوه تجمع ( به تله افتادن) و نوع و کیفیت سنگهای مخزن و پوشش Cap Rock مناسب را مشخص می نماید و درجه بندی آنها ( از قوی به ضعیف) را تعیین می کند. هم اکنون با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده فوق، کارشناسان مدیریت اکتشاف آخرین نقشه مناطق الویت بندی شده موجود در حوضه های رسوبی ایران را تهیه نموده است.


فرایندهای زمین شناسی فوق در مدیریت اکتشاف توسط اداره های زمین شناسی سطح الارضی ( صفحات …….)، زمین شناسی تحت الارضی ( صفحات…….)، دیرینه شناسی ( صفحات …….) و ژئوشیمی ( صفحات……….) انجام می گیرد که شرح فعالیت های آنها به طور دقیق و تفصیلی آمده است در بعضی موارد جمع بندی نتایج مطالعات زمین شناسی منجر به یافتن یک تاقدیس مناسب جهت حفاری می گردد که در این صورت محل چاه تعیین و جهت ساخت چاه چال ( سلر) تصمیم گیری خواهد شد. براساس اطلاعات بدست آمده اداره زمین شناسی تحت الارضی اقدام به تهیه برنامه پیش بینی چاه می نماید این برنامه که راهنمای حفاری چاه خواهد بود دارای مباحث گسترده ای است که در صفحات…………. گزارش به طور دقیق و تفصیلی ذکر شده است. در صورتیکه مطالعات زمین شناسی هنوز با ابهام روبرو باشد از روش های ژئوفیزیکی کمک گرفته میشود.


فرایندهای ژئوفیزیکی


فعالیتهای ژئو فیزیکی در دو گروه بزرگ ” لرزه ای” و ” غیرلرزه ای” قرار می گیرد.


روشهای غیر لرزه ای اصولاً کم هزینه تر هستند و شامل روشهای ثقل سنجی، مغناطیس سنجی که برای تعبیر و تفسیر پی سنگ، تعیین محل نفوذ نمک ها و گسل های بزرگ و همچنین یافتن اثرات تاقدیس در عمق می باشد و به عنوان روشهای اولیه ژئوفیزیکی بکار گرفته می شوند. روشهای دقیق تر دیگری نیز در گروه غیر لرزه ای چون مگنتوتلوریک، الکترومغناطیس و… وجود دارد که به شناخت بهتر تاقدیس ها کمک می کند.


اصلی ترین و مطمئن ترین روش که اصولاً گرانترین روشها نیز هستند، فعالیتهای لرزه نگاری دو بعدی و سه بعدی می باشند که در تعیین دقیق تر شکل مخزن در عمق و خصوصیات مخزنی نقش اساسی دارند. لرزه نگاری ۴ بعدی که در شرکتهای تولیدی بکار گرفته می شوند وضعیت مخزن رادر طول زمان مورد بررسی قرار می دهد. پس از مشخص شدن نوع عملیات لرزه نگاری، طراحی آن توسط گروه طراحی انجام و سپس حجم کار مورد نیاز به مناقصه گذارده میشود پس از انتخاب پیمانکار فرآیند انجام عملیات و نظارت بر اجرای آن صورت می گیرد. اطلاعات برداشت شده توسط پیمانکار با نظارت کارشناسان ژئوفیزیک پردازش و پس از آن توسط کارشناسان مدیریت اکتشاف تعبیر و تفسیر شده و نقشه ها و گزارشات آن منتشر می گردد. در این مرحله تفسیر خصوصیات مخزنی براساس اطلاعات ژئوفیزیکی نیز صورت می گیرد.


نقشه ها و گزارشات تولید شده جهت تعیین محل چاه در اختیار کارشناسان زمین شناسی تحت الارضی و برای تفسیر بهتر مخزن در اختیار کارشناسان مهندسی نفت قرار می گیرد.( شرح تفصیلی عملیات، پردازش و تعبیر و تفسیر اطلاعات ژئوفیزیکی در صفحات………. آمده است)


فرآیندهای زمین شناسی تحت الارضی


در این مرحله و پس از تصویب محل چاه کارشناسان زمین شناسی تحت الارضی اقدام به تهیه گزارش پیش بینی چاه می نماید که شرح محتوی آن در صفحات…………….. آمده است.


فرآیند آماده نمودن محل چاه


پس از تعیین محل چاه، که با همکاری واحد های نقشه برداری، زمین شناسی و مهندسی ساختمان انجام می گیردساخت جاده و چاه چال( سلر) در خشکی توسط اداره مهندسی و ساختمان انجام می گیرد. در این مرحله اداره یاد شده با انتخاب مهندسین ناظر اقدام به طراحی جاده و چاه چال خطوط آب و استخرهای بین راهی، محل اردوگاه کارگران نموده و پس از تهیه برآوردهای لازم با انتخاب پیمانکار نسبت به ساخت آنها اقدام می نماید. شرح کار این واحد در صفحات………………. آمده است. در مناطق دریائی تعیین محل چاه با همکاری کارشناسان حفاری صورت خواهد گرفت که این کار نیز توسط بکارگیری پیمانکار خواهد بود.


جهت جلوگیری از وقفه و تسهیل در کارهای واحدهای مختلف عملیاتی واحدهای ستادی مانند امور پیمانها (شرح کار واحد در صفحات………………. آمده است) و محیط زیست (شرح کار واحد در صفحات………………. آمده است) و حراست (شرح کار واحد در صفحات………………. آمده است )اقدام به گرفتن مجوز از واحدهای سازمان محیط زیست، منابع طبیعی و جنگلداری، میراث فرهنگی و واحدهای نظامی می نماید در مدیریت اکتشاف ایجاد شده است.


فرآیندهای حفاری، پتروفیزیک و مهندسی نفت


همانطور که قبلاً ذکر شد پس از تعیین محل چاه کارشناسان زمین شناسی تحت الارضی برنامه زمین شناسی چاه که شامل سنگ شناسی و چینه شناسی، مشخصات گل، نمودارهای مورد نیاز، محل نصب لوله های جداری و…… است را تهیه می نماید و کارشناسان حفاری نیز برنامه پیش بینی حفاری چاه را که شامل مشخصات چاه، لوله های حفاری، لوله های جداری کامل، مته ها و…….. و شرح کامل مرحله به مرحله حفاری است درج می گردد تدوین می نماید. اداره مهندسی نفت نیز برنامه پیش بینی نمودارهای مورد نیاز و آزمایشات خود را تهیه می نماید. در این مرحله دستگاه حفاری به محل چاه توسط پیمانکار منتقل و پس از نصب کامل حفاری شروع می گردد. نظارت بر فعالیتهای حفاری توسط ۳ واحد حفاری، زمین شناسی و مهندسی نفت خواهد بود.


کارشناسان حفاری از ابتدای انتقال دستگاه حفاری تا برچیده شدن آن به طور مستمر بر کلیه فعالیتهای حفاری نظارت مستقیم داشته و اجرای دقیق برنامه های درج شده در پیش بینی حفاری را عهده دار است علاوه بر آن کلیه تغییرات مورد نیاز را در جلسات روزانه و هفتگی بررسی و پس از تصویب اعمال می نماید شرح دقیق تر وظایف در صفحات ……….. آمده است.کارشناس زمین شناسی نیز به صورت موازی مطالعات خود بر روی خرده سنگهای حاصل از حفاری را آغاز می نماید و به صورت مستمر تا پایان چاه ادامه می دهد و تغییرات برنامه را از تهران دریافت و اعمال می نماید. شرح دقیق وظایف نظارت بر عملیات زمین شناسی چاه در صفحات………… آمده است.


واحد نمودارگیری و چاه پیمایی مهندسی نفت نیز به صورت موازی نظارت بر برنامه های تدوین شده قبلی شامل نمودارهای کامل مخزنی و آزمایش چاه ها و فرازآوری چاه و…… نظارت نموده و پس از تعبیر و تفسیر جهت تهیه گزارش پایانی در اختیار واحد مخازن قرار می دهند( شرح دقیق تر فعالیت های یاد شده در صفحات ……. آمده است)


در پایان هر مرحله از فعالیتهای فنی گزارش نهایی آن تهیه می شود و در نهایت پس از حفاری چاه گزارش تکمیلی آن که شامل برنامه های پیش بینی زمین شناسی و حفاری و گزارش تکمیلی زمین شناسی نقشه برداری وحفاری، ژئوفیزیک، دیرین شناسی، ژئوشیمی، نمودارگیری، آزمایشات چاه و مهندسی مخزن می باشد منتشر می گردد. لازم است یادآوری شود که گزارش های نهایی واحدهای مختلف که در نهایت در دسترس کاربران قرار خواهد گرفت مجموعه ای با ارزش از اطلاعات است.


مجموعه فرآیندهای فنی یاد شده شامل واحدهای نقشه برداری، زمین شناسی( سطح الارضی، تحت الارضی) دیرینه شناسی( فسیل شناسی) ژئوشیمی، ژئوفیزیک، مهندسی راه و ساختمان، حفاری و مهندسی نفت زمانی به ثمر خواهد نشست که از طریق واحدهای خدماتی و پشتیبانی شامل ” آموزش و برنامه ریزی نیروی انسانی”، ” امور اداری”، ” امور پیمانها”، ” امور مالی”، ” تدارکات کالا” و ” بازرسی کالا” مورد پشتیبانی قرار می گیرند (که شرح وظایف هر یک به طور مختصر در صفحات …………. آمده است)


مجموعه گزارشات واحدهای فنی، ستادی و خدماتی پشتیبانی که به صورت یک بسته اطلاعاتی با ارزش و گرانقیمت است در اختیار واحد سامانه بالادستی که شرح کار آن در صفحات………… آمده است قرار گرفته که بر روی سامانه الکترونیکی مدیریت اکتشاف قرار داده می شود. این سامانه اطلاعاتی الکترونیکی که هم اکنون به عنوان”بانک اطلاعاتی شرکت ملی نفت ایران” انتخاب شده است ابتدا در مدیریت اکتشاف بنیان گذاری شده و هم اکنون نیز در حال تکمیل نهایی آن است. علاوه بر بانک اطلاعاتی کارشناسان مدیریت اکتشاف با همکاری کارشناسان متخصص نرم افزاری پیمانکار، تعدادی نرم افزار طراحی و به سامانه اضافه نموده اند که در نوع خود با همپای خارجی رقابت می کند.


در ذیل شرح کامل فرآیندهای اکتشافی آن گونه که در مدیریت اکتشاف انجام می گیرد خواهد آمد.


ب : تشریح فعالیتهای اصلی فرآیندهای اکتشافی


فرآیند اکتشاف نفت دارای مراحل متعدد و پیچیده‌ای است، به گونه‌ای که نمی‌توان با یک شرح اجمالی به ذکر تمام جزئیات آن پرداخت. در این بخش از گزارش مراحل اکتشاف نفت برا ساس فعالیت های در حال اجرای مدیریت اکتشاف به ترتیب انجام آن‌ها و به صورت کاملاً خلاصه ارائه می‌شود و در هر مرحله فرآیندهای اصلی کاری ذکر می‌گردند. در یک تقسیم‌بندی ظاهری و کلی، فعالیتهای اکتشاف هیدرو کربور را می توان بر مبنای ۱- روش‌های مطالعاتی و عملیاتی سطحی، ۲- روشهای عملیاتی در عمق ( درون چاهی) دانست روش‌های مطالعاتی و عملیاتی سطحی شامل زمین‌شناسی سطح الارضی، ژ‍ئوشیمی، دیرین ‌شناسی، نقشه‌برداری و روش‌های ژئوفیزیکی و بخشی از زمین شناسی تحت الارضی وآماده سازی محل چاه در خشکی و دریا است و روش‌های عمقی شامل نظارت بر زمین‌شناسی تحت الارضی، حفاری چاه‌های اکتشافی و توصیفی، چاه پیمائی ونمودارگیری و مهندسی مخازن است. البته باید توجه داشت که این تقسیم‌بندی ظاهری، به صورت دقیق و روشنی توالی فعالیت‌های اکتشاف نفت را تشریح نمی‌کند. به همین دلیل فرآیند مرحله به مرحله اکتشاف به ترتیبی که در مدیریت اکتشاف در حال اجرا است و در ادامه می‌آید برای توضیح بیشتر تشریح می‌گردد. البته در نحوه انجام مراحل ذیل و کیفیت داده‌های حاصله در شرکتهای مطرح نفتی با شرکتهای متولی
 

پیوست ها

  • untitled3.jpg
    untitled3.jpg
    9.2 کیلوبایت · بازدیدها: 1

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار


۱- ۷ شرح تفصیلی فرآیندهای مطالعاتی اکتشافی( قبل از حفاری)


۱-۱-۷- شرح تفصیلی فرآیندهای نقشه‌برداری


فرآیندهای نقشه‌برداری شامل فعالیتهائی همچون سنجش از دور، پردازش اطلاعات مکانی، عملیات کنترل زمینی‌می‌باشد که در ادامه تشریح می‌گردد:


۱-۱-۱-۷ فرآیندهای مهندسی نقشه‌برداری


مهندسی نقشه‌برداری، علم و فن جمع‌آوری، مدلسازی،‌آنالیز و مدیریت داده‌های مکانی در یک فضای سه بعدی متغیر با زمان می‌باشد. فرآیند اکتشاف نفت و گاز، مجموعه‌ای از فعالیت‌های بسیار پیچیده براساس متغیرهای بسیار و بایسته‌های متعدد اعم از مکانی و غیرمکانی می‌باشد. این فرآیند، نیاز به آنالیز طیف وسیعی از داده‌ها نظیر تصاویر ماهواره‌ای، عکسهای هوایی، مطالعات ژئوفیزیکی، مطالعات زمین‌شناسی،‌موقعیت چاه‌ها و اطلاعات زیرساختاری موجود دارد.


اداره نقشه برداری مدیریت اکتشاف در دو حوزه اصلی زیر فعالیت دارد:


· سیستم اطلاعاتی مکانی و سنجش از دور


موضوع علم سیستم‌های اطلاعات مکانی، اخذ، ذخیره‌سازی، بازیابی، مدیریت، پردازش و نمایش داده‌های مکانی وتوصیفی جهت پشتیبانی از تصمیم‌گیری‌های پایه‌گذاری شده براساس داده‌های مکانی می‌باشد و عملکرد اساسی آن بدست آوردن اطلاعاتی است که از ترکیب لایه‌های متفاوت داده‌ها با روش‌های مختلف و با دیدگاه‌های گوناگون بدست می‌آیند. کاربردهای GIS تقریباً در دنیای اکتشاف نفت، جدید است. یک GIS کارآ می‌تواند به ارزیابی پتانسیلی برای نفت در مکانهای مستعد کمک کند. یکی از بزرگترین مزایای برنامه‌های GIS قابلیت آنها در انجام آنالیزهای مکانی – توصیفی می‌باشد. یک GIS با بکارگیری مجموعه بازارهای تحلیلی موجود در آن، می‌تواند این داده‌ها را با هم تلفیق نموده و امکان همپوشانی، نمایش و تغییر داده‌ها را به شکل یک نقشه برای آنالیز پتانسیل‌یابی یا توسعه میادین موجود فراهم سازد، که این امر در کاهش زمان و کم کردن هزینه‌های اکتشاف نفت مؤثر می‌باشد.


سنجش از دور به معنای تشخیص و جمع‌آوری داده از فاصله دور و عمدتاً به عنوان فناوری و علمی تعریف می‌شود که به وسیله آن می‌توان بدون تماس مستقیم، مشخصه‌های (مکانی، طیفی، زمانی) یک شیء یا پدیده را تعیین، اندازه‌گیری و یا تجزیه و تحلیل نمود. با نداشتن تماس مستقیم، باید روشی برای انتقال اطلاعات از طریق فضا مورد استفاده قرار گیرد. برای این منظور، واسطه‌های مختلف مانند میدان جاذبه، میدان مغناطیسی، امواج صوتی و انرژی الکترومغناطیسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود، فناوری رایج در سنجش از دور، استفاده از امواج الکترومغناطیس است. سنجش از دور این امکان را فراهم می‌کند که از مناطق غیرقابل دسترس و خطرناک اطلاعات جمع‌آوری شود.


امروزه این امکان وجود دارد که دقیق‌ترین نقشه‌های جغرافیایی در حداقل زمان ممکن در مقیاس‌های محلی و جهانی تهیه شده و تغییرات آن به طور مداوم ثبت و ضبط شوند. با پیشرفت فناوری سنجنده‌ها و پردازش داده، سنجش از دور علاوه بر نقشه‌برداری توانست دنیای زمین‌شناسی را نیز با جهش مواجه کند به طوری که با افزایش سرعت و دقت در تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی و شناسایی خطواره‌ها کاربردهای زیادی در پروژه‌های اکتشافی پیدا کرده است.


فعالیت‌هائی که در بخش سیستم اطلاعات مکانی و سنجش از دور اداره نقشه‌برداری صورت می‌پذیرد به شرح زیر است:


پایه و اساس شروع هر پروژه اکتشافی اطلاع از وضعیت موجود ناحیه مورد بررسی است از این رو با توجه به نیاز هر پروژه کلیه داده‌های مکانی موجود در آن منطقه از قبیل نقشه‌های توپوگرافی، تصاویر ماهواره‌ای، مدل رقومی زمین تهیه و پردازش‌های مورد نیاز از قبیل تغییر سیستم مختصات، موزاییک نقشه و تصاویر، تلفیق تصاویر، تغییر فرمت اطلاعات به گونه‌ای سازگار با نرم‌افزارهای رایج در سایر ادارات مدیریت اکتشاف انجام پذیرفته ودر نهایت نتایج به صورت نقشه کاغذی و یا فایل رقومی در اختیار واحد متقاضی قرار می‌گیرد.


· پردازش اطلاعات مکانی
پس از جمع‌آوری داده‌ها از متولیان تولید داده در کشور، در این بخش داده‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و با توجه به اهداف واحدهای درخواست کننده پردازش‌های مورد نیاز بر روی آنها صورت می‌پذیرد. در نهایت از جمع‌بندی و تلفیق لایه‌های مختلف لایه‌ی جدیدی حاصل می‌شود که در برگیرنده اطلاعات دقیق و مورد نیاز واحد درخواست کننده است در پایان نتیجه‌ی تجزیه وتحلیل‌ها به صورت نقشه، نمودار، جدول و … توسط چاپگر یا رسام ترسیم می‌شود یا به صورت فایل رقومی در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد. پردازش‌های صورت گرفته در این بخش به شرح زیر است:


· تغییر سیستم مختصات


با توجه به وجود نقشه‌ها و اطلاعات مکانی مورد استفاده در واحدها و ادارات مختلف مدیریت اکتشاف در سیستم‌های مختلف تصویر و مختصات تهیه شده‌اند، جهت امکان آنالیز و بکارگیری توأم اطلاعات مکانی در قالب لایه‌های مختلف لازم است تا در بسیاری از موارد، این سیستم‌ها به هم تبدیل شود. این مجموعه از تبدیلات می‌توانند بر روی طیف وسیعی از اطلاعات شامل نقاط، نقشه‌ها و تصاویر صورت گیرند.


· زمین مرجع کردن نقشه‌ها و تصاویر (Georefrence)


از آنجائیکه،‌امروزه عصر اطلاعات رقومی بوده و تمامی پردازشها وآنالیزها به صورت کامپیوتری انجام می‌گیرند، لذا لازمست تا کلیه اطلاعات مورد استفاده نیز به شکل رقومی باشند. بنابراین، لازمست تا نقشه‌های کاغذی موجود، به شکل رقومی مورد استفاده قرار گیرند. جهت نیل به این مقصود، نقشه‌ها ابتدا اسکن شده و بعد از آن زمین مرجع می‌شوند. در نتیجه در هر مکانی از نقشه می‌توان مختصات زمینی را مشاهده کرد.


· رقومی سازی


با توجه به اینکه نقشه‌های کاغذی دارای لایه‌های اطلاعاتی مختلفی می‌باشند که پس از زمین مرجع کردن به صورت یک لایه اطلاعاتی قابل نمایش است به منظور جداسازی لایه‌های اطلاعاتی و فراهم آوردن امکان انجام آنالیزهای برداری می‌بایست نسبت به رقومی‌سازی نقشه‌های کاغذی اقدام نمود.


· تلفیق تصاویر


تلفیق باند های panchromatic و multispectral به منظور بالابردن دقت مکانی و رادیومتریک تصاویر انجام می شود.


· تهیه ترکیب‌های باندی مختلف


در تصاویر ماهواره ای با ایجاد ترکیب های باندی متقاوت می توان عوارض مختلفی را مشخص نمود


· موزائیک کردن نقشه‌ها و تصاویر


نقشه‌ها و تصاویر موجود، همگی در قالب بلوکهایی با حد و مرز مشخص، تهیه شده‌اند. اما گاهی منطقه مورد نظر در چند بلوک و یا شیت نقشه واقع شده است. برای ایجاد ارتباط بین نقشه‌ها و راحتی استفاده از آنها در منطقه مورد نظر، بهتر است که نقشه‌ای یکپارچه از منطقه داشته باشیم. لذا بدین منظور نقشه‌ها و یا تصاویر مجاور، به طوری که کل ناحیه مورد نظر را پوشش دهند، کنار هم قرار داده می‌شوند یا به اصطلاح موزائیک می‌شوند. با توجه به وسعت نواحی عملیاتی معمولا این پردازش بر روی نقشه‌ها، تصاویر و مدل ارتفاعی رقومی (DEM) انجام می‌شود.


· تهیه مدل سه بعدی


با تهیه مدل سه بعدی محدوده‌های عملیاتی می‌توان پیش از شروع عملیات دیدی کلی از منطقه بدست آورد. برای این منظور با استفاده از مدل زمین، پستی و بلندی زمین را مشخص کرده و در واقع ارتفاع مدل بدست می‌آید. با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای یا نقشه‌های توپوگرافی یا زمین‌شناسی سطح پوششی مدل تشکیل می‌شود. با توجه به نیاز هر پروژه موارد دیگری از قبیل موقعیت چاه، خطوط لرزه نگاری ساختمانهای زمین‌شناسی را می‌توان بر روی مدل نمایش داد.


· تهیه نقشه زیست محیطی


با توجه به محدودیت‌های اعمال شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص فعالیت در مناطق چهارگانه حفاظت شده محیط زیستی لازم است مراحل مختلف یک پروژه اعم از طراحی و اجرا با لحاظ کردن محدوده‌های این مناطق صورت پذیرد. لذا برای کلیه مناطق عملیاتی نقشه زیست محیطی تهیه می شود.


· ایجاد پایگاه داده مکانی بلوک های اکتشافی


به منظور مدیریت بهینه ودسترسی آسان پایگاه داده مکانی بلوک های اکتشافی تهیه و به روز رسانی می شود لازم به ذکر است که کلیه داده های مکانی مورد نیاز بلوک های اکتشافی نیز توسط اداره نقشه برداری پردازش شده و به مجری طرح ها تحویل داده می شود.


۲-۱-۱-۷ نظارت بر عملیات نقشه برداری


کلیه مراحل اکتشافی نیازمند اطلاعات مکانی با مختصات دقیق، جهت تصمیم‌گیری‌های صحیح و منطقی می‌باشند. کلیه داده‌های موجود در بخشهای مختلف، نظیر داده‌های ثقل سنجی و لرزه نگاری در بخش ژئوفیزیک و اطلاعات چاهها و نقشه‌ها در بخش زمین‌شناسی، وابسته به اطلاعات نقشه‌برداری بوده و بررسی صحت اطلاعات مکانی مربوط به آنها، جهت نتیجه‌گیری مناسب امری اجتناب ناپذیر می‌باشد.


فعالیتهایی که در بخش نظارت بر عملیات اداره نقشه‌برداری صورت می‌پذیرد، به شرح زیر است:


· نظارت بر عملیات نقشه برداری پروژه های ژئوفیزیکی (لرزه ای و غیر لرزه ای)


برای هر یک از این پروژه‌ها، بعد از بررسی خطوط و نقاط طراحی شده و تهیه اطلاعات مکانی مورد نیاز نظیر نقشه، نقاط مبنای شبکه GPS و نقاط ترازیابی دقیق سازمان نقشه برداری کشور، نقاط شبکه ژئودزی شرکت ملی نفت ایران، تصاویر ماهواره‌ای، مدل ارتفاعی رقومی (DEM) و انجام تبدیلات سیستم‌های مختصات و …، با شروع پروژه، نظارت عملیات نقشه‌برداری اعم از خشکی و دریایی آغاز می‌گردد. اهم فعالیت‌های انجام شده در این بخش را می‌توان به شرح زیر عنوان نمود:


کنترل نحوه ایجاد، کیفیت مشاهدات و صحت محاسبات شبکه‌ ژئودزی ماهواره ای (GPS) در منطقه و بررسی و کنترل کیفیت مختصات نهایی محاسبه شده نقاط شبکه
کنترل محاسبات مربوط به پارامترهای ترانسفورماسیون تعیین شده در محدوده پروژه، براساس مختصات بدست آمده در سیستم مختصات جهانی (WGS84) و مختصات قدیمی که از قبل در سیستم مختصات محلی شبکه ژئودزی شرکت ملی نفت ایران (Clarke1880-Lambert) برای نقاط شبکه ژئودزی شرکت ملی نفت ایران موجود می باشد.
کنترل و تایید مدل ژئویید مناسب برای محدوده پروژه با مقایسه ارتفاع ارتومتریک محاسبه شده از ارتفاع ژئودتیک و مدل های ژئویید برای نقاط ترازیابی دقیق سازمان نقشه برداری موجود در منطقه که وارد شبکه GPS پروژه شده اند با ارتفاع ارتومتریک این نقاط که قبلا از ترازیابی دقیق بدست آمده و معلوم است.
کنترل تبدیل مختصات نقاط و خطوط طراحی براساس پارامترهای ترانسفورماسیون محاسبه شده
کنترل روزانه اطلاعات خام نقشه برداری مربوط به نقاط پیاده شده با استفاده از نرم‌افرازهای مناسب (پارامترهای کنترل کیفیت نظیر QC، PDOP، تعداد ماهواره، ارتفاع آنتن، فاصله از Base و … ) کنترل نقاط Check و Overlap روزانه جهت اطمینان از عملکرد صحیح گیرنده های GPS و درست بودن تنظیمات آن
کنترل کالیبراسیون دوره‌ای گیرنده‌های GPS مورد استفاده در پروژه جهت اطمینان از صحت کارکرد آنها
کنترل مختصات و شماره‌گذاری و نحوه پیاده کردن نقاط
کنترل نهایی مختصات و ارتفاع ارتومتریک نقاط در فایلهای نهایی نقشه‌برداری برای هر خط یا سوات
کنترل گزارش نهایی نقشه برداری در پایان پروژه
علامت گذاری چاههای اکتشافی طراحی شده


براساس درخواست اداره زمین‌شناسی، پردازشهای لازم انجام و اطلاعات مکانی مورد نیاز تهیه و به واحد زمین‌شناسی تحویل می‌گردد که در آنجا براساس این اطلاعات مکانی و نقشه‌ها و سایر اطلاعات اکتشافی، موقعیت چاه اکتشافی تعیین می‌گردد. سپس نماینده نقشه برداری به همراه سایر نمایندگان از ادارت زمین‌شناسی و مهندسی ساختمان، جهت علامتگذاری موقعیت چاه اکتشافی به محل مورد نظر عزیمت نموده و موقعیت چاه پیاده و علامتگذاری می گردد. در صورت نیاز به جا به جا کردن نقطه انتخابی، در همان محل، تبدیل سیستم مختصات برای نقطه جدید انجام و روی نقشه‌های زمین‌شناسی مشخص می‌گردد تا بر اساس آن تصمیم‌گیری انجام شود.


۲-۳- سایر فعالیت‌های بخش نظارت که به موازات پروژه‌های اکتشافی انجام می شود:


برداشت عوارض و تهیه نقشه‌های مسطحاتی و توپوگرافی به صورت موردی.
نماینده وزارت نفت در شورای عالی نقشه برداری کشور
نماینده وزارت نفت در شورای ملی کاربران سیستم های اطلاعات مکانی (GIS)
نماینده وزارت نفت در شورای پدافند غیر عامل کشور (در بخش اطلاعات مکانی)

۳-۱-۱-۷ ارتباط با سایر سازمانها



اداره نقشه برداری مدیریت اکتشاف مرجع مهندسی نقشه برداری در وزارت نفت بوده و تمامی نیازهای سایر بخش های وزارت نفت در زمینه اطلاعات مکانی را پشتیبانی می نماید که در ذیل به برخی از ارتباطات این اداره با سازمانهای خارج از وزارتخانه اشاره می گردد:


ارتباط با سازمانهای متولی نقشه برداری در کشور و سازمانهایی که به نوعی با تولید و استفاده از اطلاعات مکانی سروکار دارند از قبیل سازمان نقشه برداری کشور، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و …
 

پیوست ها

  • untitled4.jpg
    untitled4.jpg
    19.4 کیلوبایت · بازدیدها: 0

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
۲-۱-۷ فرآیندهای زمین‌شناسی

منظور از فعالیتهای زمین‌شناسی که هم اکنون در مدیریت اکتشاف در حال اجراست شامل زمین‌شناسی سطح‌الارضی و بخشی از فعالیتهای تحت الارضی، دیرین شناسی و ژئوشیمی است که در ادامه به شرح فعالیتها و فرآیندهای کاری در این فعالیت اصلی پرداخته می‌شود:


۱-۲-۱-۷ فرآیندهای زمین شناسی سطح الارضی
فرآیندچینه‌شناسی و رسوب شناسی

مطالعات چینه‌شناسی و رسوب‌شناسی براساس شناخت ردیف طبقات رسوبی در زمانهای مختلف زمین‌شناسی و همچنین شناخت رخساره‌ها و مطالعات تغییرات جانبی و عمودی آنها استوار است. در این ارتباط اصل پیوستگی لایه‌های رسوبی و نیز اصل روی هم قرار گرفتن طبقات به عنوان یک اصل مهم باید مورد نظر قرار گیرد. چینه‌شناسی و رسوب‌شناسی، مطالعه تعیین و گسترش سنگ منشأ، سنگ مخزن، سنگ پوشش و تغییرات آنها را در حوضه رسوبی به عهده دارد.

مطالعات چینه‌شناسی و رسوب‌شناسی عموماً با اهداف زیر صورت می‌گیرد. ۱ – مطالعه کلیه واحدهای سنگی و تعیین ردیف چینه‌شناسی ناحیه و نامگذاری آنها ۲ – مطالعه رسوب‌شناسی و سنگ‌شناسی، شناخت میکروفاسیس‌ها، تعیین محیط رسوبی، تعیین فرایندهای دیاژنزی جهت شناسایی و دنبال کردن رخساره‌های سنگ مخزن، سنگ منشأ، سنگ پوشش و شناسایی پتانسیل تله‌های چینه‌ای.

مطالعات چینه‌شناسی و رسوب شناسی در اکتشاف منابع هیدروکربوری از اهمیت بسزائی برخوردار است زیرا بدون شناخت ردیف‌های چینه‌ای، تعیین سنگ منشأ، سنگ مخزن و سنگ پوشش، برنامه‌ریزی جهت مطالعات تکمیلی بعدی برای اکتشاف هیدروکربور در یک حوضه رسوبی بدون نتیجه خواهد بود.

جدیدترین مطالعات مربوط به بخش چینه‌شناسی و رسوب‌شناسی، مطالعه چینه‌نگاری سکانسی است که در اکتشاف منابع هیدروکربور اهمیت زیادی دارد این شاخه از علم زمین‌شناسی قدرت پیش‌بینی گسترش رخساره‌های مخزن، منشأ و پوشش را طی زمان به ما می‌دهد و مطالعه گسترده‌ای را در بر می‌گیرد .

مطالعات و فعالیتهای اصلی در بخش چینه‌شناسی و رسوب‌شناسی به شرح ذیل است:


الف: چینه نگاری سکانسی
۱ – مطالعات صحرایی شامل برداشت برشهای چینه‌شناسی و مشخص کردن مرز ناپیوستگی‌ها در صحرا و برداشت ساخت‌های رسوبی
۲ – سنگ‌شناسی رسوبی شامل طبقه‌بندی سنگهای رسوبی، مشخص کردن بافت، ‌ساخت و بررسی فرایندهای دیاژنزی
۳ – تحلیل و تفسیر رخساره‌ها و مشخص کردن سیستم‌های رسوبگذاری
۴ – اطلاعات حاصل از تفسیر نمودارهای چاه‌ها
۵ – مطالعات چینه‌نگاری لرزه‌ای
۶ – مطالعات بیواستراتیگرافی
۷ – مطالعات ایزوتروپی

ب: تهیه ستونها و نقشه‌های مختلف
۱ – تهیه ستون چینه‌شناسی
۲ – تهیه نمودار انطباق چینه‌ای و تغییرات رخساره‌ای
۳ – تهیه نقشه‌های هم ضخامت سکانس‌ها و دسته‌های رخساره‌ای پیشرونده (TST) و پسرونده (HST)
4 – تهیه نقشه محیط‌های رسوبی دیرینه
۵ – تهیه نقشه‌های پالئوژئوگرافی
۶ – تهیه نگاره‌های تطابقی بین سکانس‌های رسوبی
۷ – تهیه نقشه‌های گسترش رخساره‌های مخزنی

پ – رقومی سازی و رایانه‌ای کردن کلیه اطلاعات

ت – نظارت برعملیات زمین‌شناسی و نیز مطالعات

ورودی‌های زمین‌شناسی چینه‌شناسی و رسوب شناسی

عملیات زمین‌شناسی صحرایی:
با توجه به نوع و هدف مطالعه، بهترین و مناسب‌ترین برش‌های چینه‌شناسی جهت مطالعه و نمونه برداری انتخاب می‌شود. روش نمونه برداری شامل: ۱–۱: انتخاب بهترین و مناسب‌ترین برش‌های چینه‌شناسی جهت مطالعه و نمونه برداری. ۱–۲: اندازه‌گیری و برداشت نمونه‌های جهت‌دار به فواصل حداکثر ۳ متر با توجه به تغییرات رخساره‌ای جهت مطالعات فسیل‌شناسی و رسوب‌شناسی. برداشت نمونه‌های ژئوشیمیایی از سنگ‌های منشأ احتمالی. ۱–۴: برداشت ساخت‌های رسوبی مختلف (فیزیکی و بیولوژیک)، نوع لایه‌ها. ۱–۵: مشخص کردن ناپیوستگی‌ها، مرزهای احتمالی سکانس‌ها و پاراسکانس‌ها. ۱–۶: ترسیم برش‌های چینه‌شناسی بدون مقیاس و آوردن همه اطلاعات بر روی آن.

مطالعات:
گردآوری، بررسی و ارزیابی اطلاعات موجود در ناحیه. ۲-۲: ترسیم برش‌های چینه‌ای – رسوبی با کمک نرم‌افزارها. ۲-۳: ارسال نمونه‌های برداشت شده جهت ساختن مقاطع نازک میکروسکوپی.

ارسال مقاطع نازک میکروسکپی به اداره مطالعات و تحقیقات زمین‌شناسی جهت مطالعه فسیل‌شناسی، بیوزوناسیون و تعیین سن. ۲-۵: ارسال نمونه‌های ژئوشیمی برداشت شده به اداره ژئوشیمی جهت مطالعات ژئوشیمیایی.

۲-۶: مطالعه رسوب‌شناسی مقاطع میکروسکوپی برداشت شده در عملیات صحرایی و مطالعه مقاطع نازک میکرسکوپی خرده سنگ‌ها و مغزه‌های چاههای موجود ۲-۷: بررسی تغییرات رخساره‌ها، محیط‌های رسوبی و ارائه مدل رسوبی با توجه به ادغام نتایج حاصله از مطالعات مقاطع نازک میکروسکوپی (نمونه‌های سطحی و چاهی.)، نمودارهای ژئوفیزیکی، ساختمان‌های رسوبی و شکل هندسی لایه‌ها و فسیل شناسی. ۲-۸: مطالعات چینه نگاری سکانسی و تفکیک سکانس‌های رسوبی دسته سوم.

ب: خروجی‌های بخش چینه‌شناسی و رسوب‌شناسی

۱ – ستون‌های چینه‌شناسی و رسوب‌شناسی به مقیاس‌های مختلف. ۲ – نقشه‌های گسترش رخساره‌های سنگ منشأ، سنگ مخزن و سنگ پوشش. ۳ – نقشه‌های هم ضخامت از سکانس‌ها. ۴ – نقشه‌های جغرافیای‌دیرینه. ۵–نقشه‌های هم ضخامت سازند‌ها ۶ – نقشه‌های نواحی دارای پتانسیل هیدروکربوری ۷ – نگاره‌های تطابقی بین سکانس‌های رسوبی. ۸ – گزارش زمین‌شناسی.


۲-۲-۱-۷ فرآیندهای زمین‌شناسی ساختمانی Structural Geology

زمین‌شناسی ساختمانی علم بررسی ساختارهای ایجاد شده در پوسته زمین است که تحت تأثیر عملکرد نیروهای موجود در آن، تغییر شکل داده‌اند. این علم ساختهای زمین‌شناسی مانند چینها، گسل‌ها و درزه‌ها را از جنبه‌های متفاوتی همچون هندسی (Geometry)، جنبشی (Kinematics) و حرکتی (Dynamic) بررسی و مطالعه می‌کند. مطالعه هندسی ساختها شامل تشریح وضعیت هندسی و ظاهر ساختمانها است. مطالعه جنبشی شامل مشخص نمودن نحوه تشکیل ساختمان می‌باشد. مطالعه حرکتی شامل برقراری ارتباط بین نیروهای مؤثر بر سنگ و ساختمانهای ایجاد شده در آنها و تجزیه و تحلیل این روابط است.

زمین‌شناسی ساختمانی ارتباطی نزدیک با سایر علوم زمین داشته ودر آنها، موقعیت خاصی را دارد. برای مثال غالب ذخایر هیدروکربوری در ساختارهای تاقدیسی متمرکز شده‌اند، لذا مطالعه ساختاری آنها دربرآورد پتانسیل اکتشافات هیدروکربوری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، چرا که بدون شناخت دقیق آن منجمله هندسه تاقدیس، برنامه‌ریزی اکتشافی هیدروکربوری نتیجه بخش نخواهد بود و مثال دیگر اینکه جهت تهیه نقشه زمین‌شناسی محل، بدون آگاهی به نوع ساختمان‌های منطقه، غیرممکن است. زیرا بدون توجه به ساختمانهای موجود، ارتباط واحدهای مختلف زمین‌شناسی امکان‌پذیر نیست.

به طور کلی مجموعه مطالعات و پژوهشهای مربوط به زمین‌شناسی ساختمانی به شرح زیر می باشند.

بررسی و مطالعه عناصر ساختاری مطالعه ساختارهای زمین‌شناسی شامل

۱-۱ مطالعه چین‌ها شامل
چین های خمشی (Buckle Folding)
چین های خمشی – لغزشی تاب خوردگی (Flextural-Slip Kink Band Folding)
چین‌های خمش گسلی (Fault-Bend folding)
چین‌های گسترش گسلی (Fault-Propagation folding)
چین‌های جدایشی (Fault Related)
چین‌های Folding) راستالغز (چین‌های پوششی (En Echelon Folds
چین‌های مرتبط با دیاپیریسم (چین‌های رشدی (Grow Folds

2-1- مطالعه گسل‌ها شامل
- گسلهای راندگی (Thrust faults)
– گسلهای راستالغز (Transverse Faults)
– گسلهای نرمال (Normal faults)


مطالعه دگرشیبی، تکتونیک پی سنگی، تأثیر حرکت بلوک‌ها
و بررسی ارتباط توده‌های نفوذی (سیل، دایک، نمک و …) با سایر ساختارهای زمین‌شناسی مجاور
- تهیه برشهای زمین شناسی ساختمانی و نقشه‌های زمین شناسی
- مطالعه عکسهای هوایی و تصاویر ماهواره‌ای
- تهیه برشهای زمین‌شناسی ساختمانی عرضی و طولی
- موازنه برشهای عرضی جهت ارائه تحلیل تکتونیکی
- تهیه نقشه‌های خطوط تراز زیر زمینی
- تعیین بستگی قائم و افقی تاقدیس‌ها
- تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی ساختمانی و گزارش مربوطه
- تهیه، تکمیل و به هنگام کردن نقشه‌های زمین‌شناسی رقومی سازی و GIS Ready

3-2-1- 7 فرآیندهای سنجش از دور و پردازش داده های رقومی زمین شناسی

سنجش از دور که به مفهوم گسترده آن در مدیریت اکتشاف انجام می گیرد به معنای تشخیص و جمع‌آوری داده از فاصله دور و عمدتاً به عنوان فناوری و علمی تعریف می‌شود که به وسیله آن می‌توان بدون تماس مستقیم، مشخصه‌های (مکانی، طیفی، زمانی) یک شیء یا پدیده را تعیین، اندازه‌گیری و یا تجزیه و تحلیل نمود. با نداشتن تماس مستقیم، باید روشی برای انتقال اطلاعات از طریق فضا مورد استفاده قرار گیرد. برای این منظور، واسطه­های مختلفی مانند میدان جاذبه، میدان مغناطیسی، امواج صوتی و انرژی الکترومغناطیسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود، فناوری رایج در سنجش از دور، استفاده از امواج الکترومغناطیس است.

سنجش از دور این امکان را فراهم می‌کند که از مناطق غیرقابل دسترس و خطرناک اطلاعات جمع‌آوری شود.

امروزه این امکان وجود دارد که دقیق‌ترین نقشه‌های جغرافیایی در حداقل زمان ممکن در مقیاس‌های محلی و جهانی تهیه شده و تغییرات آن به‌طور مداوم ثبت و ضبط شوند. با پیشرفت فناوری سنجنده‌ها و پردازش داده، سنجش از دور علاوه بر نقشه‌برداری توانست دنیای زمین شناسی را نیز با جهش مواجه کند به طوری که با افزایش سرعت و دقت در تهیه نقشه های زمین شناسی، استخراج انواع ساختمانهای تکتونیکی و شناسایی خطواره ها کاربردهای زیادی در پروژه های اکتشافی پیدا کرده است.

خدماتی که در بخش سنجش از دور در مدیریت اکتشاف انجام می شود را می توان به شرح ذیل خلاصه نمود :
  • Import کردن تصاویر خام در یکی از نرم افزارهای پردازش تصویر و ذخیره سازی آنها در یکی از Format های مورد نیاز کاربران.
  • پردازش داده های سنجش از دور شامل تجزیه و تحلیل تصاویر ماهواره ای از طریق متدها و تکنیک‌های پردازش تصویر.
  • تصحیح رادیومتریک تصاویر شامل بکار گیری انواع روشهای بارزسازی تصاویر نظیر روشهای آشکارسازی طیفی و مکانی.
  • Geo reference نمودن تصاویر نسبت به نقشه های توپوگرافی ویا با استفاده از GCPs.
  • Data fusion (Merge باند ۱۵ متری با سایر باندها).
  • تهیه ترکیب های باندی مختلف مناسب برای کاربردهای زمین شناسی.
  • Mosaic نمودن تصاویر و برش منطقه مورد مطالعه.
  • تهیه ترکیب IHS برای تفسیر زمین شناسی.
  • تلفیق لایه های اطلاعاتی مختلف به منظور کاهش خطا در تصمیم گیری ها.
  • Import کردن داده های Dem و Merge کردن آنها به منظور ترسیم Top توپوگرافی مقاطع ساختمانی.
  • تهیه Painted Relief از داده های DEM .
  • Merge تصاویر ماهواره ای با داده های DEM به منظور شناسایی خطواره ها.
  • Merge نقشه های زمین شناسی با داده های DEM.
  • تولید مدلهای سه بعدی رقومی جهت Fly بر روی منطقه مورد نظر.
  • اعمال Sun Shading بر روی DEM و پیاده سازی گسلها بر روی آن .
  • ذخیره سازی اطلاعات در فرمتهای Geotiff و img و Sid جهت تهیه خروجی.
  • تهیه خروجی از تلفیق های مختلف در نرم افزارهای ArcGIS و Arcview .
  • آموزش نرم افزارهای Remote Sensing و GIS .
  • تهیه داده های ASCII از مقاطع ساختمانی جهت ترسیم UGC.
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
۳-۱-۷ فرآیندهای دیرین شناسی (فسیل‌شناسی)

مطالعات مطالعات دیرین‌شناسی تنها در مدیریت اکتشاف انجام می‌شود در ادامه شرحی از فرآیند فعالیتهای دیرین شناسی ارائه می‌گردد:

این فرآیندها در سه زمینه کلی انجام می گیرد
الف – مطالعه چاهها در هنگام حفاری
ب – مطالعه چاهها بعد از حفاری
پ – مطالعه مقاطع صحرایی​


الف: مطالعات چاهها در هنگام حفاری
- جمع‌آوری اطلاعات موجود از چاه مورد نظر و یا چاههای مجاور در منطقه
- دریافت نمونه‌هایی که از سرچاه می‌رسند (وپی‌گیری برای دریافت آن از اداره تحت الارضی)
- یا دریافت نمونه‌هایی که از سرچاه می‌رسند و برای ساخته شدن مقاطع نازک (thin-section) و یا شستن آنها (washed sample) باید به آزمایشگاه ارسال شوند.
- مطالعه مقاطع نازک (thin-section) توسط میکروسکوپ با نور پایین و یا نور پولاریزه برای شناسایی میکروفسیلها (شامل فرامینیفرها و غیرفرامینیفرها) و مطالعه فاسیس و همچنین تعیین سن آنها.
- یا مطالعه نمونه‌هایی شسته شده (washed sample) توسط میکروسکوپ با نور بالا برای شناسایی میکروفسیلهای ایزوله (شامل فرامینیفرها و غیرفرامینیفرها) و تشخیص لیتولوژی و تعیین سن زمین شناسی.
- برای شناسایی فاسیسها از دو روش به نامهای فولک و دانهام استفاده می‌شود.
- تهیه عکس از میکروفسیلهای شاخص توسط میکروسکوپهای مجهز به دوربین از طریق نرم‌افزار LEICA IM 1000 و توصیف هر عکس ( این میکروسکوپها علاوه براینکه مجهز به دوربین هستند دارای لنزهای مختلف با با بزرگ نمایی های متفاوت نیزهستند).
- توصیف عکس شامل: شماره مقطع نازک، نام میکروفسیل، زمان، نام سازنده، نوع فاسیس و …
- در مواقع لزوم از نمونه‌های شسته شده توسط میکروسکوپ الکترونی (SEM) عکسی تهیه می‌شود.
- تهیه plate از عکسهای مورد نظر و توصیف آنها.
- تهیه فرمهای فرآوری برای میکروفسیلهای شناخته شده، فاسیس‌ها، لیتولوژی، سازندها، بیوزونها و زمانها در تمام نمونه‌ها (مقاطع نازک و نمونه‌های شسته شده). و ارائه آن به سایت کامپیوتر برای وارد کردن اطلاعات. (با استفاده از نرم افزار Apploader)
- پی‌گیری برای دریافت لاگهای الکتریکی (بخصوص Sonic و Gamma) از اداره پتروفیزیک.
- دریافت لاگهای الکتریکی و ارائه آن به سایت کامپیوتر برای digit کردن آن. (با استفادهاز نرم‌افزار Text 2 log).
- نهایتا تهیه پالئولاگ Paleolog (با استفاده از نرم‌افزارهای Autocad 2005، Autocad 2000، Apploader.
- تهیه Location map (نقشه چاه مورد نظر و یا چاههایی که باید با چاه مورد نظر تطبیق داده شوند) با استفاده ازنرم‌افزارهای Paint و photoshop.
- در بعضی مواقع تعدادی از چاه‌ها می‌بایست با یکدیگر تطبیق داده شوند. در اینصورت اطلاعات آنها نیز بعد از فرآوری تحویل سایت کامپیوتر شده و در نهایت چارت تطابقی (correlation chart) تهیه می‌شود. در اینجا از نرم‌افزارهای Correlation V2 and Vector draw استفاده می‌شود.
- تهیه منابعی که برای گزارش استفاده شده است. (Reference)
- تهیه گزارش نهایی با استفاده از نرم‌افزارهای Word, Excell and Acrobat Reader


ب : مطالعه چاهها بعد از حفاری
مانند چاههای در حال حفاری است. با این تفاوت که نمونه‌ها در آرشیو اداره مطالعات و تحقیقات زمین‌شناسی و ژئوشیمی موجود است و در صورت لزوم و یا کمبود از بعضی از آنها مقطع نازک تهیه می‌شود.


پ: مطالعه مقاطع صحرایی
- ابتدا نمونه‌ها توسط زمین‌شناس اداره سطح الارضی از منطقه گرفته می‌شود.
- نمونه‌های گرفته شده برای ساخته شدن به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
- جمع‌آوری اطلاعات موجود از منطقه
- پی‌گیری برای دریافت sample list از اداره سطح الارضی
- پی‌گیری برای دریافت ستون چینه‌شناسی از اداره سطح الارضی
- پی‌گیری برای دریافت location map از اداره سطح الارضی
- در این مطالعه نیز مراحل قبل رعایت می‌شود، با این تفاوت که به جای رسم پالئولاگ، باید Range chart تهیه شود.

تهیه نقشه‌های ایزوپک (Isopach map) با استفاده از نرم‌افزارهای Arc-Gis وData Clipper استفاده می‌شود

بخش انبارهای نگهداری خرده سنگ‌ها (Cutting Samples) و مغزه‌ها (Cores) و نمونه‌های صحرایی (Surface Samples)

مدیریت اکتشاف دارای مجموعه عظیمی از نمونه‌های صحرایی، خرده سنگهای حفاری و مغزه‌های چاه‌ها می‌باشد که در تاسیسات شهرری نگهداری می‌شود اداره مطالعات و تحقیقات زمین شناسی دارای پیشرفته‌ترین و جدیدترین انبارهای نمونه می‌باشد که در وسعت زیادی خرده سنگ‌های حفاری و نمونه‌های صحرایی را از ابتدای فعالیت‌های نفتی در کشور ایران در خود ذخیره کرده است.

با تلاش‌های اخیر امکان مکانیزه کردن انبارها صورت گرفته و فایل‌های کامپیوتری مجهز از این نمونه‌ها تهیه شده و به موازات فعالیت‌های اکتشافی گسترش و توسعه انبارهای نمونه مطابق استانداردهای بین‌المللی صورت می‌گیرد.

در حال حاضر نیز مساحتی حدود ۱۵۰۰ متر مربع با اصول جدید، قفسه‌بندی شده و نمونه‌های صحرایی و خرده سنگ‌های حفاری در این انبارها جایگزین شده و کلیه نمونه‌های موجود به کامپیوترهای مستقر در انبارهای نمونه تغذیه و با ایجاد سیستم Converter امکان Link به Data Base را فراهم ساخته تا در دسترس کلیه کارکنان قرار گیرد. ضمناً از مغزه‌های موجود در انبارها فیلم‌برداری گردیده تا امکان بازبینی از طریق Data Base میسر باشد.

در حال حاضر نیز ورود اطلاعات کلیه نمونه‌های دریافتی ازنواحی عملیاتی مستقیماً به سامانه بالادستی تغذیه می‌شود.
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
۴-۱-۷ فرآیند های ژئوشیمی


امروزه اکتشافات نوین نفتی و گازی نیازمند مطالعات دقیق ژئوشیمی آلی هستند. با توجه به اینکه این فرآیند در مدیریت اکتشاف و در واحد ژئوشیمی انجام می شود در ذیل به اهداف کلی و شرح تفصیلی فرایند اشاره می شود


هدف کلی از انجام فرآیندهای ژئوشیمی عبارت از مطالعه و بررسی سنگهای منشاء احتمالی تولید کننده هیدروکربورها و همچنین تعیین خصوصیات ژئوشیمیائی هیدروکربورهای مخازن و نحوه ارتباط آنها با سنگهای منشاء در مناطق اکتشافی و همچنین مدلسازی سیستم هیدروکربوری حوضه‌ای در ارتباط با زایش و مهاجرت هیدروکربور می‌باشد. این اداره با بررسی، مطالعه و نظارت بر پروژه‌های ژئوشیمی در هر منطقه، سازند منشا و خصوصیات آن را معرفی و ارزیابی نموده و سپس چگونگی ارتباط بین سنگ منشاء و مخازن نفتی و گازی و همچنین چشمه‌های نفتی را مشخص می‌نماید. تمامی این نتایج نهایتا به کاهش ریسک فعالیتهای اکتشافی کمک می‌نماید.


به منظور برآورد شدن اهداف کلی فعالیتهای زیر انجام می گیرد:


استفاه از روشهای مختلف و مدرن ژئوشیمی جهت حل مسائل و مشکلات اکتشافی در زمینه دست‌یابی به منابع جدید نفت و گاز.
برنامه‌ریزی در مورد مطالعات ژئوشیمی سنگهای منشاء و هیدروکربورها در حوضه‌های رسوبی مختلف ایران مانند زاگرس، کپه داغ، ایران مرکزی، خلیج‌فارس و سایر مناطق اکتشافی و ارائه پیشنهادهای مناسب در مورد مسائل ژئوشیمی اکتشافی و ارائه راهکارهای مناسب در این زمینه.
اجرای پروژه‌های ژئوشیمیایی و مدلسازی سیستم هیدروکربوری در مناطق مختلف اکتشافی.
تعبیر و تفسیر نتایج بدست آمده از تحقیقات آزمایشگاهی ژئوشیمی در قالب پروژه‌ها و موارد خاص مورد نیاز.
نظارت و کنترل برمطالعات و فعالیتهای ژئوشیمی آلی اکتشافی موسسات و آزمایشگاههائی که در امر اکتشاف منابع جدید نفت و گاز با مدیریت اکتشاف همکاری می نمایند.
تاسیس بانک اطلاعاتی و نرم‌افزاری در زمینه ژئوشیمی اکتشافی.
تاسیس بانک نمونه‌های سنگی و هیدروکربوری از نواحی و چاههای اکتشافی.
ایجاد ارتباط علمی با مراکز مطالعاتی، آزمایشگاهی و تحقیقاتی جهت رسیدن به اهداف اداره ژئوشیمی مدیریت اکتشاف و همچنین ایجاد زمینه مناسب جهت انجام پایان نامه‌های دانشجویی با استفاده از امکانات و اطلاعات ژئوشیمی.

ب – شرح فعالیتهای اداره مطالعات و تحقیقات ژئوشیمی

اهم فعالیتهای این اداره فرآیند در سه دسته ذیل می‌باشد:

۱) مطالعات ژئوشیمی آلی و غیرآلی.
۲) نمونه برداری ژئوشیمیایی و کنترل عملیات آزمایشگاهی
۳) مدلسازی حوضه‌ای سیستم هیدروکربوری


۱ – مطالعات ژئوشیمی آلی و غیرآلی
۱ – بررسی و تعیین وضعیت پتانسیل و توان هیدروکربورزائی سنگ‌های منشاء در نواحی اکتشافی.
۲ – تعیین میزان درجه پختگی و بلوغ سنگهای منشاء.
۳ – تعیین نوع کروژن، کمیت و کیفیت سنگ‌های منشاء تولید کننده هیدروکربور.
۴ – نوع و میزان هیدروکربور تولیدی از سنگهای منشاء.
۵ – ایجاد تطابق ژئوشیمیائی بین سنگهای منشاء، نفتها و گازهای مخازن و چشمه‌های نفتی در نواحی مختلف اکتشافی و تولیدی جهت شناسایی خصوصیات سنگهای منشاء و هیدروکربورهای وابسته به آنها.
۶ – تعیین خصوصیات ژئوشیمیایی نفتهای مخازن و عوامل مؤثر بر آن شامل چگونگی ارتباط با سنگ منشاء، شناسائی سنگ منشاء تولید کننده آن و همچنین عوامل ثانویه مانند تخریب، آبشوئی و هوازدگی.
۷ – تعیین ارتباط ژنتیکی مخازن در یک میدان و یا میادین مختلف.
۸ – مطالعه ژئوشیمیایی چشمه‌های نفتی و گازی و تعیین سنگ منشاء تولید کننده آن.
۹ – انجام مطالعات ژئوشیمی گاز در جهت شناسائی سنگ منشاء آن و تعیین ارتباط ژنتیکی میادین مختلف گازی با همدیگر در نواحی مختلف.
۱۰ – تهیه لاگ ژئوشیمیایی در مقاطع چینه‌ای و چاههای اکتشافی.
۱۱ – تهیه گزارشات پیشنهاد مطالعات ژئوشیمیایی در نواحی مختلف اکتشافی و تعیین نیازمندیهای مطالعاتی.
۱۲ – تهیه و ارائه گزارشات نتایج مطالعات ژئوشیمی در حوضه‌های رسوبی مختلف.
۱۳- مطالعات ژئوشیمیائی غیرآلی در ارتیاط با حل مسائل پختگی سنگهای منشاء، درجه زمین گرمائی و مهاجرت هیدروکربور​

۲ – نمونه برداری ژئوشیمیایی و کنترل عملیات آزمایشگاهی
۱ – تهیه شرح کار نمونه برداری و عملیات صحرائی و نظارت بر آن
۲ – تهیه شرح کار نمونه‌گیری در چاه اکتشافی در هنگام حفاری از نمونه‌های ژئوشیمی و نظارت بر ان
۳ – تهیه شرح کار نمونه‌گیری در چاه اکتشافی در هنگام لایه‌آزمائی و برداشت نمونه‌های تولیدی از آزمایش
۴ – تهیه شرح کار جهت انجام آنالیزهای ژئوشیمی و نظارت برانجام آنها
۵ – ساماندهی نمونه‌های ژئوشیمی در انبار ژئوشیمی و نظارت برنگهداری و به روز رسانی آنها
۶ – تهیه بانک اطلاعات، نقشه و نمونه از چشمه‌های نفتی و گازی​

۳ – مدلسازی حوضه‌ای سیستم هیدروکربوری (Basin Modeling)
1 – ساخت مدلهای حوضه‌ای سیستم هیدروکربوری (Basin Modeling) جهت شناسائی سیستم هیدروکربوری زایش و مهاجرت هیدروکربور در یک ناحیه.
۲ – تهیه شرح کار مدلسازی در چاه و ناحیه و نظارت برانجام آن.
۳- معرفی سیستم هیدروکربوری مناطق مختلف و همچنین تعیین میزان ریسک فعالیتهای اکتشافی در ارتیاط با سیستم هیدروکربوری معرفی شده.​


۵-۱-۷ فرآیندهای زمین شناسی تحت الارضی

این فرآیندها به طور کلی دوگونه هستند ۱) بخش مطالعات و ۲) بخش نظارت بر عملیات زمین شناسی چاه ها( که در محل خود به آن اشاره خواهد شد).

فرآیندهای مطالعاتی زمین‌شناسی تحت الارضی

این فرآیندهابه طور کلی اهداف زیر را پوشش می دهند:

  • بررسی و ارزیابی اهداف اکتشافی در حوضه‌های رسوبی ایران
  • تعیین وضعیت ساختمانها و دسته‌بندی آنها و تعیین اولویت آنها
  • معرفی اهداف مورد نظر جهت انجام اقدامات تکمیلی نظیر انجام عملیات ژئوفیزیکی (لرزه‌ای / غیرلرزه‌ای)، بررسیهای زمین‌شناسی ساختمانی، چینه‌شناسی و ژئوشیمیای به واحدهای ذیربط
  • بررسی نقشه‌های زیرزمینی (ژئوفیزیکی یا ساختمانی) و انطباق آنها با واقعیتها، مستندات و شواهد موجود در ناحیه و ارجاع به واحدهای ذیربط جهت انجام تصحیحات لازم در صورت لزوم
  • محاسبه حجم مخزن با استفاده از پارامترهای مخزنی ساختمانهای حفاری شده نواحی همجوار
  • مقایسه اهداف نهایی شده با هم و اولویت بندی آنها
  • هماهنگی با واحدهای ذیربط جهت علامتگذاری محل چاه طاقدیس مورد نظر و اعلام مختصاتی نهایی محل چاه پس از تائید محل علامتگذاری شده به اداره ساختمان جهت احداث محوطه چاه و جاده و آبرسانی
  • اقدام به تهیه برنامه پیش‌بینی زمین‌شناسی جهت ارسال به ادارات مهندسی نفت و حفاری به منظور تهیه برنامه حفاری و انجام سفارشات لازم
  • بررسی نمودارها و ارزیابی افقهای مخزنی و مشورت با سایر واحدهای ذیربط برای انجام آزمایشات
  • تهیه گزارش تکمیلی زمین‌شناسی
  • پی‌گیری جهت دریافت نقشه‌های زیرزمینی‌نهایی شده (لرزه‌ای – ساختمانی) با اعمال اطلاعات بدست آمده از حفاری چاه و نمودارها و …
  • مقایسه واحدهای رسوبی حفاری شده با واحدهای پیش‌بینی شده
  • پردازش و تفسیر نمودارهای CDR و FMI
  • پی‌گیری جهت دریافت گزارش‌نهایی حفاری، مهندسی نفت و فیل شناسی، پتروفیزیکی
  • فرآوری کلیه اطلاعات مورد نیاز جهت گزارش تکمیلی و ورود اطلاع آن به سامانه بالادستی
  • اصلاح نهایی نمودن کلیه نمودارها نظیر نمودارهای ترسیمی چاه بر مقیاس ۰۰۰/۱:۲۰ و ۱:۱۰۰۰ و نمودار تکمیلی چاه، چارت گل.
  • برگزاری جلسات ناحیه‌ای جهت ارزیابی اهداف اکتشافی،‌ارزیابی و بررسی برنامه‌های پیش‌بینی و گزارشات تکمیلی و دیگر جلسات کارشناسی با واحدهای ذیربط نظیر ژئوفیزیک به زمین‌شناسی ساختمانی، فسیل‌شناسی، مهندسی نفت، پتروفیزیک و …
  • بررسی زمین‌شناسی مخازن و مطالعه خصوصیات افقهای مخزنی و نحوه گسترش آنها و مقایسه و تطابق آنها با افقهای مخزنی مشابه در سایر میادین حفاری شده در نواحی همجوار و استفاده از نرم‌افزارهای مدلسازی مناسب در این راستا.
  • استمرار ارتباط کارشناسی با ادارات زمین‌شناسی سطح‌الارضی، آزمایشگاهها، نقشه‌برداری، ژئوفیزیک، حفاری، مهندسی نفت، پتروفیزیک و مهندسی ساختمان

فرآیندهای زمین شناسی تحت الارضی به صورت کلی در موارد زیر دسته بندی می شوند:

۱- بررسی و ارزیابی اهداف اکتشافی در حوضه‌های رسوبی شامل بررسی وضعیت ساختمانها و دسته‌بندی اولیه آنها و معرفی و پیشنهاد اهداف اداری اولویت جهت انجام اقدامات تکمیلی به واحدهای ذیربط (ژئوفیزیک، سطح الارضی و…) و پیگیری تا نهایی شدن و تعیین تکلیف اهداف

۲-تهیه برنامه پیش‌بینی زمین‌شناسی شاملبررسی نهایی نقشه‌های ژئوفیزیکی و ساختمانی، تعیین محل چاه وعلامتگذاری آن روی زمین، جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز نواحی همجوار، تهیه پارامترهای مخزنی و محاسبه حجم مخزن، تعیین سرسازندها و تهیه جدول چینه‌شناسی، تعیین محل لوله‌های جداری و اوزان و نوع گل حفاری، تهیه چارت گل و فشار طبقات، تهیه برنامه نمودارگیری، مغزه‌گیری و آزمایشات چاه.

۳- تهیه گزارش تکمیلی چاه شاملجمع‌آوری اطلاعات، پیگیری جهت بروز رسانی نقشه‌های زیرزمینی (ژئوفیزیکی/ ساختمانی) براساس اطلاعات واقعی از حفاری چاه، تهیه جدول مقایسه‌آی ضخامتهای واقعی و پیش‌بینی شده، تفسیر سنگ شناسی طبقات حفاری شده،‌بررسی زمین‌شناسی مخزن طبقات تفسیر نمودارهای CDR و FMI تهیه خلاصه اطلاعات حفاری، پتروفیزیکی، آزمایشات، نهایی نمودن نمودارهای تکمیلی، جمع‌بندی و ارائه گزارش.

۴- تهیه جداول نمودارها و منحنی‌های آماری شامل تهیه نقشه‌های هم ضخامت، هم تخلخل، هم تراکم، هم خالص به ناخالص جهت واحدهای چینه‌شناسی و طبقات مخزنی تهیه جداول آماری از وضعیت هیدروکربوری طاقدیسهای حفاری شده، برآورد حجم ذخیره طاقدیسهای حفاری نشده

۵- زمین‌شناسی مخازن شامل بررسی و مطالعه توالیهای مخزنی حفاری شده، بررسی سنگ‌شناسی، رخساره میکروسکوپی، رخساره مخزنی، تخلخل و نفوذپذیری، نوع هیدروکربور، شناسایی واحدهای جداکننده مخزنی، تعقیب گسترش طبقات مخزنی و تطابق ناحیه‌ای، نامگذاری واحدها در سیستم هیدروکربوری و مدلسازی مخزن.


۶-۱-۷ فرآیندهای ژئوفیزیکی

ژئوفیزیک، در شناسایی، آشکارسازی، نمایان سازی و به نقشه درآوردن پدیده‌های ساختمانی و تعیین محل انواع نفتگیرها اعم از نفتگیرهای ساختاری (مانند طاقدیس‌ها)، نفتگیرهای چینه شناختی و نفتگیرهای مرکب، نقش بسیار مهمی دارد. پس از اعلام نتایج زمین‌شناسی و تأیید پتانسیل هیدروکربوری، به طور حتم جهت تکمیل اطلاعات از روش‌های ژئوفیزیکی استفاده می‌شود.

اما در فرآیند اکتشاف شرکت ملی نفت ایران در برخی میدانهای خاص بدون انجام فعالیت ژئوفیزیک اقدام به عملیات حفاری می‌شود.

سه روش اصلی ژئوفیزیکی مورد استفاده در اکتشاف نفت عبارتند از: «مغناطیس سنجی»، «ثقل سنجی»، و «لرزه‌ای».

البته امروزه از تلفیق‌روش‌های فوق به صورت ژئوفیزیک تلفیقی استفاده می‌شود. ممکن است که در یک پروژه به صورت همزمان دو یا سه روش فوق نیز به کارگرفته شود، اما در مناطق ناشناخته که هیچ اطلاعات قبلی از آن وجود ندارد، معمولاً از روش با هزینه و صرف زمان کمتر(روش های غیر لرزه ای) شروع می‌شود.

لازم به ذکر است که در تمام روش‌های ژئوفیزیکی سه مرحله کاری ذیل لازم‌الاجرا می‌باشد:
۱- برداشت داده‌ها
۲- پردازش داده‌ها
۳- تعبیر و تفسیر داده‌ها

در ادامه فعالیتهائی که در سه مرحله فوق انجام می‌شود، تشریح می‌گردد:

۱- شناسائی محدوده عملیات و طراحی پارامترها
با تعیین و اعلام محدوده عملیات ژئوفیزیکی توسط اداره زمین‌شناسی، بررسی سوابق و مدارک فنی آغاز شده و با جمع‌بندی آنها و استفاده از جدیدترین نرم‌افزارهای طراحی، گزارش فنی طرح عملیات و نقشه‌های مورد نیاز تهیه و در اختیار گروههای عملیاتی ژئوفیزیکی ( اعم از لرزه‌ای و غیر لرزه‌ای) قرار داده می شود

۲- اجراء پروژه عملیات ژئوفیزیکی:
همانگونه که گفته شد روش‌های ژئوفیزیکی در دو دسته‌بندی کلی به شرح و ترتیب زیر قرار دارند:

الف) روش ژئوفیزیکی غیر لرزه‌ای ( ثقل‌سنجی و مغناطیس‌سنجی)

پس از دریافت گزارش و نقشه‌های طرح عملیات و گذراندن تشریفات مناقصه و انتخاب پیمانکار عملیات ثقل و مغناطیس سنجی بر اساس طرح‌های پیش‌بینی شده آغاز می‌گردد. اساس کار روش ثقل سنجی به این گونه است که تغییرات شتاب جاذبه ثقل در نقاط مختلف را که به تغییر ماهیت سنگی یا تغییر ساختار، به خصوص ساختارهای طاقدیسی ایجاد می‌شود ثبت می‌نماید و چنانچه بررسی‌های زمین‌شناسی اولیه احتمال وجود تله‌های نفتی یا نفتگیرهای ساختاری را در ناحیه داده باشند روش ثقل سنجی بهمراه مغناطیس سنجی می‌تواند در مراحل اولیه تهیه نقشه‌های ژئوفیزیکی از ناحیه کاربرد داشته باشد.

روش‌های خاص مغناطیس سنجی به خصوص تلوریک نیز در تعیین ضخامت و شکل هندسی لایه‌ها کاربرد دارد و این روش نیز از راهکارهای اولیه در تهیه نقشه‌های فوق‌الذکر می‌باشد.

نقشه‌های ثقل و مغناطیس سنجی قادر به نشان دادن ارتباط و تاثیر‌گذاری آتومالی‌های موجود در پی‌سنگ و تاثیر آن‌ها بر گسل‌های موجود در رسوبات انباشته‌شده در پی سنگ می‌باشند. و آثار برجستگی و فرورفتگی در پی سنگ را که در ایجاد تله‌های نفت و گاز موثر می‌باشند مشخص ‌می‌نمایند.

نوعی دیگر از عملیات مغناطیس سنجی وجود دارد که به استفاده از هواپیمای مخصوص صورت می‌گیرد و در شناخت حوضه‌‌های پهناور و گسترده کاربرد داشته و ساختار‌های بزرگ همچون گسل‌ها و خطواره‌ها را نیز به خوبی تفکیک می‌نماید.

لازم به ذکر است که بطور معمول تلفیق روش‌های فوق نتایج بهتری را به دنبال دارد. اما در مجموع روش‌های فوق‌بعنوان مقدمه‌ای برای انجام اصلی‌ترین روش ژئوفیزیکی یعنی روش لرزه نگاری انعکاسی در نظر گرفته می‌شود.

ب) روش ژئوفیزیکی لرزه‌ائی:

اساس کار روش لرزه‌ای، انتشار امواج لرزه‌ای با استفاده از انفجار به درون لایه‌های زمین و دریافت بازتاب این امواج از لایه‌های مختلف به وسیله گیرنده‌های روی زمین (Geophone) و ثبت در لرزه‌نگاری ۲ بعدی شبکه برداشت به گونه‌ای چیده می‌شود که داده‌ها تنها در مختصات صفحه‌ای برداشت می‌شوند. هدف از لرزه‌نگاری ۲ بعدی، ارائه نمای کلی از ساختارهای زیرزمینی است و برداشت داده‌ها برری خطوط لرزه‌نگاری و در نقاط با فواصل نسبتا زیاد انجام می‌شود. لازم به ذکر است روش‌های لرزه‌نگاری در مناطق خشکی و دریائی با تفاوت‌های جزئی از نظر قوانین حاکم بر برداشت، قابل انجام هستند.

اما در روش لرزه‌نگاری ۳ بعدی با استفاده از دستگاه‌ها و تحلیل‌های پیچیده‌تر، راستای دیگری به لررزه‌نگاری ۲ بعدی افزوده می‌شود که هر نقطه درون زمین با سه پارامتر مختصاتی به نقشه در میاید این روش معمولا پس از شروع حفاری‌های چاله‌های انفجاری آغاز می‌شود و قادر است حجم عظیمی از اطلاعات زیرزمینی را که شامل شکل جزئیات و خصوصیات مختلف لایه‌ها می‌باشد برداشت نماید البته روش دیگری هم به نام لرزه‌نگاری ۴ بعدی وجود دارد که در حال حاضر در کشور ما کاربرد نداشته و اساس آن نیز اضافه کردن بعد زمان به داده‌های لرزه‌نگاری ۳ بعدی بصورت عملیات تکرار سه بعدی بوده و کاربرد عمده آن نیز در کنترل میزان تولید و ردیابی حرکت هیدروکربور در مخازن تحت برداشت طولانی مدت می‌باشد.

۳- پردازش داده‌های ژئوفیزیکی:

متناسب با عملیات مشروحه فوق‌الذکر پردازش‌های خاص و متفاوتی نیز موجود می‌باشد پردازش‌های اطلاعات غیرلرزه‌ائی عمدتا با مرحله سوم روش‌های ژئوفیزیکی یعنی تعبیر و تفسیر اطلاعات مختلط می‌باشد و این دو مرحله در اطلاعات حاصله از عملیات غیر لرزه‌ای بطور توام انجام می‌گردد منتهی در پروژ‌ه‌های پردازشی داده‌های لرزه‌‌نگاری شرایط متفاوت می‌باشد برای اجراء این قسمت از کار لازم است در ابتدا با توجه به سوابق و اطلاعات موجود از قبل ارزیابی‌های لازم برای تعیین پارامترهای پردازش بعمل آمده و پس از نهایی شدن این مراحل پارامترهای تعیین شده جهت اجراء به پیمانکار برنده مناقصه واگذار میگردد در این مرحله اطلاعات حاصله از عملیات پس از طی مراحل فنی متعدد که با استفاده از نیروی پیمانکار و نظارت کارفرما صورت میگیرد تبدیل به خروجی‌های قابل قبول برای مرحله تعبیر و تفسیر اطلاعات می‌گردد.

۴) تعبیر و تفسیر داده‌های ژئوفیزیکی:

این مرحله که آخرین مرحله فعالیت‌های ژئوفیزیکی است از حساسیت بسیار بالائی برخوردار است.

چون مرحله‌ایست که در آن کارفرما از سرمایه‌گذاری سنگین در عملیات صحرائی ژئوفیزیکی باید نتیجه بگیرد و علاوه بر آن تصمیم‌گیری بر مبنای نتایج و خروجی‌های تعبیر و تفسیر نیز سرمایه‌گذاری سنگینی ار در امر حفاری‌های اکتشافی بهمراه ریسک‌های مربوطه بدنبال خواهد داشت از اینرو در این قسمت نیز که با مسئولیت خود کارفرما انجام می‌شود نیاز به نرم‌افزارهای تخصصی، بسیار متنوع و تجربه کارشناسی بالا نیاز می‌باشد و خروجی‌های آن نیز انواع نقشه‌های ساختمانی از هندسه مخازن و همچنین نقشه‌های خصوصیات مخزنی مختلف می‌باشد.

در آخرین مرحله با تهیه گزارش‌های پایانی و اعلام نتایج پروژه‌ها، فعالیت‌های ژئوفیزیک به شناسایی یا عدم شناسایی تله نفتی یا گازی مناسب منجر می‌شوند که در صورت شناسایی نفتگیر‌های مناسب، نقشه‌های و مدارک فنی تهیه شده به اداره زمین‌شناسی که مسئول عملیات حفاری اکتشافی می‌باشند جهت ادامه کار ارجاع می‌گردد لازم به ذکر است که عملیات ژئوفیزیک مختص فعالیت‌های اکتشافی نبوده و در پروژه‌های تولید و بهره‌برداری نیز از ابزارهای مناسب در افزایش تولید از میادین می‌باشد.


۷-۱-۷ فرآیندهای حفاری

فرآیندهای حفاری در دو زمینه صورت می گیرد ۱) فرآیندهای مطالعاتی ۲) فرآیندهای عملیاتی

( در مورد این فرآیند در بخش فرآیندهای عمقی( درون چاهی) اشاره خواهد شد.)

فرآیندهای مطالعاتی حفاری

در زمینه مطالعاتی کارشناسان مستقر در اداره نسبت به تهیه برنامه پیش بینی حفاری براساس گزارش پیش بینی زمین شناسی و گزارشات چاه های مجاور اقدام می نمایند. این برنامه پیش بینی که به عنوان دستورالعمل و راهنمای کارشناسان ناظر در ناحیه خواهد بود موارد ریز درج می گردد.

- بررسی مشکلات حفاری چاه‌های مجاور
- مطالعه و انتخاب دستگاه حفاری
- طراحی لوله جداری
- طراحی مته و هیدرولیک
- طراحی گل و سیمان حفاری
- طراحی رشته حفاری
- طراحی وسایل سرچاهی
- منظور نمودن برنامه نمودارگیری (استفاده از برنامه مهندسی نفت)
- منظور نمودن آزمایش چاه (استفاده از برنامه ‌مهندسی نفت)
- منظور نمودن فواصل مغزه گیری ( با استفاده ازبرنامه‌های مهندسی نفت و زمین‌شناسی)
- برآورد مواد، مصالح و پشتیبانی کالا
- برآورد هزینه و پیش‌بینی زمانبندی
- برآورد زمان‌بندی حفاری
- تهیه برنامه‌های زیست محیطی HSE
- تهیه برنامه تکمیل چاه، متروکه نمودن وتعلیق آنها
- پایش عملکرد اداره کل حفاری در جهت تحقق اهداف کمی و کیفی در قالب گزارشات تحلیلی ماهانه و سالیانه
- بررسی و امکان سنجی استفاده از تکنولوژیها جدید در اداره کل حفاری
- استفاده از نرم افزارهای حفاری
-برگزاری جلسات بررسی مشکلات عملیات و خدمات فنی و ارائه راهکارها و اقدامات اصلاحی
-مطالعه و بررسی چگونگی انجام عملیات حفاری با استفاده از تکنیک های مختلف
-بررسی و مطالعه مستمر گزارشات روزانه حفاری کلیه دستگاههای مستقر در نواحی، تجزیه و تحلیل تنگناها و نارسائیها و ارائه پیشنهادات و راه حلهای مناسب
- برنامه ریزی گل و سیمان حفاری چاههای نفت و گاز
-نظارت بر اجرای کلیه برنامه های پیش بینی شده حفاری و برقراری کنترلهای لازم جهت حصول اطمینان از رعایت دقیق و کامل کلیه برنامه ها
-بررسی تغییرات و اصلاحیه های برنامه حفاری در هنگام اجرای عملیات و ارائه پیشنهادات لازم
-هماهنگی های لازم با اداره آموزش و تجهیز نیروی انسانی به منظور برگزاری سمینارها و دوره های آموزشی مورد نیاز در زمینه فن آوریهای جدید و قابل استفاده در حفاری و ارتقاء سطح دانش فنی کارکنان
-نظارت بر برقراری هماهنگی های لازم با انجمن ها و مراکز علمی معتبر در زمینه نفت، بمنظور آگاهی از آخرین تحولات و تکنیکهای مورد استفاده در حفاری و نهایتاً صرفه جوئی در هزینه ها
-نظارت بر برقراری کنترلهای جهت حصول اطمینان از رعایت دقیق آئین نامه و مقررات حفاری و در صورت لزوم انجام بررسیهای مورد نیاز جهت پیشنهاد هرگونه تغییر و یا اصلاح در مقررات آئین نامه مذکور
-شرکت در سمینارها و کنفرانسهای مربوطه به صنعت حفاری جهت آشنائی و تبادل اطلاعات در زمینه های مختلف صنعت حفاری و ارائه پیشنهادات و گزارشات لازم
-پیش بینی و برآورد هزینه های قراردادهای حفاری در چارچوب اهداف و سیاستهای کمی شرکت و با رعایت صرفه جوئی در هزینه ها
- ارزیابی مشخصات فنی دکلهای ارائه شده جهت اجاره
 

P O U R I A

مدیر مهندسی شیمی مدیر تالار گفتگوی آزاد
مدیر تالار
فرآیندهای عملیاتی حفاری


با توجه به اینکه اجرای فعالیتهای پائین دستی حفاری و تهیه تجهیزات به عهده پیمانکار می باشد کارشناسان واحد با توجه به تجربیات فنی خود اقدام به تهیه اسناد مناقصه، بررسی و ارزیابی پیشنهادات مالی و فنی، و در نهایت انتخاب پیمانکار را عهده دار هستند.


به طور کلی می توان فرآیندهای حفاری را در زمینه های


- ارزیابی پروژه ها و قراردادها شامل:
تهیه شرح خدمات دکل و خدمات جنبی​
تهیه شرح خدمات کالا و مواد​
تهیه و شرح خدمات تجهیزات​
ارزیابی پیمانکاران و برگزاری مناقصه​
انتخاب دستگاه حفاری​


- پشتیبانی کالا شامل
تامین کالا و مواد​
ارسال کالا و مواد​


- برآورد هزینه پیش بینی شامل
کنترل هزینه ها​
تهیه جداول مقایسه ای​
شیمی گل حفاری : تهیه برنامه گل​
شیمی سیمان حفاری: نظارت و اجرا​
تهیه گزارشات نهایی حفاری با اطلاعات بدست آمده در طول عملیات حفاری و ارسال به واحد متقاضی​


۸-۱-۷ فرآیندهای آماده‌سازی جاده و محل چاه جهت آغاز عملیات حفاری

معمولاً مخازن هیدروکوبوری در مکان‌های دور افتاده و کوهستانی واقع اند گردیده‌اند و جهت حفاری به مجموعه‌ای از فعالیت‌های آماده‌سازی جاده نیاز دارند.

توالی فعالیت‌های این مرحله را می‌توان به شرح ذیل ارائه نمود:

فرآیندهای مهندسی و ساختمان ( خشکی- دریا)

۱) تعیین محل دقیق ، مختصات جغرافیایی، و نقشه‌برداری محل حفر چاه و جاده های مربوطه
۲) تهیه شرح کار جهت احداث جاده، سلر، سکوی حفاری، چاه آب، مخازن سوخت و خطوط لوله آبرسانی و احداث بناهای فنی و کمپ‌ها. با کمک مشاور و برآورد هزینه آن
۳) طراحی و آماده سازی جاده و نقشه‌های ساختمانی به همراه پروفیل‌های طولی و عرضی.
۴) گزارش‌های تفصیلی مربوط به سرمایه‌گذاری‌های مالی و حجمی پروژه‌ها
۵) انتخاب پیمانکار
۶) جاده‌سازی
۷) ساخت و احداث بناهای فنی، دفتر، محل کمپ و مکان زندگی کارگران شامل ساختمان‌های فلزی و بتنی.
جاده منتهی به سلر، حوضچه‌های مربوط به گل حفاری و آب آماده‌سازی محل سلر، بتن‌ریزی محل، حوضچه‌سرریز برای سوخت مازاد بر مصرف، چاه‌های آب جهت عملیات و استفاده در محل کمپ‌ها، جاده دسترسی به محل ذخیره سوخت و غیره.
۸) ساخت سلر، محوطه‌ها و سکوهای دکل حفاری، فرآیند بتن‌ریزی محل سلر بایستی با توجه کامل به تمامی جزئیات موجود انجام شود.
۹) حفره چاه آب، احداث و ساخت مخزن آب و محل ایستگاه پمپاژ، خطوط لوله انتقال آب به محل لازم به ذکر است که جهت تعیین محل چاه در دریا نقطه یابی و بستر شناسی، اداره حفاری نسبت به انتخاب پیمانکار و انجام فرآیندهای آن اقدام می نماید.

ناظرین مهندسی و ساختمان در طول زمان حفاری هماهنگی کامل با ناظرین حفاری را جهت ترمیم جاده و سلر- گودال آتش- گودال گل حفاری و…. را داشته و به موقع اقدام می نماید.

۹-۱-۷ فرآیندهای مطالعاتی مهندسی نفت قبل و بعد از حفاری

فرآیندهای مهندسی نفت در مدیریت اکتشاف در دومرحله انجام می گیرد:

۱- فرآیندهای قبل و بعد از حفاری که در ذیل به آن اشاره می گردد. ۲-فرآیندهای در حین حفاری که در صفحات آینده توضیح خواهد شد. در بخش فرآیندهای قبل از حفاری می توان به بحث زیر اشاره کرد که شامل:

تهیه گزارش پیش بینی فعالیتهای مهندسی نفت به منظور استفاده در برنامه پیش بینی حفاری و همچنین راهنمای کارشناسان ناظر در ناحیه صورت می گیرد.

در برنامه مهندسی نفت موارد زیر به تفضیل می‌آید:

- مطالعه و بررسی اطلاعات زمین‌شناسی و مهندسی مخزن منطقه.
- بررسی اولیه اطلاعات پتروفیزیکی منطقه در صورت موجود بودن.
- پیش‌بینی فواصل مخزنی
- تعیین و درخواست نوع آزمایش نمونه‌های سنگ و سیال مخزن.
- برنامه نمودارگیری شامل نمودار‌های مورد نیاز از قبیل نمودارهای پتروفیزیکی، نمودار ثبت فشار سازند، نمودارهای تصویری
- پیش‌بینی نمودارگیری چاه و زمان‌بندی آن
- پیش‌بینی آزمایش چاه و زمان‌بندی آن.
- برنامه تکمیل، آزمایش، اسیدکاری و فراز آوری چاه.
- برآورد بودجه نمودارگیری، آزمایش و … و فراز آوری چاه.

توضیح این که پس از تهیه شرح خدمات نمودارگیری و تهیه شرح خدمات آزمایش چاه، اسیدکاری، لوله مغزی سیار و فراز آوری چاه و تهیه شرح کار کالا، هر یک از این فعالیت‌ها از طریق برگزاری مناقصه پیگیری و به پیمانکاری واگذار می‌شود، که عملیاتی شدن آن پس از تهیه مقدمات حفاری و با شروع عملیات حفاری صورت می‌گیرد.

برنامه مهندسی نفت به صورت گزارش، برای تکمیل برنامه حفاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پس از تهیه برنامه حفاری و تهیه شرح خدمات حفاری شامل دکل، کالا و تجهیزات، مقدمات حفاری (احداث جاده و …) انجام می گردد.


فرآیندهای اکتشافی درون چاهی( عمقی) ( زمین شناسی، حفاری و مهندسی نفت)

همانطور که قبلاً توضیح داده شد فرآیندهای اکتشافی که در مدیریت اکتشاف اجرا می گردد به دو نوع خیلی کلی و غیر رسمی ۱) فرآیندهای سطحی شامل نقشه برداری، زمین شناسی، دیرین شناسی،ژئوشیمی و ژئوفیزیک و مهندسی ساختمان ۲) فرآیندهای عمقی(درون چاهی) شامل کنترل زمین شناسی، حفاری و مهندسی نفت چاه های در حال حفاری تقسیم می گردد که شرح بخش اول کنترل زمین شناسی چاه ها در صفحات قبل داده شده و شرح بخش دوم آن در ذیل می آید.

۱- فرآیندهای نظارت زمین شناسی بر عملیات حفاری

همانطور که اشاره شد پس از تصویب حفاری یک تاقدیس و تعیین موقعیت آن ، ساخت جاده و سلر در خشکی و یا موقعیت یابی و بستر شناسی چاه در دریا ، استقرار دستگاه حفاری و در نهایت شروع حفاری زمین شناس مقیم براساس برنامه پیش بینی زمین شناسی، که شرح و محتوی آن به تفصیل گفته شده اقدام به کنترل زمین شناسی چاه می نماید مجموعه فعالیت هایی که در زمان حفاری به طور مستمر صورت می گیرد شامل:‌

۱- تهیه مدارک مورد نیاز جهت کنترل عملیات زمین‌شناسی در سر چاه و واحد عملیات اداره
۲- نظارت بر جمع‌آوری نمونه‌ها
۳- بررسی سنگ‌شناسی کنده‌های حفاری، مقاطع میکروسکوپی از لحاظ بافت، رخساره، زمینه،‌تخلخل، مواد هیدروکربوری و …
۴- تطابق ستونهای حفاری شده با چاههای مناطق همجوار
۵- تعیین محل سرسازند‌ها و ضخامت سازندها و واحدهای رسوبی دیگر
۶- تعیین محل پاشنه‌های جداری و وزن گل با توجه به مدارک و مستندات موجود از میادین حفاری شده همجوار
۷- بررسی مهیا بودن کلیه عوامل و پارامترهای دستگاه حفاری جهت کنترل زمین‌شناسی حین عملیات حفاری نظیر ژئولوگراف M.L.U.، الک لرزان و …
۸- یادآوری ثابت نگه داشتن پارامترهای حفاری نظیر GPM، دور مته وزن روی مته در مواقع حساس نظیر حفاری در طبقات گچساران بویژه پوش سنگ و سایر افقهای حساس مد نظر زمین‌شناسی
۹- تذکر به مسئولین حفاری در سرچاه در مواقع برخورد به شواهد غیرعادی نظیر مشاهده براده آهن در کنده‌های حفاری،‌نزدیک شدن به فواصل هرزرویها و جریانها
عنوان فعالیت
۱۰- کنترل اطلاعات وارد شده به سیستم گزارش روزانه زمین‌شناسی در اداره توسط فرد مسئول چاه
۱۱- ثبت نمودار میزان پیشرفت ساعتی حفاری (Rop)، تجزیه و تحلیل نتایج ثبت نوع گاز حین حفاری جهت تشخیص نوع هیدروکربور در توالیهای مخزنی، ثبت کلیه وقایع در نمودار ترسیمی چاه
۱۲- تعیین فواصل نمودارگیری، مغزه گیری و انجام آزمایشات حین حفاری چاه و هماهنگی با ناظرین حفاری و پتروفیزیک در زمان اجرای عملیات فوق
۱۳- وارد کردن تمام اطلاعات جمع آوری شده سرچاه به سیستم سامانه
۱۴- ترسیم نمودار سرچاهی و مقایسه با چاه های اطراف
۱۵- تهیه گزارشات روزانه- هفتگی- ماهیانه


۲- فرایندهای نظارت بر عملیات حفاری عمقی (درون چاهی )

همانطور که اشاره شد فرآیندهای حفاری در دو بخش ستادی ( که در صفحات قبل توضیح کامل داده شد ) و فرآیندهای حفاری درون چاهی (عمقی )می باشد .

این بخش که از اساسی ترین بخش های فعالیت های درون چاهی است نظارت مستمر را به طور شبانه روز می طلبد . ناظر حفاری پس از تحویل گرفتن مکـــان استقرار دستگاه حفاری ، جاده و محل پمپ های آب و خطوط لوله آن تا پایان حفاری و برچیده شدن دستگاه به طور مستمر فعالیت ها را زیر نظرداشته و هدایت می کند . اهم فعالیت ها را زیر نظر داشته و هدایت می کند . اهم فعالیت های ناظر یاد شده به شرح زیر است :
۱- نظارت براجرای برنامه حفاری ، نظارت مستقیم بر پیمانکار حفاری و پیمانکاران خدمات جنبی ، تهیه گزارش روزانه حفاری و هماهنگی برای پیشتیبانی عملیات
۲- نظارت بر دکلهای در حال کار در منطقه عملیاتی ، دریافت گزارشات از دکل ،‌ارائه مشاور و راهنمایی به ناظر عملیات حفاری جهت رفع اشکالات ضمن کار و پشتیبانی و تدارکات دکلها
۳- پیشبرد عملیات حفاری چاههای موجود در تمام مناطق عملیاتی از طبق دریافت گزارشات از کلیه مناطق عملیاتی و انجام هماهنگی لازم .
۴- نظارت شبانه روزی (۲۴ ساعته ) ودر تمام ایام سال بر نحوه عملکرد دستگاههای حفاری جهت دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده .
۵- در راستای نیل به اهداف ، تجزیه و تحلیل برنامه های اجرایی و با استفاده از امکانات عملی و تجربی بکارگیری بهترین روش جهت دستیابی به هدف خاص
۶- برنامه ریزی ستادی و عملیاتی در مواقع خاص و تعطیلی ادارات جهت پیشبرد کارهای اجرایی
۷- پیشنهادات فنی ، اجرایی مطابق با اصول کاربردی جهت رفع اشکالات حفاری
۸- پیگیری مستمر جهت تدارکات عملیاتی بموقع چاهها در رابطه با ثقل و انتقالات ابزار حفاری و مواد گل و سیمان به جهت جلوگیری از وقفه عملیاتی چاه ها
۹- بکارگیری نرم افزارهای حفاری نظیر هیدرو……….. جهت تطبیق شرایط حفاری با محاسبات نرم افزاری
۱۰-طراحی ابزار آلات مانده یابی و رشته BHA در مواقع خاص مانده پابی
۱۱-طراحی ابزارهای ساقه مته در مواقع خاص عملیاتی ( کج کردن چاه و تغییر امتداد چاه )
۱۲-نظارت بر انجام عملیات عملیات سیمانکاری چاه ها ( جداری ، آستری ، سیمان پلاگ و …. )
۱۳-توانایی تصمیم گیری در مواقع بحرانی چاه جهت انجام بهترین عکس العمل لازم و بموقع
۱۴-نظارت بر عملیات جداره گذاری و نصب آستری در چاهها
۱۵-آموزش افراد جدیدالاستخدام در نواحی حفاری که در آینده در سمتهای عملیاتی و ستادی مشغول بکار خواهند شد .


۳- فرآیندهای مهندسی نفت

همانطور که اشاره شد فرآیندهای مهندسی نفت چون پتروفیزیک، چاه پیمائی و مهندسی مخازن نیز شامل دو نوع فعالیت می گردد ۱- فعالیت های مطالعاتی قبل و بعد از حفاری ( که در صفحات قبل توضیح داده شد)


۲- فعالیت های نظارتی در حین اجرای عملیات که هم اکنون به طور خلاصه شرح داده میشود

فرآیندهای مهندسی نفت در حین عملیات حفاری

فرآیندهای نظارت بر عملیات آزمایش و تکمیل چاهها

- مطالعه برنامه پیش بینی زمین شناسی و حفاری چاه و مطالعه گزارشات چاههای مجاور که قبلاً حفاری گردیده است.
- مطالعه مهندسی پیرامون تکنیک ها، تجزیه و تحلیل روش ها و بررسی سناریوهای مختلف جهت آزمایش و بهره افزائی چاه.
- تهیه برنامه مقدماتی آزمایش، تکمیل ، اسید کاری، فراز آوری و نمونه گیری سیال چاه و پیش بینی هزینه و وسایل لازم.
- تهیه اسناد مناقصه، بررسی فنی و مهندسی اسناد مناقصه جهت انتخاب پیمانکار برای انجام عملیات.
- ارائه دستور العمل های خرید و بررسی فنی اسناد مناقصات تهیه وسائل مورد نیاز آزمایش چاه نظیر لوله مغزی (Tubing) .
- مطالعه و بررسی گزارش های روزانه زمین شناسی و حفاری و تطابق آنها با برنامه های پیش بینی شده .
- شرکت در جلسات با حضور کارشناسان اداره حفاری و زمین شناسی وادارات دیگر جهت بررسی اطلاعات حاصله از حفاری چاه و موارد دیگر نظیر بهینه سازی و کاهش هزینه های عملیات
- مطالعه و بررسی اطلاعات فشاری نتیجه از حفاری و طراحی مهندسی عملیات آزمایش و بهره افزائی چاه با توجه به آن.
- تهیه برنامه نهائی عملیات آزمایش، تکمیل ، اسید کاری و فرازآوری چاه و ارسال آن به پیمانکار
- نظارت بر عملیات پیمانکار و راهبری فنی و مهندسی آن در انجام عملیات
- ارزیابی و تحلیل مقدماتی بر اساس اطلاعات بدست آمده در حین آزمایش هر سازند و پیش بینی بازدهی آن
- ارزیابی و تحلیل نهائی بر اساس اطلاعات ترانزیت بن و سر چاهی حاصله از هر آزمایش و تعیین حداکثر توان تولید در شرایط موجود و نیز پس از رفع آسیب دیدگی (AOF) و ارائه بهترین روش تولید.

لازم به ذکر است پس از پایان عملیات حفاری و ترک چاه ارزیابیهای انجام شده مورد بازبینی قرار گرفته، گزارش نهائی آزمایش های انجام شده در چاه تهیه می گردد.

فرآیندهای مهندسی پتروفیزیک در حین حفاری
- مطالعه و بررسی پیش بینی زمین شناسی و حفاری چاهها و بررسی داده ها، اطلاعات و گزارشات پتروفیزیکی میادین و چاههای مجاور
- تهیه برنامه پیش بینی نمودارگیری شامل سرویس های لازم، مراحل انجام عملیات، زمان هر عملیات
- شرکت در جلسات با اداره های حفاری و زمین شناسی بمنظور برنامه ریزی جهت نمودارگیری چاهها
- جمع آوری سرویس ها و خدمات نمودارگیری مورد نیاز اداره های مختلف شامل زمین شناسی، حفاری ، ژئوفیزیک ، مهندسی مخازن و آزمایش چاهها
- تقسیم کار بین پیمانکاران نمودارگیری و برنامه ریزی و هماهنگی بمنظور استفاده بهینه از خدمات شرکت های مختلف نمودارگیری با کمترین هزینه
- تهیه گزارشات روزانه عملیات نمودارگیری بمنظور اطلاع رسانی چگونگی انجام عملیات و زمان کیفیت آن
- بررسی و جمع آوری نمودارهای پتروفیزیکی چاههای میادین مجاور و ارزیابی آنها بمنظور مقایسه آنها توسط ناظر عملیات در حین عملیات
- برنامه ریزی جهت اعزام ناظرین به مناطق عملیاتی جهت نظارت عملیات نمودارگیری
- کنترل و بررسی ابزار back up و اصلی ، کالیبراسیون های ماهیانه و توجیه عملیات قبل از انجام نمودارگیری توسط ناظرین پتروفیزیک
- برگزاری جلسه توجیهی ایمنی قبل از انجام عملیات با پیمانکاران
- هماهنگی با ناظرین حفاری و زمین شناسی قبل از انجام عملیات و حین عملیات نمودارگیری بمنظور بهینه سازی عملیات
- بررسی اولیه و انجام ارزیابی سریع با نرم افزارهای موجود ( مانند IP) و ارائه نتایج حاصل بمنظور تصمیم گیری درباره ادامه حفاری یا توقف آن
- ارزیابی مقدماتی با نرم افزارهای جامع پتروفیزیکی مانند ژئوفرم (Elan plus) و ارائه آن به ادارات زمین شناسی و مهندسی مخازن
- تهیه گزارش مقدماتی ارزیابی پتروفیزیکی
- تعیین فواصل مشبک کاری با مشارکت اداره های زمین شناسی و مهندسی مخازن و آزمایش چاهها
- بررسی نتایج آزمایش لایه ها و سازندهای مختلف و بازنگری و تصحیح ارزیابی پتروفیزیکی مقدماتی
- نهایی نمودن ارزیابی های مقدماتی پتروفیزیکی با رعایت نقطه نظرات اداره های زمین شناسی و مهندسی مخازن
- بررسی صورتحسابهای پیمانکاران و کنترل و تایید آنها از نظر فنی و مالی
- تهیه Lumping و Listing از اطلاعات نهایی شده ارزیابی پتروفیزیکی و محاسبه پارامترهای مخزنی شامل (متوسط اشباع آب، متوسط تخلخل، ضخامت مفید، نسبت ضخامت خالص به ناخالص و . . . ) جهت محاسبه حجم مخزن توسط اداره مهندسی مخازن
- آماده سازی داده های نمودارهای پتروفیزیکی و تحویل آنها به ادارات زمین شناسی، ژئوفیزیک، حفاری و مهندسی مخازن
- برگزاری جلسات با پیمانکاران نمودارگیری و بررسی سرویس های انجام شده
- مشارکت در برگزاری مناقصات نمودارگیری
- نظارت برکالیبراسیون و راندن ابزارهای :
مقاومت الکتریکی والقایی،دانسیته،نوترون،اسپکترومتری گاما،صوتی،رزونانس مغناطیسی،تصویر سازی،شیب سنج ،فشارسنج ،مشبک کاری ،طوقه یاب ،بازیافت لوله ها ،سیمان لوله ها ،قطر سنج و دماسنج
- بخش نظارتی موظف به کنترل کلیه پارامترها و مشخصات ضروری به هنگام انجام کالیبراسیون و راندن ابزارهای فوق الذکر بدرون چاه بوده و به طور لحظه به لحظه اطلاعات ثبت شده را بررسی و تجزیه و تحلیل نموده و جهت انجام ارزیابیهای بعدی جمع آوری و به بخش تعبیر و تفسیر اداره تحویل می نماید.
- انجام مطالعات پتروفیزیکی میادین،کنترل و بررسی ارزیابیهای صورت گرفته و ارزیابی مجدد نمودارهای پتروفیزیکی در پروژه ها و بلوکهای اکتشافی


ارزیابی نتایج زمین‌شناسی، عملیات حفاری، نمودارگیری، آزمایش و پیمایش چاه

همان طور که گفته شد در حین عملیات حفاری مجموعه‌ای از گزارش‌های روزانه، ماهیانه و سالیانه در خصوص بخش‌های مختلف فنی و تخصصی حفاری، زمین‌شناسی، چاه آزمایی و چاه پیمایی و … تهیه می‌شود. در خاتمه عملیات حفاری، ارزیابی نتایج مختلف و تلفیق آن‌ها و ارائه گزارش نهایی چاه، انجام خواهد شد که شامل موارد ذیل است:
- برآورد ذخیره هیدروکربور کشف شده و تأیید مقادیر
- تهیه گزارش پایانی آزمایش و تکمیل چاه
- تهیه گزارش پایانی و ارزیابی پتروفیزیکی
- تهیه گزارش نهایی عملیات حفاری و تکمیل چاه
- تهیه گزارش تکمیلی زمین‌شناسی چاه

تهیه گزارشات ارزیابی مخزن شامل جمع‌آوری داده‌های فنی، تجزیه و تحلیل داده‌های ژئوفیزیکی، آنالیزهای پتروفیزیکی، مدل‌سازی زمین‌شناسی و شناسائی مشخصه‌های مخزن مطالعات مهندسی پایه در زمینه مخازن نفت و گاز، مدل‌سازی مخازن، مطالعه امکان‌پذیری به منظور افزایش ضریب بازیافت مخزن و برآورد سرمایه‌گذاری اقتصادی جهت توسعه مخزن.

ارزیابی نتایج بدست آمده تصمیم‌گیری در خصوص حفر چاه جدید اکتشافی یا امکان توسعه و بهره‌برداری از میدان انجام می گیرد.

۷-۷- گزارشات نهایی چاه

با استفاده از گزارشات ذکر شده در فوق ( گزارشات حفاری، چاه پیمائی، نمودار گیری، مهندسی مخازن) و گزارشات زمین شناسی ( به طور اعم) و ژئوفیزیکی‌( نقشه های نهایی شده)، گزارشات فنی نهایی می گردد این گزارش در کنار گزارش نهایی که در سایر واحدهای خدماتی چون امور پیمانها، امور مالی تجهیزات کالا تهیه می گردد گزارش نهایی چاه تهیه و در سامانه اطلاعات بالادستی تغذیه می گردد.

۸-ارزیابی و تحلیل فعالیتهای فرآیند اکتشاف در مدیریت اکتشاف

قبل از هرگونه اظهار نظر در مورد فرآیند های اکتشاف و مقایسه با شرکتهای نفتی خارجی باید به این موضوع توجه نمود که فرایندهای اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران تا امروز، که تماماً توسط مدیریت اکتشاف انجام گرفته است، را باید در ظرف زمانی و مکانی خود بررسی نمود و عملکرد و فرآیند کاری و در نهایت ارزیابی آن را با در نظر گرفتن فیلترهای موجود شامل:

برنامه چشم انداز ۲۰ ساله

برنامه ۵ ساله

دستورالعمل و بخشنامه های مسئولین بالادستی

دولتی بودن سیستم

محدودیت های نیروی انسانی (در مورد جذب و نگهداری نیروی انسانی مستعد و خارج کردن نیروهای غیرفعال)

محدودیت های ابزاری و نرم افزاری

فرآیند تخصیص بودجه در طول سالهای بعد انقلاب اسلامی

باید مورد بررسی قرار داد. آنچه که اکنون در فرآیند جاری اکتشاف شرکت ملی نفت ایران رخ می دهد به نوعی دیدگاه سنتی در حال تحول است. دیدگاه سنتی که شامل اجرای مستقل فعالیهای واحدهای تابعه بوده است اینک به سوی انجام فعالیتهای پروژه ای پیش می رود به گونه ای که تاکنون پروژه های زیادی چه با شرکتهای خارجی و یا کارشناسان واحدهای مرتبط تابعه انجام شده و در حال انجام است هم اکنون اکثر پروژه های در دست اجرا یا به صورت یک تیم کارشناسی در حال فعالیت هستند و یا پروژه هایی می باشند که اجرای آنها در آینده منتج به تهیه گزارش نهایی با سایر تیم ها کارشناسی می شود توضیح اینکه در سالهای ۸۰-۱۳۷۸ مدیریت اکتشاف با تعریف پروژه ای به نام ” طرح جامع اکتشاف” اقدام به بازنگری اهداف و الویت بندی آنها نمود در این پروژه که برای نواحی ” زاگرس”( زیر نواحی فارس، دزفول،لرستان)، خلیج فارس، ایران مرکزی، کپه داغ و مغان تعریف شده بود کلیه فعالیتهای انجام شده قبلی مرور و نیازهای آتی تعریف گردید و براساس این نیازها پروژه های متعددی تعریف شده است که عمدتاً پایان یافته و یا در حال اجرا می باشد. این پروژه ها اکثراً توسط کار گروهایی از زمین شناسی( به طور اعم)، ژئوفیزیک و مهندسی نفت انجام گرفته است از این پروژه ها به ناچار تعدادی نیز می بایست به صورت پروژه های مستقل مثل ژئوشیمی،ژئوفیزیک،‌‍‌‍زمین شناسی…….. صورت می گرفت تا براساس نتیجه آن سایر مراحل اکتشاف صورت گیرد.

از سال ۱۳۷۹ و فعال شدن بلوکهای اکتشافی-توسعه ای و همچنین اجرای پروژه های مطالعاتی مشترک با شرکتهای خارجی انجام فعالیتهای کار گروهی از کلیه واحدهای مطالعاتی و عملیاتی شکل واضح تری به خود گرفته است و هم اکنون برنامه ریزی به گونه ای است که اجرای کارهای پروژه ای ( کار گروهی) در این مدیریت توسعه بیشتری پیدا کرده است.

برای اجرای پروژه های مطالعاتی- عملیاتی که هزینه های بالایی را می طلبد مثل حفاری و ژئوفیزیکی الویت بندی اجرا همیشه مورد توجه بوده است و به گونه ای ” ارزیابی ریسک” و “برآورد اقتصادی” صورت می گرفته و می گیرد. برای مثال الویت بندی مناطق تاکنون به شکل زیر بوده است:

۱) میادین مشترک که همیشه مورد توجه و در الویت اول قرار داشته است و لذا مشاهده می شود که میادین پارس جنوبی- بلال(افق دهرم)، آرش، اسفندیار، اروند- یادآوران (حفر ۵ حلقه چاه)، آزادگان (حفر ۷ حلقه چاه) دهلران و آذر از میادینی بوده اند که حفاری آنها در مراحل اکتشاف و توصیف در الویت اول بوده است. و میادینی چون آبان- پایدار غرب- کولاک نیز که با عراق مشترک هستند در حال حفاری بوده و یا به زودی حفاری می شوند.

۲) اولویت دوم میادین مورد حفاری میادینی بوده اند که جهت اکتشاف ” نفت”به منظور جایگزینی نفت تولید شده انتخاب گردیدند این میادین عمدتاً در حوضه رسوبی دزفول( خوزستان- چهارمحال بختیاری- بوشهر) قرار داشته اند. شایان ذکر است که انتخاب الویت بندی میادین در این حوضه نیز براساس معیارهای” ریسک” و ” اقتصادی بودن”، “نزدیک بودن به سایر میادین به منظور تسریع در توسعه”، “بالابودن حجم مخزن”،” مناسب بودن کیفیت مخزن” ، ” عمق دسترسی” ، ” دو منظوره بودن چاه” … بوده است. در حوضه دزفول اهداف اکتشافی که وجود گاز در آن ها حدس زده میشود نیز مورد توجه بوده اند. این میادین هرچند که عمیق بوده و مشکل حفاری آن ها زیاد است لیکن به علت نزدیک بودن به میادین نفتی به منظور تزریق گاز آنها به میادین در حال تخلیه مورد توجه کارشناسان اکتشاف بوده است لذا ملاحظه می شود که در این حوضه ها نیز الویت بندی میادین با توجه به” ریسک” و” اقتصادی بودن” صورت گرفته است.

تا قبل از دولت نهم، میادین گازخیز به علت وجود گاز میدان مشترک پارس جنوبی در الویت سوم قرار داشت لیکن با توجه به افزایش مصرف گاز در کشور و بحث صادرات آن حفاری چاه های اکتشافی با پتانسیل گازی مجدداً مورد توجه بیشتر قرار گرفته است و کارشناسان مدیریت اکتشاف با توجه به ” ریسک پذیری پائین” و ” اقتصادی بودن” میادین، میادین موجود را دسته بندی نموده که معیارهائی چون “نزدیک بودن میدان به بلندای گازخیز گاوبندی( فارس)”، ” سالم بودن مخزن”، “حجم بالای آن”، احتمال “وجود گاز شیرین”، “جاده بهتر برای دسترسی” و……… در اولویت بندی آنها دخیل می باشند.

اولویت بندی و انتخاب تاقدیس های مناسب برای حفاری و یا پروژه های ژئوفیزیکی برای اجراء در جلسات متعددی که تحت عنوان ” جلسات تعیین الویتهای مطالعاتی، عملیاتی و اکتشافی حفاری” هر ۱۵ روز برگزار می شود صورت می گیرد و زمان بندی و تخصص بودجه و کنترل پیشرفت آنها نیز در واحد ” برنامه ریزی طرحهای اکتشافی” تنظیم می گردد.

جهت اجرای پروژه های تیمی و یا پروژه های مستقل مدیریت اکتشاف از سال ۱۳۷۸ تا امروز اقدام به خرید نرم افزار ها و سخت افزارهای به روز نموده است که هم اکنون از لحاظ داشتن فن آوری در حد خوبی است مجموعه فعالیت های کارشناسان مدیریت اکتشاف در دهه اخیر منتج به اکتشاف نفت و گاز در حد چشمگیر شده است.

همانطور که قبلاً اشاره شد هم اکنون نقشه مناطق هیدروکربوری براساس الویت بندی آنها( ۱ الی ۵) تهیه شده است و کلیه فعالیتهای مناطق با اولویت بندی ۱ و ۲ و در بعضی مناطق ۳ توسط مدیریت اکتشاف صورت می گیرد و سایر نواحی فعلاً مسکوت مانده و یا در بلوکهای مشخص شده جهت سرمایه گذاری خارجی به مناقصه گذاشته می شود. لذا چنانچه ملاحظه می فرمائید به گونه ای کلی و دقیق الویت بندی و ریسک پذیری پروژه ها در مدیریت اکتشاف رعایت می گردد.

۸-شاخص‌های عملکردی

شاخص‌های عملکردی در حوزه اکتشاف در جدول ۸-۱ و عملکرد اکتشاف با توجه به شاخصهای عملکردی در جدول ۸-۲ درج شده است.


۹- فناوری مورد استفاده

فناوری کاربرد علمی دستاوردهای علمی و تجربی که در فرایندها می‌باشد. تکنولوژی می‌تواند در یک محصول در یک فرایند تولید و یا در یک فعالیت پشتیبانی تولید بکار گرفته شود. به عبارت دیگر تکنولوژی ترکیبی از ابزار مهارت‌های انسانی، دانش و اطلاعات است که در تولید محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به پایان‌پذیر بودن منابع و هزینه‌ها در اکتشاف ضرورت برخورداری از تکنولوژی‌های بیشتر نمایان می‌شود. به این منظور فناوری‌های موجود به ترتیب فرایندهای اکتشاف در جدول ۹-۱ بررسی شده است


۹-۱- تحلیلی از فن‌آوری‌های روز موجود در دنیا و مقایسه با وضعیت ایران

امروزه فن‌‌آوری‌های مورد استفاده در عملیات اکتشاف نفت به نحو قابل توجهی رشد و توسعه داده می‌شوند. بسیاری از شرکت‌های نفتی دولتی و خصوصی در پی کسب فن‌آوری‌های نوین و منحصر به فرد هستند تا در دنیای بسیار رقابتی اکتشاف نفت از دیگران پیشی بگیرند. با نگاهی اجمالی به سایتهای شرکتهای نفتی به خوبی این موضوع روشن خواهد شد. البته اغلب فن‌آوری‌های جدید در حد اختراع نیستند بلکه بیشتر بهبود و بهینه‌سازی روشهای قدیمی‌تر به شمار می‌آیند. به عنوان مثال لرزه‌نگاری سالهاست که به عنوان روشی کار‌آمد در کشف نفتگیرها تا قبل از عملیات حفاری شناخته شده است ولی هنوز هم ابزارهای مورد استفاده در این حوزه، مورد توسعه و بهبود قرار می‌گیرند ‌( در موارد معدود از روشLF Passive seismic از فرکانس‌های پائین در عملیات برداشت لرزه‌ای استفاده می‌کند و دیگر نیازی به ایجاد انفجار یا استفاده از روش‌هائی که آشفتگی محیط‌زیست وعوارض دیگر را در پی دارند، نیست ) و بسیاری موارد و فن‌آوری‌های دیگر که عمدتاً در مرحله تحقیقات هستند.

در رابطه با فن‌آوری‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی نوین مورد استفاده در دنیا در زمینه اکتشاف نفت مطالعه وسیعی در این پروژه صورت گرفت. اما به طور قطع گستردگی موضوع بسیار زیاد بوده و امکان بررسی کلیه فن‌آوری‌ها وجود ندارد. امروزه در دنیا صدها مورد فن‌آوری بخدمت گرفته شده و نرم‌افزار در حوزه اکتشاف منابع هیدروکربوری تهیه و عرضه شده است و با صرف زمانی چندماهه نیز نمی‌توان فقط عناوین آنها را گردآوری نمود. مسئله دیگر تعیین درجه اعتبار فن‌آوری ها و سیستم‌های اطلاعاتی موجود بود. بنابراین بایستی بر اساس یک سری از معیارها، مطالعات جهت‌یافته‌تر دنبال می‌شد و فقط آن دسته از مواردی بررسی می‌شدند که از اهمیت بیشتری برخوردار بودند. به این ترتیب مراحل ذیل در انتخاب فن‌آوری‌های برتر موجود در دنیا انجام شد:

۱- از جمله معیارهای مورد نظر، اقبال جهانی به فن‌آوری‌های موجود و برگزینی آنها است، به طور مثال بررسی فن‌آوری‌هائی که در جشنواره‌های جهانی مورد ارزیابی قرار گرفته و برتر شناخته شده‌اند. یکی از معتبرترین جشنوارها در این زمینه World Oil Awards است که سالانه به همت نشریه World Oil Magazine برگزار می‌شود و در آن برترین نوآوری‌ها در عرصه صنعت نفت معرفی می‌شوند. در جدول ۹-۲ اطلاعات مربوط به برترین‌های معرفی شده که در ارتباط با اکتشاف هستند به صورت مختصر ارائه شده است.

۲- در مرحله بعد شرکتهائی که تعداد بیشتری از برترین‌ها را درسالهای مختلف به خود اختصاص داده بودند، مورد بررسی تفصیلی قرار گرفتند، با این استنباط که می‌توان محصولات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری این شرکت‌ها در حوزه‌های مختلف را به عنوان موارد نمونه و شاخص در نظر گرفت.

۳- در مرحله بعد به ارزیابی میزان استفاده از فن‌آوری‌های مذکور در شرکتهای بزرگ نفتی پرداخته شد تا نسبت به توجه و استقبال از آنها اطمینان حاصل شود.

۴- پس از انجام موارد ۱ تا ۳ و تجزیه و تحلیل‌های به دست ‌آمده می‌توان به این نتیجه رسید که مهم‌ترین شرکتهای تولیدکننده فن‌آوری ونرم‌افزار در دنیا به قرار ذیل هستند:

- شرکت خدماتی نفتی HALLIBURTON: این شرکت دارای ۱۰۴۰۰۰ نفر کارمند و درآمد ۲۲ بیلیون دلار ( در سال ۲۰۰۷) بوده و به عنوان یکی از بزرگترین شرکتهای فعال در زمینه طراحی و تولید فن‌آوری و نرم‌افزار در حوزه EDP شناخته شده است به طوری که اغلب شرکتهای نفتی بزرگ دنیا نیز به نوعی از خدمات این شرکت بهره می برند.
- شرکت SHLUMBERGER: این شرکت نیز با دارا بودن ۸۰۰۰۰ نفر پرسنل و درآمد ۲۳ بیلیون دلار‌(در سال ۲۰۰۷) از شرکتهای بزرگ و مطرح در عرصه طراحی، تهیه و عرضه فن‌آوری‌، سیستم‌های اطلاعاتی و نرم‌افزار در حوزه EDP به شمار می‌آید.

بهترین تکنولوژی اکتشافی به انتخاب Awards world oil

جداول آورده شده در این صفحه و صفحات دوم کاملاً مبهم است و قابل فهم نیست

در ادامه و به تفکیک فرآیندهای شش‌گانه اصلی اکتشاف نفت، در مدیریت اکتشاف وضعیت هر بخش از نظر برخورداری از فن‌آوری‌های روز دنیا مورد ارزیابی و تحلیل قرار می‌گیرد. البته بایستی توجه داشت که هم در حوزه فن‌آوری و هم در حوزه سیستم‌های اطلاعاتی، سخت‌افزارها و نرم‌افزارهائی وجود دارند که به اصطلاح چندمنظوره هستند و نمی‌توان آنها را به یک فر‌آیند یا یک بخش خاص محدود نمود، به عنوان مثال مجموعه نرم‌افزاری Petrel نوعی سیستم اطلاعاتی به شمار می‌رود که از مرحله زمین‌شناسی تا پایان عملیات اکتشاف و شبیه‌سازی مخزن مورد استفاده قرار می‌گیرد یا لرزه‌نگاری که با روش‌های مختلف از مراحل ابتدائی تا انتهای عملیات اکتشاف حضور دارد.


فن آوری نقشه‌برداری، زمین‌شناسی، ژئوشیمی و ژئوفیزیک
در مدیریت اکتشاف فن‌آوری‌های موجود در این مرحله، تقریبا به‌روز هستند، اما به نظر می‌رسد که استفاده از ‌آنها بایستی با شتاب بیشتری توسعه پیدا کند. در این مدیریت کوشش بر این است با توجه به اینکه در زمینه عملیات خرید تجهیزات پائین دستی به عهده پیمانکار می باشد و فعالیتهای تعبیر و تفسیر به عهده کارشناسان مدیریت است از خدمات پیمانکارانی استفاده شود که کلیه تجهیزات و فن آوری به روز را در اختیار داشته باشند. و تا به امروز نیز تا حد زیادی موفق بوده اند. متأسفانه محدودیت های موجود باعث پاره ای مشکلات در یافتن پیمانکاران مورد نظر بوده است.

فن آوری ژئوفیزیک
علیرغم در اختیار داشتن ابزارهای پیشرفته در انجام عملیات ژئوفیزیک با توجه به پتانسیلی که در این زمینه وجود دارد، بایستی به توسعه و بهبود روش‌های مورد استفاده پرداخت. با نگاهی به جدول فن‌آوری‌ها در‌میابیم که از نظر استفاده از روش‌های نوین در برداشت داده‌های لرزه‌ای نیازمند توسعه بیشتری هستیم که یک مثال از آن در ابتدای مطلب ذکر شد. برخی از این روش‌ها با همان ابزارهای موجود و با مختصری تغییرات در روش های فعلی نیز قابل انجام هستند، از جمله Multicomponent seismic survey را می‌‌توان با تغییر آرایش و افزودن ژئوفونها اجرا نمود. دستگاههای ژئوفیزیکی نیز روز به روز در حال تغییر هستند که بایستی به این مقوله نیز توجه کافی داشت. در ضمن همان طور که گفته شد در زمینه استفاده از روش‌های لرزه‌ای در مراحل بعدی اکتشاف حتی در مرحله تعیین مدل مخزن نیز امکان توسعه وجود دارد. در مدیریت اکتشاف سعی شده است نرم افزارها و سخت افزارهای مورد نیاز تهیه و در دسترسی قرار گیرد و هم اکنون این کار در حال گسترش است. سایت ژئوفیزیکی این مدیریت هر روز کاملتر می شود و هم اکنون به تعداد کافی سخت افزار و نرم افزارهای مورد نیاز در اختیار کارشناسان است.

§ فن آوری در تهیه برنامه زمین‌شناسی، حفاری و مهندسی نفت چاه
ماهیت این فرآیند به گونه‌ای است که بیشتر مستلزم توسعه نرم‌افزاری است و فن‌آوری به‌خصوصی در این زمینه استفاده نمی‌شود. بنابراین در بخش سیستم‌های اطلاعاتی به تفصیل در‌این باره بحث خواهد شد.


§ فن آوری در آماده‌سازی جهت آغاز عملیات حفاری
اغلب فعالیتهای این مرحله به گونه‌ای است که فن‌آوری‌های تخصصی خاص نفتی ندارد و مجموعه‌ای از فن‌آوری‌های عمومی در زمینه‌های نقشه‌برداری، مهندسی ساختمان در این مرحله مورد استفاده هستند.


§ فن آوری در عملیات حفاری، نظارت بر عملیات حفاری
این مرحله و مرحله بعد یا نهائی را بایستی اوج استفاده از فن‌آوری‌های اکتشاف نفت دانست و در دنیا نیز توجه خاصی جهت نوآوری در این مراحل وجود دارد. یکی از دلائل این امر را بایستی در رابطه با هزینه‌های بالای حفر چاه دانست که چندین ‌برابر هزینه‌های مورد نیاز حهت انجام‌مراحل قبلی است. بنابراین به طور مثال استفاده از روشهای نوین اندازه‌گیری و نمودار‌گیری در حین عملیات حفاری ( MWD وLWD) و به طور کلی کنترل عملیات حفاری به گونه‌ای که بتواند زمانهای از دست‌رفته را کاهش داده و سرعت حفاری ROP) ) را افزایش دهد، بسیار حائز اهمیت است. که البته در موارد نیاز توسط مدیریت اکتشاف بکار گرفته میشود. تجهیزات پیشرفته مورد نیاز در این بخش نیز توسط پیمانکار تهیه می گردد و مدیریت اکتشاف نیز کماکان سعی دارد از پیمانکاران دارای این گونه تکنولوژی استفاده نماید.


در مقایسه با شرایط جهانی توسعه بیشتر و دستیابی به فن‌آوری‌های نوین در زمینه‌های ذیل بسیار ضروری است:


فن اوری در عملیات حفاری

استفاده از دستگاههای پیشرفته حفاری، به عنوان مثال مجموعه حفاری دورانی PowerDrive RSS یا مجموعه موتورهای موسوم به Positive displacement motors از شرکت شلومبرژر.

استفاده از روش‌های نوین در کنترل عملیات حفاری به عنوان مثال فن‌آوری IntelliServ Network که سیستم تله‌متری است که با سرعت و سطح اطمینان بالا، ارتباط بین مهندسین حفاری را با ابزارهای درون‌چاهی فراهم می‌سازد تا به این ترتیب عملیات حفاری به شکلی دقیق، سریع و ایمن اجرا شود. هم اکنون در مدیریت اکتشاف بااستفاده از کلیه تجهیزات موجود پیمانکاران به بهترین نحو استفاده نماید. بخشی از تجهیزات یاد شده فوق به ایران وارد نشده اند و شاید با توجه به هزینه های سرسام آور آنها نیاز به استفاده نباشیم.

فن اوری در چاه‌آزمائی

فن‌‌آوری‌های نوین در این زمینه نیز به سرعت در حال توسعه است. ابزارهای مورد استفاده دارای قابلیت‌های بیشتری از نظر سهولت در استفاده، قابلیت حمل آسان و سیار بودن دستگاهها، افزایش دقت و سرعت در انجام آزمایشات شده‌اند و روش های پیچیده قدیمی جای خود را به روش‌های ساده اما کار‌آمد داده‌اند. به عنوان مثال می‌توان از فن‌آوری Vx technology—advanced multiphase flowmeter technology ) ) نام برد که در زمینه اندازه‌گیری نرخ جریان سیالات اعم از نفت، گاز و آب بدون نیاز به تفکیک سیالات ابداع شده است و شامل دستگاههائی همچون multiphase flowmeter (MPFM) می‌باشد. مثال دیگر در این رابطه نیز فن‌آوری‌های RDT و PTA از شرکت HALLIBURTON می باشد. لازم بذکر است که امکان استفاده از بخش زیادی از این تجهیزات فوق پیشرفته در ایران ممکن نیست و یا مقرون به صرفه نمی باشد.

فن اوری در چاه‌پیمایی

در سالهای اخیر در زمینه روش‌های اندازه‌گیری در حین حفاری ( MWD) و نمودار‌کیری در حین حفاری (LWD) تحولات عمیقی صورت گرفته است، به این دلیل که به‌کارگیری صحیح روشهای فوق می‌توانند تا حد زیادی دقت و سرعت حفاری را افزایش داده و کاهش قابل ملاحظه‌ای در هزینه‌های حفاری و زمان‌‌های هرزروی و جابجائی ایجاد نمایند. از این رو، اغلب شرکتهای نفتی دنیا به دنبال ابداع و استفاده از روش ها و ابزار‌های نوین هستند. مثالهائی از این‌گونه ابزارها و تجهیزات نوین در جدول قبل ارائه گردیده است که از جمله آنها به مجموعه ابزارهای موسوم به گروه VISION در زمینه LWD و مجموعه تجهیزات MWD وLWD موسوم به خانواده SCOPE اشاره نمود. هم اکنون مدیریت اکتشاف در زمان نیاز از این تجهیزات استفاده می کند.

(CT (Coiled Tubing

این فن‌آوری نیز به عنوان یکی از روشهای پیشرفته در حفاری جهت تحریک و زنده‌سازی چاه و سایر زمینه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. که به کرات توسط مدیریت اکتشاف مورد استفاده قرار می گیرد.


ارزیابی نتایج عملیات حفاری، زمین‌شناسی، نمودارگیری، آزمایش و پیمایش چاه و ارائه گزارش‌های پایانی
جهت انجام این مرحله بیشتر به مجموعه‌ای از نرم‌افزارها و سیستم‌های اطلاعاتی نیاز هست، بنابراین در بخش بعد به آن پرداخته می‌شود.


۱۰- سیستم‌‌های اطلاعاتی

سیستم‌های اطلاعاتی کاربردی، در حد گسترده‌ای در صنایع نفت گاز و پتروشیمی کاربرد دارد با توجه به ضرورت هماهنگی بین دهها واحد و شرکت‌های وابسته به فرایند اکتشاف و نیز بمنظور افزایش کیفیت و کاهش هزینه در تامین، کاربرد و راهبری و پشتیبانی، ضرورت این سیستم‌ها نمایان می‌شود. سیستمهای اطلاعاتی مورد استفاده در فرآیند اکتشاف در مدیریت اکتشاف در جدول ۱۰-۱ ارائه شده است.


۱۰-۱- تحلیلی از سیستم‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارهای مورد استفاده در دنیا و مقایسه وضعیت ایران

روند انتخاب سیستم‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارهای نمونه و برتر که از این پس به اختصار از واژه نرم ‌افزار استفاده می‌شود به همان ترتیبی است که در بخش فن‌آوری‌ها ذکر گردید. اما در حوزه بررسی نرم‌افزار‌ها علاوه بر تفکیک نسبی آنها بر حسب فرآیندهای اصلی بایستی توجه داشت که همان‌طور که برخی فعالیتهای اکتشافی را نمی‌توان به یک مرحله خاص محدود نمود (
به عنوان مثال نقشه‌برداری) استفاده از برخی نرم‌افزارها نیز منحصر به یک مرحله خاص نیست، به عنوان مثال بسته نرم‌افزاری Petrel به گونه‌ای طراحی شده است که از ابتدای عملیات اکتشافی یعنی زمین‌شناسی سطح‌الارضی و سپس ژئوفیزیک تا پایان اکتشاف و شبیه‌سازی مخزن استفاده می‌شود. بنابراین علاوه بر اینکه نرم‌افزارهای موجود در هر بسته به تفکیک مرحله‌ای که استفاده ‌می شوند در جدول ۱۰-۱ درج گردیده‌اند، برخی از نرم‌افزارها و بسته‌های نرم‌افزاری در تقسیم بندی دیگری با عنوان سطح عمومی اکتشاف نیز بررسی می‌شوند. در ضمن بحث مدیریت داده‌ها و اطلاعات، ارزیابی فرصتها و تجزیه و تحلیل و انتخاب طرحهای اکتشافی و نرم‌افزارهای مرتبط با آنها موضوعاتی هستند که فراتر از گنجانده‌شدن در یک مرحله یا فعالیت خاص می‌باشند و همان‌طور که در ادامه نیز تشریح می‌شود “مدیریت داده‌ها” به موضوعی بسیارمهم تبدیل شده که کلیه شرکتهای نفتی بزرگ دنیا در پی بهبود و توسعه روش های مورد استفاده در حوزه مذکور هستند.

بنابراین بدون مقدمه به بررسی و تحلیل نرم‌افزارها در هر یک از فعالیتهای اصلی شش‌گانه خواهیم پرداخت:

بررسی نرم افزاری زمین‌شناسی و نقشه‌برداری

مدیریت اکتشاف نرمافزارهای مورد نیاز و به روز در زمینه های سطح الارضی- تحت الارضی- ژئوشیمی- دیرین شناسی و نقشه برداری را در دسترس دارد

بررسی نرم افزار های ژئوفیزیک

نرم‌افزارهای متعددی در این بخش نیز در مدیریت اکتشاف وجود دارند و مورد استفاده قرار می گیرند. که شامل بسته‌های نرم‌افزاری مورد استفاده از مرحله برداشت داده‌ها تا پردازش و تفسیر داده‌ها می‌باشد واغلب آنها از جمله نرم‌‌افزارهای مطرح و به‌روز هستند که از جمله آنها می‌توان به بسته‌های نرم‌افزاری PETREL ، Geoframe و ProMax اشاره نمود.

به طور کلی در تمام دنیا هم، پردازش و تفسیر داده‌های ‍ژئوفیزیکی از اهمیت خاصی برخوردار است و به همین دلیل نرم‌افزارها و سیستم‌های اطلاعاتی متعددی نیز طراحی و عرضه گردیده است. اما آنچه که امروزه به امری مهم تبدیل شده، استفاده از مجموعه‌ای از نرم‌افزارهاست که به سهولت بتوان داده‌های حاصله را در بین آنها مبادله نمود، در ضمن نتایج حاصل از تفسیر را بتوان در یک محیط نرم‌افزاری با داده‌های دیگر زمین‌شناسی تلفیق و تفسیرنمود.

بررسی نرم افزارهای فعالیت های درون چاهی (زمین‌شناسی، حفاری و مهندسی نفت چاه)

همان‌طور که در بخش تشریح فرآیندهای جاری اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران گفته شد، پس از کسب نتایج مثبت در فعالیتهای زمین‌شناسی و ژئوفیزیک، مقدمات برنامه حفر چاه اکتشافی فراهم می‌شود و به عنوان اولین گام، برنامه‌های پیش‌بینی زمین‌شناسی، حفاری و مهندسی نفت تهیه می‌گردد. حفاری و به‌خصوص حفر اولین چاه اکتشافی ( Wild Cat) بسیار حساس و مشکل بوده و بایستی نهایت دقت را در پیش‌بینی مراحل کاری به عمل آورد، اگرچه علیرغم پیشرفت‌های صورت‌گرفته در این بخش، هنوز هم حفاری به عنوان فعالیتی اکتشافی شناخته می‌شود که شبیه‌سازی آن مشکل‌تر از سایر فعالیتهاست.

شرکتهای نفتی در سراسر دنیا تلاش می‌کنند تا هزینه‌های سنگین عملیات حفاری را کاهش دهند، این در حالی است که حفاری چاه‌های اکتشافی به دلیل اینکه اولین چاه در منطقه می باشد و همچنین به علت عمق زیاد و پیچیده‌تر شدن تله‌های نفتی بسیار مشکل‌تر از گذشته شده است. در بعضی موارد، تحلیل ریسک بر اساس تاریخچه حفاری و ناچیز بودن اطلاعات در منطقه منجر به پوشیده‌ماندن برخی ریسک‌های جدی در عملیات حفاری جدید شده است. بنابراین برنامه‌ریزی دقیق و تهیه برنامه‌های کارآمد و موثر در پیش‌بینی حفر چاه وارزیابی ریسک می‌تواند منجربه کاهش زمان‌های از دست رفته و غیر مولد (NPT) و هزینه‌های سربار گردد.

امروزه جهت کمک به متخصصین علوم زمین و مهندسین حفاری و نفت در تهیه برنامه‌های پیش‌بینی و ارزیابی و تحلیل ریسک عملیات اکتشافی، بسته‌های نرم‌افزاری متعددی تهیه و ارائه شده‌اند. این مرحله یکی از فعالیتهای اصلی و مهم در فرآیند اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران نیز محسوب می شود ولی بر حسب اطلاعات موجود در انجام این فرآیند از سیستم‌اطلاعاتی یا نرم‌افزار خاصی استفاده نمی‌شود و کمبود نرم‌افزارهای مناسب و به‌روز در این زمینه مشهود است. از مهم‌ترین ابزارهای موجود در دنیا در این زمینه محصولات نرم‌افزاری ذیل هستند:

۱- نرم‌افزارهای Osprey Risk، Drilling Office، TDAS از شرکت SCHLUMBERGER

نرم‌افزارهای فوق ابزارهای مناسبی در پیش‌بینی و برآورد هزینه و ارزیابی ریسک‌در عملیات حفاری هستند

۲- بسته‌های نرم‌افزاری SPARTA و DatCI از شرکت HALLIBURTON

به کمک بسته‌های نرم‌افزاری فوق می‌توان عملیات حفاری را شبیه‌سازی نمود، به این ترتیب که خصوصیات سنگ‌ها و تشکیلاتی که قرار است در آنها حفاری انجام شود، بر مبنای مطالعات زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و سوابق اکتشافی در چاههای مجاور تعیین می‌گردد، سپس عملکرد سیستم‌های حفاری مختلف در آن سنگ‌ها ارزیابی شده و در نهایت برنامه بهینه جهت حفاری تعیین می‌گردد. نرم‌افزار SPARTA مقاومت ستونهای چینه‌ای مختلف را ارزیابی نموده و در برابر قدرت و کارآئی دستگاه حفاری قرار می‌دهد. این موضوع بر مبنای خصوصیات زمین‌شناسی، فیزیک، هیدرولیک و مکانیک خواهد بود نه بر اساس روش‌های آماری و احتمال‌پذیری.

در شبیه‌سازی حفاری توسط نرم‌افزارهای فوق، پیش‌بینی مواردی همچون نرخ نفوذ (ROP)، کارآئی در پاکسازی چاه، نوع مته، وزن روی مته، سرعت و جهت حفاری، خصوصیات سیال حفاری انجام می‌شود و در ضمن برنامه‌های راهبردی و ارزیابی‌های اقتصادی از جمله هزینه عملیات ‌حفاری نیز انجام می‌شود.

بسته‌های نرم‌افزاری فوق در حین عملیات حفاری نیز می‌توانند در بهبود حفاری و اصلاح برنامه در شرایط غیر منتظره به کار برده شوند.

§ آماده‌سازی محل چاه جهت آغاز عملیات حفاری
فعالیتهائی که در این بخش انجام می‌شود، به طور عمده در ارتباط با مهندسی ساختمان و راهسازی است و بالطبع سیستم‌های اطلاعاتی مورد استفاده نیز چندان مرتبط با اکتشاف نفت نیستند. به همین دلیل اظهار نظر در خصوص نقاط ضعف یا قوت آنها نیز کمک موثری به پیشبرد اهداف مورد نظر در این گزارش نمی‌کند.


§ ارزیابی نرم افزارهای موجود در عملیات حفاری، نظارت بر عملیات حفاری و مطالعات زمین‌شناسی چاه
سیستم‌‌های اطلاعاتی مورد استفاده در زمینه حفاری در واحدهای اکتشافی وابسته به شرکت ملی نفت ایران از جمله مدیریت اکتشاف، اندک هستند یا حداقل اطلاعات واصله از این بخش‌ها این موضوع را نشان می‌دهد، در حالی که امروزه نرم‌افزارهای متعددی طراحی و عرضه شده تا به کمک آنها مهندسین نفت و حفاری بتوانند به شکلی موثرتر وسریع تر بر روند عملیات حفاری نظارت داشته باشند. ( بهتر است که نویسنده محترم نرم افزارهای موجود در مدیریت اکتشاف را بررسی کرده و آنچه را که مورد نیاز است، با مشاوره ، کارشناسان مربوطه، فهرست کرده و اعلام نماید در ضمن از نرم افزارهای بخش نظارت زمین شناسی در زمان حفاری نیز بحثی به میان نیاورده اند)


§ ارزیابی نرم افزارهای مرتبط با نتایج عملیات حفاری، زمین‌شناسی، نمودارگیری، آزمایش و پیمایش چاه و ارائه گزارش‌های پایانی

علیرغم کاستی های جزئی که در هر یک از بخشهای اکتشافی از نظر دارا بودن نرم‌افزارهای روز مطرح در دنیا وجود دارد، عمده‌ترین چالشهائی که بخش دولتی اکتشاف نفت در ایران با آن مواجه است به شرح ذیل می‌باشد:

- عدم وجود ، ضعف نرم‌افزارها،و یا عدم بکارگیری نرم افزارهای مناسب جهت کمک به ارزیابی‌های ریسک عملیات اکتشافی مانند PETROVR ( نویسنده محترم اعلام کند که نرم افزار petrovمربوط به چه فرآیندی است و آیا کارشناسان نیاز آن را اعلام کرده اند)

- عدم وجود یا ضعف سیستم‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارهای مناسب و به‌روز در زمینه تجزیه‌و تحلیل‌های اقتصادی چاه اکتشافی و ارزیابی ریسک توسعه و سایر تحلیل‌های اقتصادی مانند Merak و.. ( نویسنده محترم باید توجه کند که بار اصلی این بخش مربوط به توسعه می باشد و در صفحات قبل درباره نحوه الویت بندی مخازن نفتی و حفاری آنها در مدیریت اکتشاف توضیح داده شد)

- عدم وجود یا ضعف سیستم‌های یکپارچه سازی اطلاعات، مدیریت داده‌ها و اطلاعات

- پراکندگی نرم‌افزارهای مورد استفاده و عدم ارتباط منطقی بین سیستم‌های اطلاعاتی مختلف

نویسنده محترم باید درباره مدیریت اکتشاف در این مورد توضیح و تحلیل بیشتری بدهد. جمله سربسته است)

ضعف‌های موجود به نوعی با یکدیگر در ارتباطند و در صورت عدم برطرف‌شدن هر یک از نقایص مذکور نمی‌توان به اصلاح سایر ضعف‌ها امیدوار بود. به عنوان مثال در صورت فقدان سیستم‌های اطلاعاتی مناسب جهت یکپارچه‌سازی و مدیریت اطلاعات، امکان بر‌آورد ریسک‌های عملیاتی به صورت دقیق و روشن وجود ندارد.

‌( به نظر کارشناسان مدیریت اکتشاف بحث های فوق خیلی کلی و سربسته است و امکان بررسی و احیاناً پیاده سازی ندارد)


نگاره : نمونه‌ای از یکپارچه‌سازی و مدیریت اطلاعات با استفاده از یک مرکز هماهنگی(Real Time Center)

(شکل فوق خیلی کلی و مبهم است نویسنده محترم در صورت تسلط به موضوع باید آن را بازکرده و تشریح کند و در صورتیکه قابل تشریح نیست از گزارش خارج کند


۹- استانداردهای مورد استفاده

دستیابی به کیفیت مطلوب در تولید یک فرآورده یا خدمت در صنایع مختلف و موسسات گوناگون نیازمند شناخت و بکارگیری استانداردهای تدوین شده درباره آن فعالیت است. استاندارد کردن به معنای ایجاد نظم در رشته‌ای از فعالیت‌های عمومی و یا تخصصی است به‌طوری که بتواند صرفه‌جویی اقتصادی، حفظ سلامتی و ایمنی عمومی، انجام صحیح محاسبات فنی، یکنواختی و هماهنگ‌سازی در صنعت، گسترش مبادلات بازرگانی و تسهیل ارتباطات و گردش صحیح اطلاعات و توسعه را به دنبال داشته باشد. این نظم به صورت قانون، قاعده و معیار تدوین شده و تحت عنوان استاندارد عرضه می‌گردد.

منبع
 

Similar threads

بالا