نویسنده : پیمان سلیمانی
تعریف:
بافت: بافت گسترده ای هم پیوند است كه از بناها، راه ها، مجموعه ها، فضاها، تاسیسات وتجهیزات شهری و یا تركیبی از آنها تشكیل شده است. در مبحث پیش رو به معرفی انواع بافت، روش های مداخله و... غیره خواهیم پرداخت.
1- انواع بافت
بافت های فرسوده به سه دسته:
الف) بافت های واجد ارزش تاریخی ـ فرهنگی
ب) بافت های فاقد ارزش تاریخی ـ فرهنگی
ج)بافت های حاشیه ای (سكونتگاه های غیر رسمی) تقسیم می گردند.
الف – بافت های دارای میراث های شهری
بافت های دارای میراث های شهری بافت هایی هستند كه دربرگیرنده آثار بجای مانده از گذشته و جایگزین ناپذیری هستند كه می توانند در آگاهی جوامع از ارزش های فرهنگی و گذشته خود كمك كند. حفظ آنها علاوه بر، برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت، بر كیفیت زندگی نیز می افزاید. این آثار كه به یكی از سه دوره باستانی، دوره تاریخی و یا دوره معاصر تعلق دارد، یا به ثبت آثار ملی رسیده اند و یا در لیست میراث با ارزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار می گیرند.
ب – بافت های شهری (فاقد ارزش تاریخی ـ فرهنگی)
بافت های شهری (فاقد ارزش تاریخی ـ فرهنگی) بافت هایی هستند كه درمحدوده قانونی قرار دارند، دارای مالكیت رسمی و قانونی اند. اما ازنظر برخورداری ازامینی، استحكام و خدمات شهری دچار كمبود هستند.
ج – بافت های حاشیه ای (سكونتگاه های غیررسمی)
بافت های حاشیه ای (سكونتگاه های غیررسمی)، بافت هایی هستند كه دربیشتر در حاشیه شهرها و كلان شهرهای كشور قراردارند و خارج ازبرنامه رسمی توسعه شكل گرفته اند. ساكنین این بافت ها را گروه های كم درآمد و مهاجران روستایی وتهیدست شهری تشكیل می دهند. این بافت های خودرو كه با سرعت ساخته شده اند فاقد ایمنی، استحكام، امنیت اجتماعی، خدمات و زیر ساخت های شهری می باشند.
2- انواع مداخله
انواع مداخله براساس میزان وفاداری به گذشته درسه گروه بهسازی، نوسازی، بازسازی قرارمی گیرند، این سه نوع مداخله هر یك طیف گسترده ای از اقدامات را برحسب نیاز شامل می شوند.
الف) بهسازی (Improvement)
دراین نوع مداخله اصل بر وفاداری به گذشته وحفظ آثار هویت بخش در آنهاست. فعالیت بهسازی با هدف استفاده از امكانات بالقوه و بالفعل موجود و تقویت جنبه های مثبت، و تضعیف جنبه های منفی از طریق حمایت (Protection)، مراقبت (Preservation)، نگهداری (Maintenance)، حفاظت (Conservation)، احیا (Restoration)، استحكام بخشی (Consolidation)، تعمیر(Repair) صورت می پذیرد. دخالت دراین بافت ها مستلزم رعایت ضوابط و مقررات سازمان میراث فرهنگی می باشد.
ب)نوسازی (Renovation)
دراین نوع مداخله حد وفاداری به گذشته ازانعطاف پذیری بیشتری برخوردار است و برحسب مورد از مداخله اندك تا تغییر را می تواند شامل گردد. فعالیت نوسازی باهدف افزایش كارآیی و بهره وری، بازگرداندن حیات شهری به بافت می باشد و ازطریق نوكردن (Renewal)، توان بخشی (Rehabilitation)، تجدید حیات (Revitalization)، انطباق (Adaptation)، دگرگونی (Conversion) صورت می پذیرد.
ج) بازسازی (Reconstruction)
دراین نوع مداخله نه تنها هیچ الزامی برای حفظ گذشته وجود ندارد بلكه باهدف ایجاد شرایط جدید زیستی و كالبدی – فضایی وازطریق تخریب (Demolition)، پاكسازی (Clearance)، دوباره سازی (Rebuilding) صورت می پذیرد.
3-مراجع قانونی مداخله
سه مرجع اصلی مداخله دربافت ها عبارتند از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، شركت عمران و بهسازی شهری و شهرداری ها كه هر یك درچهارچوب اختیارات قانونی خود و با استناد به مستندات قانونی دربافت ها دخالت می كنند. بدیهی است كه در مواردی میان فعالیت مراجع هم پوشانی وجود دارد كه این امر از طریق مستندات قانونی قابل حل است.
الف) سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
سازمان میراث فرهنگی وگردشگری براساس مستندات قانونی تعیین شده، دامنه فعالیت این سازمان ازبهسازی تا نوسازی را شامل می شود.
ب) شركت عمران و بهسازی شهری ایران
شركت عمران و بهسازی شهری ایران به عنوان شركت مادر تخصصی بیشترین نقش و مسئولیت برای دخالت در بافت ها را به عهده دارد. دامنه فعالیت این شركت از بهسازی بافت (این امر به مفهوم بهسازی آثار ثبت شده تاریخی نمی باشد) آغاز شده تا نوسازی و بازسازی را در برمی گیرد.
ج) شهرداری
شهرداری ها براساس مستندات قانونی خود در بافت ها مداخله می كنند. دامنه فعالیت شهرداری از نوسازی تا بازسازی را شامل می شود.
4-شاخص‌های شناسایی بافت‌های فرسوده
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در سومین جلسه در تاریخ 11/2/85 بر اساس مصوبه مورخ 16/3/84 خود 3 شاخص زیر را جهت شناسایی بافت‌های فرسوده در این مرحله مورد تصویب قرار داد و مقرر نمود دبیرخانه برای مواردی كه این شاخص‌ها امكان معرفی و شناسایی در پهنه‌هایی را ناممكن می‌سازد، بررسی و راه كار مناسب جهت تصمیم‌گیری به شورا ارایه نماید.
شاخص 1؛ ریز دانگی: بلوك‌هایی كه بیش از 50% پلاك‌های آنها مساحت كمتر از 200 متر مربع دارند.
شاخص 2؛ ناپایداری: بلوك‌هایی كه بیش از 50% بناهای آن ناپایدار و فاقد سیستم سازه است.
شاخص 3؛ نفوذناپذیری: بلوك‌هایی كه بیش از 50% معابر آن عرض كمتر از 6 متر دارند.
-منبع:
- قوانین شورای عالی معماری و شهرسازی
- شركت عمران و بهسازی شهری ایران
- سند احیاء و بهره برداری از اماكن تاریخی - فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی كشور
تعریف:
بافت: بافت گسترده ای هم پیوند است كه از بناها، راه ها، مجموعه ها، فضاها، تاسیسات وتجهیزات شهری و یا تركیبی از آنها تشكیل شده است. در مبحث پیش رو به معرفی انواع بافت، روش های مداخله و... غیره خواهیم پرداخت.
1- انواع بافت
بافت های فرسوده به سه دسته:
الف) بافت های واجد ارزش تاریخی ـ فرهنگی
ب) بافت های فاقد ارزش تاریخی ـ فرهنگی
ج)بافت های حاشیه ای (سكونتگاه های غیر رسمی) تقسیم می گردند.
الف – بافت های دارای میراث های شهری
بافت های دارای میراث های شهری بافت هایی هستند كه دربرگیرنده آثار بجای مانده از گذشته و جایگزین ناپذیری هستند كه می توانند در آگاهی جوامع از ارزش های فرهنگی و گذشته خود كمك كند. حفظ آنها علاوه بر، برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت، بر كیفیت زندگی نیز می افزاید. این آثار كه به یكی از سه دوره باستانی، دوره تاریخی و یا دوره معاصر تعلق دارد، یا به ثبت آثار ملی رسیده اند و یا در لیست میراث با ارزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار می گیرند.
ب – بافت های شهری (فاقد ارزش تاریخی ـ فرهنگی)
بافت های شهری (فاقد ارزش تاریخی ـ فرهنگی) بافت هایی هستند كه درمحدوده قانونی قرار دارند، دارای مالكیت رسمی و قانونی اند. اما ازنظر برخورداری ازامینی، استحكام و خدمات شهری دچار كمبود هستند.
ج – بافت های حاشیه ای (سكونتگاه های غیررسمی)
بافت های حاشیه ای (سكونتگاه های غیررسمی)، بافت هایی هستند كه دربیشتر در حاشیه شهرها و كلان شهرهای كشور قراردارند و خارج ازبرنامه رسمی توسعه شكل گرفته اند. ساكنین این بافت ها را گروه های كم درآمد و مهاجران روستایی وتهیدست شهری تشكیل می دهند. این بافت های خودرو كه با سرعت ساخته شده اند فاقد ایمنی، استحكام، امنیت اجتماعی، خدمات و زیر ساخت های شهری می باشند.
2- انواع مداخله
انواع مداخله براساس میزان وفاداری به گذشته درسه گروه بهسازی، نوسازی، بازسازی قرارمی گیرند، این سه نوع مداخله هر یك طیف گسترده ای از اقدامات را برحسب نیاز شامل می شوند.
الف) بهسازی (Improvement)
دراین نوع مداخله اصل بر وفاداری به گذشته وحفظ آثار هویت بخش در آنهاست. فعالیت بهسازی با هدف استفاده از امكانات بالقوه و بالفعل موجود و تقویت جنبه های مثبت، و تضعیف جنبه های منفی از طریق حمایت (Protection)، مراقبت (Preservation)، نگهداری (Maintenance)، حفاظت (Conservation)، احیا (Restoration)، استحكام بخشی (Consolidation)، تعمیر(Repair) صورت می پذیرد. دخالت دراین بافت ها مستلزم رعایت ضوابط و مقررات سازمان میراث فرهنگی می باشد.
ب)نوسازی (Renovation)
دراین نوع مداخله حد وفاداری به گذشته ازانعطاف پذیری بیشتری برخوردار است و برحسب مورد از مداخله اندك تا تغییر را می تواند شامل گردد. فعالیت نوسازی باهدف افزایش كارآیی و بهره وری، بازگرداندن حیات شهری به بافت می باشد و ازطریق نوكردن (Renewal)، توان بخشی (Rehabilitation)، تجدید حیات (Revitalization)، انطباق (Adaptation)، دگرگونی (Conversion) صورت می پذیرد.
ج) بازسازی (Reconstruction)
دراین نوع مداخله نه تنها هیچ الزامی برای حفظ گذشته وجود ندارد بلكه باهدف ایجاد شرایط جدید زیستی و كالبدی – فضایی وازطریق تخریب (Demolition)، پاكسازی (Clearance)، دوباره سازی (Rebuilding) صورت می پذیرد.
3-مراجع قانونی مداخله
سه مرجع اصلی مداخله دربافت ها عبارتند از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، شركت عمران و بهسازی شهری و شهرداری ها كه هر یك درچهارچوب اختیارات قانونی خود و با استناد به مستندات قانونی دربافت ها دخالت می كنند. بدیهی است كه در مواردی میان فعالیت مراجع هم پوشانی وجود دارد كه این امر از طریق مستندات قانونی قابل حل است.
الف) سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
سازمان میراث فرهنگی وگردشگری براساس مستندات قانونی تعیین شده، دامنه فعالیت این سازمان ازبهسازی تا نوسازی را شامل می شود.
ب) شركت عمران و بهسازی شهری ایران
شركت عمران و بهسازی شهری ایران به عنوان شركت مادر تخصصی بیشترین نقش و مسئولیت برای دخالت در بافت ها را به عهده دارد. دامنه فعالیت این شركت از بهسازی بافت (این امر به مفهوم بهسازی آثار ثبت شده تاریخی نمی باشد) آغاز شده تا نوسازی و بازسازی را در برمی گیرد.
ج) شهرداری
شهرداری ها براساس مستندات قانونی خود در بافت ها مداخله می كنند. دامنه فعالیت شهرداری از نوسازی تا بازسازی را شامل می شود.
4-شاخص‌های شناسایی بافت‌های فرسوده
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در سومین جلسه در تاریخ 11/2/85 بر اساس مصوبه مورخ 16/3/84 خود 3 شاخص زیر را جهت شناسایی بافت‌های فرسوده در این مرحله مورد تصویب قرار داد و مقرر نمود دبیرخانه برای مواردی كه این شاخص‌ها امكان معرفی و شناسایی در پهنه‌هایی را ناممكن می‌سازد، بررسی و راه كار مناسب جهت تصمیم‌گیری به شورا ارایه نماید.
شاخص 1؛ ریز دانگی: بلوك‌هایی كه بیش از 50% پلاك‌های آنها مساحت كمتر از 200 متر مربع دارند.
شاخص 2؛ ناپایداری: بلوك‌هایی كه بیش از 50% بناهای آن ناپایدار و فاقد سیستم سازه است.
شاخص 3؛ نفوذناپذیری: بلوك‌هایی كه بیش از 50% معابر آن عرض كمتر از 6 متر دارند.
-منبع:
- قوانین شورای عالی معماری و شهرسازی
- شركت عمران و بهسازی شهری ایران
- سند احیاء و بهره برداری از اماكن تاریخی - فرهنگی، سازمان میراث فرهنگی كشور