hajibehzad
کاربر برگزیده علوم گیاهی
[FONT=arial,helvetica,sans-serif]دم اسبیان :[/FONT]
شاخه دم اسبیان به واسطه دارا بودن ساقه‌های بندبند و شیاردار و برگهای فراهم غشایی به سادگی از سایر گروههای نهانزاد قابل تشخیص‌اند. در اثر تجمع مواد سیلیس معدنی در سلولهای اپیدرمی ، ساقه‌های سبز و فتوسنتز کننده آنها زبر و خشن است. ساقه‌های هوایی توخالی‌اند. پیکر رویشی این گیاهان متعلق به نسل اسپورفیت بوده و گیاهانی جور هاگند. هاگدانها در انتهای ساقه‌های زایا به صورت مجتمع قرار گرفته و تشکیل استروبیل داده‌اند. برخی از دم اسبیان ایجاد دو نوع ساقه زایا و نازا نمی‌نمایند که از نظر مورفولوژی و فقدان یا دارا بودن کلروفیل از یکدیگر متمایزند.
پروتال دم اسبیان سبز و فتوسنتز کننده و حاوی آنتریدی و یا آنتریدی و آرکگون بطور توام است. گیاهانی یکساله یا چند ساله خشکی‌زی و یا گاهی نیمه آبزی و دارای ریزوم و ریشه هستند. ساقه‌های آنها توخالی ، شیاردار و مفصل‌دار و در برخی از دم اسبی‌ها ساقه‌های زایا فاقد سبزینه و بدون انشعابات فرعی و جانبی و ساقه‌های نازا سبزینه‌دار و دارای انشعابات فرعی متعددی است. انشعابات جانبی معمولا به صورت فراهم در محل گره‌های ساقه قرار گرفته و دارای ساختمانی مشابه با ساقه اصلی است.
برگها به صورت فلسهای غشایی (میکروفیل) و فراهم در دور تا دور هر گره ساقه قرار گرفته و کم و بیش به یکدیگر اتصال یافته‌اند. دم اسبی‌ها جور هاگ بوده و هاگدانها به پایکهای مخصوصی که از یک میله کوتاه و صفحه‌ای چند وجهی تشکیل یافته است اتصال دارند. مجموع اسپورانژیوفورها در انتهای ساقه‌های زایا یا به صورت فشرده قرار گرفته و تشکیل استروبیل داده‌اند. هاگها معمولا کروی و دارای الاتر هستند. نسل گامتوفیت متشکل از پروتالی بی‌شکل و سبز رنگ است. مهمترین قسمت اسپروفیت دم اسبیان ساقه آن است که بر دو نوع است: زیرزمینی و هوایی ساقه دم اسب گره‌دار است و فاصله میان گرهها مشخص‌اند.
هر گره از حلقه‌هایی از برگهای کوچک و قهوه‌ای بی‌دوام پوشیده است. فتوسنتز بوسیله ساقه‌های سبز انجام می‌شود و استروبیل که در نوک ساقه‌های زایشی بوجود می‌آید دارای اسپورانژیوفورهایی است که شش گوشند و هر یک بوسیله پایه کوتاهی به ساقه متصل است. گامتوفیت می‌تواند فتوسنتز کند و از نظر تغذیه خودکفاست. اسپروفیت دیپلوئید و یاخته‌های جنسی هاپلوئیدهستند. گامتوفیت یک پایه است و اسپرم و تخمک روی یک گامتوفیت مشترک تولید می‌شوند.
[h=1]شرایط رشد و تکثیر دم اسبیان[/h]دم اسبیان در شرایط گوناگون رشد می‌کنند. برخی از آنها در محیطهای مرطوب و بعضی در محیطهای خشک و گروهی منحصرا در مردابها می‌رویند. بلندی انواع آن در مناطق معتدل به 1.5 متر و در مناطق گرمسیر به 5 متر می‌رسد.
پنجه‌گرگیان:
پنجه‌گرگیان (Lycopodiaceae) تیره‌ای از گیاهان آوندی ابتدایی هستند. گیاه کبریتهم به این تیره تعلق دارد.
پنجه‌گرگیان هاگ‌هایی بر روی ساختارهای ویژهٔ نوک جوانه‌های خود دارند که با گرز‌هایکوچک شباهت دارد. گیاهان این تیره، گیاهانی بدون گل هستند که دانه هم تولید نمی‌کنند.
این گیاهان از راسته پنجه‌گرگ‌ها (Lycopodiales)، ردهٔ گیاهان کبریت (Lycopodiopsida) دستهٔ پنجه‌گرگیان (Lycopodiophyta) هستند.در پنجه گرگیان ،هاگها در نزدیکی محور اسپوروفیلهای (برگها) یا روی آنها قرار دارند. اسپوروفیلها در انتهای شاخه‌های قائم جمع می‌شوند و اندام مخروطی (استروبیل) را بوجود می‌آورند و پنجه گرگیان جور هاگ و ناجور هاگ گامتوفیت پنجه گرگ ممکن است بی رنگ و زیرزمینی باشد ولی گامتوفیت انواع دیگر اتوتروف است. گامتوفیت سلاژنیل درون هاگ رشد می‌کند. هاگهای برخی انواع سلاژنیل انواع سلاژنیل تا مرحله رسیدن گامتوفیت و لقاح در استروبیل باقی می‌مانند. دستگاه آوندی ساقه پنجه گرگیان شبیه دستگاه آوندی ریشه نهاندانگان است.
تیرهٔ پنجهگرگیانرده لیکوپودیو پسیدا:
گیاهان چند ساله ، خشکی‌زی یا اپی‌فیت با شاخه‌های کم و بیش مشخص و انشعابات دو گانه‌اند. برگها کوچک و ساده ، فاقد و یا واجد فقط یک رگبرگ و بدون لیگول می‌باشند. اعضای این رده جور هاگ بوده و هاگدان آنها در پای برگ ظاهر شده و مجموعا به صورت خوشه یا سنبله به نظر می‌آیند.
پروتال زیرزمینی و اغلب ساپروفیت و همراه با میکوریزهاست. گیاهان این رده در یک راسته به نام لیکوپودیالس که از یک خانواده به نام لیکوپودیاسه تشکیل یافته طبقه بندی می‌شوند. دو جنس لیکوپودیوم و مارزبان در این خانواده جای دارند. تاکنون هیچ یک از گیاهان متعلق به این رده در ایران شناخته نشده‌اند.
رده ایزوتوپسیدا:
گیاهان چند ساله خشکی‌زی ، آبزی و یا اپی‌فیت هستند. ساقه‌های آنها با انشعابات دو گانه و راست یا گسترده در سطح زمین (مانند Selayginella) و یا کوتاه و تکمه مانند (نظیر Isoetes) می‌باشند. در جنس سلاژنیلا برگها کوچک و به صورت میکروفیلهای واجد یک رگبرگ میانی غیر منشعب و دارای لیگول هستند. در جنس Isoetes برگها طویل و باریک ، در قاعده قاشقی شک و دارای لبه غشایی و لیگول دارند.
این گیاهان ناجور هاگ بوده و هاگدانها در پای میکروفیلها قرار دارند. در جنس سلاژنیلا هاگدانها و اسپوروفیلها ایجاد استروبیل چهار وجهی نموده‌اند. اعضای این رده دو نوع پروتال ایجاد می‌کنند. پروتال حاصل از مگاسپور ایجاد آرکگون و پروتال حاصل از میکروسپور ایجاد آنتریدی می‌نمایند. همواره فقط یکی از آرکگونهای حاصل در پروتال ماده تلقیح و ایجاد زیگوت می‌نمایند
سرخسها:
سرخسها گروهی از گیاهان نهانزاد آوندی هستند. سرخسهای کنونی گروهی تکامل یافته‌ترین گیاهان از این گروه هستند. رشد برگ در سرخسها نسبتا کامل و مدوام و ریزوم آنها پایا است. در سرخسها مثل سایر نهانزادان آوندی تولید گیاه برگدار با تشکیل تخم آغاز می‌شود و بنابراین با اسپوروفیت مطابقت دارد.ریشه سرخسهاهمیشه نابجا و نازک بوده، قطر آن از 2 تا 3 میلیمتر تجاوز نمی‌کند. ریشه‌های نابجا علاوه بر سطح ریزوم روی دمبرگ سرخسها نیز می‌روید. در برش عرضی استوانه آوندی ریشه در سرخسها ، دو دسته |آوند آبکشی متناوب با دو دسته آوند چوبی به شکل مثلث که در پایه به یکدیگر متصل هستند و در بین آن دو فضایی برای پارانشیم مغزی وجود ندارد دیده می‌شود
[h=2]ساقه[/h]سرخسها ریزوم دارند و ریزوم در سال یک ساقه هوایی تولید می‌کند که حامل برگهای بزرگی است. ساقه سرخسها ، به استثنای بعضی گونه‌های نادر مناطق حاره ، همیشه زیرزمینی و به صورت ریزوم است. ریزوم سرخس تریکومانس آلاتوم که سرخسی کوچک است، دارای ساقه نازک با ساختاری ساده و یک استوانه مرکزی است. در برش عرضی ریزوم این سرخس بخشهای زیر دیده می‌شود.
[h=1]برگ[/h]برگ سرخس فروند نامیده می‌شود. برگها نسبت به ساقه بزرگند و اثر برگی آنها که اهمیت زیاد دارد، در محل تشکیل در استوانه مرکزی ساقه یا حتی در قطعات آن چاله‌ای ایجاد می‌کند. برگ سرخسها دارای 2 ویژگی هستند. حالت پیچیده برگ قبل از باز شدن. برگ جوان به صورت دسته عصا پیچیده است و رشد نامحدود آن.
برگها در سرخسها مستقیما از ریزوم جدا شده و رشد و توسعه آنها معمولا چندین سال طول می‌کشد. رشد برگ بوسیله مریستمی که در نوک و راس آن قرار دارد صورت می‌گیرد.
[h=1]چرخه زندگی و تولید مثل در سرخسها[/h]در گیاهان آوندی تناوب نسلها به صورت گامتوفیت و اسپوروفیت دیده می‌شود. گیاهی که معمولا سرخس نامیده می‌شود در واقع اسپوروفیت است که بزرگ برگدار و سبز است و امکان دارد که در تمام سال باقی بماند. در فصلهای معینی از سال سلولهای سطح زیرین برگ سرخس هاگدانهای عدسی شکل پایه‌داری تولید می‌کنند. معمولا در یک نقطه برگ چند هاگدان باهم پدید می‌آیند. این دسته هاگدانها سور نامیده می‌شود. در بسیاری از موارد سورها دو ردیف منظم در دو ردیف رگبرگ اصلی برگتشکیل می‌دهند.
در هاگدان محتوی سلولهای مادر هاگ است که پس از تقسیم میوز هاگهای هاپلوئید دارای پوشش محافظ تولید می‌کنند.سرانجام هاگدانها خشک شده و شکفته می‌شوند و هاگها بیرون می‌ریزند. بعدا این هاگها می‌رویند و گامتوفیتهای هاپلوئید را بوجود می‌آورند. اندامهای جنسی آنتریدی و آرکگون در سطح زیرین گامتوفیت ایجاد می‌شوند. آنتریدی تولید گامت نر و آرکگون تولید گامت ماده را می‌کند که از لقاح آنها تخم ایجاد شده و از رشد تخم گیاه اسپوروفیت حاصل می‌شود. و به این ترتیب این چرخه ادامه می‌یابد.
سرخس زنگی دارو:
زنگی دارو Asplenium scolopendrium سرخسی همیشه سبز است كه در مناطق سایه دار در جنگلهای شمال ایران می روید. این گیاه متعلق به خانواده Polypodiaceae از شاخه پتریدوفیتا است كه مصارف زینتی دارد., در این پژوهش ساختار تشریحی-تكوینی، ویژگیهای سیتوژنیكی ، خواص ضدمیكروبی و كشت هاگ سرخس زنگی دارو مورد بررسی قرار گرفته است.در بخش دیگر پژوهش اثر ضدمیكروبی عصاره های اتانولی، متانولی و آبی سرخس زنگی دارو از دو اندام هوایی (برگ و دمبرگ) و زیرزمینی (ریشه و ریزوم ) به روش حفر چاهك بر روی شش میكروارگانیسم بررسی شد . عصاره های آبی فاقد اثر ضدمیكروبی بوده و عصاره های متانولی اتانولی اندامهای زیرزمینی اثر ضدمیكروبی قویتری از عصاره های اتانولی و متانولی اندامهای هوایی نشان دادند
شاخه دم اسبیان به واسطه دارا بودن ساقه‌های بندبند و شیاردار و برگهای فراهم غشایی به سادگی از سایر گروههای نهانزاد قابل تشخیص‌اند. در اثر تجمع مواد سیلیس معدنی در سلولهای اپیدرمی ، ساقه‌های سبز و فتوسنتز کننده آنها زبر و خشن است. ساقه‌های هوایی توخالی‌اند. پیکر رویشی این گیاهان متعلق به نسل اسپورفیت بوده و گیاهانی جور هاگند. هاگدانها در انتهای ساقه‌های زایا به صورت مجتمع قرار گرفته و تشکیل استروبیل داده‌اند. برخی از دم اسبیان ایجاد دو نوع ساقه زایا و نازا نمی‌نمایند که از نظر مورفولوژی و فقدان یا دارا بودن کلروفیل از یکدیگر متمایزند.
پروتال دم اسبیان سبز و فتوسنتز کننده و حاوی آنتریدی و یا آنتریدی و آرکگون بطور توام است. گیاهانی یکساله یا چند ساله خشکی‌زی و یا گاهی نیمه آبزی و دارای ریزوم و ریشه هستند. ساقه‌های آنها توخالی ، شیاردار و مفصل‌دار و در برخی از دم اسبی‌ها ساقه‌های زایا فاقد سبزینه و بدون انشعابات فرعی و جانبی و ساقه‌های نازا سبزینه‌دار و دارای انشعابات فرعی متعددی است. انشعابات جانبی معمولا به صورت فراهم در محل گره‌های ساقه قرار گرفته و دارای ساختمانی مشابه با ساقه اصلی است.
|
برگها به صورت فلسهای غشایی (میکروفیل) و فراهم در دور تا دور هر گره ساقه قرار گرفته و کم و بیش به یکدیگر اتصال یافته‌اند. دم اسبی‌ها جور هاگ بوده و هاگدانها به پایکهای مخصوصی که از یک میله کوتاه و صفحه‌ای چند وجهی تشکیل یافته است اتصال دارند. مجموع اسپورانژیوفورها در انتهای ساقه‌های زایا یا به صورت فشرده قرار گرفته و تشکیل استروبیل داده‌اند. هاگها معمولا کروی و دارای الاتر هستند. نسل گامتوفیت متشکل از پروتالی بی‌شکل و سبز رنگ است. مهمترین قسمت اسپروفیت دم اسبیان ساقه آن است که بر دو نوع است: زیرزمینی و هوایی ساقه دم اسب گره‌دار است و فاصله میان گرهها مشخص‌اند.
هر گره از حلقه‌هایی از برگهای کوچک و قهوه‌ای بی‌دوام پوشیده است. فتوسنتز بوسیله ساقه‌های سبز انجام می‌شود و استروبیل که در نوک ساقه‌های زایشی بوجود می‌آید دارای اسپورانژیوفورهایی است که شش گوشند و هر یک بوسیله پایه کوتاهی به ساقه متصل است. گامتوفیت می‌تواند فتوسنتز کند و از نظر تغذیه خودکفاست. اسپروفیت دیپلوئید و یاخته‌های جنسی هاپلوئیدهستند. گامتوفیت یک پایه است و اسپرم و تخمک روی یک گامتوفیت مشترک تولید می‌شوند.
[h=1]شرایط رشد و تکثیر دم اسبیان[/h]دم اسبیان در شرایط گوناگون رشد می‌کنند. برخی از آنها در محیطهای مرطوب و بعضی در محیطهای خشک و گروهی منحصرا در مردابها می‌رویند. بلندی انواع آن در مناطق معتدل به 1.5 متر و در مناطق گرمسیر به 5 متر می‌رسد.
پنجه‌گرگیان:
پنجه‌گرگیان (Lycopodiaceae) تیره‌ای از گیاهان آوندی ابتدایی هستند. گیاه کبریتهم به این تیره تعلق دارد.
پنجه‌گرگیان هاگ‌هایی بر روی ساختارهای ویژهٔ نوک جوانه‌های خود دارند که با گرز‌هایکوچک شباهت دارد. گیاهان این تیره، گیاهانی بدون گل هستند که دانه هم تولید نمی‌کنند.
این گیاهان از راسته پنجه‌گرگ‌ها (Lycopodiales)، ردهٔ گیاهان کبریت (Lycopodiopsida) دستهٔ پنجه‌گرگیان (Lycopodiophyta) هستند.در پنجه گرگیان ،هاگها در نزدیکی محور اسپوروفیلهای (برگها) یا روی آنها قرار دارند. اسپوروفیلها در انتهای شاخه‌های قائم جمع می‌شوند و اندام مخروطی (استروبیل) را بوجود می‌آورند و پنجه گرگیان جور هاگ و ناجور هاگ گامتوفیت پنجه گرگ ممکن است بی رنگ و زیرزمینی باشد ولی گامتوفیت انواع دیگر اتوتروف است. گامتوفیت سلاژنیل درون هاگ رشد می‌کند. هاگهای برخی انواع سلاژنیل انواع سلاژنیل تا مرحله رسیدن گامتوفیت و لقاح در استروبیل باقی می‌مانند. دستگاه آوندی ساقه پنجه گرگیان شبیه دستگاه آوندی ریشه نهاندانگان است.
|
گیاهان چند ساله ، خشکی‌زی یا اپی‌فیت با شاخه‌های کم و بیش مشخص و انشعابات دو گانه‌اند. برگها کوچک و ساده ، فاقد و یا واجد فقط یک رگبرگ و بدون لیگول می‌باشند. اعضای این رده جور هاگ بوده و هاگدان آنها در پای برگ ظاهر شده و مجموعا به صورت خوشه یا سنبله به نظر می‌آیند.
پروتال زیرزمینی و اغلب ساپروفیت و همراه با میکوریزهاست. گیاهان این رده در یک راسته به نام لیکوپودیالس که از یک خانواده به نام لیکوپودیاسه تشکیل یافته طبقه بندی می‌شوند. دو جنس لیکوپودیوم و مارزبان در این خانواده جای دارند. تاکنون هیچ یک از گیاهان متعلق به این رده در ایران شناخته نشده‌اند.
رده ایزوتوپسیدا:
گیاهان چند ساله خشکی‌زی ، آبزی و یا اپی‌فیت هستند. ساقه‌های آنها با انشعابات دو گانه و راست یا گسترده در سطح زمین (مانند Selayginella) و یا کوتاه و تکمه مانند (نظیر Isoetes) می‌باشند. در جنس سلاژنیلا برگها کوچک و به صورت میکروفیلهای واجد یک رگبرگ میانی غیر منشعب و دارای لیگول هستند. در جنس Isoetes برگها طویل و باریک ، در قاعده قاشقی شک و دارای لبه غشایی و لیگول دارند.
این گیاهان ناجور هاگ بوده و هاگدانها در پای میکروفیلها قرار دارند. در جنس سلاژنیلا هاگدانها و اسپوروفیلها ایجاد استروبیل چهار وجهی نموده‌اند. اعضای این رده دو نوع پروتال ایجاد می‌کنند. پروتال حاصل از مگاسپور ایجاد آرکگون و پروتال حاصل از میکروسپور ایجاد آنتریدی می‌نمایند. همواره فقط یکی از آرکگونهای حاصل در پروتال ماده تلقیح و ایجاد زیگوت می‌نمایند
سرخسها:
سرخسها گروهی از گیاهان نهانزاد آوندی هستند. سرخسهای کنونی گروهی تکامل یافته‌ترین گیاهان از این گروه هستند. رشد برگ در سرخسها نسبتا کامل و مدوام و ریزوم آنها پایا است. در سرخسها مثل سایر نهانزادان آوندی تولید گیاه برگدار با تشکیل تخم آغاز می‌شود و بنابراین با اسپوروفیت مطابقت دارد.ریشه سرخسهاهمیشه نابجا و نازک بوده، قطر آن از 2 تا 3 میلیمتر تجاوز نمی‌کند. ریشه‌های نابجا علاوه بر سطح ریزوم روی دمبرگ سرخسها نیز می‌روید. در برش عرضی استوانه آوندی ریشه در سرخسها ، دو دسته |آوند آبکشی متناوب با دو دسته آوند چوبی به شکل مثلث که در پایه به یکدیگر متصل هستند و در بین آن دو فضایی برای پارانشیم مغزی وجود ندارد دیده می‌شود
[h=2]ساقه[/h]سرخسها ریزوم دارند و ریزوم در سال یک ساقه هوایی تولید می‌کند که حامل برگهای بزرگی است. ساقه سرخسها ، به استثنای بعضی گونه‌های نادر مناطق حاره ، همیشه زیرزمینی و به صورت ریزوم است. ریزوم سرخس تریکومانس آلاتوم که سرخسی کوچک است، دارای ساقه نازک با ساختاری ساده و یک استوانه مرکزی است. در برش عرضی ریزوم این سرخس بخشهای زیر دیده می‌شود.
[h=1]برگ[/h]برگ سرخس فروند نامیده می‌شود. برگها نسبت به ساقه بزرگند و اثر برگی آنها که اهمیت زیاد دارد، در محل تشکیل در استوانه مرکزی ساقه یا حتی در قطعات آن چاله‌ای ایجاد می‌کند. برگ سرخسها دارای 2 ویژگی هستند. حالت پیچیده برگ قبل از باز شدن. برگ جوان به صورت دسته عصا پیچیده است و رشد نامحدود آن.
برگها در سرخسها مستقیما از ریزوم جدا شده و رشد و توسعه آنها معمولا چندین سال طول می‌کشد. رشد برگ بوسیله مریستمی که در نوک و راس آن قرار دارد صورت می‌گیرد.
[h=1]چرخه زندگی و تولید مثل در سرخسها[/h]در گیاهان آوندی تناوب نسلها به صورت گامتوفیت و اسپوروفیت دیده می‌شود. گیاهی که معمولا سرخس نامیده می‌شود در واقع اسپوروفیت است که بزرگ برگدار و سبز است و امکان دارد که در تمام سال باقی بماند. در فصلهای معینی از سال سلولهای سطح زیرین برگ سرخس هاگدانهای عدسی شکل پایه‌داری تولید می‌کنند. معمولا در یک نقطه برگ چند هاگدان باهم پدید می‌آیند. این دسته هاگدانها سور نامیده می‌شود. در بسیاری از موارد سورها دو ردیف منظم در دو ردیف رگبرگ اصلی برگتشکیل می‌دهند.
در هاگدان محتوی سلولهای مادر هاگ است که پس از تقسیم میوز هاگهای هاپلوئید دارای پوشش محافظ تولید می‌کنند.سرانجام هاگدانها خشک شده و شکفته می‌شوند و هاگها بیرون می‌ریزند. بعدا این هاگها می‌رویند و گامتوفیتهای هاپلوئید را بوجود می‌آورند. اندامهای جنسی آنتریدی و آرکگون در سطح زیرین گامتوفیت ایجاد می‌شوند. آنتریدی تولید گامت نر و آرکگون تولید گامت ماده را می‌کند که از لقاح آنها تخم ایجاد شده و از رشد تخم گیاه اسپوروفیت حاصل می‌شود. و به این ترتیب این چرخه ادامه می‌یابد.
سرخس زنگی دارو:
زنگی دارو Asplenium scolopendrium سرخسی همیشه سبز است كه در مناطق سایه دار در جنگلهای شمال ایران می روید. این گیاه متعلق به خانواده Polypodiaceae از شاخه پتریدوفیتا است كه مصارف زینتی دارد., در این پژوهش ساختار تشریحی-تكوینی، ویژگیهای سیتوژنیكی ، خواص ضدمیكروبی و كشت هاگ سرخس زنگی دارو مورد بررسی قرار گرفته است.در بخش دیگر پژوهش اثر ضدمیكروبی عصاره های اتانولی، متانولی و آبی سرخس زنگی دارو از دو اندام هوایی (برگ و دمبرگ) و زیرزمینی (ریشه و ریزوم ) به روش حفر چاهك بر روی شش میكروارگانیسم بررسی شد . عصاره های آبی فاقد اثر ضدمیكروبی بوده و عصاره های متانولی اتانولی اندامهای زیرزمینی اثر ضدمیكروبی قویتری از عصاره های اتانولی و متانولی اندامهای هوایی نشان دادند