گرده شناسی
مطالعة دانة گرده ابتداً توسط گیاه شناسانی که علاقمند به جغرافیای گیاهی و یا فسیل شناسی بودند ، پیشرفت نمود .
امروزه با استفاده از میکروسکوپ الکترونی(SEM ) مطالعات چندی در مورد ساختمان دانه گرده در نمونه های فسیل انجام شده است.
دانه های گرده که توسط حشرات پراکنده می شود (انتموفیلوس ) معمولاً بزرگ و با سطح ناصاف یا خاردار و بیشتر به صورت توده ای و چسبیده به یکدیگر می باشند و تعداد آنها هم کمتر است .
در بعضی از خانواده های گیاهی نظیر ثعلب دانه های گرده به صورت توده ای به نام پولینیا تشکیل می شود که صفت مشخصة این گروه می باشد.
صفات تاکزونومی دانة گرده شامل صفات مربوط به شکل کلی دانة گرده ، وجود منافذ و شیارهای حاصل در دیوارة دانة گرده ،تزئینات و ساختمان دیواره و اندازة دانة گرده می باشد.
شکل دانة گرده _ مرحلة تتراد _ شکل ظاهری
مرحلة تتراد از نظر رشد دانة گرده دارای اهمیت زیادی است .
قسمتی از دانة گرده که به مرکز تتراد نزدیکتر است به نام قطب نزدیک و دورترین نقطة آن از مرکز تتراد به نام قطب دور نامیده می شود و خطی که این دو نقطه را به هم متصل می کند به نام محور قطبی و سطح عمود بر این محور فرضی که فاصلة آن با دو قطب مساوی است را سطح استوایی گویند .
شکل دانة گرده یکی از خصوصیات مهم تاکزونومیکی محسوب می شود (مثل شکل اُبلیت درغان و پرولیت در اکثر خانواده جعفری)
در گیاهان گلدار (نهاندانگان )دو نوع اصلی دانة گرده وجود دارد :
منوکلپیت
تری کلپیت
منوکلپیت
دانه های گرده ای هستند که فقط دارای یک شکاف در طرف محل اتصال تترادها می باشند . این نوع دانة گرده مشخص کنندة گروههای گیاهان اولیةدولپه ای ، بیشتر تک لپه ایها ، سیکادها و بیشتر بازدانگان و نهانزادان آوندی و بعضی از انواع چوبی رانالها (دولپه ایهای اولیه ) می باشند .
تری کلپیت
این نوع دانه های گرده به صورت کروی _بیضوی بوده و معمولاً دارای سه شکاف در محور نصف النهاری می باشند.این نوع دانة گرده از صفات مشخصة دولپه ایها می باشد.
ساختمان دیوارة دانة گرده
دانة گرده در گیاهان گلدار از سه لایة متحدالمرکز اصلی تشکیل شده است .
الف ) بخش مرکزی که سلول زنده است .
ب) لایة میانی که به نام اینتین گفته می شود . هیچ بخشی از اینتین به صورت فسیل شناخته نشده است
ج ) اگزین .
اگزین (لایه خارجی دانه گروه ) از یکی از سخت ترین مواد دنیای آلی ساخته شده است و موضوع اصلی مطالعات گرده شناسی است .
ظاهراً اسپورهایی که دیوارة آنها تا به امروز بدون تغییر مانده اند متعلق به دوران پالئوزوئیک می باشند و دیوارة آنها دارای ترکیباتی مشابه دانه های گردة امروزی می باشد .
به عقیده بروک و شاو (1968 ) دیوارة اگزین از پلی مرهای اکسیده ، کاروتن یا استرهای کاروتنوئیدی تشکیل شده است که به نام اسپوروپولنین شناخته شده است .
در ساختمان اگزین دو لایة اصلی قابل تشخیص است:
1- لایة داخلی به نام اگزین داخلی (اینت اگزین ) (که توسط ارتمن در سال 1945 به نام انداگزین نامیده شد )
2- لایة بیرونی به نام اگزین خارجی (اکت اگزین ) نامیده شده است
لایة داخلی در مطالعات میکروسکوپی همگن بوده .
لایة خارجی اگزین بر خلاف لایه داخلی آن دارای برآمدگیهای متعدد به اشکال میله ای شکل می باشد .
اگزین خارجی شامل سه لایه یا بخش به نام
پایک .ستونک یا باکولا و تکتوم می باشد
ساختمان و تزئینات لایه خارجی دانه گرده
کلمة تزئینات شامل اشکال خارجی بدون مراجعه به ساختمان داخلی آنها است . تزئینات سطحی ممکن است به صورت خار و فقط شامل گرانول باشد(دانه ساده باشد) ویا اینکه دارای ساختمان پیچیده و تعدادزیادی گرانول باشد ، مانند خانواده کاسنی.
مطالعة با میکروسکوپهای الکترونی اسکن و ترانسمیسیون ساختمان بسیار دقیق و پیچیدة دیوارة دانة گرده را نشان می دهد .
روزنه های دانه گرده
بیشتر دانه های گرده دارای منافذ یا سوراخهایی در سطح آنها می باشند .
به طور کلی دو نوع روزنه وجود دارد که به نام منفذ و شیار نامیده می شوند .
روزنه ها معمولاً در هر دو لایة اگزین داخلی و اگزین خارجی به اشکال و در حالات مختلف ظاهر می شوند
منافذ معمولاً دایره ای شکل و دارای قطر یکسان هستند که در کناره ها گرد می باشند ، در حالی که شیارها معمولاً کشیده و قایق مانند و در انتها کم و بیش تیز می باشند .
از نظر فیلوژنتیکی ظاهراً شیار شکل اولیه می باشد و منافذ از شیار ها رشد کرده اند .
تعداد روزنه ها از صفر تا 40-30 و یا بیشتر می باشد ولی در اغلب دولپه ایها به تعدادسه عدد می باشد.
اندازة دانة گرده
کوچکترین دانه های گرده حدود 5 میکرومتر و بزرگترین آنها 200میکرومتر می باشند.
مطالعة دانة گرده ابتداً توسط گیاه شناسانی که علاقمند به جغرافیای گیاهی و یا فسیل شناسی بودند ، پیشرفت نمود .
امروزه با استفاده از میکروسکوپ الکترونی(SEM ) مطالعات چندی در مورد ساختمان دانه گرده در نمونه های فسیل انجام شده است.
دانه های گرده که توسط حشرات پراکنده می شود (انتموفیلوس ) معمولاً بزرگ و با سطح ناصاف یا خاردار و بیشتر به صورت توده ای و چسبیده به یکدیگر می باشند و تعداد آنها هم کمتر است .
در بعضی از خانواده های گیاهی نظیر ثعلب دانه های گرده به صورت توده ای به نام پولینیا تشکیل می شود که صفت مشخصة این گروه می باشد.
صفات تاکزونومی دانة گرده شامل صفات مربوط به شکل کلی دانة گرده ، وجود منافذ و شیارهای حاصل در دیوارة دانة گرده ،تزئینات و ساختمان دیواره و اندازة دانة گرده می باشد.
شکل دانة گرده _ مرحلة تتراد _ شکل ظاهری
مرحلة تتراد از نظر رشد دانة گرده دارای اهمیت زیادی است .
قسمتی از دانة گرده که به مرکز تتراد نزدیکتر است به نام قطب نزدیک و دورترین نقطة آن از مرکز تتراد به نام قطب دور نامیده می شود و خطی که این دو نقطه را به هم متصل می کند به نام محور قطبی و سطح عمود بر این محور فرضی که فاصلة آن با دو قطب مساوی است را سطح استوایی گویند .
شکل دانة گرده یکی از خصوصیات مهم تاکزونومیکی محسوب می شود (مثل شکل اُبلیت درغان و پرولیت در اکثر خانواده جعفری)
در گیاهان گلدار (نهاندانگان )دو نوع اصلی دانة گرده وجود دارد :
منوکلپیت
تری کلپیت
منوکلپیت
دانه های گرده ای هستند که فقط دارای یک شکاف در طرف محل اتصال تترادها می باشند . این نوع دانة گرده مشخص کنندة گروههای گیاهان اولیةدولپه ای ، بیشتر تک لپه ایها ، سیکادها و بیشتر بازدانگان و نهانزادان آوندی و بعضی از انواع چوبی رانالها (دولپه ایهای اولیه ) می باشند .
تری کلپیت
این نوع دانه های گرده به صورت کروی _بیضوی بوده و معمولاً دارای سه شکاف در محور نصف النهاری می باشند.این نوع دانة گرده از صفات مشخصة دولپه ایها می باشد.
ساختمان دیوارة دانة گرده
دانة گرده در گیاهان گلدار از سه لایة متحدالمرکز اصلی تشکیل شده است .
الف ) بخش مرکزی که سلول زنده است .
ب) لایة میانی که به نام اینتین گفته می شود . هیچ بخشی از اینتین به صورت فسیل شناخته نشده است
ج ) اگزین .
اگزین (لایه خارجی دانه گروه ) از یکی از سخت ترین مواد دنیای آلی ساخته شده است و موضوع اصلی مطالعات گرده شناسی است .
ظاهراً اسپورهایی که دیوارة آنها تا به امروز بدون تغییر مانده اند متعلق به دوران پالئوزوئیک می باشند و دیوارة آنها دارای ترکیباتی مشابه دانه های گردة امروزی می باشد .
به عقیده بروک و شاو (1968 ) دیوارة اگزین از پلی مرهای اکسیده ، کاروتن یا استرهای کاروتنوئیدی تشکیل شده است که به نام اسپوروپولنین شناخته شده است .
در ساختمان اگزین دو لایة اصلی قابل تشخیص است:
1- لایة داخلی به نام اگزین داخلی (اینت اگزین ) (که توسط ارتمن در سال 1945 به نام انداگزین نامیده شد )
2- لایة بیرونی به نام اگزین خارجی (اکت اگزین ) نامیده شده است
لایة داخلی در مطالعات میکروسکوپی همگن بوده .
لایة خارجی اگزین بر خلاف لایه داخلی آن دارای برآمدگیهای متعدد به اشکال میله ای شکل می باشد .
اگزین خارجی شامل سه لایه یا بخش به نام
پایک .ستونک یا باکولا و تکتوم می باشد
ساختمان و تزئینات لایه خارجی دانه گرده
کلمة تزئینات شامل اشکال خارجی بدون مراجعه به ساختمان داخلی آنها است . تزئینات سطحی ممکن است به صورت خار و فقط شامل گرانول باشد(دانه ساده باشد) ویا اینکه دارای ساختمان پیچیده و تعدادزیادی گرانول باشد ، مانند خانواده کاسنی.
مطالعة با میکروسکوپهای الکترونی اسکن و ترانسمیسیون ساختمان بسیار دقیق و پیچیدة دیوارة دانة گرده را نشان می دهد .
روزنه های دانه گرده
بیشتر دانه های گرده دارای منافذ یا سوراخهایی در سطح آنها می باشند .
به طور کلی دو نوع روزنه وجود دارد که به نام منفذ و شیار نامیده می شوند .
روزنه ها معمولاً در هر دو لایة اگزین داخلی و اگزین خارجی به اشکال و در حالات مختلف ظاهر می شوند
منافذ معمولاً دایره ای شکل و دارای قطر یکسان هستند که در کناره ها گرد می باشند ، در حالی که شیارها معمولاً کشیده و قایق مانند و در انتها کم و بیش تیز می باشند .
از نظر فیلوژنتیکی ظاهراً شیار شکل اولیه می باشد و منافذ از شیار ها رشد کرده اند .
تعداد روزنه ها از صفر تا 40-30 و یا بیشتر می باشد ولی در اغلب دولپه ایها به تعدادسه عدد می باشد.
اندازة دانة گرده
کوچکترین دانه های گرده حدود 5 میکرومتر و بزرگترین آنها 200میکرومتر می باشند.
