كربلايي حسام
اخراجی موقت
ارث زنان
پاسخ:
بحث را به بخشهای زیر تقسیم میکنیم:
۱)آیا همیشه ارث زن نصف ارث مرد است؟
قانون ارث موضوع مالی و اقتصادی است که در اسلامبر پایه عدالت اجتماعی بنیان نهاده شده و در آن مسئولیت های اجتماعی وخانوادگی هر یک از زن و مرد رعایت شده است. اگر از درون نظام حقوق اسلامبه ارث نگاه شود، سهم زنان که هیچ مسئولیت اقتصادی بر دوش ندارند و موظف به کسب روزی برای خانواده نیستند، کاملامنصفانه و ضامن کرامت و عزت نفس زن مسلمان است.
در زمان ظهور اسلام و نزول قرآن کریم، محرومیت زنان از ارث میان همه اقوامملل بشری در سطح دنیا وجود داشت و زن به هیچ یک از عناوین همسر، مادر،دختر و یا خواهر ارث نمی برد. اسلام در زمینه ارث ، انقلاب به وجود آورد واولین نظام حقوقی جهانی بود که به زنان حق ارث عطا کرد و تمام قوانینظالمانه دوران جاهلیت را که بر پایه اعتقادات و آداب و رسوم قبیله ای بودمنسوخ نمود. در دوران جاهلی نه تنها به زن ارث نمی دادند بلکه بدون توجهبه رضایت او همانند دیگران اموال متوفی وی را به ارث می بردند. این قانونجاهلی به وسیله قرآن کریم منسوخ شد. (۱)
اسلام، احکام ارث را بر اساس جنسیت مرد یا زن بودن وضع نکرده ، بلکهبراساس مسؤلیت مالی و موقعیتی است که این دو در خانوار دارند. در پاره ایاز موارد زن بیش از مرد سهم می برد، بنابراین سهم ارث متناسب با نظرگاهکلی اسلام نسبت به خانواده، تقسیم وظایف و مسؤلیتها سازگار و عادلانه است.
در بحث ارث زنان سه فرض مطرح است که معمولا یک فرض آن ذکر می شود و از دو فرض دیگر غفلت می شود:
۱.در مواردی زن و مرد همتا و مساوی ارث می برند، مانند صورتی که میت(فرزند) پدر و مادر داشته باشد که هر کدام به طور یکسان یک ششم ارث میبرند و سهم پدر به عنوان مرد بودن بیش از سهم مادر نیست.
۲.در مواردی زن کمتر از مرد ارث می برد، مانند دختر که کمتر از پسر ارث می برد.
۳.در مواردی سهم زن بیش از سهم مرد می باشد، مانند موردی که میت غیر ازپدر و دختر، وارث دیگری نداشته باشد که در این جا پدر یک ششم می برد ودختر بیش از آن . نیز مانند موردی که میت دارای نوه باشد و فرزندان او درزمان حیات وی مرده باشند که در این جا نوه پسری سهم پسر را می برد و نوهدختری سهم دختر را، یعنی اگر نوه پسری دختر باشد و نوه دختری پسر باشد،دختر دو برابر پسر ارث می برد. (۲)
بنابراین ،سوال را به صورت کلی نمی توان طرح کرد که چرا ارث زن نصف مرداست، زیرا در مواردی ارث زن و مرد مساوی و در موارد دیگر ارث زن از مردبیشتر است و فقط در برخی از موارد است که ارث از مرد کمتر است، پس بهتراست سؤال را این طور مطرح کنیم: چرا در برخی موارد ارث زنان نصف مردان است؟
۲)چرا گاهی ارث زن نصف ارث مرد است؟
امام رضا علیه السّلام در پاسخ به این سؤال فرمود: «زن وقتی که شوهر کرد،مالی به عنوان مهر می گیرد و هزینه زندگی وی بر عهدۀ مرد است و مرد بایدنفقه و سایر مخارج زن را بدهد، ولی بر عهده زن چیزی نیست، از این جهت حقمرد بیشتر است».(۳)
امام صادق علیه السّلام فرمود :«علتش این است که اسلام سربازی را بر زن واجبنکرده و مهر و نفقه را بر مرد لازم شمرده است از جرائم اشتباهی کهخویشاوندان مجرم باید دیه بپردازند ، زن از پرداخت دیه و شرکت با دیگرانمعاف است».(۴)
با توجه به این دو روایت و با نگاه به احکام دیگر اسلام متوجه می شویم کهنصف شدن ارث زن نسبت به مردان در برخی موارد با توجه به مسئولیت هایاقتصادی در خانواده و جامعه مانند دادن نفقه ومهر و دیه عاقله و شرکت درجهاد و پرداخت حقوق واجب اجتماعی که بر عهده مردان نهاده شده تنظیم شدهاست و دین اسلام برای ایجاد تعادل میان مسئولیت و حق این احکام را وضعنموده است .طبیعی است که دین اسلام وقتی مسئولیت مالی بیشتری را بر دوشمردان قرار داده حق بیشتری را نیز در ارث قرار داده تا بین مسئولیت و حقتعادل بر قرار شود. و چون به موضوع مهریه و نفقه(دادن خرج خانواده) نگاهکنیم بخشی از این حقوق(اموال مردان) به زنان برگشت می نماید.
گذشته از این که احکام ارث به لحاظ مصلحت های اجتماعی وضع شده و در مواردیکه مصلحت اقتضا کند یا شخص تمایل داشته باشد که بازماندگانش به یک اندازهاز اموال او بهره برند، می تواند از حق وصیت خود برای تقسیم سهام و برابریآن استفاده کند.
۳) تضاد آیه با اصل یکم حقوق بشر.
اینکه قانون حقوق بشر با این آیه از قرآن در تضاد است بخاطر اینستکه نظام حقوقی اسلام و حقوق بشر متفاوت است. از دیدگاه حقوق بشر زن نه حق مهریه گرفتن دارد و نه میتواند از شوهرش مطالبۀ نفقه کند بلکه باید در تمام مسائل با شوهرش به تقسیم مساوی بپردازد ... در اسلام شوهر باید به زن نفقه بدهد، زن موظف به کار کردن نیست و میتواند مطالبۀ مهریه کند، زن در خانه نیز موظف به انجام کارهای خانه و حتی شیر دادن به فرزند خود نیست، در مقابل ارث دختر از والدین را نصف ارث پسر از والدین قرار داده است. براستی، پسر این ارث دوبله را برای در کجا خرج میکند؟ برای زن و فرزند!!
سوره نساء آیه۱۱
يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُحَظِّ الأُنثَيَيْنِ فَإِن كُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَاتَرَكَ وَإِن كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍمِّنْهُمَاالسُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِن كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِن لَّمْ يَكُن لَّهُوَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌفَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَآؤُكُمْوَأَبناؤُكُمْ لاَ تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِّنَاللّهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيما حَكِيمًا.
يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُحَظِّ الأُنثَيَيْنِ فَإِن كُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَاتَرَكَ وَإِن كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍمِّنْهُمَاالسُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِن كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِن لَّمْ يَكُن لَّهُوَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌفَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَآؤُكُمْوَأَبناؤُكُمْ لاَ تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِّنَاللّهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيما حَكِيمًا.
خدا در مورد فرزندانتان به شما سفارش میکند کهسهم پسر برابر سهم دو دختر است. و اگر دختر باشند وبیش از دو تن، دو سوم میراث از آنهاست. و اگر یک دختر بود نصف برد و اگر مرده رافرزندی باشد هر یک از پدر و مادر یک ششم میراث را برد. و اگر فرزندی نداشته باشد ومیراث بران تنها پدر و مادر باشند، مادر یک سوم دارایی را برد. اما اگر برادرانداشته باشد سهم مادر، پس از انجام وصیتی که کرده و پرداخت وام او یک ششم باشد. وشما نمیدانید که از پدران و پسرانتان کدامیک شما را سودمند تر است. اینها حکمخداست، که خدا دانا و حکیم است.
سوره نساء آیه ۱۷۶
يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلاَلَةِ إِنِ امْرُؤٌهَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَيَرِثُهَآ إِن لَّمْ يَكُن لَّهَا وَلَدٌ فَإِن كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَاالثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِن كَانُواْ إِخْوَةً رِّجَالاً وَنِسَاءفَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ أَن تَضِلُّواْوَاللّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.
ازتو فتوی می خواهند ، بگوی که خدا در باره کلاله برايتان فتوی می دهد، : هر گاه مردیکه فرزندی نداشته باشد بميرد و او را خواهری باشد ، به آن خواهر نصف ميراث او میرسد اگر خواهر را نيز فرزندی نباشد ، برادر از او ارث می برد اگر آن خواهران دو تنبودند ، دو ثلث دارايی را به ارث می برند و اگر چند برادر و خواهر بودند ،هر مرد برابر دو زن می بردخدا برای شما بيان می کند تاگمراه نشويد ، و او از هر چيزی آگاه است.
شبهه:سهم زنان از ارث در اسلام نصف سهم مردان است. این مسئلهبا اصل یکماعلامیه حقوق بشر که حقوق تمامی افراد بشر رایکسان میداند در تضاد است.
سوره نساء آیه ۱۷۶
يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلاَلَةِ إِنِ امْرُؤٌهَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَكَ وَهُوَيَرِثُهَآ إِن لَّمْ يَكُن لَّهَا وَلَدٌ فَإِن كَانَتَا اثْنَتَيْنِ فَلَهُمَاالثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَ وَإِن كَانُواْ إِخْوَةً رِّجَالاً وَنِسَاءفَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ أَن تَضِلُّواْوَاللّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ.
ازتو فتوی می خواهند ، بگوی که خدا در باره کلاله برايتان فتوی می دهد، : هر گاه مردیکه فرزندی نداشته باشد بميرد و او را خواهری باشد ، به آن خواهر نصف ميراث او میرسد اگر خواهر را نيز فرزندی نباشد ، برادر از او ارث می برد اگر آن خواهران دو تنبودند ، دو ثلث دارايی را به ارث می برند و اگر چند برادر و خواهر بودند ،هر مرد برابر دو زن می بردخدا برای شما بيان می کند تاگمراه نشويد ، و او از هر چيزی آگاه است.
شبهه:سهم زنان از ارث در اسلام نصف سهم مردان است. این مسئلهبا اصل یکماعلامیه حقوق بشر که حقوق تمامی افراد بشر رایکسان میداند در تضاد است.
پاسخ:
بحث را به بخشهای زیر تقسیم میکنیم:
۱)آیا همیشه ارث زن نصف ارث مرد است؟
قانون ارث موضوع مالی و اقتصادی است که در اسلامبر پایه عدالت اجتماعی بنیان نهاده شده و در آن مسئولیت های اجتماعی وخانوادگی هر یک از زن و مرد رعایت شده است. اگر از درون نظام حقوق اسلامبه ارث نگاه شود، سهم زنان که هیچ مسئولیت اقتصادی بر دوش ندارند و موظف به کسب روزی برای خانواده نیستند، کاملامنصفانه و ضامن کرامت و عزت نفس زن مسلمان است.
در زمان ظهور اسلام و نزول قرآن کریم، محرومیت زنان از ارث میان همه اقوامملل بشری در سطح دنیا وجود داشت و زن به هیچ یک از عناوین همسر، مادر،دختر و یا خواهر ارث نمی برد. اسلام در زمینه ارث ، انقلاب به وجود آورد واولین نظام حقوقی جهانی بود که به زنان حق ارث عطا کرد و تمام قوانینظالمانه دوران جاهلیت را که بر پایه اعتقادات و آداب و رسوم قبیله ای بودمنسوخ نمود. در دوران جاهلی نه تنها به زن ارث نمی دادند بلکه بدون توجهبه رضایت او همانند دیگران اموال متوفی وی را به ارث می بردند. این قانونجاهلی به وسیله قرآن کریم منسوخ شد. (۱)
اسلام، احکام ارث را بر اساس جنسیت مرد یا زن بودن وضع نکرده ، بلکهبراساس مسؤلیت مالی و موقعیتی است که این دو در خانوار دارند. در پاره ایاز موارد زن بیش از مرد سهم می برد، بنابراین سهم ارث متناسب با نظرگاهکلی اسلام نسبت به خانواده، تقسیم وظایف و مسؤلیتها سازگار و عادلانه است.
در بحث ارث زنان سه فرض مطرح است که معمولا یک فرض آن ذکر می شود و از دو فرض دیگر غفلت می شود:
۱.در مواردی زن و مرد همتا و مساوی ارث می برند، مانند صورتی که میت(فرزند) پدر و مادر داشته باشد که هر کدام به طور یکسان یک ششم ارث میبرند و سهم پدر به عنوان مرد بودن بیش از سهم مادر نیست.
۲.در مواردی زن کمتر از مرد ارث می برد، مانند دختر که کمتر از پسر ارث می برد.
۳.در مواردی سهم زن بیش از سهم مرد می باشد، مانند موردی که میت غیر ازپدر و دختر، وارث دیگری نداشته باشد که در این جا پدر یک ششم می برد ودختر بیش از آن . نیز مانند موردی که میت دارای نوه باشد و فرزندان او درزمان حیات وی مرده باشند که در این جا نوه پسری سهم پسر را می برد و نوهدختری سهم دختر را، یعنی اگر نوه پسری دختر باشد و نوه دختری پسر باشد،دختر دو برابر پسر ارث می برد. (۲)
بنابراین ،سوال را به صورت کلی نمی توان طرح کرد که چرا ارث زن نصف مرداست، زیرا در مواردی ارث زن و مرد مساوی و در موارد دیگر ارث زن از مردبیشتر است و فقط در برخی از موارد است که ارث از مرد کمتر است، پس بهتراست سؤال را این طور مطرح کنیم: چرا در برخی موارد ارث زنان نصف مردان است؟
۲)چرا گاهی ارث زن نصف ارث مرد است؟
امام رضا علیه السّلام در پاسخ به این سؤال فرمود: «زن وقتی که شوهر کرد،مالی به عنوان مهر می گیرد و هزینه زندگی وی بر عهدۀ مرد است و مرد بایدنفقه و سایر مخارج زن را بدهد، ولی بر عهده زن چیزی نیست، از این جهت حقمرد بیشتر است».(۳)
امام صادق علیه السّلام فرمود :«علتش این است که اسلام سربازی را بر زن واجبنکرده و مهر و نفقه را بر مرد لازم شمرده است از جرائم اشتباهی کهخویشاوندان مجرم باید دیه بپردازند ، زن از پرداخت دیه و شرکت با دیگرانمعاف است».(۴)
با توجه به این دو روایت و با نگاه به احکام دیگر اسلام متوجه می شویم کهنصف شدن ارث زن نسبت به مردان در برخی موارد با توجه به مسئولیت هایاقتصادی در خانواده و جامعه مانند دادن نفقه ومهر و دیه عاقله و شرکت درجهاد و پرداخت حقوق واجب اجتماعی که بر عهده مردان نهاده شده تنظیم شدهاست و دین اسلام برای ایجاد تعادل میان مسئولیت و حق این احکام را وضعنموده است .طبیعی است که دین اسلام وقتی مسئولیت مالی بیشتری را بر دوشمردان قرار داده حق بیشتری را نیز در ارث قرار داده تا بین مسئولیت و حقتعادل بر قرار شود. و چون به موضوع مهریه و نفقه(دادن خرج خانواده) نگاهکنیم بخشی از این حقوق(اموال مردان) به زنان برگشت می نماید.
گذشته از این که احکام ارث به لحاظ مصلحت های اجتماعی وضع شده و در مواردیکه مصلحت اقتضا کند یا شخص تمایل داشته باشد که بازماندگانش به یک اندازهاز اموال او بهره برند، می تواند از حق وصیت خود برای تقسیم سهام و برابریآن استفاده کند.
۳) تضاد آیه با اصل یکم حقوق بشر.
اینکه قانون حقوق بشر با این آیه از قرآن در تضاد است بخاطر اینستکه نظام حقوقی اسلام و حقوق بشر متفاوت است. از دیدگاه حقوق بشر زن نه حق مهریه گرفتن دارد و نه میتواند از شوهرش مطالبۀ نفقه کند بلکه باید در تمام مسائل با شوهرش به تقسیم مساوی بپردازد ... در اسلام شوهر باید به زن نفقه بدهد، زن موظف به کار کردن نیست و میتواند مطالبۀ مهریه کند، زن در خانه نیز موظف به انجام کارهای خانه و حتی شیر دادن به فرزند خود نیست، در مقابل ارث دختر از والدین را نصف ارث پسر از والدین قرار داده است. براستی، پسر این ارث دوبله را برای در کجا خرج میکند؟ برای زن و فرزند!!
آخرین ویرایش:
هم نده.
