[ابنیه سنتی ایران] بازار ؛ سرا , تیم , تیمچه

nino

مدیر بازنشسته
با سلام و احترام . . .

این تاپیک ، مرجعی است برای قرار دادن و جمع آوری و آرشیو مطالب در رابطه با بازار؛ سرا
؛ تیم؛ تیمچه .

موفق باشید . . .:gol:

_____________________________

فهرست ِ تاپیک :
بازارها#3-#35
بازارهای ایرانی#4
بازارایرانی#6-#34
تاریخچه بازار#7
گونه های مختلف بازار را از لحاظ شکل ساختمانی و کارکرد#8
بازار در تهران قدیم#10
بررسی بازار در اصفهان#18
بازارهاي ايراني تجسم انديشه هاي پايدار#33

_____________________________

بازار تبریز#1-#2-#19-#31
بازارقیصریه اصفهان#5-#12
بازار قیصریه لارستان #9
بازار زنجان#11 -#32
بازارکرمان#20-#29
بازار قزوین#21
بازار جهرم#22
بازارشیخ علاءالدوله سمنان#23
بازار قدیمی گرگان#24
بازار قم#27-#30


بازار تبریز





سراي ميرزا شفيع
بازار تبریز بزرگترین بازار سرپوشیده جهان و یکی ازشاهکارهای معماری ایرانی است. این بازار در سال ۱۱۹۳ هجری قمری بر اثر زلزله با خاک یکسان شد، اما طولی نکشید که به همت مردم شهر بازسازی شد.
بازار تبریز هم اکنون به طول یک کیلومتر بزرگترین مجموعه سرپوشیده دنیاست و در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است.
طاق‌ها و گنبدهای مقرنس بلند آن، سازه‌های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه‌ها، کثرت تیمچه‌ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سرا‌های بازرگانی قرار گرفته‌اند، این بازار را نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی ساخته‌است.

شهر تبریز به مناسبت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم از دیرباز مرکز مبادله کالا میان خاور دور و اروپا بوده‌است و وصف بازار‌های آن در خاطرات بسیاری از بازرگانان و جهانگردان آمده‌است.
ابن بطوطه سیاح مغربی در سال ۷۳۱ ه.ق و تاورنیه در سال ۱۰۴۶ ه.ق از این بازار دیدن کرده و در گزارش سفر خود آن را ستوده‌اند. شاردن جهانگرد فرانسوی نیز تبریز را دارای عالی ترین بازارهای آسیا خوانده‌است.

راسته‌های معروف بازار تبریز عبارت‌اند از: بازارامیر،پشت بازار امير ،اوچ تيمچه لر(سه تيمچه ها)، بازارکفاشان، بازار حرمخانه، راسته بازار، یمنی دوز بازار، بازار حلاجان، قیز بستی بازار، بازار سرا جان، راستهٔ کهنه یا قدیم، بازار کلاهدوزان، دلاله زن بازار، بازار صادقیه، بازارمسگران، بازار حاج محمد حسین، بازارمشیر، بازارچهٔ شتربان، بازار صفی، بازار میر ابوالحسن، بازار شیشه گر خانه، رنگلی بازارچه (بازارچهٔ رنگی) و بازارچهٔ خیابان، کشمشچی بازار، ایکی قاپیلی (دودری)، دله زن.
بزرگ‌ترین گنبد این بازار، گنبد تیمچهٔ مظفریه‌است.
در همهٔ این بازارها تیمچه‌ها و سرای‌ها و چهارسوهایی هست که حجره‌ها و مغازه‌های آنها مرکز عمده فروشی اجناس گوناگون داخلی و خارجی است.

اغلب تیمچه‌ها و سرای‌ها سه طبقه‌اند، طبقهٔ زیرین مخصوص نگهداری کالا یا به عبارت دیگر انبار مال التجاره‌است، طبقهٔ دوم تجارتخانه و محل کار و طبقهٔ سوم بیتوته و استراحت.
اگر چه اکنون اکثر حجرات طبقهٔ سوم تیمچه‌ها و سرایها نیز مبدل به دفتر کار بازرگان شده‌است اما سابقاً که وسائل نقلیه بازرگانان این گونه فراهم نبود، بازرگانان ناچار بودند همیشه نماینده‌ای برای خرید و فروش کالا در محل داشته باشند آن نماینده در اتاق فوقانی تجارتخانهٔ خود بیتوته می‌کرد. یعنی این سرایها و تیمچه‌ها هم محل کار آنها بودند و هم محل اقامت و استراحتشان.


ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

vahid_pakrou

عضو جدید
کاربر ممتاز
بازار سنتي تبريز بزرگترين بازار مسقف جهان

بازار سنتي تبريز بزرگترين بازار مسقف جهان

بازار سنتي تبريز؛
بزرگترين بازار مسقف جهان

بازار سنتي تبريز يكي از نمونه‌هاي منحصر به فرد از لحاظ معماري بوده و بزرگترين بازار مسقف جهان است.
بازار تبريز خاطرات ناگفته فراواني در دل خود دارد و كوچه‌پس كوچه‌هاي پيچ در پيچ آن، آشناي هر كودك و پير تبريزي است.
مجموعه بازارتبريز كه قدمت آن به قرن چهارم هجري- قمري مي‌رسد، به‌عنوان يكي‌از زيباترين و بزرگترين بازارهاي به هم پيوسته ، گواهي زنده بر اصالت تجارت و معماري در مشرق زمين است.
سبك معماري،آرايش مغازه‌ها،تيمچه‌ها، كاروانسراها،دالان‌ها،راسته‌ها، انواع مشاغل و وجود تعدادي مدرسه و مسجد كه پيشينه تاريخي دارند ، بازار تبريز را نمونه عالي يك محيط تجاري و معماري اسلامي و شرقي كرده است.
جايگاه و اهميت تبريز در تجارت و كسب و كار، ايجاب مي‌كرد بازاري بزرگ و مراكزي براي مبادله، فروش و انبار كالاهاي شرقي و غربي به وجود آيد كه اين امر در طول تاريخ تحقق پيدا كرد.
در طول تاريخ، بازار تبريز همواره مورد توجه جهانگردان ايراني، عرب و اروپايي بوده و افرادي همچون مقدسي ، ياقوت حموي، زكريا محمود قزويني و ابن بطوطه، حمدالله مستوفي، اوليا چلبي، ماركوپولو، اودريك، كلاويخو، جان كارت رانت، كنتاريني، تاورنيه، شاردن، پير ژوبر، فردريك ريچاردز و دورتي اسميت درباره آن مطالب ارزنده‌اي بيان كرده‌اند.
با توجه به فراواني سراها و تيمچه‌هاي بازار تبريز به معرفي برخي‌از آنها مي‌پردازيم:

* بازار امير *
از زيباترين و مهمترين بازارهاي تبريز، بازار، كاروانسرا و تيمچه امير مي‌باشد كه در زمان حاضر از مراكز اصلي تجارت و صادرات فرش و بورس طلا و جواهرات و منسوجات است.
باني اين بازار ميرزامحمدخان اميرنظام زنگنه بوده و تاريخ بناي آن ‪۱۲۵۵‬ هجري - قمري است.
در بازار امير از ‪ ۱۱۲‬مغازه داير،‪ ۱۰۲‬مغازه به زرگري و جواهرفروشي، هشت مغازه به بزازي و فروش پارچه، يك مغازه به آيينه فروشي و يك مغازه به عطر فروشي اشتغال دارند.

* تيمچه مظفريه *
معروفترين بخش بازار تبريز، تيمچه مظفريه است كه در زمان وليعهدي مظفر- الدين ميرزاي قاجار به سال ‪ ۱۳۰۵‬هجري - قمري، ساختمان بسيار ديدني آن به اتمام رسيده است.
باني اين بازار بزرگ حاج شيخ محمد جعفر قزويني از بازرگانان نيكوكار و كاردان تبريز است.
هم‌اكنون تيمچه مظفريه يكي از مراكز عمده تجارت فرش آذربايجان و مركز صادرات قالي اين خطه و ايران بوده و از شهرت جهاني برخوردار است.
بازار مظفريه تبريز دو طبقه است كه هر طبقه آن ‪ ۲۶‬حجره فرش فروشي را در خود جاي داده است.

* راسته بازار *
شايد بزرگترين و كامل‌ترين بازار تبريز از نظر تنوع اصناف و اجناس، راسته بازار باشد كه در آن سراي حاج حسين ميانه،حاج سيدحسين كهنه، سراي كمپاني، سراي خان،سراي دودري ميانه، دودري مدقالچي، سراي كچه چيلر، سراي درعباسي، سراي ميرزاجليل،تيمچه حاج شيخ اول، حاج شيخ دوم و سوم،تيمچه حاج صفرعلي و جعفريه قرار دارد.
همچنين در اين بازار،تيمچه‌هاي خرازي لر،قيزبسدي، مقبره، كفاشان، سراجان، كلاهدوزان، پنبه فروشان، دله زن و بازار شريف العلما قرار دارد.

* بازار شيشه‌گرخانه *
از مهمترين و ثروتمندترين بازارهاي تبريز، بازار شيشه‌گرخانه است كه در بين خيابان تربيت و خيابان شهدا قرار گرفته است.
در گذشته، اين بازار محل توليد و فروش انواع شيشه و بلور بوده است، اما امروز اثري از اين صنف در آن ديده نمي‌شود.

* دالان‌هاي بازار تبريز *
خوني، خان، ميانه،شازده‌زرگ، شعر بافان، ميرزا محمد، اميرآقا، حاج شيخ، حاج ابوالقاسم و حاج رحيم از دالان‌هاي معروف بازار تبريز هستند.

مجموعه بازار تبريز داراي ‪ ۲۰‬راسته و بازار، ‪ ۳۵‬سرا، ‪ ۲۵‬تيمچه،‪ ۱۱‬دالان و حدود پنج هزار و ‪ ۵۰۰‬مغازه و ‪ ۴۰‬نوع صنف مي‌باشد.
بازار تبريز تنها محلي است كه درآن تجارت، مذهب، فرهنگ و عوامل اجتماعي به هم پيوسته است.
استانداري و ميراث فرهنگي و گردشگري آذربايجان شرقي اخيرا تلاش مي‌كنند تا اين بازار تاريخي را در يونسكو به ثبت برسانند و براي اين هدف اقدامات موثري از طرف آنها صورت گرفته است
 

mehdiezz

عضو جدید
بازارها

بازارها

http://gitynama.blogfa.com/post-70.aspx
بازار در زبان پهلوی «واکار» و «وازار» آمده و به معنای محل داد و ستد و اجتماع است. بازار در تمدن ایران و جهان سابقه چند هزار ساله دارد. از همان هنگام که انسان موفق به تولید محصول بیشتر از نیاز خود گردید و به فکر مبادله آن با دیگر محصولات و تولیدات مورد نیاز خود افتاد، مراحل شکل گیری بازار آغاز شد. برای این منظور ابتدا فضاهای بازی در مجاورت روستاهای بزرگ به این کار اختصاص دادند که در فصولی از سال و به تدریج در روزهایی از هفته، محل اجتماع، داد و ستد و مبادله منطقه می شد. سپس با گسترش جوامع و مبادلات، زمان، مکان، شکل و ساختار آن نیز دچار تغییرات و تحولات تکاملی گردید و به تدریج از حالت موقت به دایمی و از وضعیت فاقد سرپناه و معماری به ساختارهای معماری متشکل و دایمی تبدیل گردید.
در دوران اسلامی، شهرنشینی گسترش یافت و بسیاری از شهرهای کوچک قدیمی توسعه یافتند و شماری شهر جدید در برخی نواحی کشور به ویژه در نواحی مرزی یا ارتباطی ساخته شد. در بعضی از شهرهای جدید مانند کوفه و بصره، فضایی باز برای بازار در نظر گرفتند که فروشندگان و کسبه، ابتدای روز به آنجا می رفتند و بساط خود را در هر جا که می یافتند پهن می کردند و تا هنگام شب می توانستند در آنجا باشند. به عبارت دیگر، فضایی به عنوان بازارگاه در نظر گرفته می شد که جای ثابتی برای افراد وجود نداشت، اما به تدریج و پس از گسترش یافتن این شهرها، کم کم فضاهایی به صورت دکان های ساخته شده در بازار بنا گردید و بازاری دائمی در بخشی از شهر شکل گرفت.
بر پایه اطلاعات موجود در منابع تاریخی، از اواخر قرن اول هجری به بعد در بسیاری از شهرهای جدید و کمابیش همه شهرهای قدیمی، بازارهایی دائمی با فضاهای ساخته شده وجود داشت. در این نوع بازارها، هر صنف در بخشی از راسته اصلی یا در یکی از راسته های فرعی جای داشت و هر نوع کالا در محلی معین عرضه می شد. هنگامی که حجاج در سال 85 ه.ق شهر واسط را می ساخت، برای هر صنف در بازار راسته جـداگانه ای در نظـر گــرفت . البتـه پیشینه راستـه های

تخصصی در بازار و استقرار پیشه وران هر صنف در کنار یکدیگر چه در ایران و چه در عربستان، به پیش از اسلام می رسد.
بر پایه اطلاعات موجود در منابع تاریخی، از اواخر قرن اول هجری به بعد در بسیاری از شهرهای جدید و کمابیش همه شهرهای قدیمی، بازارهایی دائمی با فضاهای ساخته شده وجود داشت. در این نوع بازارها، هر صنف در بخشی از راسته اصلی یا در یکی از راسته های فرعی جای داشت و هر نوع کالا در محلی معین عرضه می شد. هنگامی که حجاج در سال 85 ه.ق شهر واسط را می ساخت، برای هر صنف در بازار راسته جداگانه ای در نظر گرفت. البته پیشینه راسته های تخصصی در بازار و استقرار پیشه وران هر صنف در کنار یکدیگر چه در ایران و چه در عربستان، به پیش از اسلام می رسد.
از قرن سوم هجری به بعد، به تدریج و با روی کار آمدن حکومتهای ایرانی و محلی، فعالیتهای اقتصادی و در پی آن توسعه و عمران شهری به صورت قابل ملاحظه ای رونق یافت. در منابع تاریخی مربوط به قرون چهارم تا ششم هجری نظیر حدود العالم من المشرق الی المغرب، صورة الارض، المسالک و الممالک، تاریخ بخارا، راحة الصدور و آیة السرور و سفرنامه ناصرخسرو، مطالب فراوانی درباره افزایش تولید انواع صنایع دستی در شهرها و حتی برخی روستاهای بزرگ و صادرات آن به شهرهای کشورهای دیگر وجود دارد. برای مثال پارچه های کتانی کازرون چنان شهرت داشت که تا مناطق دور دست جهان اسلام گاه تا ده دست خرید و فروش می شد بدون آنکه بسته های آن را باز کنند و تنها مهر و نشان کارگاه های کازرون کافی بود. همچنین گفته اند در شهر کوچک تون در قرن پنجم چهارصد کارگاه زیلوبافی وجود داشت.
بازارهای شهرهای بزرگ در این دوره بسیار توسعه یافتند. ناصرخسرو در هنگام سفر به اصفهان در قرن پنجم گفته است که در بخشی از بازار اصفهان، دویست طرف برای تبدیل پول یا پرداخت برات حضور داشتند و در بصره نیز صرافان نقش مهمی در اقتصاد شهر ایفا می کردند.
هرچند که یورش، غارت و ویرانگری های مغولان در قرن هفتم هجری، بسیاری از بازارها را به خرابی کشاند اما در اواخر این دوره و عهد غازان خان و الجایتو و وزیران با کفایت آنها نظیر خواجه رشید الدین فضل الله، بازارهایی در شهرهای مهم این دوره ساخته شد. ساخت بازارها در دوره صفوی فزونی گرفت و تا اواخر دوران قاجار ادامه یافت.
p مجموعه تاریخی بازار شیراز
مجموعه بازارهای شهرهای اسلامی علاوه بر کارکردهای اقتصادی و تجاری، در زمینه های مختلف اجتماعی، مذهبی و سیاسی نقش غیر قابل انکاری داشته و به همراه مساجد جامع، بخش مهم و مرکزی بافت شهرهای قدیم را به وجود می آورده است.
بازارها در شهرهای قدیم معمولا در ارتباط با راههای ارتباطی و دروازه اصلی شهر، مسجد جامع و میدان اصلی شهر شکل گرفته و به تدریج گسترش می یافت. با گسترش بازار نیازهای جدیدی به وجود می آمد که منجر به پیدایش فضاها و بناهای وابسته ای در مجموعه بازار می گردید، از جمله خان، تیمچه، خانبارها، ضرابخانه، کارگاه های تولیدی و خدماتی و بناهای عمومی شامل مسجد، حسینیه، آب انبار، حمام و قهوه خانه .

عناصر و فضاهای بازار
راسته اصلی

بازارهای اصلی غالبا یه شکل خطی و در امتداد مهمترین راه و معبر شهری شکل می گرفته است. به همین سبب مهمترین بخش و عنصر اصلی یک بازار، راسته اصلی آن است. یک راسته بازار در ساده ترین شکل با دکانهای واقع در دو سوی آن شکل می گرفت. بسیاری از بازارها به تدریج ساخته می شدند و توسعه می یافتند و به همین دلیل امتداد راسته این بازارها به پیروی از صورت معابر غیرمستقیم و به شکل ارگانیک بوده است. شمار اندکی از بازارها که توسط حاکم یا افراد خیرخواه ساخته می شد، مستقیم و طراحی شده بود. در امتداد یک راسته اصلی اصناف گوناگونی مستقر می شدند. به این ترتیب که هر صنف در بخشی از راسته اصلی جای می گرفت. در بعضی از شهرهای بزرگ دو یا چند راسته اصلی به صورت موازی یا متقاطع پدید می آمد.
راسته فرعی (رسته)
بازارهای شهرهای بسیار کوچک تنها از یک راسته اصلی تشکیل می شد اما در شهرهای متوسط و بزرگ افزون بر راسته اصلی، تعدادی راسته فرعی به صورت موازی یا عمود بر راسته اصلی پدید می آمد که حاصل توسعه بازار در معابر فرعی بوده است. شمار معابر فرعی در هر بازار به رونق و توسعه فعالیت های اقتصادی در آن شهر بستگی داشت. اغلب موارد راسته های فرعی هرکدام به یکی از اصناف یا پیشه وران اختصاص می یافت و کالای خاصی در آن عرضه می شد.
دالان
دالان یک فضای ارتباطی است که غالبا در فضاهای معماری به شکل خطی نقش رابط بین فضای بیرونی یا فضای درونی ساختمان یا تنها بین فضاهای درونی بنا را دارد. دالان در بازارهای بزرگ نیز یک فضای ارتباطی است و غالبا به صورت کوچه یا راسته ای کوچک و فرعی است که از یک سو به راسته ای دیگر و از سوی دیگر به یک کاروانسرا مربوط است و به طور معمول در دو سوی آن تعدادی حجره و دکان وجود دارد. در بازار تهران شمار زیادی دالان وجود دارد.
p نمای 3 بعدی سرای حاج کریم - اصفهان
سرا یا خان
همان تجارت خانه بوده است. نمونه جنس از آنجا تحویل گرفته شده و در جاهای مختلف پخش می شده است. از سراهای بزرگ و مشهور می توان به سرای گنجعلی خان کرمان و سرای وزیر قزوین اشاره کرد.
خانبار یا کالنبار
محل انبار و کار روی جنس بوده است. جنسی که به وسیله چهارپایان حمل می شده، نمی بایست وارد بازار شود لذا اجناس از راهی موازی به نام پس کوچه در خانبارها خالی می شده است. خانبارها محوطه های بزرگی در پشت سراها بوده و در آنجا چند کارگاه دستی کوچک و انبار قرار داشته است.
قیصریه
به معنی سرای دراز است و صنعتگران و پیشه وران ظریف کار مانند زرگران ، گوهریان، سوزن دوزان و بزازان در آنجا به کار می پرداختند. قیصریه ها در داشته و محیط خلوت آن اجازه می داده است که کارهای هنری در آن انجام گیرد. قیصریه قزوین، قیصریه ابراهیم خان در کرمان، بازارچه بلند در اصفهان، قیصریه اصفهان و قیصریه وکیل شیراز از زیباترین قیصریه ها هستند.
چهارسو
محل تقاطع دو راسته اصلی و مهم بازار را چهارسو می نامند. در بعضی از موارد در محل برخورد دو راسته طراحی شده بازار غالبا فضایی طراحی شده به صورت چهارسو می ساختند که به سبب موقعیت ارتباطی آن، ارزشمند به شمار می آمد. چهارسوی بزرگ بازار اصفهان و چهارسوی بازارهای لار، تهران، کرمان و بخارا از نمونه های خوب باقی مانده به شمار می آیند. در برخی از دوره های تاریخی به پیروی از واژه عربی سوق به معنی بازار، به جای چهارسو از واژه چهارسوق استفاده می کردند.
p مجموعه تاریخی بازار کرمان
میدان
در کنار یا امتداد بعضی از بازارهای مهم در شهرهای بزرگ یک میدان شهری یا ناحیه ای وجود داشت، زیرا بازار مهمترین راه و معبر شهر بود و در بیشتر موارد با یک میدان شهری مرتبط بود. بازار بزرگ اصفهان با دو میدان سبزه میدان(میدان کهنه) و میدان نقش جهان مرتبط است. در کنار قسمتی از بازار کرمان، میدان گنجعلی خان قرار دارد. سبزه میدان در کنار بخشی از بازار تهران بود و هنوز قسمتی از فضای آن باقی است. میدان خان یزد نیز از این نوع میدانها به شمار می آید.
جلوخان
جلوخان به عنوان یک فضای شهری عبارت از فضایی ارتباطی به شکل یک میدانچه است که از چهار یا سه طرف محصور و دارای فضای ساخته شده است و به عنوان یک فضای ورودی، مکث و تجمع مورد استفاده قرار می گرفت. جلوخان اصلی مسجد امام در بازار تهران و جلوخانهای مسجد النبی در بازار قزوین که تا حدی تغییر یافته اند و جلوخان سردر قیصریه در بازار اصفهان از نمونه های باقی مانده به شمار می آیند.
حجره
دکان یا حجره ساده ترین و کوچک ترین عنصر فضای بازار است. شماری از دکانها یا حجره ها وقتی به صورت خطی در دو سوی معبری قرار گیرند، یک راسته بازار را پدید می آورند. مساحت حجره ها بسیار متفاوت و به طور متوسط از ده تا بیست و پنج متر مربع بوده است. حجره های واقع در طبقه همکف و هم تراز با سطح معبر به طور معمول نقش یک مغازه یا دکان را داشت که کالاهایی در آن عرضه می شد، در حالی که حجره های واقع در طبقه فوقانی بازارهای دو طبقه بیشتر به عنوان دفترکار و فضای اداری یک تجارتخانه مورد بهره برداری قرار می گرفت. بعضی از حجره های واقع در طبقه فوقانی بازارها نیز به عنوان کارگاه استفاده می شد.
بعضی از حجره های بازار کمی(حدود هفتاد و پنج سانتیمتر) از سطح معبر بالاتر بودند. در این حالت در برخی موارد در زیر هر حجره یک انبار می ساختند. حجره های بعضی از پیشه ورانی که کالاهایی را تولید و سپس عرضه می کردند، نقش یک کارگاه را نیز داشت و اغلب در این حالت کف این حجره ها هم تراز سطح معبر یا اندکی پایین تر بود. بسیاری از آهنگریها، مسگریها و نجاریها چنین وضعی داشتند. بعضی از حجره ها افزون بر فضای اصلی، بخشی به صورت صندوقخانه داشتند. صندوقخانه فضایی واقع در انتهای حجره بود که با دیواری جداکننده از فضای اصلی حجره متمایز می شد.

تیمچه
تیمچه از دیگر بخشهای جالب توجه بازارهای قدیمی بود که ظاهرا در مراحل متأخرتری نسبت به دیگر بخشها به وجود آمده و معماری آن نیز نسبت به دیگر بخشها تکامل بیشتری دارد. تیمچه فضاهای گسترده و سرپوشیده ای عمدتا با طرح هشت ضلعی است که در دو و گاه سه طبقه ساخته شده و گرداگرد صحن مرکزی آن حجره ها و دکانهایی قرار گرفته است. فضای مرکزی و وسیع تیمچه با طاق و گنبدهای مسقف شده و با کاربندی و مقرنسهای زیبا مزین می شده است. تیمچه بزرگ قم و تیمچه امینی کاشان درست در عصر انحطاط معماری ایران به صورت یک شاهکار نغز و هنرمندانه خودنمایی کرده اند.
بازار بروجرد: بازار بزرگ بروجرد از مراکز قدیمی این شهر است که نبض اقتصادی منطقه را در دست دارد. همسان با دیگر شهرهای قدیمی ایران، بروجرد نیز از دیرباز دارای بازارهای مختلف و فعالی بوده است که نه تنها جنبه اقتصادی داشته اند که بعنوان مهمترین مرکز فعالیت های اجتماعی شهر نیز شناخته می شده اند. ساختار فعلی بازار بزرگ بروجرد در دوران قاجار طراحی شده است که همراه با مسجد سلطانی (امام خمینی) از دیدنی های جالب مرکز شهر بروجرد به حساب می آید. بازار بروجرد بطور کلی شامل سه دسته از بخش های مختلف است: راسته بازارها، کاروانسراها و مراکز جانبی.
راسته بازارها: بخش عمده بازار بروجرد را راسته های مختلفی تشکیل می دهند که هر یک اختصاص به شغل و حرفه خاصی دارند. معمولا هر صنف دارای سازماندهی خاص خود بوده و هستند که نوعی هماهنگی در تعیین نرخها و کیفیت خدمات را موجب می شود. بزرگترین راسته بازار بروجرد، به راسا مشهور است که ساده شده راستا و راسته است و بعضا به اسم بازار بزرگ یا راسته بازار هم شهرت یافته است. به دلیل بزرگی این بازار مشاغل مختلفی در آن به چشم می خورد که بیشتر مشتمل بر گیوه دوزی، کفش فروشی و کفاشی، جوراب بافی (ساخت رویه ی گیوه های قدیمی)، عمده فروشی مواد غذایی و مایحتاج خانه و نیز پشم فروشی است. از دیگر راسته بازارهای مهم می توان به بازار مسگرها اشاره کرد که تا گذشته ای نه چندان دور از رونق بسیاری برخوردار بود ولی امروزه بیشتر به مرکز توزیع ظروف آلومینیومی و استیل ساخت کارخانجات مختلف تبدیل شده است. یهودیان راسته بازار نسبتا بزرگی دارند و بیشتر به عمده فروشی و یا پارچه فروشی مشغولند. از دیگر راسته های بازار بروجرد می توان به اینها اشاره کرد:
بازار حلبی سازها
بازار چلنگرها
بازار بوریاباف ها
بازار کله پزها
بازار زرگرها
بازار نجارها
بازار بزازها
بازار لحاف دوزها
بازار یخدان سازها
بازار دباغ ها




عناصر و فضاهای بازار
راسته اصلی

بازارهای اصلی غالبا یه شکل خطی و در امتداد مهمترین راه و معبر شهری شکل می گرفته است. به همین سبب مهمترین بخش و عنصر اصلی یک بازار، راسته اصلی آن است. یک راسته بازار در ساده ترین شکل با دکانهای واقع در دو سوی آن شکل می گرفت. بسیاری از بازارها به تدریج ساخته می شدند و توسعه می یافتند و به همین دلیل امتداد راسته این بازارها به پیروی از صورت معابر غیرمستقیم و به شکل ارگانیک بوده است. شمار اندکی از بازارها که توسط حاکم یا افراد خیرخواه ساخته می شد، مستقیم و طراحی شده بود. در امتداد یک راسته اصلی اصناف گوناگونی مستقر می شدند. به این ترتیب که هر صنف در بخشی از راسته اصلی جای می گرفت. در بعضی از شهرهای بزرگ دو یا چند راسته اصلی به صورت موازی یا متقاطع پدید می آمد.
راسته فرعی (رسته)
بازارهای شهرهای بسیار کوچک تنها از یک راسته اصلی تشکیل می شد اما در شهرهای متوسط و بزرگ افزون بر راسته اصلی، تعدادی راسته فرعی به صورت موازی یا عمود بر راسته اصلی پدید می آمد که حاصل توسعه بازار در معابر فرعی بوده است. شمار معابر فرعی در هر بازار به رونق و توسعه فعالیت های اقتصادی در آن شهر بستگی داشت. اغلب موارد راسته های فرعی هرکدام به یکی از اصناف یا پیشه وران اختصاص می یافت و کالای خاصی در آن عرضه می شد.
دالان
دالان یک فضای ارتباطی است که غالبا در فضاهای معماری به شکل خطی نقش رابط بین فضای بیرونی یا فضای درونی ساختمان یا تنها بین فضاهای درونی بنا را دارد. دالان در بازارهای بزرگ نیز یک فضای ارتباطی است و غالبا به صورت کوچه یا راسته ای کوچک و فرعی است که از یک سو به راسته ای دیگر و از سوی دیگر به یک کاروانسرا مربوط است و به طور معمول در دو سوی آن تعدادی حجره و دکان وجود دارد. در بازار تهران شمار زیادی دالان وجود دارد.
p نمای 3 بعدی سرای حاج کریم - اصفهان
سرا یا خان
همان تجارت خانه بوده است. نمونه جنس از آنجا تحویل گرفته شده و در جاهای مختلف پخش می شده است. از سراهای بزرگ و مشهور می توان به سرای گنجعلی خان کرمان و سرای وزیر قزوین اشاره کرد.
خانبار یا کالنبار
محل انبار و کار روی جنس بوده است. جنسی که به وسیله چهارپایان حمل می شده، نمی بایست وارد بازار شود لذا اجناس از راهی موازی به نام پس کوچه در خانبارها خالی می شده است. خانبارها محوطه های بزرگی در پشت سراها بوده و در آنجا چند کارگاه دستی کوچک و انبار قرار داشته است.
قیصریه
به معنی سرای دراز است و صنعتگران و پیشه وران ظریف کار مانند زرگران ، گوهریان، سوزن دوزان و بزازان در آنجا به کار می پرداختند. قیصریه ها در داشته و محیط خلوت آن اجازه می داده است که کارهای هنری در آن انجام گیرد. قیصریه قزوین، قیصریه ابراهیم خان در کرمان، بازارچه بلند در اصفهان، قیصریه اصفهان و قیصریه وکیل شیراز از زیباترین قیصریه ها هستند.
چهارسو
محل تقاطع دو راسته اصلی و مهم بازار را چهارسو می نامند. در بعضی از موارد در محل برخورد دو راسته طراحی شده بازار غالبا فضایی طراحی شده به صورت چهارسو می ساختند که به سبب موقعیت ارتباطی آن، ارزشمند به شمار می آمد. چهارسوی بزرگ بازار اصفهان و چهارسوی بازارهای لار، تهران، کرمان و بخارا از نمونه های خوب باقی مانده به شمار می آیند. در برخی از دوره های تاریخی به پیروی از واژه عربی سوق به معنی بازار، به جای چهارسو از واژه چهارسوق استفاده می کردند.
p مجموعه تاریخی بازار کرمان
میدان
در کنار یا امتداد بعضی از بازارهای مهم در شهرهای بزرگ یک میدان شهری یا ناحیه ای وجود داشت، زیرا بازار مهمترین راه و معبر شهر بود و در بیشتر موارد با یک میدان شهری مرتبط بود. بازار بزرگ اصفهان با دو میدان سبزه میدان(میدان کهنه) و میدان نقش جهان مرتبط است. در کنار قسمتی از بازار کرمان، میدان گنجعلی خان قرار دارد. سبزه میدان در کنار بخشی از بازار تهران بود و هنوز قسمتی از فضای آن باقی است. میدان خان یزد نیز از این نوع میدانها به شمار می آید.
جلوخان
جلوخان به عنوان یک فضای شهری عبارت از فضایی ارتباطی به شکل یک میدانچه است که از چهار یا سه طرف محصور و دارای فضای ساخته شده است و به عنوان یک فضای ورودی، مکث و تجمع مورد استفاده قرار می گرفت. جلوخان اصلی مسجد امام در بازار تهران و جلوخانهای مسجد النبی در بازار قزوین که تا حدی تغییر یافته اند و جلوخان سردر قیصریه در بازار اصفهان از نمونه های باقی مانده به شمار می آیند.
حجره
دکان یا حجره ساده ترین و کوچک ترین عنصر فضای بازار است. شماری از دکانها یا حجره ها وقتی به صورت خطی در دو سوی معبری قرار گیرند، یک راسته بازار را پدید می آورند. مساحت حجره ها بسیار متفاوت و به طور متوسط از ده تا بیست و پنج متر مربع بوده است. حجره های واقع در طبقه همکف و هم تراز با سطح معبر به طور معمول نقش یک مغازه یا دکان را داشت که کالاهایی در آن عرضه می شد، در حالی که حجره های واقع در طبقه فوقانی بازارهای دو طبقه بیشتر به عنوان دفترکار و فضای اداری یک تجارتخانه مورد بهره برداری قرار می گرفت. بعضی از حجره های واقع در طبقه فوقانی بازارها نیز به عنوان کارگاه استفاده می شد.
بعضی از حجره های بازار کمی(حدود هفتاد و پنج سانتیمتر) از سطح معبر بالاتر بودند. در این حالت در برخی موارد در زیر هر حجره یک انبار می ساختند. حجره های بعضی از پیشه ورانی که کالاهایی را تولید و سپس عرضه می کردند، نقش یک کارگاه را نیز داشت و اغلب در این حالت کف این حجره ها هم تراز سطح معبر یا اندکی پایین تر بود. بسیاری از آهنگریها، مسگریها و نجاریها چنین وضعی داشتند. بعضی از حجره ها افزون بر فضای اصلی، بخشی به صورت صندوقخانه داشتند. صندوقخانه فضایی واقع در انتهای حجره بود که با دیواری جداکننده از فضای اصلی حجره متمایز می شد.


:gol:تیمچه
تیمچه از دیگر بخشهای جالب توجه بازارهای قدیمی بود که ظاهرا در مراحل متأخرتری نسبت به دیگر بخشها به وجود آمده و معماری آن نیز نسبت به دیگر بخشها تکامل بیشتری دارد. تیمچه فضاهای گسترده و سرپوشیده ای عمدتا با طرح هشت ضلعی است که در دو و گاه سه طبقه ساخته شده و گرداگرد صحن مرکزی آن حجره ها و دکانهایی قرار گرفته است. فضای مرکزی و وسیع تیمچه با طاق و گنبدهای مسقف شده و با کاربندی و مقرنسهای زیبا مزین می شده است. تیمچه بزرگ قم و تیمچه امینی کاشان درست در عصر انحطاط معماری ایران به صورت یک شاهکار نغز و هنرمندانه خودنمایی کرده اند.

بازار بروجرد: بازار بزرگ بروجرد از مراکز قدیمی این شهر است که نبض اقتصادی منطقه را در دست دارد. همسان با دیگر شهرهای قدیمی ایران، بروجرد نیز از دیرباز دارای بازارهای مختلف و فعالی بوده است که نه تنها جنبه اقتصادی داشته اند که بعنوان مهمترین مرکز فعالیت های اجتماعی شهر نیز شناخته می شده اند. ساختار فعلی بازار بزرگ بروجرد در دوران قاجار طراحی شده است که همراه با مسجد سلطانی (امام خمینی) از دیدنی های جالب مرکز شهر بروجرد به حساب می آید. بازار بروجرد بطور کلی شامل سه دسته از بخش های مختلف است: راسته بازارها، کاروانسراها و مراکز جانبی.
راسته بازارها: بخش عمده بازار بروجرد را راسته های مختلفی تشکیل می دهند که هر یک اختصاص به شغل و حرفه خاصی دارند. معمولا هر صنف دارای سازماندهی خاص خود بوده و هستند که نوعی هماهنگی در تعیین نرخها و کیفیت خدمات را موجب می شود. بزرگترین راسته بازار بروجرد، به راسا مشهور است که ساده شده راستا و راسته است و بعضا به اسم بازار بزرگ یا راسته بازار هم شهرت یافته است. به دلیل بزرگی این بازار مشاغل مختلفی در آن به چشم می خورد که بیشتر مشتمل بر گیوه دوزی، کفش فروشی و کفاشی، جوراب بافی (ساخت رویه ی گیوه های قدیمی)، عمده فروشی مواد غذایی و مایحتاج خانه و نیز پشم فروشی است. از دیگر راسته بازارهای مهم می توان به بازار مسگرها اشاره کرد که تا گذشته ای نه چندان دور از رونق بسیاری برخوردار بود ولی امروزه بیشتر به مرکز توزیع ظروف آلومینیومی و استیل ساخت کارخانجات مختلف تبدیل شده است. یهودیان راسته بازار نسبتا بزرگی دارند و بیشتر به عمده فروشی و یا پارچه فروشی مشغولند. از دیگر راسته های بازار بروجرد می توان به اینها اشاره کرد:
بازار حلبی سازها
بازار چلنگرها
بازار بوریاباف ها
بازار کله پزها
بازار زرگرها
بازار نجارها
بازار بزازها
بازار لحاف دوزها
بازار یخدان سازها
بازار دباغ ها
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

JMSBeta

کاربر بیش فعال
کاربر ممتاز
بازارهای ایرانی

بازارهای ایرانی

واژه بازار بسیار کهن است و به معنی محل خرید و فروش و عرضه کالاست. بازار در فارسی میانه به صورت "وازار" و با ترکیب هایی مانند وازارگ (بازاری) و وازارگان (بازرگان) به کار می رفته؛ ...



واژه بازار بسیار کهن است و به معنی محل خرید و فروش و عرضه کالاست. بازار در فارسی میانه به صورت "وازار" و با ترکیب هایی مانند وازارگ (بازاری) و وازارگان (بازرگان) به کار می رفته؛ ...
این واژه ایرانی به زبان برخی از سرزمین هایی که با ایران تبادلات بازرگانی داشتند، مانند سرزمین های عربی، ترکی، عثمانی و برخی از کشورهای اروپایی، راه یافته است.
در زبان فارسی بازار به عنوان اسم مکان به معنی محل خرید و فروش کالاست و با وجود آنکه این واژه امروزه بیشتر درباره بازارهای دائمی، اصلی و قدیمی شهرهای کهن و تاریخی به کار می رود، در گذشته گاه به صورت ساده و گاه با پیشوند یا پسوندهایی به معنی مکان خرید و فروش به طور مطلق بوده است. واژه بازار در ادبیات فارسی مفهومی وسیع و گسترده دارد و به معنی محل شلوغ و پرازدحام، اعتبار و اهمیت اشخاص و غیره به کار می رفته است.
● عناصر و فضاهای شهری و ارتباطی
▪ راسته اصلی
از آن جا که بازارهای اصلی ایران غالبا به شکل خطی و در امتداد مهمترین معبر شهری شکل می گرفته است، مهم ترین بخش و عنصر اصلی یک بازار، راسته اصلی آن است. یک راسته بازار در ساده ترین شکل با دکان های واقع در دو سوی آن شکل می گرفت.
در امتداد یک راسته اصلی، اصناف گوناگونی مستقر می شدند، به این ترتیب که هر صنف در بخشی از راسته اصلی جا می گرفت. در بعضی از شهرهای بزرگ دو یا چند راسته اصلی به صورت موازی یا متقاطع پدید می آمد.
▪ راسته فرعی
بازارهای شهر های بسیار کوچک تنها یک راسته اصلی داشت، اما در شهرهای متوسط و بزرگ، علاوه بر راسته اصلی، تعدادی راسته فرعی به صورت موازی یا عمود بر راسته اصلی پدید می آمد.
▪ دالان
دالان یک فضای ارتباطی است که غالبا در فضاهای معماری و به شکل خطی نقش رابط بین فضای بیرونی با فضای درونی ساختمان، یا تنها بین فضاهای درونی بنا را دارد. در بازارهای بزرگ نیز، دالان یک فضای ارتباطی است و غالبا به صورت کوچه یا راسته ای کوچک و فرعی است که از یک سو به راسته ای دیگر و از سوی دیگر به یک کاروانسرا مربوط است و معمولا در دو سوی آن تعدادی حجره و دکان وجود دارد. در بازار تهران شمار زیادی دالان وجود دارد.
▪ بازار سمنان چهارسو
محل تقاطع دو راسته اصلی و مهم بازار را چهارسو می نامند. در بعضی از موارد در محل برخورد دو راسته طراحی شده بازار، غالبا فضایی به صورت چهارسو می ساختند که به سبب موقعیت ارتباطی آن ارزشمند به شمار می آمد. چهار سوی بازار اصفهان، بازار لار، بازار تهران، بازار کرمان و چهارسوی بازار بخارا از نمونه های خوب باقیمانده، به شمار می آیند. در برخی از دوره های تاریخی به پیروی از واژه عربی "سوق" به معنی بازار، به جای چهارسو از واژه "چهارسوق" استفاده می کردند.
▪ میدان
در کنار یا امتداد بعضی از بازارهای مهم در شهرهای بزرگ، یک میدان شهری یا ناحیه ای وجود داشت، زیرا بازار مهمترین معبر شهر بود و در بیشتر موارد با یک میدان شهری مرتبط بود. بازار بزرگ اصفهان با دو میدان: سبزه میدان (میدان کهنه) و میدان امام (نقش جهان) مرتبط است. در کنار قسمتی از بازار کرمان، میدان گنجعلی خان قرار دارد. سبزه میدان در کنار بخشی از بازار تهران بوده و هنوز هم قسمتی از فضای آن باقی مانده است. گاه در امتداد بازار یک یا چند میدانچه وجود داشت که در مواردی در قرن های اخیر بعضی از این نوع میدانچه ها را تکیه یا حسینیه نیز می نامیدند. نمونه هایی از آن را هنوز در بازار سمنان و بازار تجریش تهران می توان دید.
▪ جلوخان
جلوخان به عنوان یک فضای شهری، عبارت از فضایی ارتباطی به شکل یک میدانچه است که از چهار یا سه طرف محصور و دارای فضای ساخته شده ای است که به عنوان یک فضای ورودی، مکث و تجمع مورد استفاده قرار می گرفت.
● عناصر و فضاهای معماری بازار
حجره پارچه فورشی - مغازه یا همان دکان پارچه فروشی حجره (دکان) حجره یا دکان را می توان ساده ترین و کوچکترین، اما مهمترین عنصر و فضای بازار دانست. مساحت حجره ها بسیار متفاوت و به طور متوسط از ده تا بیست و پنج متر مربع بوده است. حجره های واقع در طبقه همکف و هم تراز با سطح معبر به طور معمول نقش یک مغازه یا دکان را داشت، که کالاهایی در آن عرضه می شد، در حالی که حجره های واقع در طبقه فوقانی بازارهای دو طبقه بیشتر به عنوان دفتر کار و فضای اداری یک تجارتخانه مورد بهره برداری قرار می گرفت. بعضی از حجره های واقع در طبقه فوقانی بازارها نیز به عنوان کارگاه استفاده می شد.
بعضی از حجره های بازار کمی (در حدود پنجاه تا هفتاد سانتی متر) از سطح معبر بالاتر بودند، در این حالت در برخی موارد در زیر هر حجره یک انبار می ساختند. بعضی از حجره ها افزون بر فضای اصلی، بخشی به صورت صندوقخانه داشتند. صندوقخانه فضایی واقع در انتهای حجره بود که با دیواری جدا کننده از فضای اصلی حجره متمایز می شد.
حجره نام عمومی فضای شکل دهنده به کاروانسراها هم هست. حجره های کاروانسراها نیز گاه در دو طبقه ساخته می شدند که حجره های طبقه همکف بیشتر جنبه تجاری یا کارگاهی و حجره های طبقه فوقانی اغلب جنبه دفتری و اداری و گاه کارگاهی داشت.
● کاروانسرا (سرا)
کاروانسراها را می توان مهمترین فضای معماری طراحی شده در بازارها و تقریبا همانند پاساژهای امروزی دانست. احتمالا یکی ازعلل پیدایش کاروانسراها، محدود بودن طول راسته های بازار بوده، همانگونه که امروزه اگر یک خیابان تجاری بسیار پر رونق شود به گونه ای که تمام دکان های واقع در امتداد آن، پاسخ گوی نیاز موجود به فضاهای تجاری نباشد، به تدریج پاساژهایی در پشت دکان ها ساخته می شود و تنها ورودی آن ها را در خیابان قرار می دهند و به این ترتیب به ظرفیت فضاهای تجاری یک خیابان افزوده می شود. در گذشته هم اگر بازار اصلی یک شهر توسعه می یافت، تعدادی کاروانسرا در پشت راسته اصلی و گاه در کنار راسته های فرعی ساخته می شد.
از ابتدای قرن حاضر به تدریج در بازارها به جای واژه "کاروانسرا"، واژه "سرا" را به کار می برند. پس از این که نقش کاروان ها در حمل و نقل ضعیف شد و از کالسکه، درشکه و سپس وسایل نقلیه موتوری استفاده شد، پیشوند "کاروان" از کلمه کاروانسرا حذف شد، و به کاروانسرای شهری، سرا گفته شد. واژه سرا در گذشته به معنی خانه بوده است. کاروانسراها فضاهایی درون گرا و دارای یک حیاط مرکزی بودند که حجره هایی در چهار سمت آن در یک یا دو طبقه ساخته می شد.
▪ تیمچه
واژه "تیم" به معنی کاروانسرا بوده است، چنان که ناصرخسرو در سفرنامه خود از این واژه استفاده کرده است و تیمچه به معنی تیم کوچک یا کاروانسرای کوچک بوده است. اما در دوره معاصر به کاروانسراها یا سراهای کوچک و سرپوشیده، تیمچه می گویند، مانند تیمچه امین الدوله در کاشان. این خصوصیت کالبدی تیمچه ها، یعنی سرپوشیده بودن آنها، فضای مناسبی برای عرضه کالاهای گرانبها مانند فرش، دور از آسیب باد و باران و آفتاب پدید می آورد. به همین سبب فضای تیمچه ها، غالبا نسبت به کاروانسراها از لحاظ اقتصادی گران تر بوده و برای عرضه اجناس ارزان قیمت استفاده نمی شده است.
در دوره قاجاریه طرح های متنوعی از ترکیب تیمچه و کاروانسرا پدید آمد، سراچه و تیمچه امیر در تبریز و سرا و تیمچه حاج رضا در قزوین از نمونه های این نوع بناها هستند. v قیصیریه لار - لارستان قیصریه
واژه قیصریه از کلمه لاتینی "کایسارئا" به معنی بازار شاهی مشتق شده است. در بعضی از منابع اشاره شده که واژه قیصریه با کلمه "قیصر" یا "سزار" مربوط بوده است. در ایران به فضایی قیصریه گفته می شد که از لحاظ خصوصیات معماری به یک راسته فرعی، دالان یا تیمچه و در موارد معدودی به یک سرا شبیه بود، اما از لحاظ کارکردی غالبا به عرضه کالاهای لوکس و گرانبها، به ویژه انواع منسوجات عالی اختصاص داشت، به همین سبب فضای قیصریه ها یک یا چند در ورودی داشت، که در هنگام شب آن را می بستند. در اصفهان نمونه هایی از این نوع قیصریه ها وجود داشت.
در بعضی از بازارهای عثمانی در شهرهای تاریخی ترکیه امروز، و نیز در سوریه و الجزایر، فضایی به نام "بدستان" وجود داشت که برخی محققان اظهار داشتند که نام آن از واژه بده بستان فارسی گرفته شده است. کارکرد بدستان کاملا مشابه کارکرد قیصریه بود و به عرضه کالاهای گرانبها و به خصوص منسوجات نفیس اختصاص داشت.

irandeserts
گیگاپارس
 

سـعید

مدیر بازنشسته
بازار قیصریه

بازار قیصریه

بازار

راستهٔ بازار قیصریه ورودی بازار قدیمی اصفهان در شمال میدان نقش جهان است که در دوران صفویان ساخته شده است.
علاوه بر بازار قیصریه و بازارهای منشعب از آن بازارهای دیگری هم در اصفهان وجود داشته‌اند که معروف‌ترین آنها «بازار شاهی» یا «بازارچه بلند» است که در سال ۱۱۱۸ هجری برابر با ۱۷۰۶ میلادی به همراه «مدرسه و سرای فتحیه» در زمان شاه سلطان حسین آخرین حکمران صفویه ساخته شد.




منبع آرمانشهر
 
بازارایرانی

بازارایرانی

http://2.bp.blogspot.com/_UA1wSsSolm4/Rsiz9lpNAuI/AAAAAAAABOU/yMLuRTisiNM/s1600-h/B.bmp
ابنیه تجاری با ظهور اسلام در ایران و سپری شدن قرون اولیه ، امور بازرگانی دوباره در ایران گسترش یافت بازارها به عنوان یکی از ارکان اساسی شهرها در مراکز و مسیرهای اصلی شهرها در تمام نقاط مملکت بسط یافتند. این بازارها پایه و الگویی برای بازارهای بعدی شدند. در بسیاری از بازارهای کنونی هنوز ستونها و جرز های دیوار مربوط به قرون اولیه اسلام به چشم می خورد. مسیر بازارمعمولاً از دروازه اصلی شهر شروع شده و به مرکز شهر ختم میشود و گاهی هم ادامه بازار به دروازه دیگر شهر می رسد. بازارها اکثراً در مجاور ارگ حکومتی ، مسجد جامع و میدان اصلی شهر قرار دارند. این موضوع در مورد تقریباً تمامی بازارهای ایران صادق است. در شهرهایی که اماکن مذهبی، بقاع متبرکه و مقبره ائمه وجود دارد، بازارها معمولاً در اطراف و تا مقابل در ورودی آنها ساخته می شده. نمونه ان در ایران در شهرهای ری، مشهد و قم و همچنین در شهرهای مذهبی عراق و عربستان دیده می شود. لذا محوطه بازار در موقعیت بسیار مهم و ممتازی قرار گرفته است و نبض اقتصادی شهر را در اختیار دارد و همچنین در ارتباط تنگاتنگ با امور سیاسی و فرهنگی و اجتماعی شهر می باشد. این مطلب کماکان تا اوایل صده اخیر صادق بوده است. بازار دارای ساختمانهای جنبی بسیاری مانند سراها، تیمچه ها، مساجد،مدارس، آب انبارها، حمام ها و غیره است. گاهی دارلحکومه در خود بازار بوده مانند سرای گنجعلی خان در کرمان. در بعضی موارد ادارات و تأسیسات دیوانی نیز در بازار یا در نزدیکی آن قرار داشته مانند بازار تهران، اصفهان و شیراز و همچنین ساختمانهای دولتی و آموزشی مانند ضرابخانه(محل ضرب سکه)،غورخانه( محل ساختن اسلحه)و حتی کتابخانه و موزه در مجموعه بازار و یا در مجاور آن واقع بوده است( نمونه های این موارد را می توان در بازار تهران مشاهده کرد) در راسته های بازار که حجره ها(مغازه ها) در دو طرف آن قرار دارند معمولاً خرده فروشان هستند که کالا را در معرض دید مشتری قرار می دهند و در مقیاس خرد فروش دارند. در سراها(خان)، تیم ها و تیمچه ها محل استقرار بنکداران و تجار عمده می باشد. بنکدار عمده فروش است و جنس را در مقیاس زیاد از تولید کننده و یا از تجار عمده در سایر شهرها می خردد به خرده فروشان در سطح بازار و شهر می فروشد، لذا لزومی ندارد که حجره وی در معرض دید رهگذران باشد. تجار عمده که تجارت بین شهری و یا حتی بین المللی دارند، فقط با بنکداران طرف می باشند. تجار عمده که تجارت بین شهری و یا حتی بین المللی دارند، فقط با بنکداران طرف می باشند. به مرور زمان و با گسترش بازار، راسته های مختلف آن جنبه تخصصی پیدا کرد و هر راسته ای یا قسمتی از بازار عمدتاً مختص کسب و کار یک صنف به خصوص گردید. تجمع هر یک از اصناف در یک راسته یا چهارسو مزیتهای بسیاری دارد. اول آنکه اعضائ اصناف یک حرفه از قیمتها، نوع جنس و کیفیت آن به راحتی و با سرعت با خبر می شوند. همچنین خریداران کالا نیز می توانند با مراجعه به یک قسمت بازار، امکان تهیه نیازمندیهای خود مطابق با سلیقه و با قیمت متناسب با بودجه خود بخرند. مسئله سوم اینکه هر صنفی فضاهای جنبی و احتیاجات خاص خود را نیاز دارد که در مجاور مغازه های آن صنف باشد. به طور مثال آهن فروسها و فرش فروشان احتیاج به انبارهای بزرگ دارند. مسگرها و نجارها تولید صدای ریاد می کنند که برای سایر اصناف ایجاد مزاحمت می کند و یا زرگرها و صرافها احتیاج به امنیت نسبت به سایرین دارند. سراها، تیم ها و تیمچه ها نیز تخصصی بوده اند و هر کدام مرکز معامله یک نوع کالا بوده و تجار همان کالا درآن سرا، تیم و یا تیمچه حجره داشتند. دربازار به علت رفت و آمد زیاد و فعالیتهای متنوع ان، باعث اصطکاکهایی نیز می شده چناچه «ارنست هولستر» که در اواخر سال 1863 میلادی به اصفهان آمد و مدت قریب به بیست سال با خانواده خود در آنجا زندگی کرد می نویسد: « در شهر در اغلب میدانها و راههای پر عبور و مرور در مدخل مساجد و بازارها حوضچه های عمومی آب آشامیدنی که در تابستان با یخ خنک می شود وجود دارد. از این آب فقط مسلمانها می توانند استفاده کنند. وای بر کسی که مذهب دیگری داشته باشد و بر این آب دست بزند» انجام مراسم مذهبی نیز جزیی از فعالیتهای بازار بوده است. در ایام عزاداری حسینی هر صنفی برای خود دسته داشته و سعی می کرده که در مقابل دیگران مراسم بهتری را انجام دهد. همچنین آزین بندی راسته های بازار در عید نوروز و یا استقبال از حکام و علما نیز رسمی معمول در بازار بوده است. به جرأت می توان گفت که هیچ بنا یا مجموعه بنایی چه در ایران و به احتمال قریب به یقین در سایر ممالک، در طول دوره شهرنشینی نتوانسته است این گوناگونی و فراهم آوردن فعالیتهای مختلف شهری را در یک مکان جمع کند. در واقع بازار نبض شهر است، مکانی که در ارتباط مستقیم با تمامی ارگانهای فرهنگی، سیاسی و خدماتی شهر می باشد و تبلور کلیه فعالیتهای شهری در آن نمایش پیدا می کند. کدام بنای دیگر می تواند این همه خصوصیات را دارا باشد؟؟
منبع:بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران-دکتروحیدقبادیان
 

Faeze Ardeshiry

کاربر فعال تالار مهندسی معماری ,
کاربر ممتاز
تاریخچه ی بازار
از همان هنگام که انسان موفق به تولید محصول بیشتر ازنیاز خود گردید و به فکر مبادله آن با دیگر محصولات و تولیدات مورد نیاز خود افتاد،مراحل شکل گیری بازار آغاز شد؛ در میان صاحب نظران این وحدت فکری وجود دارد که دو عنصر مسجد جامع و بازار در ارتباط تنگاتنگ و بلافاصل در ارتباط با یکدیگر و مرکز شهر قرار داشته اند. اما از سوی دیگر باید توجه کرد که مسجد جامع پدیده ای مربوط به بعد از اسلامی شدن این قلمرو فرهنگی است اما بازار به لحاظ تاریخی و به منزله ی نهاد حساس شهری سابقه ای بسیار طولانی تر دارد و به احتمال قوی خاص ایران باستان است. در شهرهای اسلامی بازار محور اصلی و مرکز اقتصادی شهر بوده و انبارهای مهم, مراکز تولیدی, مراکز توزیع کالاهای گوناگون و مبادلات پولی در آن جای داشتند. بازار در تمدن ایران و جهانسابقه چند هزار ساله دارد. طبق مدارک تاریخی نیز بازار در بسیاری از شهرهای قبل از اسلام یکی از عناصر مهم شهری بوده است .
در نهایت پس از اسلام, گسترش شهرهای اسلامی و افزایش ارتباطات اجتماعی, ازدیاد راههای کاروانی, توسعه کاروانسراها و تبادلات اقتصادی موجب شکل گرفتن فضای بازرگانی و تولیدی موسوم به بازار شد. به این منظور ابتدا فضاهای بازی را در مجاورتروستاهای بزرگ به این کار اختصاص دادند که در فصولی از سال و به تدریج در روزهاییاز هفته، محل اجتماع، داد و ستد و مبادله منطقه می شد. سپس با گسترش جوامع ومبادلات، زمان، مکان، شکل و ساختار آن نیز دچار تغییرات و تحولات تکاملی گردید و بهتدریج از حالت موقت به دایمی و از وضعیت فاقد سرپناه و معماری به ساختارهای معماریمتشکل و دایمی تبدیل گردید.
در دوران اسلامی، شهرنشینی گسترش یافت و بسیاری ازشهرهای کوچک قدیمی توسعه یافتند و شماری شهر جدید در برخی نواحی کشور به ویژه درنواحی مرزی یا ارتباطی ساخته شد. در بعضی از شهرهای جدید مانند کوفه و بصره، فضاییباز برای بازار در نظر گرفتند که فروشندگان و کسبه، ابتدای روز به آنجا می رفتند وبساط خود را در هر جا که می یافتند پهن می کردند و تا هنگام شب می توانستند در آنجاباشند. به عبارت دیگر، فضایی به عنوان بازارگاه در نظر گرفته می شد که جای ثابتیبرای افراد وجود نداشت، اما به تدریج و پس از گسترش یافتن این شهرها، کم کم فضاهاییبه صورت دکان های ساخته شده در بازار بنا گردید و بازاری دائمی در بخشی از شهر شکلگرفت. بر پایه اطلاعات موجود در منابع تاریخی، از اواخر قرن اول هجری به بعد دربسیاری از شهرهای جدید و کمابیش همه شهرهای قدیمی، بازارهایی دائمی با فضاهای ساختهشده وجود داشت.
در این نوع بازارها، هر صنف در بخشی از راسته اصلی یا در یکی ازراسته های فرعی جای داشت و هر نوع کالا در محلی معین عرضه می شد. هنگامی که حجاج درسال 85 ه.ق شهر واسط را می ساخت، برای هر صنف در بازار راسته جـداگانه ای در نظـرگــرفت . البتـه پیشینه راستـه هایتخصصی در بازار و استقرار پیشه وران هرصنف در کنار یکدیگر چه در ایران و چه در عربستان، به پیش از اسلام می رسد.
بر پایهاطلاعات موجود در منابع تاریخی، از اواخر قرن اول هجری به بعد در بسیاری از شهرهایجدید و کمابیش همه شهرهای قدیمی، بازارهایی دائمی با فضاهای ساخته شده وجود داشت. بازارها بیشتر در امتداد مهمترین راههای اصلی شهر ساخته می شدند و در اغلب موارد راسته بازار شاهراه اصلی شهر نیز بود که مهمترین و شلوغترین دروازه ها را به مرکز شهر متصل می کرد(مانند بازار سلطانیه, بازار اصفهان و بازار نایین). در بیشتر شهرهای اسلامی مسجد جامع در کنار بازار قرار داشت.
از قرن سوم هجری به بعد، به تدریج و باروی کار آمدن حکومتهای ایرانی و محلی، فعالیتهای اقتصادی و در پی آن توسعه و عمرانشهری به صورت قابل ملاحظه ای رونق یافت. در منابع تاریخی مربوط به قرون چهارم تاششم هجری نظیر "حدود العالم من المشرق الی المغرب"، "صورة الارض"، "المسالک و الممالک"،"تاریخ بخارا"، "راحة الصدور" و "آیة السرور" و" سفرنامه ناصرخسرو"، مطالب فراوانی دربارهافزایش تولید انواع صنایع دستی در شهرها و حتی برخی روستاهای بزرگ و صادرات آن بهشهرهای کشورهای دیگر وجود دارد. برای مثال پارچه های کتانی کازرون چنان شهرت داشتکه تا مناطق دور دست جهان اسلام گاه تا ده دست خرید و فروش می شد بدون آنکه بستههای آن را باز کنند و تنها مهر و نشان کارگاه های کازرون کافی بود. همچنین گفته انددر شهر کوچک تون در قرن پنجم چهارصد کارگاه زیلوبافی وجود داشت.
بازارهای شهرهای بزرگ در این دوره بسیار توسعه یافتند. ناصرخسرو در هنگامسفر به اصفهان در قرن پنجم گفته است که در بخشی از بازار اصفهان، دویست طرف برایتبدیل پول یا پرداخت برات حضور داشتند و در بصره نیز صرافان نقش مهمی در اقتصاد شهرایفا می کردند.
هرچند که یورش، غارت و ویرانگری های مغولان در قرن هفتم هجری، بسیاری ازبازارها را به خرابی کشاند اما در اواخر این دوره و عهد غازان خان و الجایتو ووزیران با کفایت آنها نظیر خواجه رشید الدین فضل الله، بازارهایی در شهرهای مهم ایندوره ساخته شد. ساخت بازارها در دوره صفوی فزونی گرفت و تا اواخر دوران قاجار ادامهیافت .
در ساختمان بازارها از بهترین مصالح و شیوه های معماری استفاده می شد. ستونها و دیوارها بیشتر از سنگ و آجر بود و برای پوشاندن سقف از گچ و آجر استفاده می کردند. برای پوشاندن دهانه های بزرگ مانند چهار سوها و تیمچه ها از گنبد و کاربندی استفاده می شد. پشت بام بازارها هم بیشتر با کاهگل پوشانده می شد؛ زیرا کاهگل هم عایق حرارتی بود و هم عایق رطوبتی. کف بازارها اغلب خاکی بود که در اثر گذشت زمان کوبیده و محکم می شد. البته گاهی از سنگ وآجر برای پوشاندن کف بازار و حجره ها استفاده می کردند. به هر حال, بازار یکی از مهمترین بناهای عمومی شهرهای گوناگون است که در وهله اول برای عرضه, تولید, تبادل و خرید و فروش کالا شکل گرفت, ولی بعدها کارکردهای متعدد فرهنگی و اجتماعی پیدا کرد. رشد و رونق اقتصادی منجر به پیدایش انواع بازار شد که از میان آنها می توان از بازارهای ادواری, بازارهای روستایی, بازارهای ثابت, بازار بین راهی و بازارهای شهری نام برد.در واقع بازارها به این جهت که شالوده ای بودند که کلیه ی فعالیت های عمومی شهر را در خود متمرکز می کردند ، از نقطه نظر اقتصادی اجتماعی و فرهنگی و سیاسی ، مرکز شهر به حساب می آمدند . با این حال در اکثر تعاریف از بازار ، بیشتر بر جنبه های اقتصادی (تجاری) آن تاکید می شود.



معنی بازار :
واژه بازار بسیار کهن است و به معنی محل خرید و فروش وعرضه کالاست. بازار در فارسی میانه به صورت "وازار" و با ترکیب هایی مانند وازارگ-بازاری و وازارگان (بازرگان) به کار می رفته است .این واژه ایرانی بهزبان برخی از سرزمین هایی که با ایران تبادلات بازرگانی داشتند، مانند سرزمین هایعربی، ترکی، عثمانی و برخی از کشورهای اروپایی، راه یافته است.در زبان فارسیبازار به عنوان اسم مکان به معنی محل خرید و فروش کالاست و با وجود آنکه این واژهامروزه بیشتر درباره بازارهای دائمی، اصلی و قدیمی شهرهای کهن و تاریخی به کار میرود، در گذشته گاه به صورت ساده و گاه با پیشوند یا پسوندهایی به معنی مکان خرید وفروش به طور مطلق بوده است. واژه بازار در ادبیات فارسی مفهومی وسیع و گسترده داردو به معنی محل شلوغ و پرازدحام، اعتبار و اهمیت اشخاص و غیره به کار می رفتهاست.در زبان پهلوی نیز بازار به صورت «واکار» و«وازار» آمده و به معنای محل داد و ستد و اجتماع است.
مجموعه بازارهای شهرهای اسلامی علاوه بر کارکردهای اقتصادی و تجاری، درزمینه های مختلف اجتماعی، مذهبی و سیاسی نقش غیر قابل انکاری داشته و به همراهمساجد جامع، بخش مهم و مرکزی بافت شهرهای قدیم را به وجود می آورده است.
بازارهادر شهرهای قدیم معمولا در ارتباط با راههای ارتباطی و دروازه اصلی شهر، مسجد جامع ومیدان اصلی شهر شکل گرفته و به تدریج گسترش می یافت. با گسترش بازار نیازهای جدیدیبه وجود می آمد که منجر به پیدایش فضاها و بناهای وابسته ای در مجموعه بازار میگردید، از جمله خان، تیمچه، خانبارها، ضرابخانه، کارگاه های تولیدی و خدماتی وبناهای عمومی شامل مسجد، حسینیه، آب انبار، حمام و قهوه خانه .
عوامل به وجود آمدن بازار :
- فراهم آمدن امکانات خرید تمامی قشرهای جامعه ی شهری و روستایی با توجه به تنوع کالا با کیفیت و قیمت های گوناگون
- جدایی فضایی ما بین محلات مسکونی با مرکز بخش تجاری برای ایجاد امنیت بازار و بازاریابان و آرامش ساکنان شهر
- بازار مکان عرضه ی تولیدات و کالاهایی است که بخش کنی از آنها در داخل و بخش عمده ی دیگر در خارج از فضاهای بازار (چه از روستاهای حومه ی شهر مانند محصولات کشاورزی و صنایع دستی و چه تولیدات خود شهر یا دیگر شهرها) تامین می شود. از این رو سبب سهولت در دسترسی و کاهش اتلاف وقت مشتریان است.
- تنوع در کالا ها به نوبه ی خود سبب جلب مشتری می شود و ضمن اطلاع یافتن مردم از ورود کالاها و تولیدات جدید ، با خرید هر چند غیر ضروری آنها به حجم گردش پول و رونق اقتصادی کمک می کند. از سوی دیگر بسته به نوع و میزان روابط اجتماعی (خانوادگی ، قومی ، صنفی و ...) مابین کسبه و پیشه وران ، خود آنها نیز به نوعی مشتری بازار به شمار می روند.
- ساخت بازار و نیز بافت کالبدی آن به گونه ای است که موجب توزیع نسبتا مناسب کالاها در فضاهای خود و بعضا در سطح شهر می شود. بدین ترتیب که برخی از کسبه و پیشه وران عمده فروش و حتی خرده فروش بخشی از کالاها و تولیدات خود را به دیگر فروشندگان جزء یا دستفروشان می دهند تا از این طریق :
الف) امکان بیشتر عرضه ی کالاهای خود را بیابند
ب) توان اقتصادی و مالی خود ار پنهان نگه دارند
ج) با عرضه ی مستقیم کالاهای نامرغوب در مغازه (حجره) خود ، لطمه ای به فعالیت اقتصادی و اعتبارشان وارد نشود
د) زمینه ها ی یک نوع تعادل قیمت و رقابت را در سطحی وسیع تر به وجود آورند
ه) برای بستگان و آشنایان خود امکانات اشتغال فراهم کنند
و) بدین طریق دستفروشان و خرده فروشان جزء به آنها وابسته نشوند
نهایتا باید گفت که مراجعه کنندگان به بازار به قصد انجام معامله -که گاه نیز صورت نمی گیرد- دیگر نیازهای مالی (گرفتن وام) و حتی برآوردن نیازهای معنوی و روحی خود(به گونه ی برقراری ارتباط با دوستان و بستگان و به طور کلی انسان ها) به بازار می روند. البته این ویژگی بیشتر سامل کسبه ای می شود که به علت بیماری های جسمی یا کهولت سن یا کمی سرمایه ، توان فعالیت چندانی ندارند.




 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

Faeze Ardeshiry

کاربر فعال تالار مهندسی معماری ,
کاربر ممتاز
مهمترین گونه های بازار از لحاظ شکل و کارکرد

مهمترین گونه های بازار از لحاظ شکل و کارکرد

مهمترین گونه های بازار از لحاظ شکل و کارکرد:
با بررسی و مقایسة بازارهای کشورهای اسلامی می توان طرحی از گونه های مختلف بازار را از لحاظ شکل ساختمانی و کارکرد رسم کرد که صرف نظر از بعضی استثناهای منطقه ای همة انواع مهم را دربرگیرد. در این گونه شناسی برحسب ترتیب قرار گرفتن راسته ها و خانها نسبت به هم ، چهار نوع اصلی و از لحاظ عمل و وظیفه دو نوع اصلی و بعضی انواع فرعی را می توان بازشناسی کرد:

1. بازارخطی (طولی ):
راسته ای است که در جهت طولی رشد کرده است و خانها در دو سوی آن جای دارند؛ مانند بازار تهران در سال 1267 (شکل 47)؛ سوق بنقوسا در شمال شرقی دروازة شهر حلب ؛ بازار «میدان » در جنوب دمشق ؛ بازار بابل و بخش بزرگی از بازار قم ، شیراز، کاشان ، کرمانشاه ، و بخش شمالی بازار اصفهان . بازار خطی در بیشتر موارد بدون طرح و نقشة قبلی و از برآیند نیروهای اقتصادی در مدتی طولانی پدید آمده است .

2. بازار چند محوری
:
شبکه ای است گسترده از راسته های متوازی یا متقاطع که مجموعه های خانها و سراها را در میان می گیرد؛ مانند بازار تبریز، بخشهای جدیدتر شمال بازار تهران، بازار صنعا، و بخشهای مرکزی بازارهای حلب و اصفهان . این گونه بازارها که هم در جهت طولی و هم در جهت عرضی توسعه یافته اند معمولاً با برنامه ریزی و طرح قبلی و توسط کارفرمایان سرمایه دار در مجموعة زمینهای شخصی یا دولتی احداث شده اند؛ و گاه بدون برنامة قبلی و تحت ثأثیر شرایط اقتصادی پدید آمده اند. مقایسه نشان می دهد که تحرک و جاذبة این بازارها از سایر انواع بازار بیشتر است . در حلب ، دمشق ، تهران ، اصفهان ، شیراز، بصره ، کرمان ، و کابل بخش مرکزی بازارها بیشتر به صورت چند محوری توسعه پیدا کرده اند. چنین گرایشی در مراکز خرید نوین شهرهای غربی نیز مشهود است . خیابانهای طویل پرمغازه در برابر مجموعه های چند محوری جذابیت خود را روزبروز بیشتر از دست می دهند.

3. بازار مرکزی خرده فروشی با خانهای پیرامونی (منظومه ای ):

مجموعة بزرگی از راسته ها و دالانهای سرپوشیده است که بی فاصله در مجاورت یکدیگر قرار گرفته اند و خانها به شکل کمربندی آنها را احاطه کرده اند. نمونة عالی و طراز اول این نوع ، بازار قدیم استانبول است (شکل 49) که در آن خانهای کم اهمیتی به دور بازار خرده فروشیِ مرکزی جمع شده اند؛ بزرگترین و شاید قدیمترین آن در محوطه ای میان بازار مرکزی و شاخ زرین واقع شده است . نمونه های دیگر آن ، مجموعة نوین بازار خرده فروشی در محوطة ورودی اصلی بازار تهران است که از چند طرف با خان احاطه شده است ، و نیز بازار رشت و قزوین و تاشقرغان و سلا و فاس و مراکش . ترتیب تشکیل این بازارها امروز به طور دقیق معلوم نیست و بسادگی نمی توان نشان داد که ابتدا راستة خرده فروشی وجود داشته است و در محیط آن خانها پدید آمده اند یا بالعکس ؛ در نتیجه یک مجموعة سه بخشی پدید آمده است : الف . دالانهای مرکزی ؛ ب . راسته های خرده فروشی و صنایع دستی ؛ ج . خانها. در بخش پیرامونی ، در استانبول ، قسمت مرکزی از دو بدستان ، در فاس از قیصریه ها و در تاشقرغان از تیمچه ها تشکیل شده است . هر یک از مجموعه های بزرگ و بلند بازارِ شهرهای مهم تجارتی ممکن است ترکیبی از سه گونة یاد شده باشد. البته قسمت مرکزی بازارها را باید از نوع «بازار چندمحوری » و «بازار مرکزی » و کوچه های اتصال به محوطة مرکزی را از نوع «بازار خطی » محسوب کرد. این ترتیب مثلاً، برای بازارهای تبریز، حلب ، اصفهان ، تهران ، تونس ، استانبول ، فاس ، مراکش ، تا حدودی صَنعا، اورمیه ، همدان ، قیروان ، و سلا صدق می کند.

4. بازار صلیبی (با دو محور اصلی متقاطع ):
مرکّب از دو بازار خطی متقاطع عمود برهم است که در محل تقاطع به صورت چند محوری تراکم یافته است . برجسته ترین نمونة این نوع ، بازار وکیل شیراز است که همزمان با پنج خان ساخته شده اسـت (شکل 50). بازار وکیل کرمان نیز که مجموعه ای از وحدت معماری و زیبایی است به همین نسبت نمونة جالبی است . نمونه های دیگری در هرات و قندهار، اراک و محلة مرکزی بازار کرمان ، بازار سفاقُس و حومة السوق دیده می شود. شاردن (1811، ج 8، ص 481) وصفی روشن از یک بازار متقاطع و صلیبی شکل به نام بازار شاه عباس کبیر در لار به دست می دهد که باید همان بازار قیصریة کنونی باشد (شکل 51). این گونه بازارها معمولاً با طرح و برنامه قبلی ساخته شده اند.



درخصوص کارکرد بازار،گونه های زیر رامی توان تشخیص داد:
5. بازار محله (بازارچه ) که نیازهای ساده و روزانة ساکنان محل را اعم از خوراک و پوشاک و دیگر کالاها فراهم می آورد و معمولاً از یک بازار مرکزی تغذیه می شود. این بازارها از جهاتی مانندمسقف نبودن ، داشتن ترکیب مسکونی ـ تجاری ،نداشتن خان و تجمع صنفی با بازار بزرگ فرق دارند.
بعضی از این بازارچه ها به مرور رشد یافته و به ابعاد بازارهای بزرگ نزدیک شده اند؛ مانند بازارچة چارسوی شیرازیها، و بازارچة بیدآباد در اصفهان. هر یک از محله های بغداد در اواسط قرن دوم دارای بازارچه ای مخصوص به خود بوده است. . بعضی محله های بزرگ شهرهای مهم ، مانند بسیاری از محله های اصفهانِ دورة صفوی ، دارای چندین بازارچه بوده اند؛ در قرن سیزدهم تهران دارای 38 بازارچه بود که غالباً به وسیلة ثروتمندان شهر ساخته شده بود. بازارچه های کهنسال معمولاً طاقهای بلند گنبدی شکل داشته اند.
در بعضی بازارهای بزرگ نیز که بتدریج به درون محله های اطراف خود نفوذ کرده و امتداد یافته اند بازارچه هایی دیده می شود، چنانکه در بازار تهران بازارچه های متعددی وجود دارد که از دوره های قدیمتر برجای مانده اند؛ مانند بازارچة بین الحرمین ، بین مسجد امام و مسجدجمعه . در بعضی از کاروانسراهای بزرگ و قلاع بین راهها نیز برای رفع نیازمندیهای کاروانیان بازارچه هایی پدید می آمده است . کاروانسرای زعفرانیه در نزدیکی سبزوار متعلق به زمان سلجوقیان و بازارچة کاروانسرای مهیار در چهل کیلومتری اصفهان و متعلق به زمان شاه اسماعیل اول است.
6. بازار بیرون شهری (حومه ) :

این بازارها در حاشیة شهر و اغلب به صورت بازار خطی در طول راههای منشعب از دروازة شهر واقع است و محل اتصال شهر به روستاست . نمونه های خوب برای این گونه بازارها: «میدان » در دمشق ؛ سوق خرق در بغداد؛ سوق بنقوسا در حلب ؛ دروازة تونس در قیروان ؛ دروازة شرقی در قندهار؛ و بازار دروازة جنوب غربی در شیراز است . این بازارها دارای خانهای ساده ای هستند که از آنها برای نگهداری محصولات کشاورزی ، حیوانات بارکش ، وسایل حمل و نقل و پرورش دامها به طور موقت استفاده می شود. کشاورزان و روستاییان اغلب برای تهیة نیازمندیهای خود به این بازارها ـ که هنوز هم معامله در آنها ساده تر است ـ یا سایر بازارهای حاشیه ای که برای تأمین نیازهای ضروری روستاییان مجهز شده اند، مراجعه می کنند. نمونه های خوب این بازارها در تبریز، در حِمص (سوریه )، تِطوان (مراکش )، هرات ، کاظمین ، سَفاقُس ، صنعا، و تَعِز (یمن ) دیده می شود. مهمترین رشته های کسب در این بازارها: فرآورده های کشاورزی و دامی (غلات ، میوه و تره بار، دام و طیور، لبنیات ، تخم مرغ ، پشم ، زغال چوب و هیزم ) ابزار کشاورزی ، کالاهای نجاری ، آهنگری ، طناب بافی ، سراجی ، سفال سازی ، سبدبافی ، کالاهای ارزان نساجی ، و پشم رنگ شده برای قالیبافی و گلیم بافی ، و... است .
7. بازار صحرایی :

در برابر بازارهای بیرون شهری خاص روستاییان ، بازارهایی خاصّ کوچروان و چادرنشینان نیز تشکیل می شود که کالاهای آن با نیاز این گروه از مردم تطبیق می کند. مثال خوب این نوع ، بازار بیرون شهری دروازة جنوب شرقی حلب است . این بازار در طول جاده ای قرار دارد که از مرکز شهر به سوی مناطق چراگاهی شمال غربی صحرای سوریه کشیده شده است (برای وصف جالبی از این بازار رجوع کنید به بوشمان ).
8. بازار زیارتی :

در این بازارها که معمولاً در همسایگی مکانهای مقدس و زیارتگاههای اسلامی جای دارند بیشتر کالاهای اماکن زیارتی در معرض فروش قرار می گیرند؛ کالاهایی مانند شمع ، مواد نذری ، زیورآلات طلا و نقره ، انواع منسوجات برای بانوان ، کالاهای سوغاتی ، اشیای کوچک بهادار، و خدماتی نظیر صرافی ، عکاسی ، مسافرخانه ، حمله داری ، غذاخوری ، مسافربری و حمل و نقل شهری عرضه می شود. نمونه های واقعی این بازارها در مشهد، قم ، سامره ، و کاظمین است.
9. بازار صنایع دستی :

در مراکش و ترکیه به نوعی بازار یا بخشی از بازار برمی خوریم که در آنها رشته های گوناگون صنایعِ دستی و تعمیراتی یکجا جمع شده اند. کار این نوع پیشه وران محدود به ساخت و تولید است ، و برای عرضه و فروش محصولات خویش ترجیح می دهند از طریق واسطه و دلال عمل کنند. این گونه بازارها از قدیم در بازارهای مرکزی مراکش وجود داشته اند، اما در ترکیه با نام «صنایع چارشی سی » بتازگی تشکیل شده اند (اشتویک ، ص 161؛ ریتر، ص 93-101) و اغلب در کنار بازارهای قدیم یا خیابانهای اطراف شهر قرار دارند. محله های صنایع دستی نوین با طرح شطرنجی و از حجره های بتونی یک طبقه تشکیل شده اند ـ در آنها محل سکونتی وجود ندارد. مجموعه ای شبیه به این گونه بازارها چند سال پیش در کنار شهر حِمص سوریه ایجاد شد.





 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

Faeze Ardeshiry

کاربر فعال تالار مهندسی معماری ,
کاربر ممتاز
بازار قیصریه لارستان :

بازار قیصریه لارستان :


با توجه به محل قرارگیری لارستان در جنوب کشور و همچنین با سابقه ی طولانی تاریخی اش (نزدیک به یه هزار سال) مرکز آن یعنی شهر قدیم لار ، از موقعیت خاص جغرافیایی ، چه به لحاظ موقعیت ریاضی و نسبی و چه به جهت مسائل سیاسی و اقتصادی برخوردار بوده است. از این رو کارکرد و نقش این این شهر نه تنها در چارچوب مناسبات با حومه ی روستایی خود قرار داشته ، بلکه در رابطه با حوزه ی نفوذ گسترده اش ، توانسته بود تا مبادلات تجاری ، اقتصادی و حتی سیاسی خود را از بصره تا سواحل غربی هندوستان گسترش دهد. به همین علت ، بازار که قلب شهرهای سنتی شرق اسلامی را تشکیل می داده، در شکل گیری بافت کالبدی شهر قدیم لار نیز نقشی حساس را به عهده داشته است؛ به طوری که تا آغاز هزاره ی دوم هجری ، که همزمان با به قدرت رسیدن ساسله ی صفویه به ویژه حکومت شاه عباس است، شهر پادشاه نشین "دار الامان" لاردرمرکز خودسه عنصرمهم یعنی میدان عمومی، قصری امرکزحکمرانی شاه و بالاخره بازار مشهور به قیصریه راجای داده بود. قرار گرفتن قصر در مقابل بازار، در این ترکیب فضایی ، می تواند گویای پیوند ما بین حکومت و تجارت باشد.
این بازار که به شکل صلیبی ساخته شده ، شکل و طرح خود را حداقل در چهارصد سال اخیر حفظ کرده است. برخی معتقدند که سابقه ی تاریخی بازار لار به قبل از اسلام می رسد و برخی دیگر ساخت آن را به صدر اسلام نسبت می دهند؛ اما قدر مسلم این بازار پیش از قدرت یافتن صفویه وجود داشته است و در زمان شاه عباس (حدود سال 1015 ه.ق)، تعمیری بنیادین شده است.
طرح و ساخت بازار قیصریه لار چنان زیبا بوده است که مورد توجه دیگر حکمرانان فلات بزرگ ایران و نیز تجار خارجی عصر صفویه و حتی بعد از آن قرار گرفته است. به احتمال زیاد سبک معماری بازار لار بر ساخت بازار چیت ساز های اصفهان ، حتی بازار بخارا و نیز بر بازار وکیل شیراز اثر گذاشته باشد. از جمله موارد جالب توجه در طراحی بازار لار ، جهت محور ها یا راسته های (در این مورد بعدا توضیح خواهیم داد) آن است که می تواند متاثر از شرایط محیط طبیعی ، به خصوص گرمی هوای ناحیه ی لارستان و جهت باد و شاید هم جهات مقدس مذهبی چون قبله ی مسلمانان (قدس و مکه) باشد.
جای شکی نیست که اعداد مقدس 4 ، 7 ، 8 ، 12 و 14 در تعیین تعداد مغازه های هر یک از فضاهای بازار (فضای مرکزی ، غلام گردش ها و راسته ها) بی تاثیر نبوده است؛ از این رو ذهن ما را به خصوص در مورد تعداد مغازه های راسته ها ، به هنگام بازسازی آن در سای1015 ه.ق به اسلام و مذهب تشیع نزدیک می کند؛ در حالی که ترکیب فضای مرکزی و غلام گردش ها احتمالا متاثر زا بینش و ادراکات فرهنگی ، علمی یا به بیان کلی تر جهان بینی مردمان ایران زمین پیش از اسلام ، و در ارتباط با فرهنگ غنی مشرق زمین به ویژه بین النهرین است.
به علت زلزله خیز بودن لارستان و همچنین شرایط اقتصادی و سیاسی ، بازار لار چندین مرتبه ی دیگر تعمیر شده که یکی از مهمترین آنها مربوط به عهد ناصرایدین شاه قاجار ، در طول حکمرانی بیگلربیگی لارستان ، فتحعلی خان گراشی است که در سال 1301 ه.ق به اتمام رسید
وی با بازسازی بازار و میدان عمومی و تغییر در کاربری برخی از فضاهای جنوبی و اطراف میدان و همچنین تکیه بر اعمال قدرت در چارچوب نظام زورمداری توانست تا مالکیت این فضاها را در اختیار خود در آورد. (همان کتاب ص 74و75)
بازار لار نه تنها در مقام هسته ی مرکزی این شهر ، بلکه به منزله ی مرکز تجارت بخش وسیعی از خطه ی جنوب ایران و نیز بندرگاه های سواحل شمالی خلیج فارس و فلات مرکزی از منزلتی خاص برخوردار بود. (همان کتاب ص30)
با توجه به نقشه ی طراحی شده (نقشه شماره 6) از موقعیت آثار باستانی شهر قدیم لار و نیز عکس های هوایی و ماهواره ای (نقشه شماره 7) ، در می یابیم که محور اصلی و طویل بازار که در ضمن از هر جهت مهم ترین راسته ی آن به شمار می رود ، بر ضلع شمالی میدان عمود نیست. از این رو محور اصلی ساختمان بازار از شمال جغرافیایی پیروی نکرده است بلکه با زاویه ای حدود E47N درجه نسبت به آن در جهت شمال شرق-جنوب غزب ساخته شده است. (نقشه شماره 5) (همان کتاب ص38)
از نمونه های بارز بازار قیصریه می توان قیصریه ی اصفهان را نام برد.جالب این است که بازار اصفهان نیز در ضلع شمالی میدان نقش جهان رار دارد اما راسته ی اصلی آن عمود بر ضلع شمال و کوچک میدان است و مجموعه ی میدان و بازار با 13 درجه انحراف از شمال جغرافیایی در جهت غرب E13N طراحی و ساخته شده اند.
می توان تشابهات فراوانی را میان بازار چهارسو(چیت سازها)ی اصفهان و بازار لار از نظر سبک معماری مشاهده کرد . نکته ی مهم این است که بازار چهارسوی اصفهان خود جزءی از کل مجموعه ی بازار این شهر به شمار می آید در حالی که بازار لار به تنهایی یک جموعه ی کاملا نفیس و منحصر به فرد را تشکیل می دهد و کاروانسرا ها و تیمچه ها و سراها یا راسته های بی نظم را در داخل یا در مجاورت بلافصل خود-با راهی از درون بازار به آنها- جای نداده است. این امر از یک سازماندهی فضایی با برنامه ریزی و طراحی دقیق در شهر لار گواهی می دهد. همچنین به نظر می رسد نقش مهم مالکیت خصوصی و به ویژه فردی ، بر تمتمی این بازار بی تاثیر نبوده است. از سوی دیگر مکان بازار در داخل شهر ، نشان قرار گیری و رشد آن در امتداد دروازه ها و راه های ارتباطی و حتی گذرگاه های عمده ی شهری که الگوی بسیاری از شهرهای سنتی این قلمرو فرهنگی است ، نیست.



با این حال پیوند فضایی عناصری مانند : میدان ، کاروانسرا ، مقر حکومتی و ... با بازار در طراحی شهر قدیم و سنتی لار به چشم می خورد. بدین ترتیب که میدان ، فضای بسته ای را تشکیل می داده که فقط از طریق چهار دروازه به گذرگاه های عمده ی شهر ارتباط داشته است.در گوشه ی جنوبی ضلع غربی یک دروازه و تقریبا در سط ضلع شرقی دروازه ی دیگری قرار داشته است و دو دروازه ی دیگر در ضلع شمالی و در دو سوی در بازار قرار داشته اند.دروازه ی ضلع شرقی (دروازه ی محله ی نو) حدود نیم قرن پیش بر اثر احداث خیابان از بین رفته است اما سه دروازه ی دیگر هنوز پابرجا هستند. گفتنی است که این دروازه ها نقاط ارتباطی شهر با خارج از آن نبوده و در حصار قرار نداشته اندو نیز فاقد کارکرد "دروازه ی شهری" بودند بلکه مرکز بخش تجاری را به محلات مسکونی و گذر های اصلی شهر که محل عبور کاروان ها نبر بودند- مرتبط می شاختند. به بیان دیگر ، این فضا را از دیگر فضاهای شهری جدا می کردند و به آن امنیت بیشتری می بخشیدند.
دروازه های یاد شده و دو کاروانسرا و چهار راسته ی بازار ، درهای قطور و محکم چوبی داشتند ، که شب هنگام و نیز در ایام تعطیل بسته می شدند، هنوز هم پابرجاست.
از سه در دیگر بازار دو در به دو گذر اصلی که با پیچ و خم هایی به دو دروازه ی ضلع شمالی راه می یابند ، باز می شوند و در سوم - در شمال غربی- به گذری(گذر آبفروشان) که دو گذر مذکور را به یکدیگر ارتباط می دهد ، راه پیدا می کند .(نقشه شماره 5) بدین ترتیب این مجموعه تقریبا تمامی کارکرد های عمده و عناصر شهری با استثناء کارکرد مسکونی و کارکرد مذهبی- را در بر گرفته است. با توجه به این که در اطراف میدان عمومی نیز مغازه های زیادی در یکصد سال پیش بنا شده اند که هنوز هم به فعالیت اقتصادی خود ادامه می دهند ، می توان گفت که مهم ترین کارکرد این فضا یا هسته ی مرکزی شهر حداقل در یک قرن اخیر- عمدتا اقتصادی بوده که بازار رکن اساسی آن را تشکیل می داده است. (همان کتاب ص41و42)

معماری و بافت کالبدی بازار:
اولین کسی که از معماری لار سخن گفته است شخصی به نام "گارسی سیلوا فیگوئروا" است. وی که در سال 1026 ه.ق به ایران آمد بازار لار را چنین توصیف می کند :
v این بازار از خارج یک مکعب کامل است. دیوارهای بسیار بلند دارد که از سنگ تراش بسیار سخت ساخته شده و مساحت هر یک به یکصد و پنجاه پای مربع می رسد. در هر پهلوی ساختمان دری بزرگ هست بطوری که از به هم رسیدن چهار بازار بزرگ، چهار سوقی پدید می آید که از درون آن می توان هر چهار در بزرگ را مشاهده کرد. روی این چهار سوق گنبدی بسیار بلند ساخته اند با پنجره هایی گرداگرد آن که نور از آنها به مقر اطراف درون گنبد می تابد. بدین گنبد چهار سقف یا طاق از سنگ سفید پیوسته است که هر یک از چهار بازار بزرگ را می پوشانند. زیر این طاق های منافذی تعبیه شده است، بی آن که نور آفتاب یا بارش باران موجب زحمت شود، تمامی بنا را روشن می کند. کف عمارت با سنگ های مربع شکل بسیار صیقلی از همان جنس، که کل بنا با آن ساخته شده است فرش گردیده. چهار مربع کوچک دیگر که این بازار بزرگ را بوجود می آورند، چهار سوق های کوچک دیگری هستند که هر کدام بر روی خود گنبدی دارند با پنجره های همچون گنبد بزرگ، زیر هر یک از طاق های پیوسته این گنبدها نیز چهار بازار چه است چنانکه در این بنای بزرگ مجموعاً بیست بازار و بازارچه، یعنی چهار بازار بزرگ که به چهار در بزرگ ختم می شود و شانزده بازار کوچک تر به بازارهای بزرگ راه می یابند، وجود دارد. در دکان های اطراف بازارها همه نوع کالاهای تجاری به فروش می رسد. عرض بازارهایی که که به چهار سوق یزرگ می پیوندند ، بیست و پهنای آنها که که به چهار سوق های کوچک ختم می گردند ، پانزده تا شانزده پاست.برای نظافت این بازارها به طور دائم می کوشندو به هیچکس حتی حاکم شهر نیز اجازه نمی دهند سواره وارد بازار شود. در یک کلام ساختمان این بازار به قدری مجلل است که می تواند رونق بخش زیباترین شهر های جهان باشد ؛ که شهر لار در شمار متوسطین آنها نیز قرار نمی گیرد. (همان کتاب ص 52و53)

قیصریه لار در عصر حاضر :
امروزه سطح کف بازار نسبت به میدان و نیز گذرگاههای اطراف سایر راسته ها حدود 1.8 تا 2 متر پایین تر است.
علل پایین بودن کف بازار را چنین می توان تصور کرد:
v برای خنک تر شدن نسبی فضا (با توجه به اقلیم گرم و خشک لارستان)
v طراح بازار از زلزله خیز بودن منطقه آگاهی داشته و بدین ترتیب کوشیده تا مقاومت یاختمان در برابر زمین لرزه بیشتر شود
v شاید قدمت بسیار زیاد بازار و خراب شدن بناهای اطراف سبب بالا آمدن معابر و میدان نسبت به کف اولیه و اصلی بازار شده باشد.
و نهایتا شاید دخالت داشتن سه عامل بالا با هم
ارتباط راسته ها با میدان و گذرها از طریق 5 الی 6 پله برقرار می شود. در دو سوی راسته ها نیز مغازه ها کاملاً منظم و قرینه قرار گرفته اند. کف مغازه ها به شکل سنتی حدود 60 سانتی متر از کف بازار بلند تر است و جلوی هر مغازه یک سکو به پهنای 50 و ارتفاع 60 سانتی متر وجود داشته است. در انتهای راسته ها یک فضای مربع شکل است که دور فضای مرکزی یا اصلی بازار قرار دارد و سپس فضای مرکزی که هشت ضلعی است در میان بازار قرار دارد. بدین ترتیب می توان بازار لار با به سه فضا، تقسیم کرد:
v فضای مرکزی: این قسمت از یک 8 ضلعی کاملاً منظم با سقف گنبدی ساخته شده به همان شکل ساخته شده است. ارتفاع سقف از کف بازار حدود 18 متر تخمین زده شده است.
v غلام گردش ها: گذرهایی که به فضای مرکزی و راسته ها راه دارند و دور تا دور فضای مرکزی را در بر می گیرند، که به آنها غلام گردان یا تیمچه نیز می گویند.
v راسته ها : بازار دارای 4 گذر عمود بر هم است که شکل صلیبی آن را می سازند.
(همان کتاب ص55)
چهارسو(بازار لار)
به فضایی از بازار گفته می شود که محل برخورد دو راستة اصلی یا انشعاب چهار بازار یا راسته از آن باشد. وجود یک فضای مرکزی با گنبدی مرتفع تر نسبت به راسته های بازار منتهی به آن، از ویژگی های معماری بازار در شرق اسلامی است. در بازارهای سنتی مسقف، معمول بوده است که در تقاطع دو راسته با یک راستة بازار که به یک مسجد یا مدرسه منتهی می شود، گنبدی برای نشان دادن موقعیت برجسته آن مکان در بازار ساخته می شد، و نیز تأکید خاص به جلوه بخشیدن این مکان ها از نظر معماری، طراحی فضایی- کالبدی و نیز زیبایی رنگ ها و... صورت می گرفت که در ایران به آن چهار سو گفته و گاه نیز از مفهوم واژة (تیم) در بیان آنها استفاده می شود.
در هر یک از هشت گوش بزرگ فضای مرکزی، یک ستون سنگی به ابعاد 5/1*5/1 متر وجود دارد یعنی جمعاً هشت ستون سنگی باز سقف را حمل می کنند. ستون های حمال به گونه ای ساخته شده اند که زاویة هر دو ضلع از هشت ضلعی درست در وسط آنها قرار می گیرد. طول هر یک از اضلاع هشت ضلعی داخل فضای مرکزی حدود 5/5 متر است که از آن مقدار 40/4 متر دهانة عبوری به طرف راسته ها و غلام گردش ها را تشکیل می دهد. در وسط فضای مرکزی نیز حوض هشت گوش وسط سقف قرار داشته که اکنون اثری از آن نیست.
حوض را به احتمال زیاد برای زیبایی، تعدیل در خشکی هوا و نیز استفاده از آب آن ساخته بودند. مهمتر آنکه آب مایة حیات و روح بخش است و در معماری سنتی ایران همواره بدان توجه می شده است.
نظم در تراش و ترکیب قرارگیری سنگ ها که جلوة خاصی به فضای مرکزی بخشیده، نه تنها در سقف گنبد هشت گوش و سقف مغازه ها دیده می شود، بلکه تمامی ستون های سنگی نیز از این زیبایی برخوردار هستند. همچنین در قسمت های گچ کاری شده اثر نقاشی های دلپذیر کمابیش وجود دارد. (همان کتاب ص 59و60و61)

در گنبد هشتی فضای مرکزی هشت بیت شعر با خط نستعلیق زیبا و سیاه رنگ روی سنگ حکاکی شده است. آغاز مصرع اول ابیات در سر ضلع جنوب شرقی(راسته ی میدان) قرار دارد.متن آن اشعار در زیر امده است :
شکرخدای که باز به تایید کردگار ********** در عهد پادشاه جهان سایه ی خدای
عباس شاه آن که ز خاک درش مدام ********** کسب سعادت ابدی می کند همای
از یمن عدل خان زمان آن که از کفش********** خجلت برد محیط چو گیرد ره سخای
ویران سرای لار به سعی وزیر دهر **********دستور بحر خاطر و دارای مهر و رای
قبر علی بیگ آن که ز آیینه ی دلش ********** در غیرت ابد شده جام جهان نمای
معمور شد چنان که نمانده است جغد را********** در وی زبهر ساختنش آشیانه جای
از قیصریه که هوای فضای او**********در وی نسیم باغ بهشت است غم زدای
تاریخش از خرد طلبیدم جواب گفت********** "دارالامان" لار شد احیا از این بنای
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

zanememar

عضو جدید
کاربر ممتاز
از بازار در تهران قدیم چه می‌دانید؟

از بازار در تهران قدیم چه می‌دانید؟



واژه‌ی « بازار» که اصل آن در پهلوی (واچار) است و هنوز هم در گیلان و نطنز به صورت واچار به کار می‌رود، اصلا ً فارسی است و کلمه ی بازارگان (بازرگان) هم از آن به دست می‌آید. این واژه به دلیل تجارت ایرانیان با پرتغالی‌ها وارد زبان پرتغالی شده و از آنجا به فرانسه و انگلیس راه یافته، چنانکه آنان هم مرکز خرید و فروش خود را بازار می‌گویند.​
امروزه هرگاه بازار تهران را به یاد می‌آوریم، بی درنگ راهروی سر پوشیده ای در نظرمان مجسم می‌شود با دو ردیف دکان که روبروی هم زیر آن سقف مشترک قرار دارند. اما این تجسم با هویت اصلی بازار در تهران قدیم بسیار متفاوت است، چرا که در آن زمان چون ارتباط مردم با هم بسیار محدود و سنتی بود، بازار نه فقط یک مرکز داد و ستد، بلکه یکی از مراکز عمده ی رابطه‌های اجتماعی و سیاسی میان مردم - از هر طبقه و دسته ای - به شمار می‌رفت و جایگاه وسیعی در قلب تهران قدیم، نزدیک به کاخ‌های سلطنتی ( ارگ ) و دیگر مراکز حکومتی داشت و همچنین نزدیک به مسجد جامع بود. زیرا که هر یک از این دو مکان عمومی‌(بازار و مسجد) باعث تقویت یکدیگر می‌شدند. البته امروز هم بازار تهران تا حدودی موقعیت خود را حفظ کرده است.

فکر ساختن بازار ابتدا در ذهن آقا محمد خان قاجار افتاد و در زمان فتحعلیشاه قاجار، در مرکز تهران قدیم، میان دو محله ی «سنگلج» در غرب و «عود لاجان» در شرق، شکل گرفت و در دوره ی ناصر الدین شاه به رونق رسید.
بنای بازارکه هنوز هم معماری ویژه ی خود را با راهرو‌های پیچ در پیچ، طاق‌های ضربی و هواکش‌های سنتی حفظ کرده است، در آغاز کار زیاد هم پیچیده نبود اما به مرور زمان گسترش یافت چنانکه درآن سرا‌ها و چارسوق‌های تو در تو و پیچیده و مرتبط بوجود آمد. مکان‌های عمومی‌چون قهوه خانه و زور خانه و حمام و حسینیه و سقّاخانه ساخته شد. راسته‌ها ایجاد گردید و هر راسته ای که خود در حکم بازار کوچکتری بود، به صنف خاصی تعلق گرفت و بطور جداگانه صاحب تکیه و مسجد و حمّام و غیره و برنامه‌های خاص خود شد و در برگزاری جشن‌ها و سوگواری‌های مذهبی، برای جلب بیشتر مردم با راسته‌های دیگر به رقابت پرداخت. بنابراین بازار بزرگ که از اجتماع این راسته‌ها فراهم آمده بود، در مسیر جنب و جوش بیشتری قرار گرفت و مردم بیشتری را به سوی خود کشید.
از طرف دیگر چون معماری بازار بگونه ای بود که زمستان‌ها گرما و تابستان‌ها خنکا را حفظ می‌کرد، کم کم به صورت پایگاه مطبوعی برای مردم در آمد و مرکز ملاقات آنان گردید. مردم در بازار یکدیگر را می‌دیدند، از حال و وضع هم با خبر می‌شدند، اخبار اجتماعی و سیاسی را به گوش هم می‌رساندند و گاهی از صبح تا غروب یعنی تا زمان بسته شدن دکان‌ها در بازار وقت می‌گذراندند و بدینگونه بود که بازار چونان شهری پر شور در دل شهر تهران قرار گرفت و قلب تپنده ی آن شد.
اما امروزه بر اساس نیاز‌های اجتماعی، بسیاری از آن راسته‌ها از میان رفته است مثلا ً اکنون دیگر از بازار مسگر‌ها، بازار مرغی‌ها و بازار توتون فروش‌ها اثری نیست و بعضی از آنها هم چون بازار زرگر‌ها و بازار حلبی ساز‌ها کوچکتر شده. و حتا از بازار خندق هم که در گذشته، معروف‌ترین‌شان بود، رد پایی وجود ندارد. ( به بازار خندق؛ بازار شتر گلو و یا بازار مفت برها هم می‌گفتند.)

جهانگردان خارجی که به ایران آمده‌اند از قبیل «کنت دو گو بینو» و «اورُسل متولد ۱۸۵۸ میلادی» جهانگرد بلژیکی که در زمان ناصر الدین شاه به ایران آمده و در مورد بازار بزرگ تهران، گفته‌هایی شنیدنی دارند. مثلا ً «اورسل» در مورد موقعیت بازار می‌نویسد:
« از سبزه میدان به وسیله ی سه مدخل می‌توان وارد بازار شد. بازار تهران خود به تنهایی به منزله‌ی یک شهر است که روزانه در حدود بیست تا بیست و پنج هزار نفر را در خود جای می‌دهد و کوچه‌ها، مهمان خانه‌ها و مساجد مرتبی دارد. راهروها ی وسیع پیچ در پیچ سر پوشیده اش زیر گنبد‌های روزنه داری قرار گرفته است و این روزنه‌ها طوری ساخته شده که نور و هوا به داخل بازار نفوذ می‌کند.
بازار گذشته از این که بزرگترین مرکز کسب و تجارت تهران است، برای بیکاره‌ها نیز گردشگاه مناسبی به حساب می‌آید و میعادگاه انواع و اقسام مردمی‌است که در آنجا یکدیگر را می‌بینند تا امور را ارزیابی کنند، اخبار روزانه را بشنوند و شایعات و دروغ‌هایی را که بلافاصله دهان به دهان می‌گردد و یک کلاغ چهل کلاغ می‌شود، پخش کنند.
بازار تهران دارای کاروان سراها ی متعددی است که از نظر ساختمان همه شکل هم هستند: یک حیاط چهار گوشه که در میان آن یک حوض نسبتا ً وسیع و گِردی وجود دارد که آب از آن جاری است. دورتادور حوض را درختان انبوه گرفته و دور تا دورحیاط هم ساختمان‌هایی دوطبقه یا یک طبقه و در اطراف این حیاط هم بسته‌های کالاست که بر روی هم انباشته شده است.
در میان این کاروانسراها، کاروان سرای «حاجب الدوله» که در زمان ناصر الدین شاه بنا شده، از همه دیدنی تر است. جایی وسیع، پر از گونه گونه چلچراغ‌ها و انواع کالاهای بلور، و گردشگاه و محل تجمع صاحبان ذوق که حتا از میان اعیان و اشراف نیز کسانی بدشان نمی‌آمد که گاهی سری به آنجا بزنند.
در بازار مساجدی نیز وجود دارد و در تقاطع دالان‌های آن چار سوق‌های سر پوشیده ای که گنبد و دیواره‌های آن با کاشی‌های زیبا به طرزی چشمگیر تزیین شده است. چارسوق تیمچه یکی از آنها ست که حجره‌های اطرافش اختصاص به کتاب فروش‌ها دارد و لاجرم محل مراجعه و اجتماع روحانیون و میرزا‌ها و روشنفکران است.
کسبه روی قالی‌هایی که در حجره‌های خود گسترده اند، دو زانو یا چهار زانو بر مخده ای می‌نشینند و کالاهای خود را با سلیقه ی چشمگیری- که ما مغرب زمینان از آنان تقلید کرده ایم و آن را به کمال رسانده ایم – می‌چینند و مردم را به خرید دعوت می‌کنند.
در جایی دیگر اورسل می‌نویسد: در بازار مسجدهایی نیز وجود دارد، به نظرم در حدود چهار باب. ولی در این مورد اطلاعات من نمی‌تواند دقیق و درست باشد زیرا روزی وسوسه شدم یکی از آنها را از نزدیک ببینم، بلافاصله از هر طرف فریاد «اجنبی، اجنبی!» بلند شد. در همان لحظه باربری گریبانم را سخت گرفت و مرا پیش مرد معممی‌برد. این معمم با تمام زوری که در بازو داشت، مرا به سوی کوچه پرت کرد. خوشبختانه افسری از آنجا می‌گذشت که توانستم کمرش را بگیرم و تعادل خود را حفظ کنم. این سرمشق خوبی بود که تا دیگر به فکر بازدید مسجدی نیافتم.
گاهی بعضی از اشخاص با دیدن یک خارجی خود را کنار می‌کشند تا لباس شان به علت تماس با لباس او آلوده نشود، یا بعضی از بازاریان جواب این نجس‌ها را نمی‌دادند و حتا حاضر نمی‌شدند، سکه یا نشانی را که روی آن آیه ای از قرآن و یا فقط کلمه ی الله نوشته شده بود، به آنان بفروشند. «سفرنامه ی اورسل»
« کنت دوگوبینو » در سفرنامه ی خود درباره ی بازار تهران می‌نویسد:
«مردم گوناگونی در این بازار‌ها در رفت و آمدند: لوطی‌ها که کلاه را کج گذاشته، تکمه ی پیراهن را گشوده و خودنمایانه دست بر قبضه ی قمه ی خود نهاده اند. فروشندگان میوه و کره و پنیر و آجیل که متاع خود را بر دراز گوش‌های سفید بار کرده و تبلیغ کالای خود را به الحان گوناگون می‌خوانند، نابینایان و گدایان اشعار شاعران سلف را در مایه‌ها و آهنگ‌های متنوع می‌سرایند و نقالان که هر یک در گوشه ای معرکه گرفته، باد به گلو انداخته و از پهلوانی‌ها افسانه می‌گویند. گاه میرزایی که قلمدان از پر شالش دیده می‌شود، شتابان برای خود راهی باز می‌کند. آن سو ترک درویشی که تخته پوستی به پشت انداخته و تبرزینی بردوش نهاده، با خراطی که سخت مشغول تراشیدن تنه ی قلیانی است، سرگرم گفتگوست و شاهزاده ای افغانی، که خود سوار است و نوکرانش پیاده او را در میان گرفته اند، با جلال و جبروت تمام می‌گذرد. بخش عمده ای هم زنان خانه دارند که بخصوص در بازار کفاشان و بّزازان بیشتر از جاهای دیگر اجتماع می‌کنند.
ناگهان قطار شتری که از اعماق دوردست کویرهای بی پایان رسیده با قافله ای از استران که کالای مازندران را به پایتخت آورده است، درهم گره می‌خورند و در میان‌های و هوی و فریاد ساربانان خسته و کاروانسالاران بی حوصله و آواز آشفته ی زنگ و زنگوله ی شتر و قاطر پیشاهنگ که در شلوغی بازار و عدم حرکت آزادانه ، نظم تفکرانگیز آهنگ خود را از دست داده است راه آمد و شد مسدود می‌شود ... من نمی‌دانم این قطار شتر و قاطر چگونه در این معبر تنگ توفیق می‌یابند که از کنار یکدیگر بگذرند. اما از آنجا که در این کشور باستانی هیچ کاری نیست که عملا ً امکان ناپذیر باشد، نه تنها قطار‌ها راه خود را ادامه می‌دهند بلکه مردم هم به راحتی از میان دست و پای شتر و قاطر برای عبور خود راهی می‌یابند.
در این میان سیاسیون ( = سیاسی‌ها) شهر و کسانی که خود را در هر مورد آگاه و صاحب اطلاع می‌دانند، در حجره‌هایی که پاتوق آنهاست در باب مسائل دولتی و پیچیدگی امور کشوری سخن می‌گویند و تصمِیمات تازه ی شاه و صدر اعظم را بررسی می‌کنند و از وقایع حرمسرای شاه که بیش از همه چیز شنونده دارد، گفتگو می‌نمایند.
مردم پول می‌دهند و پول می‌گیرند. قرض می‌کنند و اثاث خانه ی خود را به گرو می‌گذارند. علاوه بر اینها قلیانچی‌های دوره گرد بی وقفه قلیان‌ها را در بازار می‌گردانند و قهو ه چیان استکان‌های شستی کوچک را که چون برج و بارویی عظیم بر یک دست بر هم چیده اند، به کاسبان و مشتریان عرضه می‌کنند و شاگردان چلو پزی‌ها که در برابر چلو پز خانه‌ها ایستاده اند، عابران را به صرف ناهار می‌خوانند.
گاهی هم یکی از جارچیان حکومتی در گوشه ای می‌ایستد و آخرین احکام حکومت را به صوت بلند برای آگاهی عامه اعلام می‌کند، زیرا مردم به ندرت می‌توانند بنویسند یا بخوانند.»
(کنت دوگوبینو / سه سال در آسیا۱۸۵۸-۱۸۵۵/ص ۶۲ تا ۶۴)
اورسل در سفرنامه ی خود در مورد اتفاق‌هایی که در بازار رخ می‌دهد اینگونه می‌نویسد:
«گاهی یک خبر عجیب که از کاخ سلطنتی سرچشمه می‌گیرد از ابتدا تا انتهای بازار دهان به دهان می‌گردد: اعلیحضرت به بازار می‌آیند! آنگاه شاهنشاه در حالی که درباریان و ملتزمین زیادی دور و برش را گرفته اند به چپ و راست گشتی می‌زند و رای مبارکش به سوی مغازه ای متمایل می‌شود و از صاحب مغازه می‌خواهد که با شاه شریک شود. صاحب مغازه با کمال اشتیاق می‌پذیرد. بعد اعلیحضرت دستور حراج می‌دهد. درباریان و اشخاص ثروتمندی که همراه شاه هستند برای اینکه نظر مبارک شاهانه را بیشتر به سوی خود جلب کنند با شور عجیبی در بالا بردن قیمت‌ها با هم رقابت می‌کنند و آن زمان است که یک کالای تجملی که سه یا چهار فرانک بیشتر قیمت ندارد، به مبلغ هزار یا دو هزار فرانک به فروش می‌رسد و خریدار هم حتما ً باید پول نقد بپردازد. وقتی تمام اجناس مغازه به فروش رسید، شاه با شریک یکروزه ی خود تسویه حساب می‌کند، به این صورت که سه چهارم مبلغ عایدی را به جیب مبارک می‌گذارد و یک چهارم را به صاحب مغازه می‌دهد و آن وقت خوشحال و تر دماغ به کاخ مراجعه می‌کند.
از غروب آفتاب به بعد در‌های حجره‌ها را تخته کرده و بر آنها قفل‌های سنگین می‌زنند و تنها چند شمع روشن می‌کنند که در سایه روشن آنها به زحمت می‌شود تک و توک مردم را دید که با رداهای بلند و تیره، آرام آرام در دالان‌ها و چارسوق‌ها می‌لغزند. دست آخر گزمه‌ها سراسر بازار را که دیگر جنبنده ای در آن نیست تحت نظارت می‌گیرند.
از تجّار بعضی یکراست به خانه‌های خود می‌روند و بعض دیگر بر نیمکت‌هایی که کنار خیابان نقاره خانه گذاشته شده، می‌نشینند و شاگرد قهوه چی با سرعتی عجیب، با سینی‌های پر چای دور مشتری‌ها می‌چرخد و با مهارت قابل تحسینی جلوی هر شخص تازه وارد استکانی چای می‌گذارد. قلیان‌ها دست به دست می‌گردد و در طرفی نوازنده‌ها اشعار حافظ یا فردوسی را می‌خوانند و درویش‌ها سرگذشت خود و ماجراهایی را که در سفرهای دور و دراز بر سرشان آمده با بیانی گرم تعریف می‌کنند و بازاری‌ها همچنان که در ذهن خود به حساب سود و زیان خویش می‌رسند، به این آوازها و داستان‌ها جسته و گریخته گوش می‌دهند و چای می‌نوشند و قلیان می‌کشند.»
سفر نامه ی اورسل/ ص ۱۴۰ و ۱۴۱
اکنون جا دارد به دو راسته ی مهم که هر یک نام بازار را به خود گرفته است، سری بزنیم :

بازار بزّاز‌ها :
بازار بّزاز‌ها هم یکی دیگر از راسته‌های مهم در تهران قدیم بود که ادامه ی آن به بازار امیر می‌رسید و علت اینکه در بعضی مراجع این سه بازار را یکی می‌دانند، همین است. بازار بزاز‌ها که قسمت اعظم آن هنوز هم باقی است، در گذشته از انتهای خیابان ناصر خسرو فعلی شروع می‌شد و تا میدان محمدیه ( =اعدام ) امتداد می‌یافت. طول آن را تا پنج کیلومتر نوشته اند. در بازار بزازها انواع و اقسام پارچه‌های نخی و پشمی‌و ابریشمی، از قبیل پارچه‌های چیت ( پارچه ی پنبه ای و نقش دار، مزین به نقش گل‌های کوچک و بزرگ)، چلوار (پارچه ی پنبه ای سفید و آهار دار و بسیار پر مصرفی که از آن پیراهن و زیرجامه و ملحفه و روبالشی تهیه می‌کردند)، کرباس (= کرپاس، پارچه ی پنبه ای سفید و درشت بافت که غالبا ً زنان و مردان روستایی از آن جامه می‌ساختند و برای کفن نیز به کار می‌رفت )، متقال (پارچه ی پنبه ای سفید شبیه به کرباس اما از آن لطیف تر)، کتان (پارچه ای که از الیاف ساقه ی کتان ساخته می‌شود. کتان گیاه علفی یکساله ای است دارای برگ‌های سبز مات و ساقه ی متشکل از الیاف نرم و بلند. از این الیاف نخ کتانی هم به دست می‌آورند)، مخمل( پارچه ای نخی یا ابریشمی‌که یک روی آن صاف و روی دیگر دارای پرزهای لطیف و نزدیک به هم و به یک سو خوابیده است.)،حریر (پارچه ی ابریشمی‌نازک )، ململ، (نوعی پارچه ی نخی لطیف و نازک و سفید)، ماهوت (پارچه ای ضخیم تمام پشم، نرم، کمی‌براق، با سطح پرز دار)، کریشه(پارچه ی سبک نخی دارای گل‌های برجسته)، کلوکه (پارچه ی نخی که بیشتر برای چادر مشکی بکار می‌رفت)،کرپدوشین (یا کربدوشین پارچه ای از خانواده ی کرپ که از ابریشم خام بافته می‌شد)،آغبانو (=آقبانو ، پارچه ای نازک و پنبه ای که بیشتر برای چارقد و چادر به مصرف می‌رسید)، گاواردین( نوعی پارچه ی معتبر و مرغوب انگلیسی که بیشتر به مصرف کت و شلوار مردانه می‌رسد.)، دبیت ( پارچه ای نخی که بیشتر آستر لباس و رویه ی لحاف می‌شد و نوع علی اکبری آن از همه مرغوب تر بود. حاج علی اکبر شخصی بود که دبیت را به کارخانه‌های دبیت بافی لندن سفارش می‌داد)، مخمل‌های کاشان، زربفت‌های یزد (= زربفت‌هایی که به دست زنان زردشتی یزد بافته می‌شد.)، بورسا (بروسا یکی از بنادر معروف ترکیه است که محصولات ابریشمی‌آن شهرت جهانی داشت.)، شال‌های کشمیر (این شال‌ها را به تقلید از شال‌های کشمیر با پشم شتر در کرمان می‌بافتند.) ، پارچه‌های زری دوزی شده ی اصفهان، قدک نخی قزوین، وال، تور، فاستونی،عبای لار و بسیاری از چیز‌هایی از این دست به معرض فروش گذاشته می‌شد. مشتریان این بازار بیشتر خانم‌ها بودند که دسته دسته به مغازه‌ها هجوم می‌آوردند، پارچه ای را قیمت می‌کردند و بعد وارد مغازه ی دیگری می‌شدند و دوباره قیمت می‌کردند و چانه می‌زدند و سر انجام هم ممکن بود آن را نخرند. از این رو مغازه داران سعی می‌کردند مشتریان واقعی (به قول خودشان مشتریان بخر) را بشناسند و با آنها با زبان چرب و نرم تری گفتگو کنند و چنانکه معمول شان بود جنس را به چند برابر قیمت آب نمایند.
روانشاد جعفر شهری در کتاب تهران قدیم می‌گوید: «به بازار بزاز‌ها، بازار «بدذات‌ها» هم می‌گفتند، زیرا بی ایمانی با خون فروشندگان آن عجین شده و پایبند هیچ مذهب و آیینی نبودند. این بازار چرخ سیاست مملکت را می‌چرخانید و پول‌های کلا نی که از جانب ارباب و صاحب می‌رسید، اول در این بازار تقسیم می‌شد. بازار بزازها در وضع سیاسی آن زمان تأثیر کلی داشت و باز و بسته بودنش می‌توانست شهر را به آشوب بکشد یا آرام کند. فروشندگان آن بسیار حقه باز بودند و در این بازار حتا اگر کسی جنسی را به ثلث قیمت هم می‌خرید، باز سرش کلاه رفته بود. » طهران قدیم /ج ۳ / ص ۲۳۳
بازار امیر یا بازار خیاط‌ها:
بازار خیاط‌ها در قدیم، در ادامه ی بازار بزازها قرار داشت و اصلا ً در بسیاری از کتاب‌ها، از جمله کتاب «تهران در گذشته و حال/ صفحه ی ۱۴۷» آن دو بازار را یکی می‌دانند و میانشان تفاوتی نمی‌گذارند.
کتاب دارالخلافه ی طهران، در شرح این بازار می‌نویسد :
بازار امیر یادگار امیر کبیر، صدر اعظم بزرگ ناصر الدین شاه است. هنگامی‌که امیر کبیر به دسیسه ی اجانب مغضوب و به کاشان تبعید شد، چون احساس کرد که مرگش نزدیک است، وصیت نامه ای نوشت و در آن ثلث اموال خود را به حاج شیخ العراقین که از مجتهدان معروف تهران بود واگذار کرد تا به مصرف امور خیریه برساند. پس از مرگ وی وصیتش اجرا گردید و شیخ عبدالحسین از محل یک سوم اموال او، مسجد و مدرسه ای ساخت که هنوز هم در انتهای بازار ارسی دوزها باقی است و برای اداره ی مسجد و مدرسه نیز بازار امیر را وقف کرد. به این بازار، بازار خیاط‌ها نیز می‌گویند . سبب این نامگذاری از آن جهت است که در گذشته معروف ترین خیاط‌های پایتخت در آن راسته بودند و بدون استفاده از چرخ خیاطی که هنوز وارد نشده بود، با نخ و سوزن لباس و پوشاک می‌دوختند. بعد‌ها مظفر الدین شاه که از سفر فرنگ بازگشت یک خیاط قفقازی را با خود به تهران آورد که ده دستگاه چرخ خیاطی به همراه داشت و لباس درباریان را با ماشین خیاطی می‌دوخت. این عمل، ابتدا با مخالفت عده ای از روحانیون رو به رو شد، ولی بعد با آن موافقت کردند و اندک اندک استفاده از چرخ خیاطی در بازار خیاط‌ها باب شد.

منبع: www.nasour.net
 

DDDIQ

مدیر ارشد
بازار زنجان، فضایی جمعی
رسول رفعت
برگفته از نشریه معماری منظر


مقدمه

انسان هاي يكجانشين و سازمان يافته، هميشه به مكاني همگاني نياز دارند تا بتوانند در پهنه اش و در كنج و كنارش به برقرار كردن رابطه هايي آزاد بين خويش و با ديگران بپردازند. شكل هايي از اين مكان همگاني نزد اقوام يا ملل مختلف تحت عنوان ميدان(پياتزا)، هيروبا، فرم ها و ... ميتوان مثال زد.
در اين بين، بازار به عنوان يكي از بارزترين نمونه هاي مكان همگاني در ايران به وجود آمده كه برخلاف نمونه هاي بالا اغلب فضايي سرپوشيده بوده و در كنار خود فضاهاي بسته، باز و نيمه بازي را جاي داده است.
در مقاله پيش رو مختصرا به بررسي بازار به عنوان بنيادي جمعي پرداخته و سپس به عنوان یک نمونه موردي بازار زنجان را که هنوز فضای جمعی پویایی است را معرفی می نماییم.

شناخت نظري بازار ايراني
بازار به مثابه فضاي جمعي
بازار، يا بارزترين نماد شهري زيستن در زيستگاه هاي بزرگ و ميانه در ايران، مكان همگاني شهروندان ، ستون فقرات شهرهاي ايراني و فراورده به ظرافت بافته ايست، كه از توان اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي بالايي برخوردار مي باشد.
بازار به مفهوم حقيقي، مجموعه اي از عناصر كالبدي - كاربردي متفاوت است كه توسط سقف به هم متصل مي شوند.
و به مفهوم مجازي، گستره گونه گون از معاني را در بر مي گيرد؛ از اعتبار تا قدرت، از شايستكي تا رونق، از آراستن تا زد و خورد كردن و خود جلوه دادن.
بازار كه در فضاي آزاد ربض رشد تازه ي خود را آغاز مي كرد، جايي بود كه مردمان با آزادي بيشتري نسبت به آنچه در فضاهاي ديگر مي توانستند يافت،گرد هم مي آمدند و مسايل گونه گون روز را در ارتباط با آينده ي شهر بحث مي كردند.
بازار شهر هاي ايران در ادوار گذشته به عنوان شالوده شهر، كليه فعاليت هاي عمومي شهر را در خود متمركز مي كرد و از نظر اجتماعي و فرهنگي مركز شهر به حساب مي آمد.
بازار مهمترين محور و شاهراه ارتباطي در شهر هاي قديمي بود، بيشترين آمد و شد شهروندان در آن صورت مي گرفت و اطلاعات و اخبارو... از طريق آن به اطلاع شهروندان مي رسيد.
در بازار گروه هاي اجتماعي يك كل همگون و منطقي را تشكيل مي دادند و از نظر سلسله مراتب، جاي هر طبقه كاملاٌ مشخص بود. همجواري مكان ها وحجره ها نيز در نزديكي بازاريان مؤثر بوده و بحث و گفتگو در مسائل روزمره مشترك بين آنها به راحتي امكان داشته است.

بازار و شهر در كنار يكديگر، از ابتداي شكل گيري تا همين اواخر كه بازارها هنوز نقش مهم و پوياي پيشين خود را داشتند، دائما در حال حركت و توسعه اي هماهنگ بوده اند. به بيان بهتر اين دو در خطوط اصلي حركت و گسترش به يكديگر وابسته اما در خطوط فرعي الزاما و مستقيما با يكديگر رابطه ندارند.
نمونه موردي بازار شهر زنجان
مختصري از تاريخچه شهر و بازار زنجان
شهر زنجان در طول تاريخ خود با فراز و نشيب هاي فراواني روبرو بوده كه گاه اين شهر را به سوي نابودي كشانده است. در اين باره مي توان به حمله وحشيانه مغولان در قرن هفتم و يورش تيمور لنگ در قرن هشتم اشاره نمود كه در هر دو بار صدمات زيادي به آن وارد گشته است.همچنين در زمان ايلخانيان نيز با انتخاب سلطانيه به عنوان پايتخت، شهر تا حد زيادي رونق خود را از دست داده و متروك گشت.
اما در طول زمان، همواره پس از تخريب بازسازي گشته و به گسترش خود ادامه داده است. علت اين امر، پتانسيل هاي طبيعي اين شهر همچون سفره هاي آب زيرزميني، قنوات قديمي، دسترسي به زنجان رود، اوضاع توپوگرافي محل و همچنين استقرار شهر بر سر راه تجاري و سوق الجيشي فلات مركزي ايران مي باشد.
قسمت اعظم بناهاي اين شهر متعلق به دوران صفويه و بعد از آن است زيرا در اوايل دوران صفويه آرامش نسبي بر شهر حاكم گشته و شهر تجديد بنا شد. در زمان آقا محمد خان قاجار شهر توسعه نسبي يافت و مي توان آن را به سه قسمت مركزي (عناصر حكومتي، اداري و مذهبي)، شرقي يا يوخاري­باش و غربي يا اشاقه­باش تقسيم نمود.
همزمان با گسترش شهر، مجموعه بازار نيز به عنوان ساختار اصلي شهر و قطب واحد اقتصادي، خدماتي و فرهنگي توسعه يافته و قسمت هايي بدان اضافه شد. بنابر اين قسمت اعظم بازار فعلي زنجان در سال 1205 ه.ق در دوران حكومت آقا محمد خان قاجار احداث شده و در سال 1213 ه.ق مقارن با حكومت فتحعلي شاه قاجار پايان گرفت. در دوره هاي بعد نيز بناهايي همچون سرا، مسجد و گرمابه به آن افزوده گشت.
بازار به صورت خطي در امتداد راه هاي ورودي از شرق و غرب شهر و بين دو دروازه تبريز و قزوين كه از دروازه هاي مهم كاروان روي آن زمان بوده شكل گرفته است. اين مجموعه به مساحت 18 هكتار احداث شده كه 8 هكتار آن مختص به بخش اقتصادي، 7 هكتار براي بخش مسكوني، 1 هكتار براي اماكن عام المنفعه و 2 هكتار به شبكه ارتباطي اختصاص يافته است.
به طور كلي بازار زنجان به دو بخش بازار بالا (يوخاري­باش) در شرق و بازار پايين (اشاقه­باش) در غرب قابل تقسيم است. البته بازار بالا نسبت به بازار پايين داراي اندك سابقه تاريخي بيشتري است. بازار بالا از نظر توليد و عرضه كالا و خدمات جنبي وابسته، اهميت دارد. در بازار پايين نيز عرضه و داد و ستد توليدات محلي صورت مي گرفته است.
شكل گيري و توسعه بازار زنجان
شهر زنجان در دوره قاجاريه داراي شش دروازه به نام هاي رشت و ارك در شمال، همدان و قلتون در جنوب، قزوين در شرق و تبريز در غرب بوده است. مسير ارتباطي شرقي-غربي شهر، دروازه قزوين را به دروازه تبريز مرتبط نموده كه اصلي ترين گذر به حساب مي آيد. اين راه در واقع بخشي از مسيري است كه شرق ايران را به آذربايجان متصل مي كند. دروازه رشت و همدان با گذري شمالي-جنوبي به هم مرتبط شده و در خارج از شهر نيز ادامه يافته و از روي رودخانه زنجان­رود مي گذرد. گذر شمالي-جنوبي ديگري نيز دروازه ارك وقلتون را به همين شكل به هم متصل نموده و به سمت جنوب (اغلب روستاهاي زنجان در اين ناحيه واقع شده­اند) ادامه مي­يابد. اين دو راه به دليل ايجاد دسترسي به روستاها و شهرهاي كوچكتر، در مقابل گذر شرقي-غربي فرعي به حساب مي آيند.

از آنجا كه پيشرفت و گسترش تجارت و مبادلات اقتصادي با احداث و توسعه راه ها و جاده ها همراه بوده است، بازارها به عنوان ستون فقرات شهرهاي ايران، در حاشيه اصلي ترين گذر شهري به وجود مي آمدند كه در امتداد راه هاي برون شهري قرار داشت. راه­هاي فرعي و درون شهري نيز از گذر اصلي منشعب شده و اغلب عمود بر آن ايجاد مي شدند. بازار زنجان نيز از همين روند پيروي نموده و در حاشيه گذر اصلي شهر شكل گرفته است.


نقطه شروع بازار زنجان را به طور دقيق نمي توان تعيين نمود اما با توجه به مسيرهاي ياد شده و شواهد ديگر اين طور به نظر مي­آيد كه اول بار در محل تقاطع گذر اصلي شهر با گذر فرعي شمالي-جنوبي دروازه ارك-قلتون به وجود آمده باشد. زيرا بيشتر محصولات كشاورزي و دامي از طريق راهي كه از جنوب از روي رودخانه گذشته و به دروازه قلتون رسيده است وارد شهر مي شود و از طرف ديگر، كاروان هاي ديگر مناطق اغلب از گذر اصلي شهر عبور مي نمايند. تقاطع اين دو مسير، گره اي مهم را ايجاد كرده كه به احتمال قوي نطفه اصلي بازار در آنجا پديد آمده است. اين بازار نيز همچون ديگر بازارهاي ايران در نقطه ­اي ميان شهر روييدن آغاز كرده و سپس با رشدي تدريجي در جهت هاي اصلي و فرعي گسترش يافته و به سمت دو دروازه پيش رفته است.
برخي ويژگي هاي معماري
بازارها در شهرهاي مختلف ايران داراي وجوه مشترك بسياري هستند كه موجب شده است ما تمامي اين فضاها را با يك نام بشناسيم. اما در اين ميان به دلايل محيطي، ساختاري و كاركردي هر كدام از آنان با ديگري متفاوت است و برخي شاخصه هاي مختص به خود را داراست.
بازار زنجان نيز داراي برخي ويژگي هاي معماري مختص به خود است كه گاه در جاي ديگر به چشم نمي­خورد. يكي از دلايل مهم اين موضوع قرارگيري اين شهر در اقليم سرد و كوهستاني است. اين امر موجب شده است كه همگي فضاهاي بازار يك طبقه، گسترده و كم ارتفاع (نسبت دهانه به ارتفاع حدودا يك به يك يا كمي بيشتر است)باشند تا بتوانند از ورود هواي سرد به داخل و خروج هواي گرم به بيرون در فصول سرد كه بيشتر سال را به خود اختصاص مي­دهند، جلوگيري نمايند. تنها دو عنصر شاخص در اين بازار به نام هاي مسجد-مدرسه سيد (مسجد جامع) و تيمچه حاج ابراهيم نسبت به بازار مسطح زنجان ارتفاع گرفته اند. از طرف ديگر با كم شدن طبقات بازار و محدوديت در گسترش عمودي، بازار در جهت افقي توسعه بيشتري كرده و به طول تقريبي يك كيلومتر امتداد يافته است به گونه اي كه به عنوان بلندترين بازار سرپوشيده ايران شناخته مي شود.

براي نورگيري و تهويه نيز براي ممانعت از تبادل حرارت تا حد امكان، از روشندان هاي كوچك مركزي سقف استفاده شده و روزنه هاي جانبي در بازار ديده نمي شود. دكان ها نيز اغلب كوچك و بدون پستو و بالاخانه است تا بتوان آسان­­تر فضا را گرم نمود. حتي به دليل وفور بارش برف،حياط هايي به منظور برف انداز كه خالي از عملكرد مي باشد در كنار راسته هاي اين بازار پديد آمده است.
سرا­هاي متعدد اين بازار داراي ويژگي هاي شاخصي هستند كه از آن جمله مي توان به رواق هاي گرداگرد حياط آنان (به صورت يك­طرفه، دو­طرفه، سه­طرفه و چهار­طرفه) كه به علت شرايط اقليمي به وجود آمده و تنوع در نحوه تركيب ميان سراها، حياط­ها، دالان­هاي ارتباطي و راسته­ها، اشاره نمود.

سبزه میدان
بازار محل عرضه و فروش کالاهای گوناگونی است که گاه تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند. این امر منجر به ایجاد فضاهایی با ویژگی های خاص که منطبق یر نیازهای آن می باشد شده است. به همین علت در بازار، هر راسته به مجموعه ای از فعالیت های همگون اختصاص یافته است.
محصولات سبز از جمله تولیداتی است که در زمره کالاهای ضروری و نیازهای روزمره مردم به شمار می آید و در همه بازارها به فروش می رسد. به همین دلیل در سال های متمادی فضایی را در کالبد بازار به خود اختصاص داده است که سبزه میدان نامیده می شود و در اغلب بازارهای ایران وجود دارد.
محصولات عرضه شده در سبزه میدان اغلب میوه و تره بار است که حجم بالایی داشته و فضای بیشتری را نسبت به دیگر محصولات در بازار اشغال می کند.از آنجا که این محصولات، مواد غذایی بوده و تاریخ مصرف کوتاهی دارند، روزانه دورریزهای زیادی داشته و موجب آلودگی فضای بازار می شوند. این تولیدات هر روزه به سبزه میدان وارد شده و مردم نیز برای خرید آنها بیشتر به بازار مراجعه می نمایند. در نتیجه رفت و آمد وسایل نقلیه و افراد در این فضا بیش از دیگر فضاهای بازار است.اغلب این مکان ها در نزدیکی ورودی بازار قرار می گیرند تا علاوه بر جلوگیری از آلودگی دیگر فضاهای بازار ، با ایجاد دسترسی آسان و سریعتر،جا به جایی کالاها راحت تر صورت گرفته و از تاثیر منفی ازدحام و شلوغی این فضا بر قسمت های دیگر کاسته شود.
بازار زنجان نیز همچون بسیاری دیگر از بازارهای ایران، دارای سبزه میدانی است که در نزدیکی ورودی شرقی بازار قرار گرفته است.
این فضا در بازار زنجان از فضاهای مشابه خود در بازارهای شهرهای دیگر بزرگتر و پر جنب و جوش تر است. علت این امر وجود عوامل طبیعی مطلوبی همچون آب کافی، زمین مسطح برای کشاورزی و باغداری و هوای نسبتا مساعد این شهر است.

سبزه میدان بازار زنجان دارای دو راسته اصلی موازی هم است که راسته های فرعی عمود بر آن دو، آنها را به هم متصل می نماید و در نهایت در پلان فضایی مستطیل شکل به وجود آورده است. راسته های اصلی مختص به محصولات کشاورزی و راسته های فرعی محل استقرار تولیدات دامی (لبنیات و مواد پروتئینی) می باشد. دو راسته اصلی دارای عرض بیشتری نسبت به دیگر راسته های بازار است تا فعالیت های زیاد این مجموعه آسان تر صورت گیرد. سقف این فضا در گذشته سرپوشیده نبوده و هم اکنون نیز بر خلاف دیگر قسمت های بازار که طاق پوش است دارای خرپای چوبی و پوشش ایرانیت می باشد که فضای سبزه میدان را در مقابل برف و باران زیاد این منطقه محافظت می کند.

رفت و آمد زیاد و ازدحام در این قسمت از بازار نه تنها موجب پویایی سبزه میدان شده بلکه کل مجموعه بازار را نیز زنده و سرپا نگه داشته است.

نتیجه گیری
در نهایت با بررسی بازار زنجان به عنوان یک نمونه موردی زنده و پویا در میان بازارهای باقیمانده در ایران به این نتیجه می رسیم که در شهرهای گذشته ما، بازار به عنوان یک بنیاد جمعی و به بیان دیگر فضایی جمعی است. این فضا تنها راه عبوری و فضایی تجاری به حساب نمی آید. بازار علاوه بر آن که چندین فضای جمعی همچون مسجد، مدرسه، تکیه و ... در کنار خود جای داده و آنان را به هم مرتبط نموده است، خود فضایی جمعی در مقیاسی بزرگتر می باشد که کانون بسیاری از فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و در کل مراودات روزمره مردم است.
بازار زنجان نیز همچون گذشته به زندگی خود ادامه داده و با تمام فراز ونشیب های موجود همچنان فضای جمعی زنده و پویای این شهر سردسیر به حساب می آید.
 

پیوست ها

  • 02.zip
    1.4 مگایابت · بازدیدها: 0

raziarchitect

عضو جدید
بازار بزرگ قیصریه ی اصفهان

بازار بزرگ قیصریه ی اصفهان





تأثیرموقوفات در پایداری بازار اصفهان

بسیاری از بناهای عام المنفعه و اجتماعی بزرگ شهراصفهان در زمره ی موقوفات هستند. موقوفات اصفهان تاریخی بس کهن دارد، به طوری که مافروخی در قرن چهارم ه.ق در کتاب خود به نام «محاسن اصفهان» سخن از عمران و آبادانی شهر و پیدایش محلات جدید و سراها و کاروان سراهای عالی به میان آورده که اغلب آن ها موقوفه بوده اند. [مفضل بن سعد بن الحسین المافروخی الاصفهانی1328 /3 ]. ازنوشته ی مافروخی چنین استنباط می گردد که فراوانی موقوفات آن عصر نه تنها با توسعه و پیشرفت شهر توأم بوده،بلکه از اقتصاد خوب آن دوره و توانگری ساکنان آن دوره ی شهر خبر می دهد؛ چرا که واقف نمی تواند یک انسان فقیرو کم درآمد باشد. موقوفات آن دوره دراطراف میدان میر(از بین رفته )و کوچه نمکی فعلی اصفهان که جزو قدیمی ترین ناحیه ها و بافت های شهر به حساب می آید و در بخش بازار قدیمی شهر(بازارهای قبل از عصر صفویه ) و درست در مجاورت مسجد جامع قرار دارند. این محدوده دارای مساجد، بقاع و تکایای ست که تعدادی از آن ها در دوره ی دیالمه ساخته شده اند و موقوفات زیادی داشته اند. به طوری که حمدالله مستوفی در نیمه اول قرن هشتم، یعنی حدود چهار سال بعد از دوره ی دیالمه از عظمت بناهای موقوفه ی آن عصرسخن گفته است.[میرا احمدی مریم/3 /1371] لکن موقوفات آن دوره به مرور زمان و با پیشامدهای تاریخی و ناآرامی های کشورازمیان رفته است. دوران شکوفایی موقوفات اصفهان به ویژه بازارآن به قرن دهم و یازدهم مخصوصاً به عصرشاه عباس اول برمی گردد.دراین دوره خاندان صفوی پرچم وقف درایران شناخته شده اند،به طوری که در آن عصر موقوفات شهراصفهان را وزیر مخصوص به نام «وزیرفیض آثار» اداره می کرده است.
دراصفهان دوره ی صفویه اغلب زمین هایی که کاربری اقتصادی داشته اند، تقریباً همه وقف بوده است.شاردن،سیاح فرانسوی که ازسال 1074 تا 1080 ه.ق و از سال 1081 تا 1087ه.ق دو مسافرت به ایران کرده و دراصفهان به سربرده،نوشته است:«اصفهان دارای 162 مسجد، 48 باب مدرسه و 1802 باب کاروان سرا(احتمالاً درتمام کشورها)و 273 باب گرمابه بوده که احتمالاً اکثرآن ها موقوفه بوده است.» [شاردن/19/1337] آمارهای ارائه شده با توجه به خطاهای احتمالی که شاردن مرتکب شده،مانند آمارکاروان سراهای شهر،بیانگراین واقعیت است که در اصفهان عصرصفویه زمین هایی که کاربری اقتصادی داشتند،تقریباً همه وقف بوده اند.لکن اکنون تنها 6 رسته از بازارهای اصفهان موقوفه بوده و تعداد 6 رسته ی دیگر دارای حدود 50 درصد دکان وقفی هستند و اغلب رقبه ی مساجد و مدارس و تکایا می باشند.دراین دوره علاوه بر موقوفاتی که از سابق مانده،وقف رشد چشم گیری داشته، به ویژه از سلطنت شاه عباس اول به بعد که خود در رأس مشوقان واقفان قرار داشت، جنبه ی عمومی و همگانی پیدا کرد. زمام داران حکومتی آن دوره به وقف اموال خود پرداختند. شاه عباس در سال 1016 ه.ق تمام املاک خاصه ی خود را از رستاتیق و خانات و قیصریه، چهار بازار و حمامات و غیره به چهارده معصوم وقف کرد و نصف درآمد آن را به سادات و بیوه زنان و نصف دیگر را به شیعه های اثنی عشری اختصاص داد.[اسکندربیک ترکمان/65/1335 ]در کتاب قصص الخاقانی وقف نامه ای از شاه عباس راجع به وقف بناهای تاریخی اصفهان ثبت شده است که ازنظرجغرافیای تاریخی وعملکرد شهری درخورمطالعه است.[ولی قلی بن داود قلی شاملو/مجموعه ی خطی دانشگاه اصفهان] تاورنیه نیز در سفرنامه خود به وقف بودن کاروان سراها که در همه جای مملکت پراکندگی داشته، اشاره می کند[تاورنیه/1336/صص122 و123 ].انگیزه ی موقوفات شاه عباس را باید در عوامل اقتصادی،سیاسی و مذهبی آن زمان جست و جو کرد.ازمطالعه ی متون تاریخی چنان برمی آید که شاه عباس چون در صدد تعمیرو توسعه و رونق بازار قدیم (اطراف میدان کهنه ) برآمد،با مخالفت مالکان عمده ی آن ناحیه روبه رو شد،لذا از ادامه ی مرمت و بازسازی منصرف شد و درصدد برآمد تا به رقابت با بازار قدیم،بازار جدیدی بنا کند. دراین راستا، به ساختن میدان و بازار قیصریه وبازار بزرگ اقدام نمود. سپس برای انتقال بازاریان میدان قدیم به دکان های بازارجدید امتیازهایی را برای آن قایل شد.ازجمله کلیه دکان های بازار و اطراف میدان را وقف نمود و با اجاره ای پایین و طولانی مدت و با کمک های مالی (وام های طویل المدت)، عمده فروشان و خرده فروشان را به بازار جدید دعوت کرد و بازارجدید در سال 1011 ه.ق کار اقتصادی خود را آغاز کرد. سرانجام شاه عباس به خاطر مقابله با عوامل سیاسی مخالف،پس ازآنکه قدرت اقتصادی خود را از طریق درآمد موقوفات تأمین کرد و بر اقتصاد بازارسلطه یافت و نفوذ روحانیون را نیز پشت سر داشت، به مصادره ی اموال مالکان قدرتمند مخالف پرداخت وبدین وسیله آنان را از صحنه ی سیاسی و اقتصادی کنار گذاشت. گزارش های تاریخی درباره ی قیصریه حاوی نکات زیادی درخصوص پیامدهای اجتماعی، سیاسی و درگیری های شاه عباس در سرمایه گذاری تجاری ست.[نقاده الاثارفی ذکرالاخبار/نظری/376 و 577 ].انگیزه های وقف را می توان از عوامل مهم آن پیامدها دانست.زیرا وقف، راهی بود که از طریق آن امکان داشت افراد زیرکانه بر قوانین حاکم برارث و مالیات پیش دستی نمایند. وقف می تواند بدین طریق از وارث ذی حق و مشروع خود به ویژه زنان را که بر اساس قوانین ارث از دارایی ها سهمی می برند،ازمال خود بی بهره سازد. در ضمن، وقف تلاشی بود که از مصادره ی اموال توسط دولت به خصوص وقتی که ارزش دارایی ها زیاد بود،جلوگیری می کرد. به ویژه این که مصادره، عملی غیرمعمول نبود. در بازار اصفهان و در اغلب مراکز با اهمیت مذهبی و مؤسسات خیریه مخصوصاً به منظورتأمین هزینه ی نگهداری آن ها و زمانی با هدف مذهبی وقف انجام می شد و گاهی این نوع حرکات مذهبی - عمرانی جنبه سیاسی -اجتماعی پیدا می کرد تا اعتبار اجتماعی و سیاسی وقف کنندگان را بالا ببرد.[شفقی سیروس/74/1378] درباره موقوفات بازاراصفهان باید به چند نکته اشاره شود: مطالعات ما در اصفهان نشان می دهد که سرقفلی دکان های وقفی که اغلب رقبه ی مراکزمختلف دینی چون مساجد، مدارس، تکایا و غیره هستند، به مراتب پایین تر از سرقفلی دکان های مشابه خود می باشند. اجاره ی ماهیانه یا سالیانه ی این نوع املاک وقفی نیز در سطح پایین تری قرار دارد. البته دراین جا یک توافق عمومی وجود دارد که دکان هایی که در آمد بیشتری کسب می کنند،معمولاً اجاره بهای بیشتری را باید بپردازند؛همان طوری که یک دکان طلافروشی و یا یک فروشنده لوازم خانگی مدرن درآمد بیشتری را کسب می کند و باید اجاره ی بیش تری نسبت به یک حلبی ساز که درآمد کم تری دارد، بپردازد.[ BONINE M./BAND.41/1987/192 ] در گذشته نه چندان دور رسم بر این بود که دکان های وقفی را به مدت 99 سال اجاره می دادند. بنابراین کم تر دکان وقفی خالی و بدون فروشنده می ماند.
در خاتمه این نکته ی مهم را به ذهن بسپاریم که از بین بردن موقوفات از نظر دینی ممنوع است؛ یعنی آنچه واقف در وقفنامه قید نموده است، باید همچنان باقی بماند. این سنت دیرین باعث گردیده که در بخش بازار اصفهان بناهای کهن به پایداری خود ادامه دهند که الگوهای بسیار مناسبی برای معماران و شهرسازان جوان ما هستند.
برای مطالعه ی علاقه مندان، نقشه ای از پراکندگی جغرافیایی موقوفات مهم شهر اصفهان تهیه گردیده که اگر دقت و توجه بیشتری مبذول گردد اغلب آن ها در بخش بازار پراکندگی دارند.این امر نشان دهنده علاقه بازاریان اصفهان به موضوعات مذهبی ازجمله وقف می باشد.
منابع و مأخذ
-احمد بن یحیی بلاذری:«فتوح البلدان» ترجمه ی آذرنوش، تهران 1346 .
- اسکندر بیک ترکمان، « عالم آرای عباسی» تهران 1335.
- «برهان قاطع» با تصحیح دکتر محمد معین، جلد اول ،ص 218.
- « سفرنامه تاورنیه» ترجمه ی ابو تراب نوری، اصفهان 1336.
- خالقی، روح الله:« سرگذشت موسیقی ایران» بخش اول ، چاپ ششم ، سال 1376.
- خیرآبادی، مسعود، « شهرها ایران» ترجمه ی حاتمی نژاد. مافی، نشر نیکا، مشهد سال 1376.
- سلطان زاده، حسین،«فضاهای شهری بافت های تاریخی ایران»، دفتر پژوهش های فرهنگی با همکاری شهرداری تهران1372.
-سرفراز،علی اکبر و آدرزمانی فریدون، « سکه های ایران از آغاز تا دوره زندیه» سال 1379/ش.
-«سفرنامه ی برادران شرلی» مترجم نامعلوم است ولی برای ناصر الدین شاه ترجمه کرده اند،چاپ آن به اهتمام احمد مشیر صورت گرفته و به سال 1330 ه.ق چاپ گردیده است.
-«سفرنامه ژان باتیست تاورنیه» ترجمه ی ابوتراب نوری (نظم الدوله) سال 1331 ه.ق.
-«سفرنامه شاردن، قسمت شهر اصفهان» ترجمه ی حسین عریضی، شهریور سال 1330.
-«سیاحتنامه ی شاردن» ترجمه ی محمد عباسی،جلد هفتم، تهران1345.
- شفقی، سیروس، «وقف در اصفهان، پراکندگی جغرافیایی موقوفات و آثار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن، میراث جاویدان» شماره ی 19 و 20 سال 1376.
- شفقی، سیروس، «نقش بازار در ساختار فضایی شهرهای اسلامی» فصلنامه ی تحقیقات جغرافیایی، شماره 52 و 53 سال 1378.
- شفقی، سیروس،« اصول شهرسازی اصفهان عصر صفویه، فرهنگ اصفهان» فصلنامه ی پژوهشی، فرهنگی، هنری شماره ی 15 بهار 1379.
- شفقی ، سیروس، « بازار بزرگ اصفهان » انتشارات مرکز اصفهان شناسی، میراث فرهنگی اصفهان، 1385.
- شفقی ، سیروس، «ساختار و توسعه اصفهان عصر صفویه»مجموعه مقالات همایش اصفهان و صفویه، 7-6 اسفندماه 1377، شماره ی 42 و 43.
- شفقی ، سیروس، « تحلیل فضایی- کالبدی بازار اصفهان» فصلنامه ی تحقیقات جغرافیایی، شماره ی 60 ، بهار 1380.
- ضیاء توانا، محمد حسن، «بازار قیصریه لار» چاپ اول سال 1380.
- عابدین در کوش، سعید، « درآمدی به اقتصاد شهری» مرکز نشر دانشگاهی، تهران 1364.
- غلوم، بیک لیزا، «الگوهای شهری اصفهان پیش از صفویه» ترجمه ی محمد نفیسی، مجله معماری و شهرسازی، آموزه های اصفهان، سال 1377 شماره ی 42 و 43.
- ماکسیم سیرو« راه های باستانی ناحیه اصفهان و بناهای وابسته به آن ها» ترجمه ی مهدی مشایخی از انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران 1375.
- مشیری محمد« راهنمای گردآوری سکه» جلد دوم، تهران ، گوتمبرگ، سال 1351.
- موسوی، فریدونی، محمد علی، « اصفهان از نگاهی دیگر» اصفهان، انتشارات نقش خورشید، 1378.
- « مفضل بن سعد بن الحسین المافروخی الاصفهانی » ترجمه ی محاسن اصفهان، به اهتمام عباس اقبال، تهران 1328.
- میر احمدی، مریم «پژوهش در موقوفات عصر صفویه» فصلنامه ی تحقیقات جغرافیایی، شماره ی مسلسل25،تابستان 1371.
- « میرید علی جناب، الاصفهان» به اهتمام عباس نصر، امور فرهنگی شهرداری اصفهان،ویژه ی بزرگداشت اصفهان، چاپ دوم، 1371.
-«مجموعه مقالات نخستین مجمع بررسی بازار در فرهنگ و تمدن جهان اسلام،» دانشگاه تبریز، 1372.
- « نقاده الاثار فی الذکر الاخبار» نظنری، به اهتمام اشراقی،صص 376 و 577.
- وارثی،حمید رضا،«اصفهان و خواهر خوانده هایش» مجله ی علمی -تخصصی جغرافیا « چشم انداز» سال سوم، دانشگاه اصفهان، شماره ی 9 بهار 1381.
-«ولی قلی بن داود قلی شاملو، قصص الخاقانی » مجموعه خطی کتابخانه دانشگاه اصفهان،تحت شماره ی 2015.
- هنرفر، لطف الله، « برج قوس طالع شهر تاریخی اصفهان، میرات جاودان» فصلنامه ی فرهنگی، تحقیقی، اجتماعی و تاریخی، سال 1376 ، شماره ی 19 و 20.
-نویسنده نامعلوم،«طالع شما در ماه دسامبر، ستاره ها ازسرنوشت شما خبر دارند»، ماهنامه ی موفقیت، شماره ی 39 سال 1380.
Bakhtiar Ali,The Royal Bazaar of isfahan,Iranian Studies on Isfahan,Part I VolumeVII,Boston Callege,U.S.A,winter-Spring 1974
Bonine,Michael,E.Islam and commerce of yazd,iran,Erdkunde,Band 41/1987
Gaube H.und Wirth E.Der Bazar von Isfahan Dr.Ludwig Reichert,Wiesbaden 1978,Beihefte Zum Tubinger Atlas des vorderen Orient,Nr22
Marcais,G,Considerations sur les villes et notamment sur le role du mohtasib -in : Ruceile de la societe jean Bodin( Brussel ) 6.1954.Pp.249-262
Marcais W.L Islamisme et la vie urbain-in:Compte Rendu de L Academic des insciptions et Belles Letters.Paris1928.Pp86-100
Scharabi.Mohammad,Der Bazar, VerlagErnst Wasmusth Tubingen,1985
Soltani- Tirani,Mohammad Ali,Handwerke und Handwerke in Esfahan,Dissertation,Marburg/Iahn,1982.
Wirth E.Strukturwandlungen und Entwicklung Stendenze der Orientalischen Stadt
Versuch eines Uberblicks, Erdkunde,22,1968,s,101-128
Wirth. E.Zum Problem des Bazars (sug,carsi).Versuch einer Begriffsbestimmung und Theoris des traditionellen wirtschaftszentrums der orientalisch-islamischen Stadt-in Der Islam 52/1975
نشریه دانش نما ،شماره 169-167
 

raziarchitect

عضو جدید




چهارسوی چیت سازها

هرگاه چهارسوی قیصریه را به طرف شمال پشت سرگذاریم،ازعرض بازار کمی کاسته می شود و معرف آن است که دو قسمت بازاردریک زمان ساخته نشده اند. و حتی درگذشته در چوبی سنگینی این دو قسمت را از هم جدا می کرده است.[GAUBE .H.Wrth.E/1978/171]در وسط این قسمت از بازار،به یک محوطه ی باز با عرض قابل توجهی می رسیم که دارای گنبدی ست و بازاریان این محل را چهارسوی دوم قیصریه و یا چهارسوی چیت سازها اطلاق می کنند.این قسمت از بازار اصفهان از نظر فضایی،و به ویژه معماری بسیارجالب و از زیباترین قسمت های بازار اصفهان است که به نام بازار چیت سازها معروف است و اصطلاح چهارسو را برای آن کم تر به کار می برند. طرح کلی این قسمت از بازار،بی شباهت به مجموعه ی چهارسوی قیصریه نیست، چه در غرب آن سرای چیت سازها و مشرق آن بعد از عبور از یک بازار کوچک به چهارسوی بازارزرگرها و ادامه ی آن به بازار زرگرها راه پیدا می کند.بازار قیصریه ی اصفهان و چیت سازها دو طبقه است و از نظر پایداری بنا،ساختمان اولیه و اصالت خود را به خوبی حفظ کرده و دست نخورده مانده است. چهارسوی چیت سازها یکی از مراکز مهم عرضه ی صنایع دستی این شهر برای گردشگران خارجی و داخلی است.
سرای چیت سازها

سرای چیت سازها که اسم خود را از تولید پارچه های قلمکار گرفته است، از سراهای عصرصفویه است. در دوران قبل از صنعتی شدن اصفهان، کاربری آن به تولید قلمکاری که چیت سازی نیز بدان گفته می شود،اختصاص داشته است. سرای چیت سازها از طریق غرب به چهارسوی دوم قیصریه که به نام چهارسوی بازار چیت سازها نیز معروف است، راه دارد. در ورودی آن چوبی کهنه است و شکل سرا مستطیلی است و از قسمت جنوب به کوچه ی کله پزها یا کوچه ی صنعتگران دستی راه دارد.
این سرا محوطه ی بزرگی ست که در وسط آن ساخت و سازهای ناموزونی انجام گرفته است. سرا دو طبقه اما فاقد مهتابی ست واحتمالاً قسمت شمالی سرا،قدیمی ترین بخش آن است.آثاربدیع معماری در این سرا وجود ندارد.ازفعالیت های مختلفی که در سرای چیت سازها وجود دارد، می توان به مشاغل زیراشاره نمود:ازچهل دهنه دکان موجود در این سرا، چیت سازی فعالیت اصلی را به خود اختصاص داده است. به طوری که در 16 دهنه ی آن به این شغل مشغولند و کار اصلی گل زنی و مراحل آماده سازی چیت های قلمکار در آن صورت می گیرد. از فعالیت های دیگر موجود در این سرا، تولید لوازم خانگی استیلی است که دربازار دواتگرها و سایر فروشگاه ها و حتی خارج از شهر اصفهان به مصرف کنندگان عرضه می گردد و بقیه ی دکان ها به فروش فرش های دست باف و تعمیر لوازم خانگی و انباری اختصاص دارند.
ادامه ی قیصریه به بازار دارالشفاء می رسد. وجه تسمیه ی این بازار به نام دارالشفاء به دلیل مجاورت آن با مسجد دارالشفاست. بازار دارالشفا تا سه دهه ی قبل،راهروی مسجد دارالشفا محسوب می شد،ولی در سال های اخیر دکان هایی در دو طرف آن احداث شده اند و از سال 1376 به شکل پاساژ دو طبقه ی جدیدی درآمده است.عمده ترین کاربری این بازار فروش ظروف چینی و بلور می باشد. تعداد کل دکان های بازار دارالشفا 35 دهنه است که 18 دهنه در طبقه ی اول و 17 دهنه در طبقه ی دوم قرار دارند. از کل 35 دهنه دکان، 18 دهنه به فروش چینی و بلور اختصاص دارند و 17 دهنه ی دیگر به کاربری های زیر اختصاص دارند:صنایع دستی سه دهنه،گز و شیرینی یک دهنه، میوه فروشی یک دهنه، تعمیر طلا و نقره یک دهنه، انبار یک دهنه، لوسترفروشی یک دهنه و 9 دهنه از دکان ها در حال آماده سازی می باشند. طیف شاغلان بازار دارالشفا را افراد جوان که زاده ی اصفهان می باشند، تشکیل داده است. اجناس عرضه شده در بازار دارالشفا اغلب فرانسوی، ترکیه ای، چینی، انگلیسی هستند که از طریق بنادر جنوبی کشور و یا گمرک شمال غرب توسط واسطه ها وارد ایران و بازار شهرها می شوند. بازار دارالشفا در زمره ی رقبه ی مسجد دارالشفا است و دکان های آن به صورت سرقفلی خرید و فروش می شوند و بهای سرقفلی آن ها در سال1384 ه. ش از 15 تا 25 میلیون تومان درنوسان بوده است.
بازار دارالشفا جزو آن دسته از بازارهای شهر اصفهان است که در کف آن کانالی برای انتقال آب و فاضلاب، کابل تلفن و غیره ایجاد گردیده و کف آن سنگ فرش و سقف آن ازنوع شیشه ای قوسی ست. مسجد دارالشفا در انتهای بازار دارالشفا و در شمال آن واقع شده و اسم خود را از یک بیمارستان قدیمی که به آن دارالشفا می گفتند،گرفته است. رواق مسجد حدود 8 پله از سطح بازار پایین تر است. شکل زمینی که مسجد اشغال کرده، مستطیلی و ابعاد آن 70 در 60 متراست. لکن به واسطه ی تعیین قبله،اضلاع آن با میدان نقش جهان، زاویه 45 درجه ای را به وجود آورده اند. البته این نوع جهت گیری تقریباً درکلیه مساجد سرزمین های اسلامی وبه ویژه اصفهان مراعات شده است، مانند مسجد جامع عباسی ( امام) و یا مسجد شیخ لطف الله، صحن مسجد سنگ فرش است و در وسط آن حوض مستطیل شکل قرار دارد. شبستان مسجد دارای سقف مسطحی ست که درست روبه روی در ورودی احداث شده است.قدمت بنای مسجد به دوره ی قاجاریه می رسد. مسجد دارالشفا در زمان نوشتن مطلب حاضر(1381 ه.ش) از طرف سازمان اوقاف و خیریه در دست احیا و مرمت بود.

بازار و زندگی اقتصادی شهر

صاحب نظران که با شهر و مسائل شهرهای اسلامی سروکار دارند، معتقدند که بازاربرای زندگی قرون وسطایی ایجاد شده و با زندگی کنونی ما هماهنگی ندارد و حتی تعریفی که یکی از دانشمندان آلمانی به نام شوارتزاز بازار شهرهای خاورمیانه اسلامی ارائه کرده است،(این نظریه را تا حدی خواهیم پذیرفت) چنین است:« در خاورمیانه بازار مرکزخرید و فروش شهر را تشکیل می دهد و پیدایش آن موقعی صورت گرفته است که چهار پایان حمل و نقل و جابه جایی کالاها را بر عهده داشتند.»
[Schware.G./1961/375]

اکنون که حدود یک قرن از ورود نخستین چهار چرخه به شهراصفهان سپری شده، نقش چهارپایان در حمل و نقل کالا به مرور زمان کم تر شده، اکنون دیگر نقشی ندارند و یا بسیار اندک است. این گفتار بدان معنی ست که بازار نقش عملکرد خود را باید کم کم از دست داده باشد.این تغییرو تحول ممکن است در بعضی از شهرهای اسلامی صورت گرفته و حتی بازار آن ها به تعطیلی گراییده و یا از رونق افتاده باشد ( مانند بازار نایین)لکن بازار اصفهان بر عکس در این مدت نه تنها اهمیت اقتصادی خود را از دست نداده است، بلکه رشد و توسعه ی آن نیزبسیار چشم گیر بوده است. در اصفهان با پیدایش و احداث بازارهای جدیدی مواجه می شویم که همه حکایت از رشد بازاردارند.این عمل درحقیقت توسعه و نفوذ بازار درمحلات مسکونی ست،چرا که بازاراصفهان برخلاف نظریات برادران مارسی نه تنها درحال تعطیلی و نابودی نیستند،بلکه درحال رشد و توسعه نیز بوده اند.برادران مارسی معتقد بودند که بازارهای شهرهای اسلامی در حال تعطیلی و برچیده شدن هستند. [Marcais.G.1954.pp.249.262./Marcais.W.1928.pp.86-100]
توسعه ی بازاراصفهان درچهاردهه ی اخیر همچنان ادامه داشته وداردو بازارهای قدیمی و فروریخته،در دست تعمیر و احیا هستند و گسترش جدید آن در بخش های مسکونی مشهود است.
زندگی اقتصادی شهر اصفهان هنوز در بازار این شهرمتمرکز است. با آن که نفوذ تمدن غرب و بارسنگین چهارچرخه ها، خیابان های عریض و طویلی به شهر تحمیل نموده و مغازه های بی شماری در سطح شهر به وجود آورده است، وجود بازاریان خبره و توانا این بخش اقتصادی را چنان زنده و پویا نگه داشته که بازار اصفهان برای ساکنان شهر جذابیت خاصی داشته و کم تر خانواده ای را می توان یافت که سالی چند بارازبازار اصفهان خرید نکند. البته این حرکت به عرضه های مناسب کالا از نظر قیمت و تنوع ارتباط مستقیم دارد. شهروندان اصفهانی سخت پای بند سنت هستند و خرید از بازار نوعی گرایش سنتی آن ها را نشان می دهد. با این که بعضی از بخش های بازار قسمتی از اهمیت خود را همچنان حفظ کرده است. از خصوصیات چشم گیراین مرکز اقتصادی بافت اجتماعی ویکنواخت آن است که نسلی به نسل دیگر به یادگارمانده و در حقیقت نیروی سنتی قدیمی برجای مانده و تحولی برخود ندیده است.این گروه سنتی که در واقع شغل اجداد و آباء خود را از دست نداده اند، تا امروز برتری خود را به عنوان خریدار و فروشنده ی موفق،حفظ نموده اند. در بازار اصفهان مراکز فروش و یا تولید اغلب کالاها از قرن ها قبل همچنان در جای خود مانده اند.دربازار اصفهان دکان هایی وجود دارند که ازعصرصفویه تا امروز به عرضه ی تنها یک نوع کالا مبادرت نموده اند. اما برخی ازکالاها به واسطه ی تولید نشدن و یا مصرف نداشتن،تغییرکاربری و فروش پیدا کرده اند. در حاشیه ی بازار اصفهان، بخش های جدید خرید و فروش مدرن به وجود آمده است و حتی در قسمتی از حاشیه ی بازار، زمین های بایر و مساکن انسانی به ویژه مساکن مخروبه و متروکه که زمانی به بازاریان ثروتمند تعلق داشت، به بازار و مراکز جدید داد و ستد تبدیل شده اند. این بخش گاهی به صورت مسقف و زمانی به صورت پاساژکه بی شباهت به تیمچه های سنتی نیستند در آمده است. این نوع ساخت و سازها دربخش هایی از بازار که امکان بارگیری و باراندازی راحت تر بوده،بسیارچشم گیر است که فعال بودن اقتصادی آن قسمت از بازاراصفهان را برای ما روشن می کند. در بازار اصفهان مناطق کهنه و فرسوده ی بازار که خرابی های عمیق درآن ها روی داده است،با اسکلت های فلزی و مصالح ساختمانی بسیار مقاوم به تجدید حیات خود ادامه می دهند و به این ترتیب، نوسازی های چشم گیری در بعضی از قسمت ها دیده می شود.این حرکات عمرانی همه حکایت از فعال بودن بازاراصفهان دارند. این نکته گفتنی ست که بازار اصفهان بعد از انقلاب محل اجتماع مهاجران روستایی و افغانی گردیده است وکاروان سراهایی که زمانی محل اتراق و بارگیری و باراندازی کالا بوده، اکنون جای خود را به محل سکونت مهاجران به ویژه برادران افغانی داده است. انتخاب این مراکز به عنوان محل زندگی را باید در ارزانی و داشتن سرپناه و یا سهولت دسترسی به کار جست و جو کرد.این قشر کم درآمد خرید خود را نیز از همین بخش بازار انجام می دهند.
بازار این شهر همیشه مشتریان خاص خود را داشته است؛به ویژه مشتریان سنت گرایی که برپایه ی عادت، خرید از بازار را به خرید ازخیابان های شهر ترجیح می دهند.اعتقاد این دست از مشتریان این است که قیمت های کالا در بازار ارزان تر و کالاها نیزمتنوع تر است. این علاقه ی خریداران،بازاریان را در مقابل مشتریان سنتی متعهد می کند تا از اجحاف در قیمت کالا دوری جویند.بازاریان اصفهان بر خلاف اغلب بازارشهرهای بزرگ اسلامی قهوه خانه و غذاخوری مدرن ندارند و یا کم تر دارد؛ لکن تعدادی غذاخوری سنتی چون بریانی، کله پزی،حلیم پزی، عدسی و چلوکبابی دراین بخش مشاهده می شود. مشتریان بازاراصفهان را سه گروه مشخص تشکیل می دهند:
نخست، مشتریان بومی و دائمی که به خرید سنتی خو گرفته اند؛دوم، گردشگران داخلی که در فصول خاصی ازجمله عید نوروز و تعطیلات تابستانی به شدت بر تعداد آن ها اضافه می شود؛ سوم،گردشگران خارجی که علاقه خاصی به گردش وخرید از بازار علاقه دارند. این گروه را که امروزه آن ها را به نام توریست یا گردشگر می شناسیم، به خرید اشیاء عتیقه و صنایع دستی و هنری که بازار اصفهان در این زمینه مرکزیت جهانی دارد، مبادرت می ورزند. خرید از بازار برای توریست خارجی خاطره انگیز است و جذابیت خاصی دارد. از این رو بعضی ازنویسندگان بازار اصفهان را با بازار شهرهای اورشلیم، دمشق، استانبول، قاهره و تونس قابل مقایسه می دانند.[WRITH.E/1968/105]
کالاهای عرضه شده در بازار اصفهان، با سلیقه و قدرت خرید ساکنان یا به عبارت دیگر، مشتریان بازارهماهنگی دارد. بازار اصفهان حداقل از چهارقرن قبل تا امروز محل تولید صنایع دستی هنری بوده است و این ویژگی شاید دربین تمام بازارهای جهان شاخص باشدو آن را از سایر بازار شهرهای اسلامی متمایز سازد و تولیدات صنایع دستی را باید یادگار عصر صفویه خصوصاً شاه عباس دانست که هنرمندان تمام شهرهای ایران را به اصفهان دعوت کرد و مشوق بزرگ آن ها بود و اکنون بعد از 400 سال این هنرها از نسلی به نسل دیگر به میراث می ماند.
بازاراصفهان مانند بازار سایر شهرهای ایران محل فروش فرآورده های کشاورزی نیز هست، به طوری که در قسمت شمالی بازار(اطراف میدان کهنه) بیش از سایر نقاط بازار به فروش این نوع محصولات مبادرت می گردد، ولی بخش جنوبی بازار به صنایع دستی و کالاهای گران قیمت اختصاص دارد.

تخصصی بودن بازار
یکی ازخصوصیات بازار شهرهای بزرگ سنتی ایران،تخصصی بودن آن هاست، اما مطالعات تاریخی نشان می دهد که کاربری بازار اصفهان پیوسته متفاوت و در حال تغییرو تحول بوده، و با نیاز مردم شهر و منطقه هماهنگی داشته است. زمانی پیشامدهای تاریخی-سیاسی آن را به شکوفایی رسانده و زمانی دیگراضمحلال ونابودی آن را سبب شده است.
بازار اصفهان در قرن پنجم، موقعی که ناصر خسرو از اصفهان دیدن می کرد (444 ه.ق ) از عظمت و تخصصی بودن برخوردار بود. او درباره ی اصفهان می نویسد:«... واندرون شهر همه آبادان که هیچ از وی خراب ندیدم و بازارهای بسیار و بازاری دیدم ازآن صرافان که اندر او دویست مرد صراف بود و هر بازاری را در بندی و دروازه ای و همه محلت ها و کوچه ها همچنین،دربندی و دروازه های محکم و کاروان سراهای پاکیزه بود و کوچه ای بود که آن را کوتراز می گفتند و در آن کوچه پنجاه کاروان سرای نیک و در هر یک بیاعات و حجره داران بسیار نشسته و این کاروان که ما با ایشان همراه بودیم، یک هزار و سیصد خروار بار داشتند که در آن شهر رفتیم -هیچ بازدید نیامد که چگونه فرود آمدند که هیچ جا تنگی موضع نبود.» [ناصرخسرو/وزین پور/1350 /117 ]بازاراصفهان دوره ی صفویه به احتمال قریب به یقین،یکی از بزرگ ترین، باشکوه ترین و ثروتمند ترین بازارهای شهرهای اسلامی بوده است و تا یک قرن قبل نیز از تخصصی بودن خاصی برخوردار بود؛ لکن بعد ازآن تاریخ دستخوش تغییر و تحول بزرگی شد که زاییده ی صنعتی شدن جهان، ایران و سرانجام اصفهان بوده است. صنعتی شدن اروپا و ورود کالاهای تولیدی این سرزمین ها، مرکز تولیدی بازار را از کارانداخت و کارگاه های تولیدی صنایع دستی کوچک؛یکی بعد از دیگری به تعطیلی گراییدند و بازاراصفهان به انبارکالاهای تجاری اروپا تبدیل گردید و گروهی از بازاریان را به نام تاجربه وجود آورد که هرگزتولید کننده نبودند.بازاراصفهان در گذشته به مراتب بیشترو اکنون کم تر به تخصصی بودن تولید و فروش کالاها متکی ست.از 45 رسته ی بازاری که در بخش بازاراصفهان شناسایی شده،تعداد اندکی از آنها توانسته اند اصالت اولیه ی خود را تاکنون حفظ نمایند،مانند بازار دواتگرها که مرکزتولید لوازم خانگی از برنج،مس، استیل و سایرفلزات چون سماور،سینی و ظروف مختلف است که مشتریان آن را اغلب خانواده های جوان و نوعروسان تشکیل می دهند که برای تهیه ی جهیزیه این بازاررا گرم و پررونق می کنند.از دیگر بازارهایی که هنوزاصالت و نوع کاربری خود را ازدست نداده اند،بازار زرگرهاست که مرکزمبادلات طلا و سکه بوده و یا بازار چیت سازها که مرکزفعالیت تولید قلمکار است که هنوزهم به فعالیت تولیدی ادامه می دهند،ولی با تغییرات بزرگی که در بازار پیش آمده است،عملکردهای دیگری چون فرش فروشی و انواع صنایع دستی و عتیقه فروشی را که مورد علاقه توریست هاست، به خود اختصاص داده است. عملکرد بعضی از بازارهای اصفهان به واسطه بی نیازی به خدمات آن ها به طور کلی تغییر یافته، مثلاً دربازار تفنگ سازها که از بازارهای معروف اصفهان بوده است، اکنون اثری از این فعالیت در آن دیده نمی شود و کاربری خود را به واسطه ی مجاورت با بازار زرگرها،به بورس سکه و دلار داده است. از بازارهای بسیار مهم اصفهان که تغییرکاربری داده، بازار رنگرزهاو یا بازارزین سازهاست که اکنون به فروش فرش،کفش و فرآورده های چرمی اختصاص یافته است.
منبع:نشریه دانش نما ،شماره 169-




 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

raziarchitect

عضو جدید



قيصريه
واژه ي قيصريه اززبان آرامي وارد زبان عربي شده و عنوان لقب امپراتور روم بوده است.قيصرلقب يوليوس (JULIUS Cairus)امپراتور روم بود که بعدها همه ي امپراتورهاي روم به اين عنوان ملقب شدند (قيصررم) و ازآن پس عنوان ولقب امپراتوران آلمان و روسيه ي تزاري هم شد [دانشنامه ي جهان اسلام، 330/1372] به نظرمي رسد که واژه ي قيصريه در بازارهاي سنتي ايران به مهم ترين و زيباترين بازارها اطلاق مي شد که به دستور شاهان و حکام بنا شده بودند. منظوراز به کار بردن اين اصطلاح، بازاري ست که در شأن قيصر،امپراتور روم باشد، لکن هيچ ارتباطي با شاهان رومي نداشت، اما به معني شاهانه و با عظمت مي باشد. قيصريه اصفهان در نهايت زيبايي و عظمت و دردو طبقه بنا شده و از شکوه و جلال خاصي برخوردار است که طبقه ي بالا براي توليد،انباري و استراحت و طبقه پايين براي عرضه ي کالا به خريداران بود،اين نکته نيزگفتني ست که بازارقيصريه يادگارشاه عباس اول، نخستين قيصريه ي بازار اصفهان نبوده، بلکه قبل از بناي آن نيز قيصريه اي با ميدان (ميدان کهنه ) در محل ورودي بازار قديم بوده، که احتمالاً يادگار عصر سلاجقه بوده است. شاردن،سياح فرانسوي در اين باره چنين مي نويسد:«درشمال شرق ميدان ( ميدان کهنه ) قيصريه ي قديم يا ورودي بازار قرار داشته که دروضعيت بسيار خرابي بوده است.»
محمد شرابي درباره ي قيصريه چنين مي نويسد:« درتمام شرق نزديک، در کشورهاي مغرب ( مراکش، تونس و الجزاير) اصطلاح قيصريه به مراکز تجاري و مغازه هايي اطلاق مي شود که امکان اقامت شبانه در آن ها نباشد. [2664 /1985/SCHARABRIM]البته تلفظ و آواي اين واژه با توجه به حوزه هاي فرهنگي مختلف،متفاوت است. مثلاً در ايران و مناطق حوزه ي نفوذ فرهنگي زبان فارسي، مانند کويت،اين واژه به کار برده مي شود و احتمالاً اين اسم از زبان يوناني گرفته شده و به معني «بازار شاهي» است. اصطلاح قيصريه از ابتداي قرون وسطي (قرن دهم ميلادي) درکشورهاي عربي و همچنين ايران به معني فضاهاي تجارتي و صنايع دستي به کار مي رود. شرابي معتقد است که در ترکيه واژه ي «آراستا» به جاي قيصريه رايج است که معني سقف را مي دهد ومنظور از آن، راسته هاي مسقف يا دکان هاي ازقبل طراحي شده است، که در زبان فارسي هم اين واژه را به صورت راسته مي بينيم،مانند راسته هاي مختلف بازار،دربعضي ازکشورهاي عربي از واژه «بدستان»نيزدر بيان اين نوع بازارها استفاده مي شود که ازابريشم يا پنبه بافته شده باشد و ازاين رو مي توان گفت که اسم بزازي نيزازآن گرفته شده،يعني قماش فروش و اين اصطلاح با واژه ي قيصريه از نظرعملکرد مترادف است. [1985/16 SCHARABI M]
منابع تاريخي نشان مي دهند که قيصريه ها در بازارهاي اغلب شهرهاي ايران به پارچه فروشي اختصاص داشته اند ويکي از با اهميت ترين مراکز تجاري شهرها بوده اند و معمولاً محوطه اي بزرگ و سرپوشيده با درهاي بزرگ بوده اند که شب ها برآن قفل مي زدند.به غيرازانواع پارچه ها، کالاهاي گران قيمت ديگرنيز در اين بازار نگه داري و خريد و فروش مي شد. در ممالک اسلامي شمال آفريقا قيصريه ها گاهي بدون مسقف اند و ارزش و اهميت معماري ندارند،ولي داشتن در ورودي دو طرفه که به راسته ها ارتباط دارند،از مشخصات بارزآن ها است. قيصريه ي اصفهان ازيک طرف به ميدان نقش جهان و از طرف ديگربه راسته ي چيت سازها ارتباط دارد.امنيت اقتصادي قيصريه به عنوان مرکزاصلي بازار،ازآن جهت بود که صنايع نساجي دربازار شهرهاي اسلامي ، پايه واساس اقتصادي بازاربود.[اشرف، احمد/1353/19]دربازارهاي شهرهاي ايران همچون تهران،تبريز،يزد،اردبيل، لار و اصفهان هنوز اين اسم به کار برده مي شود. قيصريه ها در گذشته اغلب به فروش يک نوع کالا مبادرت مي کردند،درحالي که اکنون کالاهاي مختلفي در آن ها به فروش مي رسد. سرانجام بايد گفت که قيصريه داراي چند ويژگي روشن بوده که در خور يادآوري است: زيباترين و باشکوه ترين قسمت بازاربوده،مکان فروش کالاهاي پر بها به ويژه منسوجات بوده، داراي در و دربند بوده و درنهايت به نحوي از انحاء بناي آن با شاه يا حکام ارتباط داشته است. چون قيصريه اغلب بازارها به فروش منسوجات مبادرت مي کردند واين کالاها در مقابل آتش سوزي ها آسيب پذيرترازساير کالاهاي موجود دربازار بودند،درنتيجه ي آتش سوزي ازبين مي رفتند و ساختمان آن ها تجديد بنا گرديده،لذا قدمت و ارزش تاريخي آن ها چندان زياد نمي تواند باشد. در قيصريه اصفهان مانند اغلب قيصريه هاي جهان هميشه به فروش منسوجات که از توليدات بسيار مهم و قديمي اصفهان است، مبادرت شده و قرارگيري بازار چيت سازها و سراي چيت سازها که چسبيده به قيصريه است،هنوزهم قيصريه اصفهان به فروش اين کالاها شهرت يافته است.
بعضي ازنويسندگان اعتقاد دارند که قيصريه هاي ايران بيشترمحل کار صنعتگران و پيشه وران ظريف کار مانند درزيان،علاقه بندان،زرگران،گوهريان، سوزن دوزان،بزازان بوده است(پيرنيا، 1348، 60 ) از مطالعات گذشته مي توان اين نتيجه را گرفت:
«قيصريه» به بازارهايي گفته مي شد که عمدتاً به دستورپادشاهان يا حکام وقت با طراحي و برنامه ريزي قبلي و تا حدودي با توجه به نيازهاي اقتصادي شهر و ارتباطش با حوزه ي نفوذ آن ساخته مي شدند واز اين رو نظم کالبدي و فضايي داشته اند. اين بخش مسقف نسبت به ساير قسمت هاي بازار از نظرمعماري و تزئينات، زيباترودلبازترو بلندتر بوده، در آن کالاهاي گران بها ازجمله فرش، منسوجات يا طلاجات و جواهرات فروخته مي شده است.(ضياء توانا، محمد حسن، 1380، ص59 )
نقاره خانه
درطرفين جلوخان سردر قيصريه، دو ايوان سرپوشيده وجود دارد که آن را نقاره خانه گويند.عده اي اعتقاد دارند که عمارتي وجود داشته که به نام نقاره خانه معروف بوده است.(هنرفر،لطف الله/1376 /170 ) که تعدادي نوازنده با نقاره،کوس،طبل، دهل،بوق و کرنا درآن مستقرو طلوع وغروب آفتاب واخبارمهم و يا تحويل سال نو و ورود کالاهايي را که مردم درانتظار رسيدن آن بوده اند،با نواختن آن ها اعلام مي کردند.اين عمل نه تنها براي نمازگزاران داراي اهميت بوده،بلکه داراي ارزش زمان سنجي نيزبوده است. مادام ديولافوا،سياح خوش ذوق فرانسوي درباره ي نقاره خانه چنين مي نويسد:«نقاره چيان با آن کرناهاي بلند،قبل ازطلوع آفتاب و بعد از غروب آن در بالاي عمارت نقاره خانه به رسم نياکان باستاني خود(زرتشتيان)،به آفتاب که بزرگ ترين قدرت زنده ي طبيعت است، سلام مي دهند.درحقيقت نقاره چيان با نواختن خود به استقبال و بدرقه ي خورشيد و روشنايي مي روند.»نقاره خانه ها در اغلب شهرهاي ايران در محل ورودي بازار و کنار ميدان هاي شهر قرار داشته است و تا پايان دوره ي قاجاريه، همچنان به کار نواختن مشغول بودند.(1) و روزي پنج نوبت نقاره مي زدند(خيرآباد، مسعود/1376 /141 ) و در ميان شهرهاي ايران، تنها در مشهد مقدس ( مرقد امام هشتم) اين آيين پايدار مانده است.
در مورد نقاره خانه ي اصفهان بايد به اين نکته توجه داشت که نقاره خانه ي جلوخان سردرقيصريه،اولين نقاره خانه ي بازار اصفهان نبوده،بلکه قبل ازاحداث آن، نقاره خانه اي درمحل شمال شرقي ميدان قيصريه ي قديم (ميدان کهنه)يا ورودي بازار قديم قرارداشته که درعصرصفويه و در دوران زندگي شاردن در دو مسافرت به اصفهان(1074 تا 1080 ق و از سال 1081 تا 1087 ق) دروضعيت بسيار خرابي بوده که عصرها و نيمه شب ها مي نواختند[غلوم بيک،ليزا/1377 /15] تا آن که ميدان نقش جهان و بازار قيصريه ي اصفهان را ساختند و نقاره خانه به آن جا انتقال يافت.دردوران صفويه (شاه عباس دوم) درمحله ي خواجو کاخ نقاره چيان هندي قرارداشته که درآن، نوازندگان هندي در خدمت شاه عباس دوم بودند، منزل داشتند. در محله ي تبريزي ها نيز که بعدها به افتخار شاه عباس اول به نام عباس آباد تغييرنام داد،نقاره خانه اي وجود داشته که غروب و سحرو پيشامدهاي مهم شهري را با نواختن نقاره،به مردم خبر مي دادند. شاه عباس مايل بود که چنين نقاره خانه اي براي شهرک جلفا نيزکه محل زندگي مسيحيان شهربود،ساخته شود؛ ولي ارامنه به دليل خرجي که برايشان تحميل مي شد، از قبول آن خودداري کردند[شاردن، 1330 /81].اغلب سياحان صفويه سخن از نقاره خانه اصفهان گفته اند و به سکونت نقاره چي درنزديک نقاره خانه ي اصفهان اشاره کرده اند. تاورنيه مي نويسد:« در طلوع و غروب و نصف شب، در هر شهري، جماعتي موظفند که يک ربع ساعت از آلات موزيک مثل نقاره، دهل، سرنا، سنج کنسرت بدهند.اين جماعت در يک بلندي مي ايستند تا صداي نقاره ي شان به همه ي شهر برسد.يک قسم کرنا هم دارند که هفت هشت پا طول دارد و دهانش خيلي گشاد است و صداي آن نيم «ليو»(2)(هرليو، 4451/9 متراست) مسافت مي رود [تاورنيه/1331 /643 ] اما کرنا فقط در پايتخت و مرکز ايالات زده مي شود.در تمام اعياد و اوقاتي که شاه يک حاکم تازه يا صاحب منصب بزرگي را معين مي کند، در نقاره خانه مي کوبند.اين نقاره چي ها حق دارند که به هرخانه اي که درآن جا اولاد ذکورمتولد شده باشد،بروند و نقاره بزنند. صاحب خانه هم مجبوراست مبلغي به آن ها بدهد.»
سراي شله
به محض ورود به بازار بزرگ قيصريه، در سمت راست اين بازار قرار؛ دالاني با سقف مسطح چوبي که يک عتيقه فروش در آن به داد و ستد مشغول است و ورودي سرا را به صحن آن متصل مي سازد. شله به پارچه هاي قرمزرنگ ريشه دار اطلاق مي شد که براي خشکاندن سر و بدن به کار مي رفت و به ويژه زنان در موارد خاص از آن ها استفاده مي کردند. اين پارچه ها را بعضاً به نام قربند نيز مي گفتند.
ساختمان سراي شله دو طبقه است که در طبقه ي اول آن شش دهنه دکان داير است که عمده ترين فعاليت اقتصادي آن ها توليد پارچه هاي قلمکار و عرضه ي آن ها در بازار مجاور و به ويژه بازار قيصريه است. طبقه دوم سراي شله به عنوان انباري مورد استفاده است.ازفعاليت هاي ديگر سرا به جزچهاردهنه توليد پارچه هاي قلمکار، عتيقه فروشي،صنايع دستي فروشي و مينياتورسازي، مهرساز و قلمزن نيز در آن به کار مشغولند. ( شفقي، 1385 ،595 )
چهار سوي قيصريه
چهارسوي فارسي، چهار سوق عربي يا چارشي ترکي به چهار راه هاي دو راسته ي اصلي بازار شهرهاي اسلامي اطلاق مي شود. بازاراصفهان به واسطه ي وسعت و عظمتي که دارد، داراي چهار سوهاي بسيار زيبا واز نظر معماري مورد توجه اهل فن است که به فضاي معماري بازار، زيبايي خاصي بخشيده است. بعضي از چهارسوهاي بازاراصفهان با گنبدي بلند و تزيين آجري و گچ بري هاي خاصي توجه هر بيننده را به خود جلب مي کنند و ارزش هنري و معماري فوق العاده اي دارند، در بازار اصفهان چهارسوهاي بسيار مجلل و همه ي آن ها با گنبدهاي مرتفع، ديدني ترين قسمت بازار را تشکيل مي دهند. معماري سقف چهارسوها که همه گنبدي هستند، از سايرقسمت هاي راسته متمايزند و در جشن هاي ملي و مذهبي آذين بندي مي شوند. چهارسوها معمولاً درمقابل مساجد، قيصريه ها، کاروان سراها، ضرابخانه ها، مدارس و حمام ها احداث گرديده اند. مثلاً چهارسوي قيصريه ي بازاراصفهان در مقابل سه عنصر يعني قيصريه، کاروان سراي شاه وضرابخانه بنا گرديده است. در شهر اصفهان گاهي درقلب محلات به چهارسوهاي زيبا بر مي خوريم. مثلاً درمرکز محله هاي خواجو چهارسوي آجري که از فنون بالاي معماري برخوردار است، به چشم مي خورد. در بازار اصفهان به جز چهارسوق قيصريه چهارسوق هاي ديگري چون: چهارسوي نقاشي، چهار سوق شاه، چهارسوي چيت سازها، چهارسوي بازار زرگرها، چهارسوي اسماعيل و چهارسوي علي قلي آقا وجود دارند. در برخي از محلات اصفهان تنها اسم چهارسو باقي مانده، مانند چهارسوي فريون در محله خواجو ،در بازار اصفهان بعضي از چهارسوها داراي حوضي هستند که اغلب به اشکال دايره و بيضي، لطافت خاصي به هواي بازار مي بخشد. چهارسوها مراکز تجاري در اغلب بازارهاي ايران، به ويژه اصفهان هستند. طرح اغلب چهارسوها به شکل هشت ضلعي است که در هر گوشه آن سکو، حجره و راه پله براي دسترسي به طبقه دوم طراحي شده است. در گذشته ( تاعصر قاجاريه) چهارسوهاي بازار اصفهان محل استقرار داروغه بوده است که به امورانتظامي و نظارت بر کل جريان بازار اشتغال داشته است. شاهان صفوي چون شاه عباس، گاهي ازمهمانان خارجي خود مانند برادران شرلي در چهارسوها پذيرايي مي کردند.ازچهارسوهاي بزرگ و معروف بازار اصفهان، چهارسوي قيصريه است ( نقشه شماره 4ي ).در سفرنامه برادران شرلي چنين آمده است که شاه عباس اول، آن ها را در محل وسيعي که در وسط بازار بوده (چهارسوي قيصريه) و سکويي داشت، مهمان کرده است: «بعد با طبل و نقاره، خوانچه هاي ضيافت به ميان آمد که 24 نفر از نجبا مي آوردند و وقتي طبل ها و نقاره چي ها رفتند، اهل طرب به ميان مي آمدند. بيست نفر زن با لباس هاي فاخر مي خواندند و به صداي موزيک مي رقصيدند. وقتي جشن به انتها رسيد، پادشاه برخاست و دست «سرآنتوان» بگرفت و دست به دست همين طور در کوچه هاي شهر مي گشتند و آن بيست نفر زن، از جلو مي رفتند و آواز مي خواندند و مي رقصيدند. بعد از آنها؛ اهل دربار مي رفتند و هر کدام از آن ها، دست يکي از ماها را گرفته بودند ودر سر هر کوچه، موزيک جديدي مشاهده مي کرديم.[سفرنامه ي برادران شرلي/1330 /75،76] بناي چهارسوي اصفهان،محاسبات دقيق رياضي و انديشه و طراحي صحيح معماران آن عصررا براي ما روشن مي کند.البته قرار نگرفتن شهراصفهان برروي کمربند زلزله و يا کمي بارندگي و خشکي اقليم،همه در پايداري اين بناهاي نفيس نقش داشته اند و مجموعه ي اين ها اصفهان را به صورت يک ميراث فرهنگي جهان درآورده است.
به خاطربسپاريم که از خصيصه هاي بارز شهرهاي اسلامي،قرارگرفتن بازارها در جوارمساجد جامع است که شکي نيست که بازارها معمولاً ازاجتماع مردم پديد آمده اند.يعني اين مساجد جامع بوده که انسان ها را به سوي خود جلب مي کردند و همين انبوهي،جمعيت بازارها را پديد آورده است. البته اين نکته نيزگفتني ست که پيدايش بازارهاي مسقف،يادگار دوران اسلامي ست و احتمالاً بناي بازاراصفهان به قرن سوم هجري قمري بازمي گردد و ترديدي نيست که معماري مساجد جامع هرشهري در ساختارو ترکيب کالبدي و معماري بازار همان شهرنقشي به سزا داشته است. مساجد جامع اصفهان که بر روي آتشکده اي زردتشتي به سال 156 ه .ق بناگرديده است،کلکسيوني ازمعماري ادوار مختلف اسلامي است که از عمر طرح اوليه آن حدود 900 سال مي گذرد ( عصرسلاجقه) و دو گنبد رفيع وبا ارزش آن به نام هاي گنبد خواجه نظام الملک و تاج الملک، نام دو وزير سلاجقه را بر خود دارند و ساير گنبدها با طرح و نقوش مختلف معماري مي توانند تأثيرمستقيمي در معماري بازار و به ويژه چهارسوهاي بازار اصفهان داشته باشد. اکنون بعد از چهار قرن، بناي چهارسوهاي بازار، پايدار و سالم مانده اند. (به طرح چهارسوي بازار چيت سازها در تصوير شماره ي 5 مراجعه شود.)
 

raziarchitect

عضو جدید
ضرابخانه
چهارسوي قيصريه از غرب به کاروان سراي شاه و ازشرق به ضرابخانه ختم مي گردد، احداث ضرابخانه ها در شهرهاي سنتي ايران،معرف پويايي اقتصاد آن هاست،اصفهان از ديرباز داراي ضرابخانه بوده ومطالعه ي سکه هاي موجود در موزه ها بيانگراين واقعيت است که اصفهان يکي از مراکز مهم ضرب سکه در کشور بوده است. قديمي ترين ضرابخانه در شهر اصفهان به عصر ساسانيان مي رسد[سرفراز، علي اکبر/1379 ،106 ] در دوره ي عباسي از سال 134 ه.ق ضرب «درهم» در ضرابخانه هاي ايران آغازگرديد که اصفهان يکي از آن ها بوده است. درضمن،سکه هاي حضرت امام رضا (ع) نيز در سال 203 ه.ق در اصفهان ضرب شده است. در دوره ي طاهريان، صفاريان،آل بويه و غزنويان ضرابخانه به ضرب سکه ها ادامه مي داده است. در دوره ي سلاجقه با اين که ضرابخانه ها بسيار محدود بوده ،دراصفهان ضرابخانه اي دايربوده است. حتي در دوره ي ملکشاه سلجوقي (465 تا 485 ه.ق ) که اصفهان مرکز امپراتوري سلاجقه بوده و دراين شهر«دينار» ضرب سميرم به تاريخ 428 ه.ق به وزن 2/84 گرم ضرب شده است. در عصرايلخانان و تيموريان و آق قويونلوها نيزضرابخانه ي اصفهان به کار خود ادامه مي داده است.درعصرصفويه که اصفهان به اوج خود رسيده بود،نظم و ترتيب خاصي براي ضرب سکه دراين شهر به وجود آمد و سازمان گسترده اي از کارکنان و توليدکنندگان آن،زير نظر حکومت مرکزي پديدآمد که براي اين منظوردرقيصريه ي اصفهان،محلي بسيار مناسب براي ضرابخانه احداث گرديد که بناي زيباي آن هنوزباقي ست.با توجه به تغييرات کاربري که در قسمت هاي مختلف بازاراصفهان نسبت به سده هاي پيشين صورت گرفته،شايد بتوان بهترين تغيير کاربري را در ضرابخانه ي اصفهان مشاهده کرد که يکي از شعبات بانک ملت در آن فعاليت دارد. قسمت اصلي بانک را يک گنبد با پنجره هاي کوچک مشبک و رنگي تشکيل داده که ازطريق يک در چوبي قهوه اي رنگ به قسمت کوتاه دالان مانندي با دو در نزديک به هم به قسمت اصلي بانک متصل مي شود که از کف بازار قيصريه دو - سه پله پايين تراست.درقسمت شمالي ضرابخانه، محوطه اي باز وجود دارد که اکنون به نام تيمچه ي ضرابخانه معروف است؛ لکن اين مکان مستطيلي شکل، ميراب يا برف انداز ضرابخانه است. ضرابخانه ي اصفهان تنها داراي يک در براي ورود و خروج است و اين از خصوصيات امنيتي ضرابخانه هاست.
رونق تجاري بازار در دوره ي صفويه نشانگراقتدارحاکميت دولتي و تمايل پادشاهان اين سلسله، به ويژه شاه عباس اول به پيشرفت هاي اقتصادي کشورمي باشد که دراين راستا، اقدامات مختلفي در تسهيل امورتجاري انجام گرفت که ايجاد ضرابخانه ي سلطنتي در داخل بازار بزرگ شاهي يکي ازآن هاست؛ که نشانگر توجه فراوان شاهان صفوي به رونق تجارت داخلي و خارجي کشور بوده است. سکه هاي رايج درزمان صفويه از زر و سيم و برنز ساخته مي شد،ولي در معاملات و دادو ستد بيشتر از سکه هاي نقره و برنز استفاده مي شد و سکه هاي زرين کم تر در دست مردم بود و معمولاً درجشن ها و تاج گذاري ها و اعياد ضرب مي شد. واحد پول در دوره ي صفويه تومان بود و سکه ي زر به نام اشرفي و سکه ي نقره محمودي، شاهي و عباسي ناميده مي شد. و سکه هاي برنزي، غازنام داشت که اصفهاني ها براي بي ارزش نشان دادن کالايي مي گويند اين کالا يک غاز هم نمي ارزد. اين سکه هاي کم ارزش را گاهي فلوس مي گفتند. در زمان شاه عباس دوم[1052 تا 1077 ه.ق ] اغلب عناوين و القاب برروي سکه ها به فارسي نوشته شده است.
دردوره ي افشاريه و زنديه تا اواسط عصر قاجاريه،وضع ضرب سکه کم و بيش به همان صورت بود، تا اين که در سال 1282 ه.ق ناصرالدين شاه دستور داد ضرابخانه اي با روش جديد ضرب سکه از فرانسه خريداري کنند و به ايران بياورند و پس از وقفه اي 12 ساله، ضرابخانه ي جديد در سال 1294 ه.ق به دستياري مستشاران اتريشي به نام پاشان کارخود را آغاز کرد[ مشيري، محمد/1351/ 76 ] و ضرابخانه هاي قديمي ايران ازجمله ضرابخانه ي اصفهان ازکارافتادند.
قبل از ورود به ضرابخانه، يک راهروي باريک و مسقف ما را به يک فضاي باز هدايت مي کند که داراي چند دهنه دکان است که به فعاليت کفش فروشي و فروش مواد اوليه ي کفش مشغول اند. اين فضاي کوچک و باز محل برف و آب باران پشت بام ضرابخانه است.

سراي شاه
سراي شاه که در سمت چپ (غرب) چهارسوي قيصريه واقع شده، يکي از سراهاي بزرگ دوره ي صفويه است که در زمان شاه عباس اول وبه دستور وي ساخته شده و عوايد حاصل از آن متعلق به شخص شاه بوده است. سراي بزرگ شاه روبه روي ضرابخانه سلطنتي صفويه قرار دارد و بازاريان، گاهي آن را سراي ملک التجار نيز گويند. بناي اوليه ي آن نابود گرديده است. بناي کنوني يادگاردوره ي قاجاريه است. سراي شاه به شکل هشت ضلعي ساخته شده و سه ضلع جنوبي آن،دو طبقه و ساير قسمت ها يک طبقه است. سراي شاه در حدود 85 متر طول و 65 متر عرض دارد.کاربري آن کاملاً تغيير يافته ودر حال حاضر،فعاليت هاي زيردرآن صورت مي گيرد: پانزده دهنه از مغازه ها به فلزکاري، استيل سازي، سماور سازي، ده دهنه از دکان ها به ساخت و پرداخت زيور آلات، دو دهنه کفش فروشي،يک فقره فرش فروشي و هشت دهنه از دکان هاي آن به عنوان انباري مورد استفاده مي باشد. سراي شاه از نظر هنرمعماري قابل توجه نيست و جذابيتي براي هنردوستان ندارد.
پي نوشت ها :

1- Lieue مقياس قدم راه فرانسه و در حدود 4451/9 متر است.
2- معروف است که گنبدسازي از ابتکارات ايرانيان باستان بوده است. البته قرارگيري اين سرزمين بر روي کمربند خشک جهان،کمي جنگل و چوب را باعث گرديده و انسان ها را به ساختن گنبد راغب تر،به طوري مساکن مناطق کويري ايران داراي سقف گنبدي هستند. قديمي ترين گنبدي که از دوران باستان به يادگار مانده است،متعلق به دوران ساساني است و شايد آغازگنبد سازي هم به همين دوره تعلق داشته باشد و فيروزآباد،سروستان و بيشابورداراي قديمي ترين گنبدهاي ايران هستند.با ايجاد گنبدهاي عريض و رفيع ستون ها حذف گرديد و فضاهاي باز و وسيعي براي اجتماعات بزرگ پديد آورده شد، لکن درساختمان تخت جمشيد هرگز به گنبدي بر نمي خورديم.گنبدهاي خواجه نظام الملک و تاج الملک درمسجد جامع اصفهان جزو نخستين و با عظمت ترين گنبدهاي دوران اسلامي ايران هستند که اروپاييان اين الگوهاي معماري را با خود به سرزمين خويش بردند و کليساهاي خود را ساختند. در عصر صفويه گنبد سازي تکامل بيش تري پيدا کرد.به طوري که بعضي از مساجد چون مسجد جامع عباسي (مسجد امام) وشيخ لطف الله به صورت گنبدهاي دو پوسته ( دو جداره) در آمد که نمونه اي از تکامل معماري آن عصر است.
 

raziarchitect

عضو جدید


بازار و ساختارشهر

ساختاراصلی شهراصفهان برمحوربازار استواربوده و بازارقلب تپنده ی شهر محسوب می شده و می شود؛و تداوم بخشیدن زندگی اقتصادی-فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و مذهبی رابرعهده دارد و با شبکه ای از دسترسی های بسیار منظم، تمام عناصر شهری را به نحوی در بر گرفته است. در حقیقت، شهر اصفهان بر روی محوری استوار است که بازار آن را تشکیل می دهد و همین مکان جغرافیایی ست که به واسطه ی تمرکز فعالیت های اقتصادی و مبادلات اجتماعی به وجود آمده، این حرکت به بازار هویت خاصی بخشیده است و بی دلیل نیست که اغلب نویسندگان، ساختارشهری را مبتنی بر اصول مکانیزم بازارمی دانند.[عابدین در کوش، سعید/1364 /40]
میدان شهر،مسجد جامع و کاخ سلطان نیز به عنوان سه عنصر مهم دیگر - نمادهای قدرت،اقتصاد و مذهب- در امتداد محور بازار،درست در مرکز آن استقرار یافته اند. قرارگیری این مجموعه در محور بازار و پیوند خوردن آن با بازارشهر، در حقیقت محوراصلی توسعه و ستون فقرات شهر اصفهان را تشکیل می دهد که فعالیت های اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی ، سیاسی و مذهبی این شهر را به خود جای داده است.به این ترتیب،ستون فقرات شهر در حقیقت شبکه ای ست درهم تنیده از دسترسی ها، که کلیه ی عناصر و مجموعه های شهر را به یکدیگر پیوند داده وتار و پود آن در شهر اصفهان تا انتهایی ترین نقاط شهری بر اساس سلسله مراتب خاصی از تقسیمات شهری امتداد می یابد.
بازار اصفهان دسترسی به نواحی خارج از شهر را نیز میسر می کند و انتهای خطوط مواصلاتی آن،اغلب دروازه های شهر بوده است که دراصفهان عصر صفویه به دوازده دروازه می رسید.هنوزبرای ما روشن نیست که آیا ارتباطی بین تعداد دروازه های شهرو تشیع اثنی عشری که خاندان صفوی حامی آن بودند،وجود دارد یا خیر؟ در هر حال، نقشه ی ما نشان می دهد که تمام دروازه های شهربه بازار ختم می شدند.
نقاط دسترسی چنین بوده است که برای پیدا کردن خانه ای دراصفهان و حتی در هر شهر سنتی ایران،فرد جست و جوگر اغلب از میان بازار می گذشت تا به گذر یا راسته و بعد به کوچه و اگر لازم بود به بن بستی که خانه ی مورد نظر در آن قرار داشت، می رسید.[خیرآبادی، مسعود/1376 /4]
ذکراین نکته لازم است که بازار اصفهان، محورتوسعه ی شهراصفهان را قرن ها بر عهده داشته،به طوری که تا عصرصفویه، تنها محورتوسعه ی شهر را بازار تعیین می کرد؛ اما ازعصرشاه عباس اول به بعد(1000 ه.ق.)محور توسعه ی چهارباغ نیز که از فعالیت های عمرانی و شاهکارهای شهرسازی آن دوره بوده است، به آن اضافه شد.
این دو محور شهری که از یک طرف محلات مسکونی شهر را به طور مستقیم یا از طریق محورهای فرعی تر به بازار متصل کرده اند و ازطرف دیگر ارتباط شهرو بازار را با محوطه های خارج از حصار، از طریق دروازه های شهر فراهم کرده اند و بدنه ی اصلی این محورها را عملکردهای عمومی تشکیل داده و پراکندگی فعالیت ها را در سطح شهر تأمین می نمایند.
محلات مسکونی که واحدهای پایه ای شهر محسوب می شوند،از طریق ستون فقرات محوری خویش به محورهای شهر و در نهایت به بازار و دروازه های شهر متصل می گردند. دروازه های شهر، یعنی ورودی های شهر، امکان نفوذهای بیرونی به شهر و برعکس را از طریق محورهای شهر تأمین می کردند.محل دروازه ها در انتهای محورهای اصلی شهر و در ارتباط با آن ها شکل می گرفتند.(1)[سلطان زاده، حسین/1372 /142 ].آخرین عنصر شهری را حصارشهرتشکیل می داد که در واقع،تمام ساختارشهری را دربرمی گرفت و آن را یکپارچه می گردانید.
و سرانجام باید گفت که ساختاراغلب شهرهای سنتی ایران، یادگار عصر صفویه است، اما ساختارشهر اصفهان الگویی ست که ازعصرسلاجقه به میراث مانده و شهر سازان عصرصفویه با آن که تقلیدی از اصول شهرسازی آن عصر را در پیش گرفتند[شفقی، سیروس/1380 /281]،به مرحله ای ازشکوفایی و کمال دست یافتند که به خاطرجنبه های کاربری آن،چون بازار،هنوزآثارزیادی ازآن ها زنده و پایدار مانده است.
پیشینه ی تاریخی

شهراصفهان به واسطه ی اهمیت تاریخی که ازقرن دوم هجری قمری پیدا کرد و در سه دوره ی تاریخی آل بویه،سلاجقه، صفویه مرکزحکومتی بوده و به واسطه ی اهمیت سیاسی-اقتصادی،پیوسته محل زندگی دانشمندان و نویسندگان بوده است که منابع باارزشی ازخود با یادگار گذاشته اند.اسناد و متون تاریخی،زمان احداث بازاراصفهان را به طوردقیق معلوم نمی کنند،زیرا تحول و شکل گیری بازار از صورت ابتدایی به یک بازار تکامل یافته ی سرپوشیده،امری نیست که در یک دوره ی تاریخی صورت گرفته باشد؛بلکه قرن ها طول کشیده تا استخوان بندی و شبکه های در هم تنیده ی آن، به صورت بازار فعلی در آید. از طرف دیگر، بازار اصفهان مانند بازار سایر شهرهای اسلامی با توسعه شهر و افزایش یا نقصان جمعیت و حتا تغییر عملکردها گسترش یافته و یا زمانی به واسطه ی بی نیازی مردم و حتی پیشامدهای سیاسی، وسعت و اهمیت خود را از دست داده است. چنان که در عصر قاجاریه به واسطه ی از رونق افتادن شهر و نقصان جمعیت (50000 نفر در عصر ناصرالدین شاه) شبکه هایی از بازار، به واسطه ی نبودن کارکرد برای آنها، به تعطیلی کشیده شد و درنتیجه با فروریختن آن ها، کارکردشان تغییریافت که آثار بی شمارآن در بازاراصفهان قابل مشاهده است.ازجمله فاصله ی بین بازارحسن آباد و چهارسوی نقاشی واقع درجنوبی ترین قسمت بازاراصفهان به مسکن های انسانی تبدیل شد.
نخستین بازارهای مسقف در شهرهای اسلامی از قرن دوم ه.ق. درشهرهای کوفه و بغداد ساخته شدند.[احمدبن یحیی بلاذری/1346 /217] و حتی بستن دروازه های بازارکه ازآداب و مدیریت بازارهای مسقف اسلامی ست،ازاواخر قرن سوم مرسوم [wirth.E 1975 / 265] گردید در قرن چهارم بسیاری از شهرهای بزرگ اسلامی دارای بازارهای بزرگ بودند [سلطان زاده/1364 /217]و اصفهان نیز یکی از آن ها می تواند شمرده شود. درعصر دیالمه و خاندان کاکویه ( 398 ق تا 443 ق=1007 م تا1061م)در مورد فعالیت و آبادانی بازار اصفهان سخن بسیار رفته است و از کالاهایی که درآن بازار عرضه می شد،یاد شده است.( ناصر خسرو/135 /117 ). در عصر سلاجقه و به ویژه دوران حکومت ملک شاه سلجوقی (465-485ه.ق)اصفهان به عنوان مرکز حکومت امپراتوری سلاجقه انتخاب و بر عمران و آبادانی آن افزوده شد و ثروت امپراتوری سلجوقی به اصفهان سرازیر گردید و شهر بازارهای پررونقی پیدا کرد. ناصر خسرو در قرن پنجم به سال 444ه.ق در سفری به اصفهان درباره ی بازار اصفهان می نویسد:«... واندرون شهر همه آبادان و هیچ از وی خراب ندیدم و بازارهای بسیار،و بازاری دیدم ازآن صرافان،که اندراو دویست مرد صراف بود و هر بازاری را دربندی و دروازه ای.» بازاراصفهان همچنان به توسعه و تکامل خود ادامه می داد، به طوری که در قرن هفتم ه.ق.با تجمع وادغام عناصر و اجزا در یک مجموعه، ساختمانی با معماری یک دست و خاص (بازار) که بی شباهت به معماری مساجد ما نبود،پدید آمد که دارای درو دربندی و اغلب خالی از مساکن انسانی بود و پیوستگی و هماهنگی بین خرده فروشی و عمده فروشی و پیشه وری ایجاد گردید.درحقیقت، قرن هفتم دستاوردهای بزرگی ازتکامل و تحول در بازارشهرهای اسلامی را به همراه داشت؛ به طوری که هرگزازتحول و روبه کمال رفتن نایستاد.دراین دوره،کاروان سراها در داخل شهرقرار گرفتند
[ wirth.E.1978/60 Gaube.H.und]
و به همین ترتیب،عناصربازار تکامل یافتند و امرتجارت درمکانی صورت گرفت که به نام «بازار»معروف بوده است.
 

raziarchitect

عضو جدید
از قرن نهم،شبکه ی راه های درهم تنیده و به هم پیوسته ی بازارپدید می آید.دردوره ی آق قویونلوها به خصوص عصر اوزون حسن(حسن قدبلند)بازاراصفهان توسعه می یابد،به طوری که بخش شمالی بازار به دروازه ی طوقچی منتهی می شد،واز طرف جنوب نیزبازارتا دروازه ی جنوبی شهر توسعه یافت که هنوزهم قسمت قابل توجهی از همان بازار،پدیدارو به نام بازارچه ی حسن آباد معروف است.یعنی تا قبل از آمدن شاه عباس به اصفهان،بازار شهر به صورت خطی با جهتی شمالی-جنوبی دروازه ی شمالی یعنی طوقچی ( به طرف شهرری)را به دروازه ی جنوبی یعنی دروازه ی حسن آباد (به طرف فارس، کرمان و سواحل جنوب)وصل می کرد. شاه عباس اول به واسطه ی موقعیت سوق الجیشی و ژئوپولتیکی شهر اصفهان، که از مرز دشمنان شمال غربی و شرقی دور بود، از سال 1000 ه.ق. تصمیم گرفت پایتخت را از قزوین به اصفهان انتقال دهد؛ اما انجام این کارعملاً از سال 1006ه.ق صورت گرفت.اصفهان آن عصر با این که شهری بزرگ و آبادان بود، شایسته ی مرکزیت امپراتوری بزرگ خاندان صفوی نبود. ازاین رو شهرسازان و معماران کارآزموده را با توجه به آگاهی های شهرسازی به کمک طلبیدند،وحکمای آن دوره تصمیم گرفتند تا شهرآن عصر را چنان ماهرانه به سمت جنوب توسعه دهند که ضایعات و مشکلات شهری بزرگی دربر نداشته باشد. این حرکت علمی را باید در ردیف بهترین اصول و برنامه ریزی های شهری دانست. توسعه ی مزبور چنان آگاهانه و استادانه صورت گرفت که حتی امروزه هم با حرکات و توانایی های شهرسازان قرن ما قابل مقایسه است. توسعه ی اصفهان عصر شاه عباس، آن را به یک شهر دوقلو تبدیل کرد. [ شفقی، سیروس/1379 /35] و به این ترتیب شهرنه تنها در دو طرف عنصر اصلی و مرکزی شهرگردید.دراین دوره، هم زمان با ایجاد چهارباغ،میدان جدیدی در مقابل میدان کهنه احداث گردید که نقش اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی مهمی را بر عهده داشت که به نام میدان نقش جهان یا میدان نو مشهورشد؛و چون ساخت آن، به دستورشاه عباس اول صورت گرفت، به نام «میدان شاه» نیز معروف است و امروزه به افتخاررهبرانقلاب اسلامی به نام میدان امام (ره)معروف گردیده است.
درقسمت جنوبی میدان ،مسجدی بزرگ با طرحی بسیارزیبا احداث نمودند که به نام مسجد جامع عباسی معروف گردید، این حرکت درحقیقت تقلیدی ازاصول شهرسازی عصرسلاجقه یا دوران قبل از صفویه بوده که این مسجد را در مقابل مسجد جامع عتیق شهرساختند.با فروریختن کاخ های سلاطین در کنار میدان کهنه، کاخ عالی قاپو و بناهای دیگرحکومتی در کنار میدان نقش جهان احداث گردید.
اما در این حرکت عقلایی،شهرسازان عصر صفوی در برنامه ریزی شهری خود به توسعه ی مراکز اقتصادی اصفهان بیش از پیش توجه داشتند.زیرااصفهان آن عصر ازمراکز مهم تجاری دنیا به حساب می آمد. از همین روبه توسعه ی بازار در سمت جنوب توجه شد و به این ترتیب، کاروان سراها، سراها، بازارها، و سایر عناصر اقتصادی در کنار یکدیگرپدید آمدند.به این موضوع بختیارنیز در مقاله ی خود چنین اشاره می کند:«بین مسجد جامع و مسجد شاه،مسافت چند کیلومتری وجود داشت که به وسیله ی مناره ها و آرامگاه ها و مساجد مشخص شده بود و منطقه ی بازار که کاربری تجاری برای فلات مرکزی ایران را دارا بود.»
[Bakhtiar Ali/1974/Part/320 ]

شهرسازان آن دوره به شبکه های دسترسی بسیارمنظم که تمام عناصر شهری را به نحوی دربرگرفته باشد،توجه داشتند. آن ها درمسیربازاربه ایجاد مجتمع های فرهنگی- دینی چون مدارس،مساجد و مراکز بهداشتی(دارالشفاء) پرداختند[شفقی، سیروس/1378 /63] تا بر رونق آن بیفزایند و به این ترتیب،شبکه هایی از بازار،درجنوب بازارقدیم پدید آمد که کارکردهای آن ها با نیازجامعه هماهنگی داشت. درضمن اتصال بازارهای جدید به شبکه ی اصلی بازارقدیم چنان استادانه صورت گرفته است که در طول چهار قرن بخش قدیمی بازار از رونق نیفتاده و تا امروزپای برجا باقی مانده است.
در مطالعات ساختار شهر،به ویژه بخش بازار اصفهان، جهت گیری میدان نقش جهان (شمالی -جنوبی) مسیرمعابر عمومی، گذرها و خیابان های آن عصر را به دنبال داشت و به شدت آن ها راتحت تأثیر قرارداد.دراین راستا اعتقاد برخی از کارشناسان براین است که شهرسازان آن عصر به واسطه ی مشکلات مالکیت های شخصی که با مردم داشتند،درامور شهرسازی دارای امکان حرکت و اقدامات محدود بودند و در حقیقت نمی توانستند خواست و سلیقه های خویش را در طراحی شهری به راحتی اعمال نمایند.به نظر می رسد که جهت میدان از بازار قدیمی شهر که از میدان کهنه با جنوب شهر به صورت خطی و از شمال تا جنوب، از شرق میدان نقش جهان می گذشت و شریان اصلی بازار را تشکیل می داد و قسمتی از جنوبی ترین بخش آن به نام بازارچه حسن آباد هنوز پای برجاست،تبعیت کرده است.این مسیر راه ارتباطی است که اصفهان را به بلاد جنوبی کشور،یعنی فارس و سواحل خلیج فارس و دریای عمان وصل می کرد.ازعناصر و آثار بازارقدیمی که به موازات ضلع شرقی میدان وجود داشته،آثاری نمانده است؛که علت آن را،باید دراحداث بازار ضلع شرقی میدان نقش جهان دانست که احتمالاً کارکنان آن به بازارجدید التأسیس نقل مکان کرده و مسیر قبلی بازارقدیمی به تأسیسات دیگری، چون کاروان سرا و مساکن انسانی تبدیل گردیده است.
اکنون موقعی که سخن از بازاراصفهان به میان می آید و یا بخواهیم فرد بیگانه ای را به بازار هدایت نماییم،به ورودی بازار اصفهان راهنمایی می کنیم.به همین دلیل، در این مقاله تنها به معرفی ورودی بازار تا شمالی ترین قسمت آن، که به بازار دارالشفاء ختم می شود،می پردازیم:
ورودی بازار بزرگ اصفهان(به نقشه ی 4 مراجعه نمایید)
ورودی بازاراصفهان واقع درشمال میدان نقش جهان، ما را به بازار بزرگ یا بازار شاهی هدایت می کند که به نام قیصریه معروف است.بنای آن به دست معمار معروف عصرصفویه،استاد علی اکبر اصفهانی به سال 1011 ه.ق=1602م. صورت گرفته است.سر در قیصریه با زیبایی خاصی بنا گردیده است و در ورودی چوبی کهنه ی آن حکایت از گذشت چهار قرن دارد.بربالای این در چوبی، آثار هنری قابل توجهی انسان را به خود جلب می کند؛ازجمله نقاشی های بالای در و سقف مقرنس ویا قسمت بالای سردر و گوشه های راست و چپ آن با کاشی کاری معرق(2) دارای زیبایی خاصی ست که جذابیتی ویژه برای هنرمندان و هنردوستان دارد.
تابلوهای نقاشی سر در قیصریه،جنگ ها و فتوحات شاه عباس اول را با ازبکان نشان می دهد که شاه سوار بر اسب و به جنگ مشغول است ویا این نقاشی ها، شاه عباس را در حال شکارو همچنین اروپاییان مقیم دربارصفوی را نشان می دهند که زن و مرد برسرمیزنشسته اند و جام باده به دست، مشغول عیش و نوش می باشند [شاردن/1345/جلد130/7 ]. تمامی این نقاشی ها،نمونه هایی از سبک نقاشی آن دوره را نشان می دهد.متأسفانه همه ی آن ها در مقابل فرسایش آب و هوایی رنگ باخته و هوای آزاد به ویژه باد و باران و آفتاب در طول چهار قرن آثارنقاشی هنرمند معروف عصرصفویه،به نام رضا عباسی را محو کرده و به زحمت قابل رویت است؛اما نقاشی های جبهه ی غربی سر در که شکارگاه شاه عباس را به نمایش گذاشته، قابل نگه داری است و قسمتی از تابلوهای مزبورازسوی کارشناسان مرمت شده است.این نقاشی های رنگ و رو رفته به اعتقاد مفسران هنرو منتقدان تابلوهای نقاشی معناو مفهوم عمیقی را در بر دارد:« به اعتقاد مردم آن زمان که شاه را (شاه عباس) نماد خودشان و کشورشان می دانستند،به یک تعبیراین جنگ نماد دلاوری ایران برای حفظ قدرت و ثروت و مملکت و آن صحنه ی شکار،نماد فراغت و نشاط و شادمانی است.»[موسوی فریدنی، محمد علی/1378 /77]رضاعباسی،نقاش معروف این دوره به جزنقاشی سردر قیصریه،تصاویرعمارت عالی قاپو و بعضی از نقاشی های عمارت چهل ستون از کارهای اوست.البته به این نکته نیز باید توجه داشت که این هنرمند غیرازعلیرضا تبریزی است که بعدها به نام علیرضا عباسی معروف شد و خطاط معروف عصر شاه عباس اول است و ازکارهای معروف او اغلب کتیبه های مسجد شیخ لطف الله و کتیبه ی ثلث سردرمسجد جامع عباسی است.
دربالاترین قسمت سردر قیصریه کاشی معرقی دیده می شود که سالم و بدون رنگ باختگی مانده است که صورت فلکی طالع(3) [موفقیت/1380/27 ]شهر تاریخی اصفهان(برج قوس)را نشان می دهد.حکمای مشرق زمین احداث شهر تاریخی اصفهان را در برج قوس می دانند. البته این آداب و سنن متداول اقوام متمدن و با فرهنگ و پیشرفته بوده که یونان و روم نیز ازآن جمله اند و نقوش فلکی آن را همان طوری که مشاهده می گردد،برابنیه ی مهم و بناهای ملی،به ویژه سردرها نقش می کردند که طالع اصفهان برج قوس بوده است که درآسمان به همین صورت که در کاشی کاری سردرقیصریه دیده می شود،نمایان می شده است.دردیوان شعرای معروف بارها سخن ازطالع رفته که به چند نمونه در پی نوشت اشاره می کنیم.(4) دراین تصویر کاشی کاری، صورت نیم تنه ی تیرانداز جوانی دیده می شود که با لباس عصر صفویه و با تنه ی ببرو یا شیر که با اشکال اسلیمی تزیین یافته و دم حیوان به صورت دهان اژدهایی ست که به سوی تیرانداز گشوده، و توجه هرانسانی را به خود جلب می کند و در حقیقت صحنه ی مبارزه ای است که تیرانداز با دم حیوان افسانه ای دارد. دورا دور کاشی کاری افسانه ای با گل و بوته و شاخ و برگ رنگارنگ تزیین یافته است. خوشبختانه کاشی کاری مزبور رنگ خود را کاملاً حفظ کرده است. آیا این تصویرافسانه ای با اسم اصفهان که با سپاه و سپاهی گری درارتباط است ،ربطی دارد یا خیر؟ این نکته قابل مطالعه است. بر فراز ایوان، ساعت بزرگی نصب بوده که از غنائم جنگی شاه عباس در جنگ با پرتغالی ها به اصفهان آورده شده است.
در دوره ی سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، به دستور ظل السلطان، حکم ران اصفهان یک حاشیه کاشی کاری درامتداد سه جانب سردربه عرض 30 سانتی متر به تزیینات سر دراضافه شد و به این مناسبت کتیبه ای نصب شد که به خط نستعلیق سفید بر زمینه ی کاشی خشت لاجوردی تاریخ سال 1298 هجری بر آن دیده می شود. در ضمن خطوط بنایی دردو طرف جلوخان سر در قیصریه در سمت راست در قیصریه ( بازار قنادها)و بازار کفاش ها در سمت چپ سر در،دردو شکل مربع به خط بنایی لاجوردی رنگ برزمینه ی آجری دو بیت شعر به شرح زیر آمده است:
غرض نقشی ست کز ما باز ماند که هستی را نمی بینم بقایی
مگر صاحب دلی روزی به رحمت کند درکار مسکینان دعایی

در چوبی قیصریه به بازارشاهی باز می شد که آن را بازارچیت سازها نیز می گویند؛ چرا که درآن جا انواع و اقسام قلمکار و پارچه های مختلف به خریداران عرضه می شد.اما امروزه محل فروش انواع کارهای دستی اصفهان است.در قسمت وسط بازار قیصریه،چهارسوی زیبایی وجود دارد که یکی از مهم ترین و زیباترین چهار سوهای بازاراصفهان است.
پي نوشت ها :

1-سلطان زاده دراین مورد چنین می نویسد:« دروازه ها و فضاهای پیرامون آن ها از فضاهای مهم شهری به شمار می آمدند و به سبب موقعیت و نقش ارتباطی خاصی که داشتند،مکان استقرار و جریان بعضی ازفعالیت های اجتماعی ،اقتصادی بودند.البته همه ی دروازه های یک شهر دارای خصوصیات کالبدی و کارکردی یکسان نبودند؛بعضی ازآن ها دروزاه های اصلی شهر را تشکیل می دادند که به محض ورود به داخل شهر بازار را در بر می گرفت و یا بعضی دیگرکم اهمیت بودند و از طریق راه های فرعی به مزارع و باغات و روستاهای اطراف شهر منتهی می شدند. از ویژگی های مشترک دروازه های شهر، در امتداد مسیر راه های اصلی قرار گرفتن آن ها بوده است.
2- معرق کاری از قرن 6 هجری (دوره ی سلاجقه) به سمت کمال رفت و بسیار متداول گردید. در قرن هشتم هجری هنرمندان معرق کار به مراتب از هنرمندان عهد سلجوقی جلو افتادند.دراین قرن موفق شدند اجزایی را که اشکال معرق از آن ها تشکیل می یابد، کوچک تر کنند و لطیف تر و زیباترین اشکال بنایی و هندسی را در مجموعه ای از رنگ های زیبا درآورند. صنعت معرق کاری در قرن نهم ودهم هجری به منتهای ترقی خود رسید.دراین دوره مراکز مهم معرق سازی شهرهای اصفهان، یزد، کاشان،هرات، سمرقند، و تبریز پر رونق بوده اند.
3- طالع به معنی صعود کننده، طلوع کننده، بخت ، شانس، اقبال است. در اصطلاح احکامیان جزوی از منطقه البروج که بر افق شرقی است. برخی که هنگام ولادت یا وقت سوال چیزی که از افق شرقی نمودار باشد و اثر هر طالع از بروج دوازده گانه در نحوست و سعادت علیحده است. گذشتگان براین اعتقاد بودند که با تولد هر انسانی یک ستاره در کهکشان هستی متولد می شود،به عبارت دیگر هر انسانی یک ستاره ی همزاد دارد که می توان آن را ستاره ی سرنوشت او نامید. ستاره سرنوشت هر فرد در طول عمر جاودانه هر انسان که ما آدم ها عادت داده شده ایم، شروع آن را لحظه ی تولد بگیریم، تا ابدیت بر مسیرتقدیرخود شرکت می کند و از طریق علائم و نشانه هایی که می توان آن را زبان ستارگان نامید با همزاد انسان خود تماس می گیرد.ستاره ی ما نگران ماست و همیشه چندین گام جلوتر را می بیند. او دوست دارد ما نیز مانند او از آینده خود باخبر باشیم و بدانیم که سرپیچ جاده زندگی، چه اتفاقی منتظر ماست. شعرای ما نیز توجه خاصی به طالع نموده اند:
زطالع زبون گشته این اخترم زسرگشته گردون روان برترم
و گر طالع تیرفرخنده شیر خداوند خورشید سعد دلیر
چو کرد اختر فرخ ایزد نگاه
کشف دید طالع خداوند ماه
وزان پس چنان بد که شاه اردوان زاختر شناسان روشن روان
بیاورد چندی به درگاه خویش
همی باز جست اختر و راه خویش
سه روزاندرآن کار شد روزگار
نگه کرده شد طالع شهریار
چو گنجور بشنید آوازشان
سخن گفت ازطالع رازشان
«فردوسی »
فلک در طالعم شیری نموده ست
و لیکن شیرپشمینم چه سود است
«نظامی »
چو طالع نباشد هنرهیچ نیست.
«عبید زاکانی »
4-اززمان ناصرالدین شاه چون در جنگ و تمرین های جنگی، آلات موسیقی اروپایی معمول شده بود، نقاره خانه ها کم کم از شغل اصلی خود افتادند و جنبه ی تجملی به خود گرفت.به طوری فقط دراعیاد و صبح و عصر،کارسابق خود را انجام می دادند. در مسافرت ها هم البته عده ای از آن ها همیشه با اردوی ناصرالدین شاه بودند و صبح وعصر، نوازندگی خود را در استقبال و بدرقه ی خورشید معمول می داشتند. موسیقی نظامی ما تا دوره ناصرالدین شاه که آلات بادی اروپایی به ایران آمد،همان اسباب و افزاری بود که در نقاره خانه ها به کار می بردند.
 

raziarchitect

عضو جدید
ابتدا

ابتدا


مقدمه
شهرباستانی اصفهان به تأیید اغلب ایران شناسان و باستان شناسان جهان،یکی از معتبرترین شهرهای اسلامی جهان است و درجهان اسلام جایگاه و معروفیت خاص دارد.این شهررا از دیرباز نیمه جهان گفته اند. ازاین اصطلاح بامسما و افتخاری که تاریخ به اصفهان ارزانی داشته،شهروندان اصفهانی بسیارخشنودند،اما این اصطلاح نه فقط به دلیل زیبایی های طبیعی که زاینده رود به آن هدیه کرده،بلکه به علت دارا بودن آثارهنری و نقش سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به اصفهان اطلاق شده است.آثار تاریخی و هنری اصفهان،این شهر را در ردیف یکی از میراث های فرهنگی جهان در آورده،به طوری که یونسکو آن را هم تراز چند شهرمهم و زیبای جهان در آورده، و به عنوان یکی ازگنجینه های فرهنگی با ارزش جهان ثبت کرده و حفظ و حراست آن را به جهانیان توصیه نموده است. اصفهان به منزله ی موزه ای ست که باید در حفظ و حراست آن کوشید.این شهر زیبا، متعلق به شهروندان اصفهان نیست و حتی به عنوان یک شهرجهان اسلام نیز تلقی نمی شود؛ بلکه گوهری ست گرانبها که به تمام جهان تعلق دارد و بی دلیل نیست که این شهر با یازده شهر زیبا و تاریخی دنیا خواهرخواندگی دارد.(2)
آثارتاریخی به شهر اصفهان خصیصه ی ویژه ای بخشیده است که این شهر را از سایر شهرهای ایران متمایز می کند. به همین سبب هرگاه سخنی از شهراصفهان به میان آمده،صحبت ازبنای مساجد،مدارس، امام زاده ها،بقعه ها،کاخ ها،خانه ها، برج ها، حمام ها،پل ها بوده است که همه ی آنها به صورت سازه های واحد و به عنوان یک مونوگرافی معماری مورد مطالعه قرار گرفته اند،اما هرگزبه الگو و اصول شهرسازی و یا استخوان بندی شهر که بر محور بازاراستواراست و به صورت یک مجموعه و عناصرشهری وسیع در ساختار فضایی شهراصفهان نقش مهمی داشته، یا توجهی نشده و یا اگرعنایتی هم به آن مبذول گردیده،گذرا و اندک بوده است.دراین مقاله کوشش نویسنده برآن است که بازار اصفهان را ازنظر ساختار فضایی به خواننده معرفی نماید.ناگفته نماند که بازار اصفهان با آن همه عظمتی که دارد،دراین مقاله ی کوتاه نمی گنجد،لکن مطلب حاضر پیش درآمدی برای آشنایی علاقه مندان به بازاراصفهان است.


بازار و جهان اسلام

دانشمندان علوم مختلف چون شهرسازان، شرق شناسان و ایران شناسان، جغرافی دانان،مورخان و تاریخ شناسان هنر در مطالعات سرزمین های اسلامی به ویژگی های شهرهای اسلامی پرداخته و به خصیصه های منحصر به فردی که آن ها را از شهرهای سایر حوزه های فرهنگی جدا نماید،توجه نموده اند.بازارهای شهرهای اسلامی به منزله ی مراکزمهم اقتصادی-فرهنگی شهرهای اسلامی بیش از عوامل وعناصرشهری دیگرشایان توجه است.نفوذ معماری و شهرسازی غربی قرن بیستم درساخت و بافت شهرهای اسلامی بسیارچشمگیراست.لکن بازارهای شهرهای اسلامی تنها مناطق،شهری هستند که در برابراین هجوم استقامت کرده اند و در کالبد شهرهای اسلامی نقش بسیارمهمی به عهده دارند. از نظر اقتصادی، بازارهای شهرهای اسلامی دربرابر نفوذ اقتصادی غرب بسیارمقاوم و پایدار بوده اند و هنوز سنن قدیم اقتصادی بربازار شهرهای اسلامی حاکم است. در واقع بازارهای شهرهای اسلامی باید به منزله ی یک واحد و نظام اجتماعی،اقتصادی و مذهبی مطالعه شوند که با ملایمت به طور بسیاربطئی و با تحرکی شگفت انگیز،خود را با تغییر و تحولات اقتصادی و اجتماعی قرن بیستم تطبیق داده اند.
[wirth.E./1968/101]
واژه ی بازار می تواند تأکید بیش تری بر ایرانی بودن این عنصرشهری باشد که از زبان فارسی وارد سایرزبان های دنیا گردیده است.(3)این اصطلاح هم به مجموعه ی بازارو هم به هریک از رسته ها اطلاق می شود؛مانند بازار کفاش ها و بازار زرگرها.
بازاراصفهان را باید یکی ازبزرگ ترین و جالب ترین بازارهای شهرهای ایران و حتی جهان اسلام دانست،کم ترشهری بازاری به باشکوهی بازاراصفهان دارد. بازاراصفهان ازنظرفعالیت های اقتصادی ومبادلات کالا،هرگز یارای برابری با بازار تهران را ندارد و یا ازدید طرح فضای معماری و هماهنگی عناصرمختلف و مجتمع بودن مراکز تجاری به پای بازار تبریز نمی رسد،اما ازنظراصالت،قدمت و معماری و هنرهای زیبا بی همتاست.
بازاراصفهان از روزگاران باستان تا به امروز به صورت نمایشگاهی، نمونه هایی ازهمه ی دانایی ها و توانایی های انسان ها رادربرداشته است و مطالعه در این مورد روشنگرمطالبی در همه ی ابعاد را در برداشته است و مطالعه در این مورد روشنگرمطالبی در همه ی ابعاد زندگی بشری ست.بازار شهرهای اسلامی به ویژه بازاراصفهان جلوگاه هنرهای زیبا از قبیل معماری، نقاشی، خوش نویسی، گرافیک، کاشی کاری، تئاتر، موسیقی و ادبیات بوده است. بازار اصفهان در طول تاریخ به ویژه درسه دوران تاریخی(آل بویه ،سلاجقه، صفویه) امکان رقابتی سالم را برای هنرمندان، صنعتگران و صاحبان حرف گوناگون فراهم آورده و به موجبات پیشرفت و تعالی مشاغل مختلف خصوصاً هنرهای زیبا بوده است و در طی ده قرن گذشته، پیوسته مرکز تجارب فنی،خدماتی و علمی بوده و ازنسلی به نسل دیگر انتقال یافته است. دردنیای قدیم یا به عبارت دیگر، در دنیای قبل ازصنعتی شدن جوامع، بازار همه ی شئون زندگی انسان ها را در بر می گرفت و درحقیقت خلاصه ی زنده ی جامعه ی بزرگ بشری به شمار می آمده است. به همین دلیل است که بزرگان ادب فارسی از دیرباز تاکنون،به دنیا به چشم بازاری بزرگ می نگریسته اند و بی دلیل نیست که مولانا می گوید:
گنج بی مار و گل بی خار نیست
شادی بی غم دراین بازار نیست
بازاراصفهان علاوه بر مرکز اقتصادی، بنیادی ست اجتماعی که آن را به محل پیوندها و مبادلات فرهنگی-اجتماعی تبدیل کرده و نقش اقتصادی و تبادل کالایی در کناراین نقش مهم قرار گرفته است. طبیعی ست که بازاراصفهان به دلیل داشتن وجه اجتماعی درساختارهای مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی تأثیرگذاشته است. نقش بازاراصفهان درتحولات سیاسی گذشته، به ویژه درحوادث یک قرن اخیرجامعه ی ما پیوند بیشتری خورده است.
تأثیر فرهنگ و تمدن مغرب زمین انسجام و عملکرد بازارها را تحت الشعاع قرار داده و صنعتی شدن جوامع بشری به خیابان کشی های عریض و طویل درشهرها منجر گردیده و مغازه هایی در بیرون از ساختار کلی بازار، نوعی تناقض درونی میان صاحبان مراکز فعالیت شان پدید آورده و نوعی ناسالمی را در شهر ایجاد کرده است.
نقش عوامل جغرافیایی در تکوین بازار اصفهان

اصفهان درمرکز جهان اسلام و بر روی کمربند خشک نیم کره ی شمالی قرار دارد. این شهر با جمعیتی در حدود 1266072 تن درسال 1375 ه.ش. سومین شهر بزرگ ایران بعد ازتهران و مشهد می باشد که به هنگام تکوین بازار تنها یک ششم جمعیت تهران را دارا بود و چهارمین شهر کشور، تبریز،واقع درشمال غرب ایران قرار دارد.
سه شهر تهران، مشهد و تبریز در مقاسه با اصفهان در منطقه ی معتدل تری قرار دارند.اصفهان شهری ست واحه ای و در منطقه ی خشک و نیمه خشک واقع شده و به صورت حوزه ی فرورفته ای است که اطراف آن را ارتفاعات زاگرس و رشته کوه های مرکزی احاطه کرده اند. این شهر نه تنها بزرگ ترین شهر خشک و کم باران ایران است،بلکه یکی از بزرگترین شهرهای خشک و کم باران دنیا به حساب می آید که ارتفاع آن از سطح عمومی دریاها 1560 تا 1600 متر است.
جغرافی دانان اعتقاد دارند که به حز عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و دینی، عوامل آب و هوایی نیز در شکل گیری کالبدی و پیدایش بازار به صورت مسقف، نقش مؤثری داشته اند و اصولاً میان اقلیم و ساخت کالبدی شهرهای اسلامی، رابطه ی بسیار نزدیکی وجود دارد. اگر به پراکندگی جغرافیایی بازارهای سنتی مسقف در سطح جهان توجه کنیم،شهرهای خاورمیانه و شمال آفریقا ازنظرآب و هوایی بر روی کمربند صحاری نیم کره ی شمالی واقع شده اند و بیشترآن ها،دارای آب و هوای گرم و خشک هستند.
اشعه ی خورشید در این منطقه که می توان به آن نام جهان اسلام را اطلاق کرد بسیار قوی و نافذ است و گاهی گرد و غبار هوا از نفوذ گرمای آن می کاهد، تابش خورشید به صورت مستقیم و انعکاس حرارتی آن بسیار محسوس است.سایه ها ی طبیعی در طول سال بسیارکم است.به همین دلیل، رطوبت نسبی در سطح پایینی قرار دارد و تأثیر این نوع اقلیم در بافت شهری این مناطق، فشردگی خاصی را ایجاد کرده است تا انسان ها از تأثیر آفتاب در امان باشند.
فشردگی ساختمان در قسمت های مختلف بازار مشاهده می شود، ولی گاهی کاروان سراها،سراها،مساجد و مدارس و سایر عناصر که دارای محوطه ی وسیع و باز هستند، این فشردگی را به هم می زنند. شبکه ی بازار که همان معابر عمومی مسقف هستند،نسبتاً باریک اند و در حقیقت معماری آن هابا اقلیم منطقه هماهنگی دارد، به این معنی که داخل بازار برای خریداران و فروشندگان اقلیم مناسب و مطلوبی را در فصول گرم و سرد سال ارائه می کند. داخل بازارحتی درمناطق کویری، حاضران خویش را از توفان های مهیب توأم با گرد و خاک در امان دارد.اصفهانی که مطالعه ی بازار آن در اختیار ماست،بر روی کمربند اقلیم مناطق خشک با آفتاب فراوان قرار دارد؛ به طوری که ساعات آفتابی این شهردر طول سال، حدود 3180 ساعت برآورد می شود. درجه ی حرارات متوسط آن 16/54 درجه و حداکثر مطلق 41/4 درجه و حداقل مطلق آن به 13/2- درجه ی سانتیگراد می رسد. تعداد روزهای یخ بندان در سال، 74/5 روز و میزان بارندگی سالیانه ی آن 125 میلی متراست. تأثیر چنین اقلیمی را در پیدایش بازارهای مسقف چون اصفهان نباید فراموش کرد.
آزمون بسیار کوچک علمی نگارنده در اصفهان این موضوع را کاملاً به ثبوت رساند: درجه ی حرارت میدان نقش جهان (وسط میدان) در تاریخ 24 مرداد ماه سال 1348، ساعت15،دقیقاً36 درجه سانتی گراد بود، در حالی که داخل بازار بزرگ 26 درجه ی سانتی گراد حرارت داشت. در زمستان به تاریخ29 دی ماه سال 1349، ساعت 8 صبح برودت هوا در میدان نقش جهان(میدان امام) 3- درجه ی سانتیگراد بود، ولی داخل بازار قنادها و چهار سوی شاه، درجه ی حرارت، 5 درجه ی سانتیگراد بود؛ یعنی اختلاف درجه ی حرارت بین 10 درجه و 8 درجه به ترتیب در تابستان وزمستان بوده است.
مطالعات جدید ما نشان می دهد که در 19 دی ماه سال 1973=19 ژانویه ی 1995 م. ساعت 8 صبح، دمای هوا در بیرون از بازار 2/8- بوده، در حالی که داخل بازار، 5 درجه سانتی گراد بالای صفر بوده است(اختلاف دما 7/8 درجه سانتی گراد) و در تاریخ 12 مرداد ماه سال 1373=3 آگوست 1995م. ساعت 15 و 30 دقیقه، درجه حرارت در بیرون بازار 36/2 درجه ی سانتیگراد، در صورتی که در داخل بازار، 26 درجه رانشان می داد، یعنی داخل بازار، 10 درجه خنک تر از بیرون بازار بوده است. با این مطالعات میدانی به این نتیجه می رسیم که داخل بازار در فصول گرما و یا سرد سال و یا بارندگی های زمان قدیم حتی تا نیم قرن قبل، یعنی پیش ازصنعتی شدن شهر، مکان بسیار مطلوبی برای خریداران و یا فروشندگان بوده است.
بازار اصفهان و پیدایش شهر

حوزه ی آبیاری زاینده رود با خاک های بسیارحاصل خیزش، ازهزاران سال قبل مورد بهره برداری و اسکان انسان ها بوده و موجب پیدایش آبادی های کوچک و بزرگ شده است، ولی بعضی از این سکونتگاه ها به واسطه ی موقعیت جغرافیایی مناسب تر و داشتن مرکزیت مکانی مساعدتر،رشد بیشتری پیدا کرده اند. یکی از این مراکز تجمع جمعیت، شهر اصفهان است که از زمان قدیم و پیش از اسلام در سه کیلومتری جنوب شرق اصفهان فعلی قرار داشته و به نام جی معروف بوده است. بدون شک ساکنان اولیه ی این منطقه ی حاصل خیز مانند اغلب نقاط ایران، زندگی شبانی داشته اند؛ لذادر نتیجه ی کوچ دائم، هم به منظور پیدا کردن مراتع سرسبز برای دام ها و هم نیاز به مبادله ی تولیدات مازاد بر مصرف، به تدریج شبکه ی راه هایی در این منطقه پدید آمد. ولی منطقه ی اصفهان، هر روز دستخوش تغییر و تحول بزرگی شد و در دوران پس از اسلام، جی اهمیت خود را از دست داد و اصفهان فعلی، مرکب از 15 روستا به مرکزیت یهودیه، به رشد و یکپارچگی خود ادامه داد که مرکز آن را مسجد جامع، میدان کهنه و بازارهای اطراف آن ها و کاخ های حکام و سلاطین تشکیل دادند و بدین ترتیب نخستین بازارهای سنتی،احتمالاً در قرن سوم هجری قمری پدید آمدند.
ماکسیم سیرو، دانشمند فرانسوی تصویری زیباتر از تکوین و پیدایش راه های اصفهان ترسیم نموده است:دشت کهن سال اصفهان پس از پشت سر گذاشتن رژه ی سربازان هخامنشی با لشکرکشی اسکندر روبه رو می شود؛ اما چیزی نمی گذرد که این سلاح های جنگی جای خود را به کاروان های شتر می دهند که حامل کالاهای تجاری پر رونق( میان یونان و سرزمین افسانه ای هند) بودند. پارت ها و ساسانیان نیز بر رونق تجاری آن افزودند،اما دیری نپایید که در مقابل حملات اعراب از پای در آمدند. اصفهان در جلب رضایت فاتحان جدید کوتاهی نکرد و آن ها را مجذوب خود ساخت و به صورت پایگاهی در آمد که بتوانند از آن جا برای یورش های بعدی آماده شوند. قبایل بسیاری در دره های نزدیک که هنوز سبز و خرم بودند، سکنا گزیدند.(4)[ماکسیم سیرو/1357 /7 ]
زبان عربی نیز بعدها متداول گردید و بازرگانان ثروتمند بغداد نیزاصفهان را توقفگاه مناسب خویش تشخیص دادند. اهمیت نظامی-اقتصادی اصفهان برای فاتحان سلجوقی و سپس مغول و امیرتیمور مشهورگردید،ولی طولی نکشید که همه ی این ها رنگ ایرانی به خود گرفتند و به جای کشتارو غارت،به سیاست اسکان و زراعت پرداختند.ازاین دوره،آثار بی شماری به یادگارمانده است و ازآن تاریخ به بعد، اصفهان به یک چهارراه بزرگ ترانزیت جهانی تبدیل شد.
در مورد توسعه ی ارتباطات و مواصلات دوره ی صفویه سخن بسیاراست،لکن آثار تاریخی قابل توجهی چون کاروان سراها، سراها،تیمچه ها،بازارها همه ازشکوفایی ارتباطات آن عصرحکایت دارند.دراین دوره علی رغم گشایش راه های دریایی و رقابت های شدید بین راه های خشکی و دریایی، راه های داخلی کشورنقش اقتصادی بسیار مهم خود را ایفا نمودند.اما اصفهان و به ویژه بازارآن،بعد ازسقوط این سلسله در مقابل رویدادهای سیاسی،مقاومت تجاری و ارتباطی خود را ازدست داد.درقرون اخیر نیز این سیر نزولی را باید به صنعتی شدن و تجارت اندیشیده ی غرب نسبت داد که با توسعه ی ارتباطات دریایی و هوایی و راه آهن،شبکه ی راه های ارتباطی اصفهان محدود ترو منحصر به دادوستدهای محلی گردید،تا به دهه های اخیرنزدیک شدیم که شهراصفهان باردیگر رو به رشد و توسعه نهاد،ازاین رو،می توان گفت که اصفهان شکوفایی تجارت خویش را دوباره باز می یابد و احتمال دارد که درآینده نقش مواصلاتی دوره ی صفویه باردیگرتکرار شود،بدون شک،توسعه ی راه ها تأثیر بزرگی درحفظ و پایداریس بازار اصفهان خواهد داشت.
پي نوشت ها :

1-استاد دانشگاه اصفهان.
2-خواهرخواندگی که امروزه بر زبان ها افتاده است،عهد و پیمانی ست که بین دو شهر بسته می شود. این عمل موقعی انجام می پذیرد که نوعی اشتراکات بین دو شهر دیده شود وبه دنبال آن ارتباطات فرهنگی-اقتصادی خاصی بین آن ها پدید می آید.اما چرا خواهرخوانده؟ چون واژه شهر یک اسم مؤنث مجازی است واز این رو به هم پیمانان دو شهر،خواهرخوانده گویند. اصفهان در حال حاضر به عنوان یکی از ده شهر تاریخی دنیا منظورشده است. آثار تاریخی آن از جمله میدان نقش جهان(میدان امام) به عنوان یکی ازمیراث های بزرگ بشری شناخته شده است.تصورنگارنده بر این است که بازار اصفهان به ویژه بخش صفوی آن واقع در میدان نقش جهان نقش به سزایی در ارزیابی های میراث فرهنگی شهر و یا میدان نقش جهان داشته است. شهر اصفهان تا امروز (1381 ه.ش ) با ده شهر قدیمی ومعروف دنیا به قرار زیر دوستی و مودت بسته است:فلورانس در ایتالیا، سن پترزبورگ در روسیه، شیان در چین، یاش در رومانی، ایروان در ارمنستان، هاوانا در کوبا، فرایبورگ در آلمان، کوالالامپور در مالزی، بارسلونا در اسپانیا،و شهرکویت که خواهر خوانده اصفهان به شمارمی آیند. در جهت تقویت این نوع روابط فرهنگی -اقتصادی پیشنهادهای مختلفی شده است.ازآن جمله تأسیس بازارچه ای به نام بازارچه ی ملل به منظور به نمایش گذاردن صنایع دستی و هنری و سنت های فراموش شده ی هر یک از خواهرخوانده ها و یا پیشنهاد تاسیس باغ ملل درامتداد پارک ناژوان در جنوب اصفهان[حمیدرضا وارثی/1381 /30 ]
3-واژه ی بازار درزبان پهلوی واچارwachar و در فارسی میانه وازارwazar و در گویش گیلیکی نظنری، واکارwacr و باچارBajar سمنانی و سنگسری واجارwajar و در گویش شهمیرزادی باجارBajar است واژه ی بازاردربیش تر زبان های اروپایی مانند انگلیسی،فرانسه،آلمانی،اسپانیایی،ایتالیایی و روسی ازپرتغالی به کاررفته و پرتغالی ها این لغت را ازایرانیان گرفته اند. ] برهان قاطع/جلد اول/218 ] درترکیه بازار را چارشی که ازچهارسوی فارسی گرفته شده.درممالک عرب زبان،بازار را سوق که به معنی خیابان است و اززبان بابلی قدیم به یادگارمانده است و یک واژه آرامی است، گرفته اند.
4-منطقه ی عربستان در شمال غربی اصفهان، بخش نجف آباد واقع شده و هموار به نام «عربستان» نامیده می شده است. این منطقه محل اردوهای اعراب در دوران تسلط آن ها به این سرزمین بوده است که چهارپایان را در آن جا پرورش می دادند و بعد از آموزش جنگجویان به سوی مقصد حرکت می کرده اند.
منبع:نشریه دانش نما ،شماره 169-167
 

*منار*

عضو جدید
کاربندی بازار تبریز

کاربندی بازار تبریز

http://www.www.www.iran-eng.ir/attachment.php?attachmentid=83307&d=1328080184

http://www.www.www.iran-eng.ir/attachment.php?attachmentid=83304&d=1328080096

بازار تبریز - زیر گنبد تیمچه ملک

http://www.www.www.iran-eng.ir/attachment.php?attachmentid=83301&d=1328080043
 
آخرین ویرایش توسط مدیر:

Paryfam

عضو جدید
بازار بزرگ کرمان طولانی ترین راسته بازار ایران
کرمان - خبرگزاری مهر: بازار بزرگ کرمان که یکی از بزرگترین مجموعه های تاریخی محسوب می شود لقب طولانی ترین راسته بازار ایران را به خود اختصاص داده است.

به گزارش خبرنگار مهر در کرمان، بازار بزرگ شهر کرمان که به بازار گنجعلی خان شهرت دارد یکی از مهمترین مراکز تاریخی و همچنین تجاری کرمان محسوب می شود که بیش از 60 درصد آثار تاریخی شهر کرمان را در خود جای داده است.
بازار بزرگ کرمان که از بازار های متفاوت 12گانه ای تشکیل شده است هم اکنون در کنار بازارهای فرعی خود طولانی ترین راسته بازار ایران را در خود جای داده است.
این اثر بزرگ تاریخی از بازارهای فرعی دیگر چون بازار گنجعلی خان، بازار اختیاری، بازارقیصریه زرگری، بازار مسگرها، بازار کفاشها، بازار کلاه مالها، بازارآهنگری، بازار عزیز، بازارعطاران، بازار مظفری، بازار قدمگاه، بازار قلعه محمود و بازار قلعه تشکیل شده است.
بازار کرمان یکی از مهم ترین بخش های تاریخی شهر کرمان است که در روزگاری دور مرکز داد و ستد های تجاری استان بوده است و امروزه همچنان مرکزی برای خرید مایحتاج مردم اما در بعد کمتر است.
http://www.www.www.iran-eng.ir/mehr_media/image/2011/03/629903_orig.jpg
یکی از سفره خانه های بازار کرمان
محمد گلاب زاده نویسنده کتاب کرمان پگاه هستی در نوشته های خود اولین سنگ بنای این بازار را به زمان تیموریه منتسب می داند که در آن زمان عده ای از مردم به صورت خودجوش و اختیاری بازاری برای کرمان رایج کردند و اولین قسمت بازر کرمان که راه اندازی شد همان بازار اختیاری است.
اما از دیگر بخش های بازار کرمان چهارسوقهایی است که این بازار را به دیگربازارهای فرعی ارتباط می دهد نظیر چهار سوق گنجعلیخان که محل تقاطع دو راسته بازار است و درگذشته این چهار سوق یکی از پرترافیک ترین نقاط تجاری شهر کرمان بوده است، نمای گچبری در سقف این چهار سوق زیبا مربوط به حدود 350 تا400 سال پیش است و هنوز در جای جای این سقف نقاشی های رنگ روغن قابل مشاهده است.
http://www.www.www.iran-eng.ir/mehr_media/image/2011/03/629901_orig.jpg
باد نمای بازار کرمان
بعد از این چهار سوق بازارهای گنجعلی خان و اختیاری قرار دارند که بازار گنجعلی خان به دلیل قرار گرفتن حمام تاریخی گنجعلی خان و دیگر آثار مجموعه تاریخی گنجعلی خان از جمله بازار های مهم کرمان است، البته در این بازار حدود 17مغازه قرار دارد که به شغل های مختلف مشغول هستند.
البته بازار مسگرها نیز از یک سو به این چهار سوق راه دارد که در جهت رو به شمال چهار سوق گنجعلی خان بازار مسگرها و در جهت جنوبی آن بازار قلعه قرار دارد.
بازار راسته کرمان از محل همین چهارسوق آغاز می شود و تا حدود بازار قدمگاه ادامه دارد و متشکل از بازارهای چند گانه است که هر یک از این بازارها ویژگیهای خاص خود را از دوران حکومتی که در آن ساخته شده اند ، گرفته اند.
http://www.www.www.iran-eng.ir/mehr_media/image/2011/03/629902_orig.jpgپیرمرد پته فروش
بازار کرمان در بخشی دیگر از مسیر خود در جهت موازی راسته بازار کرمان به بازار مسگری و از آن جا به بازارهای کفاشان و کاروانسراهای مختلف راه دارد.
البته بازار کرمان در تو در توهای خود کاروانسراهایی نیز دارد که هر یک به دلیل نزدیکی به بازاری که جنب آن هستند حکم انباری یا مغازه های تامین کالا به صورت عمده را در زمان قدیم داشتند کاروانسراهایی چون کاروانسرای ابراهیم خان، حاج مهدی، هندوها، کاروانسرای جر، کاروانسرای چهل ستون که برخی فعال هستند و از بعضی دیگر جز بناهای نیمه متروک چیزی باقی نمانده است.
بازار سردار از دیگر قسمت های بازار کرمان است که بیشتر مغازه های آن را پارچه فروشی ها تشکیل داده اند این بازار قبل از بازارعزیز که در نزدیکی دروازه اصلی شمالی شهر کرمان قرار داشته، واقع شده است همچنین بازار ابراهیم خان که عمود بر جهت بازار راسته کرمان و در انتهای مجموعه ابراهیم خان قرار دارد یکی از بازارهای مهمی است که نام دیگر آن قیصریه زرگری است که حدود 50 مغازه زرگری و طلافروشی را در خود دارد این بازار نیز دارای یک مسجد، حمام با نام های چهلستون و مدرسه علمیه معصومیه است که اولین مدرسه علمیه استان است و بیش از 300سال قدمت دارد.
http://www.www.www.iran-eng.ir/mehr_media/image/2011/03/629898_orig.jpgبازار مسگرهای کرمان
راسته بازار کرمان که درمقایسه با دیگر بازارهای ایران معماری متنوع و بی نظیری دارد ترکیبی از هنر دوره های مختلف است به اضافه اینکه در هر یک از این بازارها بناهایی چون مسجد و حمام نیز وجود دارد صفه عزاخانه، مسجد وکیل، مسجد گنجعلی خان، مسجد چهلستون هر یک مساجدی هستند که با نام بازار اصلی خود که جزیی از بنای آن هستند نامیده می شوند و از شکل خاص هر یک از حمام ها یا مسجدها در بازارهای مختلف می توان نوع معماری دوره ایجاد شان را بررسی و به نتایج جالبی رسید.
بازار بزرگ کرمان همچنین در اطراف خود دارای بناهای دیگری است که هر یک در ارتباط با بازارهای مختلف و در دورانهای مختلف به وجود آمده اند به طور مثال مجموعه ابراهیم خان که از بناهای معروف است شامل مدرسه و مسجد و کاروانسرا و حمام می شود و یا مجموعه وکیل که در بازار وکیل قراردارد و مدرسه و مسجد وکیل را در خود دارد.
یکی از ویژگیهای دیگر بازار کرمان بازارهایی که به صورت غربی و شرقی این بازار را قطع کرده اند که دو بازار قلعه و قلعه محمود در راستای هم و در جهت عمود بر راستای بازار قرار دارند که بازار قلعه به دلیل نزدیکی به بازار راسته از رونق بیشتری برخوردار است اما هم اینک تعدادی از مغازه های بازار قلعه که دورتر از بازار اصلی هستند در دست پارچه فروشان خارجی هستند.
بازار قلعه محمود نیز که در طرح های توسعه ای از بازار راسته کاملا جدا شده است در تقاطع با خیابان امام قرار داشته و تنها سه چهار مغازه آن با مشاغل قدیمی چون آهنگری و ساخت ابزار فلزی دایر هستند و بقیه مغازه های این بازار زیبا به حال خود رها شده اند.
http://www.www.www.iran-eng.ir/mehr_media/image/2010/08/566939_orig.jpgبازار قلعه محمود
کوچه پس کوچه های اطراف بازار نیز هر کدام دارای اهمیت خاصی بودند که امروزه به دلیل قرار داشتن در مجموعه بافت تاریخی شهر کرمان کمتر مسکونی هستند و متاسفانه کمتر رنگ و بوی سکونتی و بیشتر حکم حجره های فروریخته را دارند.
بازار کرمان در انتهایی ترین قسمت ها به بازار مظفری و قدمگاه ختم می شود و از این به بعد بازار از حالت سرپوشیده بیرون می آید.
بازار قدمگاه که در حال حاضر بیشتر محل خرید و فروش های خرد و محل حضور دستفروشان در ساعات شب است در قسمت روبروی درب مسجد جامع به بازار عطاران کرمان می پیوندد و در این بازار حدود 10الی 15عطاری در کنار هم به فروش داروهای گیاهی کرمان می پردازند و نکته جالب اینکه این تعداد عطاری جدا از عطاریهای زیادی هستند که در سطح شهر فعالیت می کنند و در قوطی عطر آنان هر آنچه از گیاهان دارویی و ادویه های مختلف وجود دارد.
بازار کرمان مرکز تاریخی شهرکرمان است که در کنار خود مجموعه های تاریخی زیبایی دارد که هر یک ساعتها زمان برای دیدن دارد و نوروز فرصت خوبی است برای دیدن یکی از بازارهای بزرگ ایران که طولانی ترین راسته بازار ایران نیز هست و شهرتی جهانی دارد.
 

Paryfam

عضو جدید
آشنایی با بازار قزوین

آشنایی با بازار قزوین

http://www.www.www.iran-eng.ir/getthumb.ashx?url=images/2011/5/ghazvin1302-mm.jpg&w=600&h=350&q=85




این مجموعه در دوره صفویه ساخته شد اما، قسمت‌های دیگر آن در دوران قاجاریه تکمیل شد. این بازارهای در گذشته شامل مراکز تجاری چون سراها، مراکز فرهنگی - مذهبی مانند مدارس، مساجد و فضاهای خدماتی نظیر گرمابه و آب انبار بوده است.
از مهم‌ترین ویژگی‌های بازار قزوین، علاوه بر وسعت زیاد آن، ترکیب معماری آن با بهره‌گیری از ترکیب طرح‌های شطرنجی و ایجاد مفصل‌های معماری، ورودی‌های مختلف بازار را به آن دوخته است و فضاهای بسیار باشکوهی را ایجاد کرده است.
مجموعه بازار قزوین با معماری جالب و قدیمی، از مکان‌های دیدنی شهر قزوین است. در دوره‌ صفویه، بازارها وسعت یافته‌اند و هر بازار به صنفی خاص اختصاص داشته است. درگذر هر یک از این بازارها مسجد، حمام، سراها،‌ تیمچه‌ها و قیصریه‌ای وجود داشته است که از آن میان، تیمچه‌ها مرکز تجارت و قیصریه محل صنعتگران بوده است.
قیصریه قزوین با طاق‌های آجری و ارتفاع بسیار زیاد، از بخش‌هایی از بازار قزوین است که به جای مانده است. این بازار دارای چهار در می‌باشد: درِ شمالی به تیمچه سرباز؛ درِ جنوبی به تیمچه سرپوشیده، درِ شرقی به سرای وزیر و درِ غربی به چهارسوق کوچکی متصل می‌شود.
مهم‌ترین فضاهای بازار قزوین عبارتند از: مسجدالنبی (مسجد شاه)، سرای سعدالسلطنه، سرای وزیر، سرای حاج رضا، سرای رضوی (سرای شاه)، سرای خوشنویسان، تیمچه سرباز، تیمچه سرپوشیده، تیمچه حاج‌سیدکاظم، تیمچه درویش‌مهدی و تیمچه حاج‌ محمدتقی که در زیر به آنها بیشتر اشاره شده است.
سرای سعدالسلطنه: این سرا به دستور سعد السلطنه حاکم وقت قاجاریه قزوین ساخته شد. ارزشمند ترین قسمت این بنا، چهار سوق آن است که از تقاطع قایم دو راسته ایجاد شده و بر فراز آن گنبد بزرگ کاشیکاری شده ای قرار دارد . چهار طرف گنبد را، چهار نیم گنبد با رسمی بندی و نورگیر فرا گرفته‌اند که فضا را بزرگتر نشان می دهند. سرای سعدالسلطنه با وسعتی نزدیک به 2.6 هکتار، یکی از کامل‌ترین و بزرگ‌ترین سراهای تجاری ایران است.
سرای وزیر: این سرا رو به روی در شرقی راسته قیصریه قرار دارد . هشتی ورودی آن ، دارای حجره هایی با طاق‌های کاشیکاری است و بر فراز فضای مرکزی ورودی آن، گنبدی آجری قرار دارد و یک نورگیر به قطر تقریبی یک متر روشنایی آن را تأمین می‌کند. سرای وزیر دارای حیاطی وسیع است و دور تا دور آن را حجره هایی در دو طبقه فرا گرفته اند. این حجره‌ها روی صُفه‌ای با ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار دارند.
طرح سرا، چهار ایوانه و ضلع شرقی آن هم اکنون فاقد ایوان است. تمامی حجره ها دارای طاق جناغی و اکثر آنها در طبقه دوم، دارای ارسی (نوعی در قدیمی که دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شده است.)نیز هستند و لچکی ( طرحی به شکل سه گوش ) طاق های حجره ها ، دارای کاشی کاری در طرح ها و نقوش مختلف چون مجلس شکار شیر و پرنده ، طرح های اسلیمی و کتابی ، اسب ، خورشید و انسان بال دار است.
سرای حاج رضا: این سرا دارای حیاطی بزرگ است و حجره ها و اتاق‌ها، گرداگرد حیاط آن در دو طبقه ساخته شده‌اند. ورودی کاروانسرا در سمت غربی آن قرار دارد و با طاق ها ی زیبایی که در بنای آن به کار رفته است، به صورت یک تیمچه سر پوشیده به نظر می رسد.این بنا در گذشته بیشتر در دست بازرگانان تبریزی و قفقازی بود. این سرا از جانب شمال به بازارچه وزیر متصل است. طاق های حجره‌ها و طاق نمای ایوان آن ، دارای قوس جناغی و کاشی کاری در زمینه آجری است.
سرای رضوی: بنای کاروانسرای رضوی بنابر گفته های مختلف ، متعلق به عصر سلطنت شاه تهماسب صفوی یا عهد سلطنت فتحعلی شاه قاجار است. این سرا به صورت دو ایوانی ساخته شده و مجموعه ی حجره ها در دوطبقه گرداگرد حیاط مستطیل شکل آن را فرا گرفته اند. حجره های موجود در زوایه اضلاع، به صورت سه گوش ساخته شده وطاق نماهایی با عمق و عرض بیشتر دارند و در لچکی سقف طاق نمای آنها، تزیینات آجرکاری به شیوه حصیری دیده می‌شود.
هشتی مرکزی ایوان غربی که با در بزرگی به بازار بزازها متصل می‌شود، دارای گنبدی آجری با کاشیکاری زیبا است. این سرا در گذشته به صورت کاروانسرا بود و از آن به عنوان بارانداز کاروانیان و شترخان (کاروانسرایی که مخصوص شتران بود) آن برای چهارپایان آن ها استفاده می‌شد.
تیمچه سرباز: بنای دو طبقه تیمچه سرباز در شمال قیصریه قرار دارد. درِ ورودی این تیمچه دارای قوس کلیل است. لچکی‌های طاق‌نمای حجره‌های آن با کاشی‌های زرد و صورتی که نمایشگر صحنه‌های شکار، گل‌وبوته و پرندگان‌اند، تزئین گردیده‌اند. درها نیز دارای اُرُسی‌های چوبی بسیار زیبایی می‌باشند.
تیمچه سرپوشیده: این تیمچه در جنوب قیصریه قرار گرفته است و روی آن با سقفی پوشیده شده است. این تیمچه بنایی است دو طبقه که حجره‌های آن محل کار بازرگانان و تاجران قزوین است.
تیمچه حاج‌سیدکاظم: در میان بازار، روبه‌روی راسته سراج‌ها، تیمچه سرپوشیده کوچکی قرار دارد که تعدادی از بازرگانان از جمله خودِ «حاج‌سید‌کاظم چرم‌فروش» در آن تجارت می‌کرده‌اند. هم‌اکنون، این تیمچه مرکز چرم‌فروشی و بار فروشی است.
تیمچه رضوی: این تیمچه به سرمایه «حاج سیدابوالقاسم رضوی اصفهانی» ساخته شده است. این شخص تجارتخانه خود را که در سرای سعادت بازار قزوین بود، به اینجا انتقال داده بود و انحصاراً از این تیمچه استفاده می‌کرد. اکنون این تیمچه در دست بازماندگان اوست و به چوب‌فروشی تبدیل شده است.
تیمچه درویش‌مهدی: این تیمچه در میان چهارسوق بزرگ و حمام جلودار، و در برابر درِ جنوبی سرای ضرابخانه واقع شده است. این تیمچه قبلاً جایگاه شاهین‌سازها بود، ولی در حال حاضر بار فروشی است.
تیمچه حاج‌محمدتقی: این تیمچه که بانی آن «حاج‌محمد‌تقی یزدی» بوده است، در بازار آهنگرها واقع شده است و در حال حاضر بارفروشی است.
 

Paryfam

عضو جدید
آشنایی با بازار جهرم

آشنایی با بازار جهرم




موازی با خیابان منوچهری جهرم، یک بازار تاریخی وجود دارد که بیشتر حجره‌های آن به پارچه‌فروشی اختصاص دارد. این بازار شباهت زیادی به بازار وکیل شیراز دارد و در اواخر دوران زندیه ساخته شده و در دوره‌های بعد مرمت شده است.
بازار جهرم به وسیله حاج محمدحسین خان جهرمی در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه ساخته شده است.
این بازار از ارزنده‌ترین و بهترین نمونه‌های معماری دوره زندیه محسوب می‌شود به طوری که گنبد مرتفع چهارسوق آن از نمونه‌های جالب و کم‌نظیر طاق‌زنی است.
بازار جهرم 3 کاروانسرای تقریبا مخروبه و یک چهارسوق وسیع و زیبا دارد. نور این بازار در گذشته از طریق دریچه‌های تعبیه شده در بالای حجره‌ها تامین می‌شده است.
تمام قسمت‌های بازار جهرم در محل چهار سوق به 4 جهت اصلی شمال، جنوب، غرب و شرق ارتباط دارد و اکثر مغازه‌ها در همین قسمت جمع بوده و فقط یک قسمت از آن به بازار مسگرها متصل می‌شود.
بازار مسگرها نیز در شرق بازار اصلی قرار دارد، در گذشته این بازار مسقف نبوده است. در این قسمت مسگران و آهنگران به تولید صنایع دستی اشتغال دارند ولی تعداد آنها اندک است.
قسمت اصلی بازار که قدیمی‌ترین قسمت آن نیز است، دارای 4 درب ورودی می‌باشد و سقف آن گنبدی شکل و دکان‌های آن در سطح بالاتری از سطح بازار قرار گرفته‌اند.
مهمترین کاروان‌سراهای جهرم در جنب بازار واقع شده‌اند و از نظر کیفیت کم کم به مخروبه تبدیل شده‌اند.
از بازار جهرم به‌عنوان خواهر دوقلوی بازار وکیل شیراز نام برده می‌شود. این بازار از نوع بازارهای صلیبی است که یک چهارسوق در وسط آن وجود دارد. این بنا دارای چندین کاروانسرا، مسجد و حمام متصل به خود است.
بازار جهرم در سال 1352 از سوی وزارت فرهنگ و هنر با شماره 950 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
 

Paryfam

عضو جدید
آشنایی با بازار شیخ علاءالدوله سمنان

آشنایی با بازار شیخ علاءالدوله سمنان




این بازار به سبک معماری سنتی و با در نظر گرفتن وضعیت آب و هوای خاص منطقه کویری با سقف‌های خشتی و آجری ساخته شده است.
بازار شیخ علاءالدوله از جنوب خیابان امام خمینی سمنان و متصل به آن شروع می‌شود و در 2000 متری، اندکی به شمال متمایل می‌شود و در شمال تا گورستان قدیمی علمدار ادامه می‌یابد.
به سبب احداث این خیابان، بازار شیخ علاءالدوله به دو قسمت تقسیم شده است. این بازار در قرن هشتم قمری به همت شیخ علاءالدوله سمنانی عارف مشهور ایران همزمان با بنای شبستان شیخ علاءالدوله ساخته شده است.
بازار شیخ علاءالدوله در دوره قاجاریه تعمیر و مرمت شد، ولی به مرور زمان اهمیت خود را از دست داد.
این بازار را به این علت که در مسیر انتقال اموات برای دفن در گورستان علمد‌ار بود، بازار مرده‌ها نیز می‌نامند. در سال‌های اخیر، با تعمیر و مرمت مسجد جامع، قسمتی از بازار توسط سازمان میراث فرهنگی بازسازی شد.
بازار شیخ علاءالدوله در سال 1375 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 1740 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
 

Paryfam

عضو جدید
آشنایی با بازار قدیمی گرگان - گلستان

آشنایی با بازار قدیمی گرگان - گلستان

[h=1]
[/h]بازار قدیمی گرگان در بافت قدیمی این شهرستان، حد فاصل چهار راه میدان فعلی تا سه راه میرکریم و میدان قیصریه قرار دارد
بازار قدیمى گرگان که قدمتى دیرینه دارد، از نظر سبک معمارى و راسته‌هاى مربوطه، یکى از زیباترین بازارهاى استان منطقه‌ شمال ایران محسوب مى‌شود.
این بازار یکى از مراکز مهم عرضه انواع محصولات بومى و غیربومى است و محصولات مهم صنایع دستى آن، به ویژه دستبافت‌هاى ترکمنى معروفیت خاصى دارد.
در محدوده بازار کهنه گرگان، مدرسه محسنیه، سادات، کاروانسراهای حاج امین الاضرب، کاروانسرای حاج محمد تقی خان هزار جریبی، حمام درب نو و سقاخانه حضرت عباس (ع) وجود داشته است که با گذشت زمان فقط اسمی از آنها مانده است.
این بازار در روزگاران گذشته از جمله مراکز مهم داد و ستد کالا، توزیع و نشر افکار و عقاید فرهنگی ـ اجتماعی بوده است و براثر گذشت زمان و عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تحول یافته و شکل و بافت قدیمی و تاریخی خود را از دست داده است.
بازار قدیمی گرگان از نظر سبک معماری و راسته‌های مربوطه، یکی از زیباترین بازارهای استان گلستان و منطقه شمال ایران محسوب می‌شود.
اسناد و متون تاریخی و گزارشات و سفرنامه‌های خارجیانی نظیر «رابینو» که به منطقه استرآباد قدیم و گرگان فعلی سفر کرده‌اند، نشان از وجود بازارهای مختلفی در این منطقه می‌دهد.
قدمت بازارهای استرآباد و گرگان به دوره هخامنشی نیز باز می‌گردد که در ایالت هیرکان مشتمل بر استرآباد و جرجان در اسناد تاریخی به وجود بازارهایی اشاره می‌شود.
بازار قدیمی گرگان راسته‌های مختلفی داشت و مدرسه‌های قدیمی مانند مدرسه سادات و مفیدیه، راسته آهنگران، بزازان، چلنگران، آب نبات سازان در آن نمایان بود.
چند کاروانسرای مهم و معروف مانند کاروانسرای «حاج محمد تقی خان هزار جریبی» نیز در این بازار در محدوده دروازه مازندران و امامزاده عبدالله فعلی در این بازار وجود داشته است.
راسته‌های مختلف بازار کهنه گرگان در طول سالیان از بین رفت و اکنون بقایایی از برخی راسته‌های وجود دارد. برخی از راسته‌های بازار قدیمی گرگان همانند بازار یزد و کاشان سرپوشیده بود‌ه‌اند.
بخشی از محدوده بازار روز فعلی تا سقاخانه حضرت عباس (ع)، راسته‌های مختلف بازار کهنه گرگان بود که بیشتر آنها از بین رفته است و اکنون غیر از راسته چلنگران و آهنگران، راسته‌ای دیگر مشاهده نمی‌شود
 

architect110

کاربر بیش فعال
بازار قزوین

بازار قزوین

بازار قزوین، از جمله دیدنی‌ترین آثار معماری شهر قزوین به شمار می‌آید. این بازار تشکیل شده از تعدادی سرا و تیمچه، و مجموعه‌ای زیبا و دیدنی است که جاذبه گردشگری فراوانی دارد.

این مجموعه در دوره صفویه ساخته شد اما، قسمت‌های دیگر آن در دوران قاجاریه تکمیل شد. این بازارهای در گذشته شامل مراکز تجاری چون سراها، مراکز فرهنگی - مذهبی مانند مدارس،مساجد و فضاهای خدماتی نظیر گرمابه و آب انبار بوده است.

از مهم‌ترین ویژگی‌های بازار قزوین،علاوه بر وسعت زیاد آن،ترکیب معماری آن با بهره‌گیری از ترکیب طرح‌های شطرنجی و ایجاد مفصل‌های معماری، ورودی‌های مختلف بازار را به آن دوخته است و فضاهای بسیار باشکوهی را ایجاد کرده است.

مجموعه بازار قزوین با معماری جالب و قدیمی، از مکان‌های دیدنی شهر قزوین است. در دوره‌ صفویه، بازارها وسعت یافته‌اند و هر بازار به صنفی خاص اختصاص داشته است. درگذر هر یک از این بازارها مسجد، حمام، سراها،‌ تیمچه‌ها و قیصریه‌ای وجود داشته است که از آن میان، تیمچه‌ها مرکز تجارت و قیصریه محل صنعتگران بوده است.


قیصریه قزوین با طاق‌های آجری و ارتفاع بسیار زیاد، از بخش‌هایی از بازار قزوین است که به جای مانده است. این بازار دارای چهار در می‌باشد: درِ شمالی به تیمچه سرباز؛ درِ جنوبی به تیمچه سرپوشیده، درِ شرقی به سرای وزیر و درِ غربی به چهارسوق کوچکی متصل می‌شود.


مهم‌ترین فضاهای بازار قزوین عبارتند از: مسجدالنبی (مسجد شاه)، سرای سعدالسلطنه، سرای وزیر، سرای حاج رضا، سرای رضوی (سرای شاه)، سرای خوشنویسان، تیمچه سرباز، تیمچه سرپوشیده، تیمچه حاج‌سیدکاظم، تیمچه درویش‌مهدی و تیمچه حاج‌ محمدتقی که در زیر به آنها بیشتر اشاره شده است.


سرای سعدالسلطنه: این سرا به دستور سعد السلطنه حاکم وقت قاجاریه قزوین ساخته شد. ارزشمند ترین قسمت این بنا، چهار سوق آن است که از تقاطع قایم دو راسته ایجاد شده و بر فراز آن گنبد بزرگ کاشیکاری شده ای قرار دارد . چهار طرف گنبد را، چهار نیم گنبد با رسمی بندی و نورگیر فرا گرفته‌اند که فضا را بزرگتر نشان می دهند. سرای سعدالسلطنه با وسعتی نزدیک به 2.6 هکتار، یکی از کامل‌ترین و بزرگ‌ترین سراهای تجاری ایران است.


سرای وزیر: این سرا رو به روی در شرقی راسته قیصریه قرار دارد . هشتی ورودی آن ، دارای حجره هایی با طاق‌های کاشیکاری است و بر فراز فضای مرکزی ورودی آن، گنبدی آجری قرار دارد و یک نورگیر به قطر تقریبی یک متر روشنایی آن را تأمین می‌کند. سرای وزیر دارای حیاطی وسیع است و دور تا دور آن را حجره هایی در دو طبقه فرا گرفته اند. این حجره‌ها روی صُفه‌ای با ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار دارند.

طرح سرا، چهار ایوانه و ضلع شرقی آن هم اکنون فاقد ایوان است. تمامی حجره ها دارای طاق جناغی و اکثر آنها در طبقه دوم، دارای ارسی (نوعی در قدیمی که دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شده است.)نیز هستند و لچکی ( طرحی به شکل سه گوش ) طاق های حجره ها ، دارای کاشی کاری در طرح ها و نقوش مختلف چون مجلس شکار شیر و پرنده ، طرح های اسلیمی و کتابی ، اسب ، خورشید و انسان بال دار است.


سرای حاج رضا: این سرا دارای حیاطی بزرگ است و حجره ها و اتاق‌ها، گرداگرد حیاط آن در دو طبقه ساخته شده‌اند. ورودی کاروانسرا در سمت غربی آن قرار دارد و با طاق ها ی زیبایی که در بنای آن به کار رفته است، به صورت یک تیمچه سر پوشیده به نظر می رسد.این بنا در گذشته بیشتر در دست بازرگانان تبریزی و قفقازی بود. این سرا از جانب شمال به بازارچه وزیر متصل است. طاق های حجره‌ها و طاق نمای ایوان آن ، دارای قوس جناغی و کاشی کاری در زمینه آجری است.


سرای رضوی: بنای کاروانسرای رضوی بنابر گفته های مختلف ، متعلق به عصر سلطنت شاه تهماسب صفوی یا عهد سلطنت فتحعلی شاه قاجار است. این سرا به صورت دو ایوانی ساخته شده و مجموعه ی حجره ها در دوطبقه گرداگرد حیاط مستطیل شکل آن را فرا گرفته اند. حجره های موجود در زوایه اضلاع، به صورت سه گوش ساخته شده وطاق نماهایی با عمق و عرض بیشتر دارند و در لچکی سقف طاق نمای آنها، تزیینات آجرکاری به شیوه حصیری دیده می‌شود.

هشتی مرکزی ایوان غربی که با در بزرگی به بازار بزازها متصل می‌شود، دارای گنبدی آجری با کاشیکاری زیبا است. این سرا در گذشته به صورت کارونسرا بود و از آن به عنوان بارانداز کاروانیان و شترخان (کاروانسرایی که مخصوص شتران بود) آن برای چهارپایان آن ها استفاده می‌شد.


تیمچه سرباز: بنای دو طبقه تیمچه سرباز در شمال قیصریه قرار دارد. درِ ورودی این تیمچه دارای قوس کلیل است. لچکی‌های طاق‌نمای حجره‌های آن با کاشی‌های زرد و صورتی که نمایشگر صحنه‌های شکار، گل‌وبوته و پرندگان‌اند، تزئین گردیده‌اند. درها نیز دارای اُرُسی‌های چوبی بسیار زیبایی می‌باشند.


تیمچه سرپوشیده: این تیمچه در جنوب قیصریه قرار گرفته است و روی آن با سقفی پوشیده شده است. این تیمچه بنایی است دو طبقه که حجره‌های آن محل کار بازرگانان و تاجران قزوین است.


تیمچه حاج‌سیدکاظم: در میان بازار، روبه‌روی راسته سراج‌ها، تیمچه سرپوشیده کوچکی قرار دارد که تعدادی از بازرگانان از جمله خودِ «حاج‌سید‌کاظم چرم‌فروش» در آن تجارت می‌کرده‌اند. هم‌اکنون، این تیمچه مرکز چرم‌فروشی و بار فروشی است.


تیمچه رضوی: این تیمچه به سرمایه «حاج سیدابوالقاسم رضوی اصفهانی» ساخته شده است. این شخص تجارتخانه خود را که در سرای سعادت بازار قزوین بود، به اینجا انتقال داده بود و انحصاراً از این تیمچه استفاده می‌کرد. اکنون این تیمچه در دست بازماندگان اوست و به چوب‌فروشی تبدیل شده است.


تیمچه درویش‌مهدی: این تیمچه در میان چهارسوق بزرگ و حمام جلودار، و در برابر درِ جنوبی سرای ضرابخانه واقع شده است. این تیمچه قبلاً جایگاه شاهین‌سازها بود، ولی در حال حاضر بار فروشی است.


تیمچه حاج‌محمدتقی: این تیمچه که بانی آن «حاج‌محمد‌تقی یزدی» بوده است، در بازار آهنگرها واقع شده است و در حال حاضر بارفروشی است.

 
آخرین ویرایش:

DDDIQ

مدیر ارشد
بررسی دگرگونی تناسبات حاکم بر تیمچه های ایران در دوران قاجار

بررسی دگرگونی تناسبات حاکم بر تیمچه های ایران در دوران قاجار

بررسی دگرگونی تناسبات حاکم بر تیمچه های ایران در دوران قاجار

مهندس آرین امیر خانی , مهندس پرهام بقایی , دکتر محمد رضا بمانیان


پژوهش حاضر تناسبات حاکم بر تیمچه های دوران قاجار را مورد بررسی قرار می دهد تا به این مساله پرداخته شود که ایا هماهنگی یا سطوح معناداری در مراتب این رابطه تناسبی دیده میشود و ایا این تفاوت ها نسبت به ساختار اقلیمی و دوره زمانی ساخت بنا تغییراتی به خود دیده است؟ ....
 

پیوست ها

  • timche ghajar.pdf
    1.6 مگایابت · بازدیدها: 6

Seti.Star

عضو جدید
کاربر ممتاز
«كهنه‌بازار» قم با پیرمرد‌هایش

«كهنه‌بازار» قم با پیرمرد‌هایش

وقتی به دالان سایه‌دار و خنك راسته‌ی بازار كهنه‌ی قم وارد می‌شوید، فكر می‌كنید خلوتی بازار به‌خاطر سر ظهر آمدن است؛ اما واقعیت این است كه بیشتر حجره‌ها و مغازه‌های این بازار از سال‌ها پیش تعطیل شده و قفل درهای چهار لنگه و چوبی حجره‌ها و دالان‌ها سال‌هاست با كلید آشنا نشده‌اند.
بازار قم مانند همه‌ی بازارهای قدیمی، در جریان تحولات شهری و نوسازی‌های بی‌ملاحظه، با یك خیابان از وسط به دو نیم تقسیم شده و سال‌هاست كه قمی‌ها یك بازار قدیم و یك بازار جدید، با دنیاهایی متفاوت و دور از هم دارند. سال‌هاست اگر مردم كاری نداشته باشند و مسیرشان نخورد، سمت بازار كهنه نمی‌روند و بیشتر مایحتاج عمومی مردم در همان بازار جدید، با جنس‌های چینی تأمین می‌شود.

قمی‌ها هم مانند مردم بیشتر شهرهای ایران، شناخت و آگاهی كافی از بافت تاریخی شهرشان ندارند. اغلب آن‌ها بخش‌های تاریخی شهرشان را با بافت فرسوده و از دست رفته‌اش كه حالا كاربری‌ای به‌جز انبار و كارگاه ندارد، یكی می‌دانند كه اگر همین كاربری هم نبود، شاید سال‌ها پیش بافت تاریخی قم خراب می‌شد تا دست و پاگیر هم نباشد.
كارگاه‌های چوب‌بری، جاروسازی، زغال‌سازی، گنجه‌سازی، رنگ‌رزی و ... كه در شهر، فضای زیادی می‌خواهند به‌راحتی در بازار كهنه‌ی قم و كاروانسراهای قاجاری ثبت ملی شده‌ی آن قرار گرفته‌اند و هیچ كسی مالك خصوصی آن‌ها را درباره‌ی این شرایط توجیه نكرده است. در حاشیه‌ی بازار به‌وفور مغازه‌ها و كارگاه‌هایی دیده می‌شود كه سر یا ته‌شان به یك كاروانسرا، سرای قدیمی یا آب‌انباری دیدنی و تاریخی و البته آسیب‌دیده می‌رسد كه حالا فقط برشی كوتاه از دیوار، ورودی، مناره یا بادگیر آن‌ها شاید برای یادآوری گوشه‌ای از تاریخ، باقی مانده است.

بسیاری از حجره‌های راسته‌ی بازار كهنه‌ی قم این روزها به ساخت وسایل ساده‌ی چوبی مانند میز و نیمكت، دسته‌بیل، كلنگ، گنجه‌ها و قفسه‌های پرنده‌های خانگی، تعداد محدودی رنگ‌رزی كه در حال انقراض هستند، تعدادی عطاری و مغازه‌هایی برای اجاره دادن لوازم مربوط به مراسمی مانند تعزیه اختصاص یافته است، اما مغازه‌دارهای پیر و خسته‌ی آن‌ها برنامه‌ای برای آینده‌ی حجره‌های خود ندارند.
براساس دل‌گویه‌های برخی از پیرمردهای كهنه‌نشین، شرایط عمومی و ظاهری كهنه‌بازار قم نشان می‌دهد كه در پایان عمر آخرین پیرمردهای این بازار، عمر این بازار هم تمام خواهد شد، چون بسیاری از پیرمردها امیدی برای اداره شدن این مغازه‌ها توسط فرزندان‌شان یا اجاره‌ی آن‌ها توسط دیگران و حتی افغان‌هایی كه حالا فقط كارگر هستند، ندارند​


به گفته‌ی بسیاری از ساكنان كهنه‌بازار قم، اگر این بازار در مسیر تردد مردم نبود، آن‌ها هیچ‌وقت از این گذر تنگ عبور نمی‌كردند و همین آخرین كاربری حیاتی بازار كه در واقع، بلای جانش هم شده است، بدون عبور خودروها و موتورها از دست می‌رفت. به همین دلیل، بسیاری از بازاری‌های قدیمی كهنه‌بازار قم حتا با وجود اذیت و آزاری كه برای‌شان وجود دارد، راضی به بستن مسیر خودروها و موتورها نیستند، زیرا معتقدند اگر این راه بسته شود، دیگر همین چند مشتری و رفت‌وآمد آن‌ها هم از دست می‌رود. براساس دل‌گویه‌های برخی از پیرمردهای كهنه‌نشین، شرایط عمومی و ظاهری كهنه‌بازار قم نشان می‌دهد كه در پایان عمر آخرین پیرمردهای این بازار، عمر این بازار هم تمام خواهد شد، چون بسیاری از پیرمردها امیدی برای اداره شدن این مغازه‌ها توسط فرزندان‌شان یا اجاره‌ی آن‌ها توسط دیگران و حتی افغان‌هایی كه حالا فقط كارگر هستند، ندارند.

پیرمردهای كهنه‌بازار قم در چند دهه‌ی گذشته با دنیای جدید ارتباط برقرار نكرده و در همان دهه‌های 40 و 50 باقی مانده‌اند؛ این روحیه را به‌خوبی در عكس‌ها، اعلامیه‌ها، تراكت‌های انتخاباتی، ‌یادبودهای مراجع تقلید، عكس‌ شهدای آن سال‌ها و حتا عكس شهید رجایی می‌توان دید كه تمام‌قد و بدون پاره شدن روی دیوارهای كهنه‌بازار جای‌شان خوش است.
در و دیوارهای دالان اصلی كهنه‌بازار، سقف‌ها،‌ درهای حجره‌ها و حتا سیم‌ها و كابل‌های برق و تلفن می‌گویند كه دست كم از دهه‌ی 60 تا كنون هیچ دستی برای تغییر و عوض شدن به سمت‌شان دراز نشده و ریزش‌های دیوار و سقف‌ها و پوسته‌های قطور و بزرگ روی سقف و همچنین سوختگی‌هایی كه برای امسال و پارسال نیستند، همه و همه گویای نبودن رسیدگی به این بازار در سال‌ها یا دهه‌های اخیر است. البته نباید همه‌چیز را گردن مسۆولان انداخت، چراكه به نظر می‌رسد بازاری‌ها هم چندان رغبتی برای این تغییر و تحول نداشته‌اند و دوست دارند در همان سال‌ها باقی بمانند.

فضاهای تاریخی بازار كه توسط سازمان میراث فرهنگی در سال‌های گذشته ثبت شده، آن‌قدر در احاطه‌ی انبار الوارها و چوب‌های مختلف، آهن‌آلات و كارتن‌های كوچك و بزرگ كالا است كه دیگر دیده نمی‌شود و آن‌قدر كه عنوان «انبار» در این بازار ارزش دارد، این‌كه تكه‌ای از تاریخ است، بهایی ندارد. فضای حاشیه‌یی كهنه‌بازار قم با بادگیرهای بلند و باریك،‌ تیمچه‌های قدیمی، ‌مساجد و طاق‌های مورب و كشیده، این روزها تنها هستند و این نشانه‌های تمام‌قد تاریخ شهر قم زیر بار روزمرگی كمر خم كرده‌اند.
دامنه‌ی خوردگی كهنه‌بازار قم به‌عنوان آخرین بازمانده‌ در بافت تاریخی قم، از حاشیه‌ی بازار كهنه و اطراف حرم پا را فراتر گذاشته و در حال گسترش است. بسیاری از این فضاها شامل كاروانسراها، تیمچه‌ها، بادگیرها و ... حتا در فهرست آثار ملی ثبت هم شده‌اند، اما در حال حاضر بخش‌های ناچیزی از آن‌ها باقی مانده است.
بخش گردشگری تبیان

برگرفته از ایسنا
 

Seti.Star

عضو جدید
کاربر ممتاز
[h=1]گذری که اعراب‌ بهتر از قمی‌ها می‌شناسند

[/h]اگر از خیابان انقلاب یا‌‌ همان چهارمردان قدیم به سمت میدان آستانه حرکت کنی، صدای عده‌ای با لهجه عربی که مدام فریاد می‌زنند «مهران - مشهد»، «مهران - مشهد» توجه تان را به سمت خود جلب می‌کند، حالا اگر کسی نداند اینجا کجاست، فکر می‌کند دارد به‌ترمینال اتوبوس و یا قطار نزدیک می‌شود! اما نه اینجا یک گذر است، با قدمتی تاریخی و این فریاد‌ها هم به دلیل آن است که بیشتر عرب‌هایی که به قم می‌آیند در این منطقه اقامت می‌کنند و بلیت‌های خود را برای سفر به مشهد و یا برای بازگشت به عراق از اینجا تهیه می‌کنند.

گذرخان، کوچه‌ای با عرض کمتر از4 متر است که در دو طرفش حدود100مغازه وجود دارد. صاحبان بیشتر این مغازه ‌ها عرب هستند و بر اساس شنیده‌ها، وقتی صدام با حمله به ایران، عرصه را بر شیعیان عراقی تنگ کرده بود، آنها به قم مهاجرت کرده و در اطراف خیابان چهارمردان و به خصوص در محله گذر خان ساکن و در این محل به کسب و کار مشغول می‌شوند.

از دلایل دیگر تجمع عرب‌ها در این منطقه وجود دو حسینیه بزرگ نجفی‌ها در به مسجد امام رضا (ع) این گذر است که بیشتر عرب‌هایی که به قم می‌آیند به این دو حسینیه می آیند تا با دوستان و اقوام خود ملاقات کنند که البته یکی از این حسینیه‌ها نیز خدمات اقامتی برای زائران عراقی فراهم کرده است.
از در اصلی مسجد که داخل ‌شوید انگار وارد یکی از کشورهای عربی شده‌اید، بیشتر افرادی که از مسجد خارج می‌شوند لباس عربی به تن دارند و با لهجه محلی‌شان با هم حرف می‌زنند و ایرانی، به ندرت در بین آنها دیده می‌شود.

[h=2]گذرخان قدمتی 300 ساله دارد
[/h]تابلویی که میراث فرهنگی در این گذر نصب کرده است، قدمت این گذر را 300 سال قبل نشان می‌دهد. مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی یا همان مدرسه معروف خان در ضلع شرقی میدان آستانه و جنب همین بازارچه گذر خان واقع شده است که یک در اصلی آن در قدیم از داخل گذرخان باز می‌شد و امروز طلاب از دری که در خیابان ارم تعبیه شده است رفت و آمد می‌کنند.
گفته می‌شود سنگ بنای این مدرسه که در نوع خود یکی از ابنیه دیدنی و زیبای شهر قم و از قدیمی‌ترین مدارس علمیه به شمار می‌رود به سال 1123(ه. ق) توسط شخصی به نام مرحوم مهدی قلی خان، فرزند علیقلی خان بن قرچقای خان نهاده شد، او مدتی در دوره شاه سلطان حسین یا شاه سلیمان متولی آستانه مقدسه بوده است و از همین رو بود که به نام خان شهرت گرفت.

آن طور که در سایت اینترنتی آیت‌الله بروجردی اشاره شده است، ساختمان اولیه دارای چهار اتاق در یک طبقه بود، اما با گذشت بیش از 250سال از تاریخ ساخت، عوامل مختلف آن را به ویرانه مبدل کرده بود.
آیت‌الله بروجردی که به دعوت علمای قم به این شهر آمد، این مدرسه را احیا و دوباره بنا نهاد. بنای جدید که در سه طبقه با59اتاق برای استفاده 100 نفر از طلاب آماده شده بود، در شامگاه هفدهم ربیع المولود 1379 قمری توسط آیت‌الله بروجردی افتتاح شد. او فکر تأمین منابع مالی را نیز کرد و منزلی در نزدیکی مدرسه با کاربرد تجاری ساخت و آن را وقف این مدرسه کرد. مدرسه خان جایگاهی برای طلاب و اساتیدی شد که بسیاری‌شان شناخته شده بودند.
در حال حاضر تولیت این مدرسه بر عهده نوه آیت‌الله بروجردی، یعنی آیت‌الله علوی طباطبایی است. تحت نظر وی در سال 1385 علاوه بر تعمیر و تغییرات ظاهری، حجره‌های مدرسه که پیش‌تر به عنوان خوابگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت، به مدرس تبدیل شدند. هم اکنون این مدرسه 34 کلاس درس دارد و در حدود 140 درس در روز در آن برگزار می‌شود.

[h=2]از شیر مرغ تا جان آدمیزاد
[/h]محدوده اصلی گذرخان را، از ابتدای ورودی آن در میدان آستانه تا محل گرمابه فعلی می‌دانند که این محدوده توسط طاق‌های هلالی شکل پوشیده شده است و بیش از30مغازه در این قسمت وجود دارد، اما این بازار تا ابتدای ورودی خیابان چهارمردان ادامه دارد و به همین نام شهرت یافته است، در این بازار تقریبا همه آن چیزی که برای اقامت یک زائر مورد نیاز است وجود دارد.
از ابتدا تا انتهای این بازار بیش از 100مغازه موجود است که محصولات متنوعی برای خرید عرضه می‌کنند. از قصابی گرفته تا ماهی فروشی، میوه و سبزی فروشی، خرما، عسل، گیاهان دارویی، ‌ترشی فروشی، لباس فروشی، حتی چند مغازه موبایل فروشی و 5مهمانسرا...

[h=2]بورس خرما و لباس روحانیت
[/h]در گذر خان مغازه‌های متعدد کوچکی وجود دارد، در این بازار کسب و کار رونق دیگری دارد. یکی از محصولاتی که در این گذر به فراوانی یافت می‌شود خرما است. چندین مغازه خرما فروشی در این بازار به چشم می‌خورد، که انواع خرما‌ها در ویترین مغازه آنها موجود است.
محمد شوشتری، جوان سی ساله‌ای است که در این گذر به کار خرما فروشی مشغول است. او از تاریخچه این گذر می‌گوید که در اوایل انقلاب، این گذر به صورت متروکه بوده و بعد به مرور زمان با آمدن عرب‌ها از عراق رونق می‌گیرد.
محمد از گذرخان به عنوان بورس خرمافروشی مرکز شهر یاد می‌کند و می‌گوید: در این بازار بیش از 10 نوع خرما به فروش می‌رسد و زائران عرب که از کشورهای سوریه و لبنان به قم می‌آیند، از این خرما‌ها به عنوان سوغات ایران همراه خود می‌برند.

در انتهای گذرخان و چسبیده به خیابان چهارمردان پاساژی است به نام صاحب الزمان(عج)، که این پاساژ در چهار طبقه و با 30 مغازه محل فروش لباس روحانیت است و بیشتر طلبه‌ها، لباس‌هایشان را از این محل تهیه می‌کنند، در داخل گذرخان نیز چند مغازه عبا فروشی به چشم می‌خورد که به این کار مشغولند. وارد یکی از این مغازه‌ها می‌شوم و از صادق روحانی، فروشنده جوان این مغازه در مورد کارش می‌پرسم. صادق می‌گوید، گذر خان از قدیم تا کنون یکی از مراکز اصلی تهیه عبا و قبا و در کل لباس روحانیت است و این کار از سال 1340 توسط فردی به نام کلباسی در این گذر رایج شد.در این مغازه کوچک، انواع عبا و قبا با رنگ‌های مختلف به چشم می‌خورد که دوست داشتم یکی از آنها را امتحان کنم!



بخش گردشگری تبیان
برگرفته از مهر
 

Seti.Star

عضو جدید
کاربر ممتاز
طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر

طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر

[h=1]طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر ........http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=219595[/h]بازار کرمان، طولانی ترین بازار کشور است که از میدان ارگ این شهر شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود. هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی‌هایش در ایران منحصر به فرد و دارای شهرت جهانی است. این بازار که به بازار گنجعلی‌خان هم شناخته می‌شود، یکی از مهمترین مراکز تاریخی و همچنین تجاری کرمان است به طوری که بیش از 60 درصد آثار تاریخی این شهر را در خود جای داده است.
در این راسته می توانید صفه عزاخانه، مسجد وکیل، مسجد گنجعلی خان، مسجد چهلستون و... را ببینید که شکل خاص هر کدام از آنها نشان دهنده دوره خاصی از معماری ایرانی است.نمای گچبری در سقف چهارسوق گنجعلی‌خان حدود 350 تا400 سال پیش ساخته شد و هنوز در جای جای این سقف نقاشی های رنگ روغن قابل مشاهده است.


  • طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر


  • طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر


  • طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر


  • طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر


  • طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر


  • طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر


  • طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر


  • طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر


  • طولانی‌ترین بازار ایران به روایت تصویر
 

Similar threads

بالا