[h=3]فورانی از یک ستاره که جَو یک سیاره را از آن جدا کرد [/h]
یک گروه بین المللی از ستاره شناسان با بهره از تلسکوپ فضایی هابل ناسا، رصدهایی بی همتا انجام داده و تغییرات چشمگیری که در جو یک سیاره ی فراخورشیدی (بیرون از منظومه ی خورشیدی خودمان) پدید می آید را مشاهده نموده اند.
دانشمندان دریافتند که در اثر یک فوران انفجاری نیرومند روی ستاره ی میزبان این سیاره، تغییراتی در جو آن پدید آمده است. این فوران توسط ماهواره ی سویفت ناسا مشاهده شد. نیروی شراره ی این ستاره که به سیاره برخورد نمود، 3 میلیون برابر یک شراره‌ی رده ی X در خورشید خودمان بود و با آهنگ دستکم 1,000 تُن بر ثانیه، مواد را از جو سیاره جدا کرد.
سرپرست پژوهشگران، الن لوکولیه دزتان در بنیاد اخترفیزیک پاریس (IAP) می گوید: «رصدهای چند طول موجی هابل و سویفت به ما دیدگاهی بی سابقه از بر هم کنش میان شراره ی یک ستاره ی فعال و جو یک غول گازی داد.» IAP بخشی از مرکز ملی پژوهش های علمی فرانسه در دانشگاه پیر و ماری کوری پاریس می باشد.
این سیاره ی فراخورشیدی HD 189733b نام دارد و یک غول گازی همانند مشتری است که تنها 3 میلیون مایل از ستاره اش فاصله دارد، یعنی حدود 30 برابر نزدیک تر از زمین به خورشید. دوره ی گردش آن به دور ستاره 2.2 روز است. جرم و اندازه ی ستاره اش، با نام HD 189733A، حدود 80 درصد جرم و بزرگی خورشید ما می باشد.
ستاره شناسان این سیاره را در رده ی سیاره هایی با نام "مشتری داغ" قرار داده اند. رصدهای پیشین هابل نشان می داد که دمای جو ژرف آن به حدود 1,030 درجه ی سانتیگراد یا 1,900 درجه ی فارنهایت می رسد.
HD 189733b به گونه ای دوره ای از برابر ستاره ی میزبانش می گذرد (پدیده ی گذر) و همین گذرها به ستاره شناسان این شانس را داد که جو و محیط پیرامون آن را بپژوهند. در یک بررسی پیشین، گروهی به رهبری لوکولیه دزتان با کمک تلسکوپ هابل نشان دادند که گاز هیدروژن در حال گریز از جو بالایی این سیاره است. با این یافته، سیاره ی HD 189733b به عنوان دومین سیاره ی فراخورشیدی "در
حال تبخیر" شناخته شد.
این منظومه تنها 63 سال نوری از ما فاصله دارد و به قدری نزدیک است که ستاره ی آن را می توان با یک دوربین دوچشمی در نزدیکی سحابی پرآوازه ی دمبل تماشا کرد. بدین ترتیب HD 189733b هدفی مناسب برای بررسی فرآیندهاییست که به گریز جو می انجامند.
ونسان بوریه، دانشجوی دکترا در IAP و یکی از اعضای گروه در این پژوهش تازه می گوید: «ستاره شناسان سال هاست که درباره ی جزییات تبخیر جوی بحث و گفتگو می کنند، و بررسی HD 189733b بهترین فرصت ما برای شناخت این فرآیند است.»
در آوریل سال 2010، پژوهشگران با کمک طیف نگار تصویربردار تلسکوپ فضایی ناسا (STIS) یک تک گذر را مشاهده کردند، ولی نشانی از جو سیاره ردیابی نکردند. رصدهای بعدی در سپتامبر 2011 یک تغییر غافلگیرکننده را نشان داد، با شواهدی خیره کننده که نشان می داد یک توده ی گازی با سرعت 300,000 مایل بر ساعت در حال جدا شدن و دور شدن از این سیاره ی فراخورشیدی است. در هر ثانیه دستکم 1,000 تُن گاز از جو سیاره جدا می شد.
این رویدادهای تازه توسط داده های به دست آمده از تلسکوپ پرتو ایکس سویفت توضیح داده شد. در 7 سپتامبر 2011، درست هشت ساعت پیش از آن که هابل از روی برنامه، گذر سیاره را رصد کند، سویفت سرگرم رصد ستاره بود و در همان زمان فوران شراره ای نیرومند از آن را مشاهده کرد.
پیتر ویتلی، یکی از نویسندگان پژوهش و فیزیکدانی در دانشگاه وارویک انگلستان می گوید: «نزدیکی این سیاره به ستاره باعث شد فورانی از پرتو ایکس با آن برخورد کند که ده ها هزار بار نیرومندتر از چیزی بود که از خورشید بر سر سیاره ی زمین می‌بارد، حتی در زمان فوران شراره های رده ی X که نیرومندترین رده ی شراره های خورشیدیست.» گروه دانشمندان پس از برآورد اندازه ی غول آسای سیاره ی HD 189733b، میزان پرتو ایکس دریافتی آن را 3 میلیون برابر پرتو ایکسی ثبت کرد که زمین در جریان شراره های رده ی X خورشید دریافت می کند.
این یافته ها در یکی از شماره های آینده ی نشریه ی اخترشناسی و اخترفیزیک (Astronomy & Astrophysics) منتشر خواهد شد. فیلم زیر از مرکز پروازهای فضایی گودارد، به بررسی شراره ای که گازهای سیاره را از آن جدا کرد می پردازد:
* در مقیاس ریشتر شراره های خورشید، رده ی X3 به عنوان انفجاری بزرگ در نظر گرفته می شود.
حال اگر X3 را یک میلیون برابر کنیم چه؟
* تلسکوپ هابل ناسا بلایی که بر سر یک سیاره به هنگام قرار گرفتن در معرض چنین شراره ای
می آید را مشاهده کرده.
حال اگر X3 را یک میلیون برابر کنیم چه؟
* تلسکوپ هابل ناسا بلایی که بر سر یک سیاره به هنگام قرار گرفتن در معرض چنین شراره ای
می آید را مشاهده کرده.
یک گروه بین المللی از ستاره شناسان با بهره از تلسکوپ فضایی هابل ناسا، رصدهایی بی همتا انجام داده و تغییرات چشمگیری که در جو یک سیاره ی فراخورشیدی (بیرون از منظومه ی خورشیدی خودمان) پدید می آید را مشاهده نموده اند.
|
| یک برداشت هنری که تبخیر جو سیاره ی HD 189733b در اثر یک فوران نیرومند از ستاره ی میزبانش را نشان می دهد. تلسکوپ فضایی هابل ناسا گازهای گریزنده را رصد کرد و ماهواره ی سویفت ناسا هم شراره ی ستاره را. تصویر بزرگ تر |
|
تلسکوپ فرابنفش / مریی سویفت این عکس را در 14 سپتامبر 2011 از ستاره ی میزبان سیاره ی HD 189733b گرفت. پهنای این تصویر 6 دقیقه ی قوسی است. تصویر بزرگ تر |
این سیاره ی فراخورشیدی HD 189733b نام دارد و یک غول گازی همانند مشتری است که تنها 3 میلیون مایل از ستاره اش فاصله دارد، یعنی حدود 30 برابر نزدیک تر از زمین به خورشید. دوره ی گردش آن به دور ستاره 2.2 روز است. جرم و اندازه ی ستاره اش، با نام HD 189733A، حدود 80 درصد جرم و بزرگی خورشید ما می باشد.
ستاره شناسان این سیاره را در رده ی سیاره هایی با نام "مشتری داغ" قرار داده اند. رصدهای پیشین هابل نشان می داد که دمای جو ژرف آن به حدود 1,030 درجه ی سانتیگراد یا 1,900 درجه ی فارنهایت می رسد.
|
تابش پرقدرت پرتو ایکس باعث شده ستاره ی میزبان سیاره ی HD 189733b در این عکس که تلسکوپ پرتو ایکس سویفت گرفته بدرخشد. این تصویر پیوندیست از داده های به دست آمده در 13 و 14 سپتامبر 2011 و پهنایش 6 دقیقه ی قوس می باشد تصویر بزرگ تر |
حال تبخیر" شناخته شد.
این منظومه تنها 63 سال نوری از ما فاصله دارد و به قدری نزدیک است که ستاره ی آن را می توان با یک دوربین دوچشمی در نزدیکی سحابی پرآوازه ی دمبل تماشا کرد. بدین ترتیب HD 189733b هدفی مناسب برای بررسی فرآیندهاییست که به گریز جو می انجامند.
ونسان بوریه، دانشجوی دکترا در IAP و یکی از اعضای گروه در این پژوهش تازه می گوید: «ستاره شناسان سال هاست که درباره ی جزییات تبخیر جوی بحث و گفتگو می کنند، و بررسی HD 189733b بهترین فرصت ما برای شناخت این فرآیند است.»
در آوریل سال 2010، پژوهشگران با کمک طیف نگار تصویربردار تلسکوپ فضایی ناسا (STIS) یک تک گذر را مشاهده کردند، ولی نشانی از جو سیاره ردیابی نکردند. رصدهای بعدی در سپتامبر 2011 یک تغییر غافلگیرکننده را نشان داد، با شواهدی خیره کننده که نشان می داد یک توده ی گازی با سرعت 300,000 مایل بر ساعت در حال جدا شدن و دور شدن از این سیاره ی فراخورشیدی است. در هر ثانیه دستکم 1,000 تُن گاز از جو سیاره جدا می شد.
این رویدادهای تازه توسط داده های به دست آمده از تلسکوپ پرتو ایکس سویفت توضیح داده شد. در 7 سپتامبر 2011، درست هشت ساعت پیش از آن که هابل از روی برنامه، گذر سیاره را رصد کند، سویفت سرگرم رصد ستاره بود و در همان زمان فوران شراره ای نیرومند از آن را مشاهده کرد.
پیتر ویتلی، یکی از نویسندگان پژوهش و فیزیکدانی در دانشگاه وارویک انگلستان می گوید: «نزدیکی این سیاره به ستاره باعث شد فورانی از پرتو ایکس با آن برخورد کند که ده ها هزار بار نیرومندتر از چیزی بود که از خورشید بر سر سیاره ی زمین می‌بارد، حتی در زمان فوران شراره های رده ی X که نیرومندترین رده ی شراره های خورشیدیست.» گروه دانشمندان پس از برآورد اندازه ی غول آسای سیاره ی HD 189733b، میزان پرتو ایکس دریافتی آن را 3 میلیون برابر پرتو ایکسی ثبت کرد که زمین در جریان شراره های رده ی X خورشید دریافت می کند.
این یافته ها در یکی از شماره های آینده ی نشریه ی اخترشناسی و اخترفیزیک (Astronomy & Astrophysics) منتشر خواهد شد. فیلم زیر از مرکز پروازهای فضایی گودارد، به بررسی شراره ای که گازهای سیاره را از آن جدا کرد می پردازد:
