میل گنبد قابوس
واقع در استان گلستان و شهر گنبد کاووس
نوع بنا : تاریخی
قدمت : قرن چهارم ه ق
بنای آجری میل گنبد قابوس از نقطه نظر عظمت معماری، ویژگی های هنری و تکنیکی در زمره بزرگ ترین مفاخر معماری قرن چهارم هجری قمری به شمار میرود. ساختمان ا پن میل که آرامگاه شمس المعالی قابوس بن وشمگیر زیاری است، در بالای تپه ای در میان پارک بزرگ شهرگنبد کاووس واقع شده است. اپن بنا از زیبا ترین و با شکوه ترین بنا های اوایل دوره اسلامی است که علیرغم استفاده بسیار کم از عناصر تزثینی، دارای ساختارهای متناسب، موزون، مستحکم و زیباست که نوعی احساس شکوه و زیبا یی را به بیننده القا می کند. ساختمان میل در اصل متشکل از سه قسمت شالوده ، ساقه وگنبد مخروطی است که روی هم رفته 55 متر ارتفاع دا رند. ساقه این میل بر روی پایه ای مدور قرار دارد و تنها نزد یک به 6 متر آن بیرون از زمین است و بر اساس مطالعات به عمل آمده بخش بزرگی از آن در دل زمین فرو رفته است. خود ساق با نمای دایره ای پره دار، بر روی این شالوده قرار گرفته است و 37 متر ارتفاع دارد. در بدنه ساقه بنا 10 پره مثلثی شکل با فواصل معین و با تناسب و زیبا یی کامل قرار گرفته است ، به طوری که علاوه بر ایجاد زیبا یی ، از حجم ساده و بی قواره ساقه کاسته و نیز موجب استحکام بنا شده است. تنها تزئین ا ین ساقه در بالای در ورودی مشتمل بر دو رشته کتیبه کوفی آجری است که یکی در ارتفاع 8 متری از سطح زمین و د یگری زیر پا کار گنبد تعبیه شده است. عرض ا ین کتیبه ها 80 سانتی متر و هر دو مشتمل بر یک عبارت تاریخی است که سال (397 ه.ق و375 ه.ش) را نشان می دهد. ا ین کتیبه عاری از هرگونه پیرا یه و تزئینات است وهمچون خود گنبد، تنها به استحکام و ماندگاری آن توجه شده است. خطوط و حروف کتیبه با آجر ساده قرمز رنگ که روی آن ساییده شده، بدون هیچ گونه روکشی در درون قاب های آجری جای گرفته است. خطوط کوفی ساده این کتیبه ، دار ای برجستگی است و در عین حال، نوعی تراش ظریف و زیبا یی متناسبی دارد که از هر جهت با هیأت ساختمان آرامگاه تناسب دارد. گذشته از سادگی کتیبه، در هنگام نصب خطوط و قابسازی آن ، این نکته مراعات شده که از هر جهت ماندگاری از بر روی بدنه تضمین شود. برای این منظور، هر کدام از حروف آجری و آجرهای قاب کتیبه ریشه های بلندی دارد که درون دیوار گنبد فرو رفته است. به همین خاطر و به علت پختگی آجر قرمز و استحکام آن هنوز پس از هزار سال،کتیبه تقریبا سالمی جای مانده است. تکرار یک متن در دو جای بنا نیز به ماندگاری محتوای کتیبه کمک بزرگی کرده است. بدنه بنا سراسر از آجر پخته قرمز رنگ ساخته شده است. آجر های ساخته این بنا که در نها یت پختگی و استحکام هستند، به علت تابش آفتاب در طول قرن ها به رنگ زرد طلایی در آمده اند که خود بر زیباثی بنا افزوده است. شکل آجرهائی که در بنا به کار رفته، معمولی و یکسان است، به جز آجرهائی که در بدنه گنبد مخروطی مورد استفاده واقع شده است. آجرها خوب پخته شده و خوب به ملاط چسبیده وسخت تو پر و یکپارچه است. گنبد مخروطی بنا به ارتفاع 18 متر بر روی ساقه بنا شده است. ا ین گنبد بر خلاف اکثر برج ها وگنبدهای آرامگاهی یک پوش است و بدون هیچ واسطه ای بر روی بدنه برج قرار گرفته و شیب تند و سطح صاف و صیقلی آن به ماندگاری گنبد کمک فراوان کرده است. درون بنای گنبد قابوس ،ساده و تنها با اندود گچ پوشش یافته که با گذشت زمان به سیاهی گرا ییده است. بر بالای سر در ورودی بنا دو رشته مقرنس زیبای ساده کار شده که جز اولین نمونه مقرنس های هنر اسلامی ایران به شمار می ورد. همچنان که از متن کتیبه بر می آید این بنا در سال 397ه.ش توسط شمس المعالی قابوس بن وشمگیر آل زیار جهت آرامگاه شخصی بنا شده است. نامبرده که در آن روزگار فرمانروای گر گان بود، مردی دانشمند، هنرمند، سلحشور، دوستدار و مشوق علم و هنر بود. وی در سال402 ه.ق یعنی 5 سال بعد از ساخت گنبد قابوس وفات یافت. این بنا در فهرست بنا های تاریخی ایران به ثبت رسیده است.
آدرس :گنبد کاووس - بالای تپه ای در میان پارک بزرگ شهر
آرامگاه مختومقلی فراغی
واقع در استان گلستان و شهر بندر ترکمن
نوع بنا : تاریخی
آرامگاه مختومقلی شاعر شهیر و پرآوازه ترکمن در روستای آق تقای در فاصله 60کیلومتری مرز پل قرار دارد. این روستا از توابع بخش مراوه تپه شهرستان مینودشت است. مختومقلی یکی از شخصیت های ادبی و حماسی ترکمن ها به شمار می آید و بویژه در عرصه ادب و هنر جمهوری ترکمنستان از جایگاه ویژه ای برخورد ار است. خلاقیت ادبی مختومقلی توجه بسیاری از پژوهشگران و دانشمندان را به خود جلب نموده است. در اواخر قرن 8 ا و اواسط قرن 9 ا میلادی برخی از اشعار او به زبان های آلمانی و انگلیسی ترجمه و چاپ شد. در آغاز قرن بیستم بویژه پس از انقلاب اکتبر سال 1917 میلادی روسیه، اشعار برگزیده او به تمام زبان های جمهوری های سابق شوروی، همچنین به زبان های فرانسوی، لهستانی و انگلیسی منتشر شد. در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی ا پران تعداد قابل توجهی از آثار منظوم مختومقلی به زبان فارسی ترجمه و نثر گردید.
آدرس :60کیلومتری مرز پل
قلعه ماران یا دژتاکی
واقع در استان گلستان و شهر رامیان
نوع بنا : تاریخی
گذری بر تاریخ قلعه میران قلعه میران یا قلعه موران یا قلعه ماران یا دژتاکی قله ای به ارتفاع 2430 است متر که در جنوب غرب شهر رامیان واقع شده است در بالای این قله زمینی مسطح به مساحت 3 کیلومتر مربع قرار دارد که در طول تاریخ پایتخت و مرکز برخی حکومت ها بوده است که از مهمترین ان ها می توان به پایتخت ییلاقی سلسله اشکانیان اشاره کرد . همچنین کتب فراوانی در خصوص تاریخ قلعه میران مطالبی نگاشته اند که در ذیل به برخی از انها اشاره می شود : 1- ابت در سال 1260ه.ق در باره موران قلعه مي نويسد: موران قلعه ، كوه بلندي است در طرف شرقي استرآباد و هشت فرسنگي آن. بالاي آن قلعه خرابه ايست كه زنداني و چاهي و اراضي كشت دارد. دسترسي به قلعه از راهي باريك است مي گويند در موران قلعه محمد زمان خان-يكي از حكام محلي دوران فتحعلي شاه- تمام سران ايل قاجار را زنداني كرد و برادر خود-رحيم خان-را مامور ايشان نمود و اعلان استقلال داد.فتحعلي شاه سربازاني به فرماندهي حسين خان –پدر حاكم امروزي(1260)استرآباد-به اين قلعه فرستاد. ساكنان استرآباد او را اسير كردند و به دست سربازان رحيم خان دادند. 2- رابينو در باره قلعه موران مي نويسد: قلعه ماران در كوه ماران(=ايلان)از كوههاي راميان در ميان چمنزاري واقع است. راه باريكي به آن منتهي مي شود. در مقابل مهاجمان به آساني قابل دفاع است 3- نصيرالكتاب نقل مي كند كه محمد حسن خان جلاير خود را فرمانرواي دشت گرگان نموده و اعلان استقلال داده بود. موقعي كه حكومت مركزي براي سركوبي او لشكر فرستاد به قلعه ماران كوه پناه برد. 4- در تاريخ اشكانيان تاليف محمد حسن خان اعتمادالسلطنه آمده است كه سلاطين اشكاني شش ماه از سال را در تيسفون سر مي كردند و شش ماه ديگر را در ييلاقات طبرستان و مازندران و شاه كوه و استرآباد بودند. 5- سايكس مدعي است كه قلعه ماران. همان پايتخت دوم اشكانيان است كه تيرداد ساخته و آن را دارا ناميده كه همان داريون يونانيان است. 6- همچنين گريگوري ملگونوف در بيان ثروت كوهستان هاي استرآباد اشاره به كوه قلع ماران در شرق فندرسك دوازده فرسنگي فندرسك که حاوي قلع و مس است مي كند. 7- سعیدی مولف كتاب راميان و فندرسك در باره قلعه ماران(=موران)مي نويسد. كوه قلعه ماران بلندترين كوههاي بخش راميان و گرگان است. سر كوه مسطح و مرتع گاو و گوسفند است و چشمه آبي بر سر كوه است كه مورد استفاده دامداران است. گندم هاي ذخيره امير خان سردار- برادر محمد زمانخان كه در چاههايي كه در قله است همانند ذغال تا امروز باقي است منابع : 1- سفرنامه ابت.63 2- رابينو-سفرنامه مازندران واسترآباد.ترجمه غلامعلي وحيد مازندراني-تهران 1336ص172 3- سعيدي -راميان و فندرسك.ص19 4- گريگوري ملگونوف- ترجمه دكتر امير هوشنگ اميني-كرانه هاي جنوبي درياي خزر-ص.184-مرداد1376 5- محمد حسن خان اعتمادالسلطنه-تاريخ اشكانيان-چاپ نقش جهان.1371-ص184 (این مطلب توسط آقای مهدی بای از ایراندوستان عضو ارسال شده و ایشان مسئول صحت آن میباشند)
آدرس :جنوب غرب شهر رامیان
پل آق قلا
واقع در استان گلستان و شهر گرگان
نوع بنا : تاریخی
قدمت : قرن نهم ه ق
پل تاریخی آق قلا در فاصله 18 کیلومتری شمال گر گان و در ابتدای شهر آق قلا بر روی رودخانه گرگان رود احداث شده است. ا ین پل 74 متر طول دارد و در دو طرف آن جان پناهی به ارتفاع 50/1 متر ایجاد شده است. این پل، چهار چشمه (طاق) دارد و پا یه های آن در جهت شرقی و مخالف جریان آب به موج شکن هایی تجهیز شده اند. پایه های پل در جهت غربی با آجر و اشکال هندسی تزئین شده است. پل آق قلا در قرن نهم هجری قمری بنا شده و در ادوار بعدی خصوصآ در دوره صفویه بازسازی و مرمت شده است.
آدرس :فاصله 18 کیلومتری شمال گر گان
منبع:iranpedia
